آداب روز عاشورا: تفاوت میان نسخه‌ها

از [[عبداللّه بن فضل هاشمی]] نقل شده است که: به [[امام صادق]] {{ع}} گفتم: ای پسر [[پیامبر خدا]]! چه طور [[روز عاشورا]]، [[روز]] ماتم و [[اندوه]] و [[بی‌تابی]] و [[گریه]] شد؛ ولی روز [[رحلت پیامبر]] {{صل}} و روز درگذشت [[فاطمه]] {{س}} و روز [[شهادت امیر مؤمنان]] {{ع}} و روز کشته شدن [[امام حسن]] {{ع}} با زهر، چنین نشد؟ فرمود: «روز [[شهادت]] [[حسین]] {{ع}}، مصیبتی بزرگ‌تر از دیگر روزها دارد. این، از آن روست که [[اصحاب کسا]] - که گرامی ترینِ [[مردمان]] در پیشگاه خدای متعال‌اند - [[پنج تن]] بودند. وقتی [[پیامبر]] {{صل}} از میان آنان رفت، [[امیر مؤمنان]]، فاطمه و [[حسن]] و حسین {{عم}} بودند و آنها برای [[مردم]]، مایه [[تسلیت]] و [[دل]] [[خوشی]] بودند. نیز هنگامی که فاطمه {{س}} در گذشت، [[دلداری]] و تسلّیِ مردم، با امیر مؤمنان و حسن و حسین {{عم}} بود. همچنین زمانی که امیر مؤمنان {{ع}} در گذشت، مردم با حسن {{ع}} و حسین {{ع}}، [[آرامش]] و تسکین می‌یافتند. نیز وقتی حسن {{ع}} در گذشت، حسین {{ع}} برای مردم، مایه دلداری و تسلّی بود؛ ولی زمانی که حسین {{ع}} کشته شد، هیچ کس از اصحاب کسا باقی نبود که مردم، با او دلداری و تسکین پیدا کنند. بنا بر این، رفتن حسین {{ع}}، به مثابه رفتن همه آنها بود، همان‌گونه که بودن ایشان، به مثابه بودن همه آنها بود. به این جهت، روز کشته شدن حسین {{ع}}، بزرگ‌ترین مصیبت بود». به [[امام]] {{ع}} گفتم: ای پسر پیامبر خدا! چرا [[علی بن الحسین]] (امام [[زین العابدین]]){{ع}} همچون پدرانش که برای مردم، مایه دلداری و تسلّی بودند، مایه دلداری و تسلّی نبود؟<ref>{{متن حدیث|قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ {{ع}} يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ كَيْفَ‏ صَارَ يَوْمُ‏ عَاشُورَاءَ يَوْمَ‏ مُصِيبَةٍ وَ غَمٍّ وَ جَزَعٍ وَ بُكَاءٍ دُونَ الْيَوْمِ الَّذِي قُبِضَ فِيهِ رَسُولُ اللَّهِ {{صل}} وَ الْيَوْمِ الَّذِي مَاتَتْ فِيهِ فَاطِمَةُ {{ع}} وَ الْيَوْمِ الَّذِي قُتِلَ فِيهِ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ {{ع}} وَ الْيَوْمِ الَّذِي قُتِلَ فِيهِ الْحَسَنُ {{ع}} بِالسَّمِّ فَقَالَ إِنَّ يَوْمَ الْحُسَيْنِ {{ع}} أَعْظَمُ مُصِيبَةً مِنْ جَمِيعِ سَائِرِ الْأَيَّامِ وَ ذَلِكَ أَنَّ أَصْحَابَ الْكِسَاءِ الَّذِي كَانُوا أَكْرَمَ الْخَلْقِ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى كَانُوا خَمