نکت در دل معصوم: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
== مقدمه == | == مقدمه == | ||
[[ائمه]] {{عم}} دو نوع [[علم]] دارند: [[علوم عادی]] که از راه‌های معمولی فرا می‌گیرند و در فراگیری آن با دیگر [[انسان‌ها]] تفاوتی ندارند و | [[ائمه]] {{عم}} دو نوع [[علم]] دارند: [[علوم عادی]] که از راه‌های معمولی فرا می‌گیرند و در فراگیری آن با دیگر [[انسان‌ها]] تفاوتی ندارند و علوم غیر عادی که در این قسم با دیگران متفاوت بوده و علم ایشان در ارتباط با عالم غیب تحقق پیدا می‌کند؛ از این قسم با عنوان [[الهام]] یاد شده و در توضیح آن گفته شده است: گاهی ممکن است مطلبی به [[قلب]] القا شود و [[انسان]] یک مرتبه خود را بر مطلبی واقف و [[آگاه]] ببیند، به این نوع القاء، [[الهام]] می‌گویند، مانند الهام به مادر [[حضرت موسی]] {{ع}}<ref>سوره قصص، آیه ۷: {{متن قرآن|وَأَوْحَيْنَا إِلَى أُمِّ مُوسَى أَنْ أَرْضِعِيهِ}}</ref>.<ref>ر.ک: [[جعفر سبحانی|سبحانی، جعفر]]، [[منشور جاوید ج۱۰ (کتاب)| منشور جاوید ج۱۰]]، ص۳۹ و [[آگاهی سوم یا علم غیب (کتاب)|آگاهی سوم یا علم غیب]]، ص٣٣ ـ ٣٨؛ [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[علم غیب از نگاه عقل و وحی (کتاب)|علم غیب از نگاه عقل و وحی]]، ص۳۳۰؛ محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن، [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، [[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد]]، فصلنامه شیعه‌پژوهی، ش ۲، ص۵۹ و ۶۹؛ [[داوود خوش‌باور|خوش‌باور، داوود]]، [[علم غیب از دیدگاه فریقین (پایان‌نامه)|علم غیب از دیدگاه فریقین]]، ص۷؛ [[محمد صادق عظیمی|عظیمی، محمد صادق]]، [[سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی (پایان‌نامه)|سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی]]، ص۱۷۶.</ref> | ||
== برخی از راه‌های [[علم آموزی]] [[امامان]] == | == برخی از راه‌های [[علم آموزی]] [[امامان]] == | ||
در کتب [[روایی]] مانند [[کافی]]<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۶۴، باب جهات علوم الائمه {{عم}}</ref> و [[بحارالانوار]]، ابواب و روایاتی وجود دارد که نشان میدهند همه [[علوم]] و دانش‌های امامان از رهگذر [[پیامبر]] یا [[حضرت علی]] {{ع}} به آنها نرسیده، بلکه آنان از طریق الهام با [[وحی]] غیر رسمی در ارتباط‌اند و | در کتب [[روایی]] مانند [[کافی]]<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۶۴، باب جهات علوم الائمه {{عم}}</ref> و [[بحارالانوار]]، ابواب و روایاتی وجود دارد که نشان میدهند همه [[علوم]] و دانش‌های امامان از رهگذر [[پیامبر]] یا [[حضرت علی]] {{ع}} به آنها نرسیده، بلکه آنان از طریق الهام با [[وحی]] غیر رسمی در ارتباط‌اند و پاسخ پرسش‌های نوظهور را از این طریق دریافت می‌کنند<ref>ر.ک: [[محمد حسین نصیری|نصیری، محمد حسین]]، [[گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات (پایان‌نامه)|گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات]].</ref>، از جملۀ آنها می‌توان به دو زیر مورد اشاره کرد: | ||
=== [[نکت فی القلب]] راهی برای | === [[نکت فی القلب]] راهی برای علم آموزی امامان === | ||
یکی از | یکی از منابع علم اهل بیت «نکت» یا «نکت فی القلب» است یا همان [[الهام]] است. «نکت» به حالتی می‌گویند که مطلبی [[علمی]] بدون تحصیل مقدمات به [[دل انسان]] بیاید. شخصی از [[امام صادق]] {{ع}} پرسید: گاهی ما از شما [[سؤال]] می‌پرسیم و سریع پاسخ می‌دهید و گاهی کمی مکث می‌کنید، سپس پاسخ ما را می‌دهید، علّت آن چیست؟ حضرت فرمودند: «بله پاسخ برخی سؤالات به گوش ما رسیده یا به [[قلب]] ما می‌آید، سپس ما آنها را به زبان می‌آوریم»<ref>{{متن حدیث|قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ {{ع}}إِنَّا نَسْأَلُکَ أَحْیَاناً فَتُسْرِعُ فِی الْجَوَابِ وَ أَحْیَاناً تَطْرُقُ ثُمَّ تُجِیبُنَا قَالَ إِنَّهُ نَعَمْ یُنْقَرُ وَ یُنْکَتُ فِی آذَانِنَا وَ قُلُوبِنَا فَإِذَا نُکِتَ أَوْ نُقِرَ نَطَقْنَا وَ إِذَا أُمْسِکَ عَنَّا أَمْسَکْنَا}}؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ص۳۱۶.</ref> و یا در [[روایت]] دیگری از امام صادق {{ع}} آمده است: «برخی از ما [[علم]] در گوش‌شان قرار میگیرد. برخی از ما در [[خواب]] می‌بینند. برخی از ما صدایی می‌شنویم». همچنین از ایشان دربارۀ نوع علم اهل بیت {{عم}} سؤال شد فرمودند: «از [[رسول خدا]] {{صل}} و [[حضرت علی]] {{ع}} به ما [[ارث]] رسیده است، علمی که به واسطه آنها از [[مردم]] بی‌نیازیم [[ولی]] مردم به ما احتیاج دارند. راوی گفت: آیا حکمت‌هایی که در قلب یا گوش شما القاء میشود نیز هست؟ آن حضرت فرمود: گاهی هم از این نوع است».<ref>{{متن حدیث|قُلْتُ أَخْبِرْنِی عَنْ عِلْمِ عَالِمِکُمْ قَالَ وِرَاثَةٌ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صوَ مِنْ عَلِیٍّ {{ع}}قَالَ قُلْتُ إِنَّا نَتَحَدَّثُ أَنَّهُ یُقْذَفُ فِی قُلُوبِکُمْ وَ یُنْکَتُ فِی آذَانِکُمْ قَالَ أَوْ ذَاکَ}}؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۲۶۴.</ref>.<ref>ر.ک: [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، [[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد]]، فصلنامه شیعه‌پژوهی، ش ۲ص ۵۹ و ۶۹؛ [[مجید معارف|معارف، مجید]]، [[نقد شبهه تعارض آیات علم غیب در قرآن (مقاله)|نقد شبهه تعارض آیات علم غیب در قرآن]]، ص۴۶؛ [[محمد حسین نصیری|نصیری، محمد حسین]]، [[گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات (پایان‌نامه)|گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات]].</ref> | ||
بر اساس روایتی از [[امام کاظم]] {{ع}}<ref>{{متن حدیث|مَبْلَغُ عِلْمِنَا عَلَی ثَلَاثَةِ وُجُوهٍ مَاضٍ وَ غَابِرٍ وَ حَادِثٍ فَأَمَّا الْمَاضِی فَمُفَسَّرٌ وَ أَمَّا الْغَابِرُ فَمَزْبُورٌ وَ أَمَّا الْحَادِثُ فَقَذْفٌ فِی الْقُلُوبِ وَ نَقْرٌ فِی الْأَسْمَاعِ وَ هُوَ أَفْضَلُ عِلْمِنَا وَ لَا نَبِیَّ بَعْدَ نَبِیِّنَا}}؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۶۴.</ref>، [[امامان]] سه گونه [[علم]] دارند: ماضی، غابر و حادث. [[علوم ماضی]] علومی هستند مربوط به گذشته و توضیح و [[تفسیر]] آن به وسیلۀ [[پیامبر]] به [[امام]] رسیده مانند [[علوم قرآن]]؛ [[علوم]] مربوط به [[آینده]] غابر نام دارد که توسط پیامبر، کتباً یا شفاهاً در [[اختیار]] امام قرار گرفته و از هر امامی به امام دیگر منتقل میشود. نوع سوم علومی هستند که به وسیلۀ [[الهام]] در اختیار امام قرار میگیرد. در [[روایات]]، این نوع، توصیفاتی دارد مانند: این علم یا با انداختن به [[قلوب]]، یا با گفتن در گوش حاصل میشود؛ این علم از طرف [[خداوند]] | بر اساس روایتی از [[امام کاظم]] {{ع}}<ref>{{متن حدیث|مَبْلَغُ عِلْمِنَا عَلَی ثَلَاثَةِ وُجُوهٍ مَاضٍ وَ غَابِرٍ وَ حَادِثٍ فَأَمَّا الْمَاضِی فَمُفَسَّرٌ وَ أَمَّا الْغَابِرُ فَمَزْبُورٌ وَ أَمَّا الْحَادِثُ فَقَذْفٌ فِی الْقُلُوبِ وَ نَقْرٌ فِی الْأَسْمَاعِ وَ هُوَ أَفْضَلُ عِلْمِنَا وَ لَا نَبِیَّ بَعْدَ نَبِیِّنَا}}؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۶۴.</ref>، [[امامان]] سه گونه [[علم]] دارند: ماضی، غابر و حادث. [[علوم ماضی]] علومی هستند مربوط به گذشته و توضیح و [[تفسیر]] آن به وسیلۀ [[پیامبر]] به [[امام]] رسیده مانند [[علوم قرآن]]؛ [[علوم]] مربوط به [[آینده]] غابر نام دارد که توسط پیامبر، کتباً یا شفاهاً در [[اختیار]] امام قرار گرفته و از هر امامی به امام دیگر منتقل میشود. نوع سوم علومی هستند که به وسیلۀ [[الهام]] در اختیار امام قرار میگیرد. در [[روایات]]، این نوع، توصیفاتی دارد مانند: این علم یا با انداختن به [[قلوب]]، یا با گفتن در گوش حاصل میشود؛ این علم از طرف [[خداوند]] عنایت شده و از برترین علوم ایشان است و یا به وسیله [[ملک]] انجام میگیرد و از ناحیه گوش است، یا بدون ملک و از ناحیه [[قلب]] است، و یا به وسائل دیگر. این علم دائما در حال ازدیاد است و از مصادیق [[علم غیب]]<ref>ر.ک: [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[علم غیب از نگاه عقل و وحی (کتاب)|علم غیب از نگاه عقل و وحی]]، ص۳۳۰؛ [[اصغر غلامی|غلامی، اصغر]]، [[آفاق علم امام در الکافی (مقاله)|آفاق علم امام در الکافی]].</ref>. | ||
در نتیجه در روایات متعدد<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۶۴.</ref> | در نتیجه در روایات متعدد<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۶۴.</ref> القاء در دل یا شنیدن صدا توسط گوش امام از شیوه‌های دریافت علوم آنان معرفی شده است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷.</ref>. | ||
=== [[نقر فی الاسماع]] یا [[تحدیث]] راهی دیگر برای | === [[نقر فی الاسماع]] یا [[تحدیث]] راهی دیگر برای علم آموزی امامان === | ||
نقر فی الاسماع یا | نقر فی الاسماع یا محدث بودن اهل بیت {{عم}} از دیگر [[منابع علم]] امامان است که نوعی [[الهام]] محسوب میشود. نقر فی الاسماع یا تحدیث ایشان عبارت است از صحبت کردن با [[فرشتگان الهی]] به گونه‌ایی که [[فرشته]] با آنها صحبت کند، بدون اینکه [[پیامبر]] باشند و یا فرشته را ببینند. [[امام]] در اثر نزاهت [[روحی]]، صفای [[باطن]] و شایستگی [[علمی]] به مرتبه‌ای می‌رسد که [[فرشتگان]] آسمانی با او به گفتگو می‌پردازند و این تحدیث غیر از [[وحی تشریعی]] است زیرا بعد از [[پیامبر اسلام]] [[نبوت]] خاتمه یافته است<ref>ر.ک: [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[علم غیب از نگاه عقل و وحی (کتاب)|علم غیب از نگاه عقل و وحی]]، ص۳۳۰؛ [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، [[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد]]، فصلنامه شیعه‌پژوهی، ش ۲، صفحه ۵۹ و ۶۹؛ [[رضا برنجکار|برنجکار، رضا]]، [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت (مقاله)|حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت]]، فصلنامه آینه معرفت، ش ۳۷، ص۱۵۲؛ [[اصغر غلامی|غلامی، اصغر]]، [[آفاق علم امام در الکافی (مقاله)|آفاق علم امام در الکافی]]؛ [[منصف علی مطهری|مطهری، منصف علی]]، [[علم ائمه از نظر عقل و نقل (پایان‌نامه)|علم ائمه از نظر عقل و نقل]]، ص۷۱؛ [[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[کلام نوین اسلامی ج۲ (کتاب)|کلام نوین اسلامی ج۲]]، ص۳۹۶ و ۳۹۷؛ [[محمد صادق عظیمی|عظیمی، محمد صادق]]، [[سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی (پایان‌نامه)|سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی]]، ص۱۷۶؛ [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|منابع علم امامان شیعه]]، ص۱۳۰ ـ ۱۴۰؛ [[محمد حسین نصیری|نصیری، محمد حسین]]، [[گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات (پایان‌نامه)|گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات]].</ref>. | ||
در مورد [[محدث]] بودن [[اهل بیت]] {{ع}} [[روایات]] فراوانی رسیده است، مانند اینکه [[امام باقر]] {{ع}} فرمودند: {{متن حدیث|أَنَّ أَوْصِیَاءَ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ مُحَدَّثُون}}<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ١، ص٢٧٠؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ج ۱، ص۴۵۳.</ref>. همچنین ایشان فرمودند: "[[محدّث]] کسی است که [[سخن]] فرشته‌ها را می‌شنود بدون اینکه چیزی را ببیند بلکه در گوش و [[دل]] او نقش می‌بندد"<ref>{{متن حدیث|ذَکَرْتُ الْمُحَدَّثَ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ {{ع}}قَالَ فَقَالَ إِنَّهُ یَسْمَعُ الصَّوْتَ وَ لَا یَرَی فَقُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ کَیْفَ یَعْلَمُ أَنَّهُ کَلَامُ الْمَلَکِ قَالَ إِنَّهُ یُعْطَی السَّکِینَةَ وَ الْوَقَارَ حَتَّی یَعْلَمَ أَنَّهُ مَلَکٌ}}؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ج ۱، ص۳۲۳.</ref>. [[امام کاظم]] {{ع}} در | در مورد [[محدث]] بودن [[اهل بیت]] {{ع}} [[روایات]] فراوانی رسیده است، مانند اینکه [[امام باقر]] {{ع}} فرمودند: {{متن حدیث|أَنَّ أَوْصِیَاءَ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ مُحَدَّثُون}}<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ١، ص٢٧٠؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ج ۱، ص۴۵۳.</ref>. همچنین ایشان فرمودند: "[[محدّث]] کسی است که [[سخن]] فرشته‌ها را می‌شنود بدون اینکه چیزی را ببیند بلکه در گوش و [[دل]] او نقش می‌بندد"<ref>{{متن حدیث|ذَکَرْتُ الْمُحَدَّثَ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ {{ع}}قَالَ فَقَالَ إِنَّهُ یَسْمَعُ الصَّوْتَ وَ لَا یَرَی فَقُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ کَیْفَ یَعْلَمُ أَنَّهُ کَلَامُ الْمَلَکِ قَالَ إِنَّهُ یُعْطَی السَّکِینَةَ وَ الْوَقَارَ حَتَّی یَعْلَمَ أَنَّهُ مَلَکٌ}}؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ج ۱، ص۳۲۳.</ref>. [[امام کاظم]] {{ع}} در پاسخ اینکه [[علم]] شما از کجا حاصل میشود فرمودند: "به وسیله [[القاء در قلب]] یا شنیدن ندایی در گوش و گاهی هر دو با هم"<ref>{{متن حدیث|سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ {{ع}}عَنْ شَیْءٍ مِنْ أَمْرِ الْعَالِمِ فَقَالَ نَکْتٌ فِی الْقَلْبِ وَ نَقْرٌ فِی الْأَسْمَاعِ وَ قَدْ یَکُونَانِ مَعاً}}؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ج ۱، ص۳۲۳.</ref> و یا می‌‌فرمایند: {{متن حدیث|الْأَئِمَّةُ عُلَمَاءُ صَادِقُونَ مُفَهَّمُونَ مُحَدَّثُون}}<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ١، ص٢٧١؛ طوسی، محمد بن حسن، امالی، ص٢۴۵.</ref>. همچنین [[امام صادق]] {{ع}} فرمودند: {{متن حدیث|نَحْنُ اثْنَا عَشَرَ مُحَدَّثاً}}<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ج ۱، ص۳۱۹.</ref>.<ref>ر.ک: [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|منابع علم امامان شیعه]]، ص۱۳۰ ـ ۱۴۰؛ [[محمد نظیر عرفانی|عرفانی، محمد نظیر]]، [[بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین (پایان‌نامه)|بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین]]، ص۱۸۵.</ref> | ||
البته این صفت مخصوص به | البته این صفت مخصوص به منصب [[امامت]] نیست بلکه ملائکۀ [[الهی]] با غیر [[پیامبران]] و [[امامان]] هم صحبت کرده‌اند مانند [[تحدیث]] با [[حضرت زهرا]] {{س}}<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرایع، ج ۱، ص۲۱۶، باب ۱۴۶، ح ۱.</ref>.<ref>ر.ک: [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|منابع علم امامان شیعه]]، ص۱۳۰ ـ ۱۴۰.</ref> | ||
== نتیجه گیری == | == نتیجه گیری == | ||
در دستگاه [[معرفتی]] [[شیعه]] آموزه [[الهام]] یا " | در دستگاه [[معرفتی]] [[شیعه]] آموزه [[الهام]] یا "نکت فی القلب" و [[تحدیث]] "یا [[نقر]] فی السماع" دو مجرای تحقق [[آگاهی]] و دو شیوه برای رهیافت [[امام]] به [[حقیقت]] است که گاه از مجموعه این دو به تحدیث یاد شده است<ref>ر.ک: [[رضا برنجکار|برنجکار، رضا]]، [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت (مقاله)|حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت]]، فصلنامه آینه معرفت، ش ۳۷، ص۱۵۲</ref>. | ||
== پرسش‌های وابسته == | == پرسش‌های وابسته == | ||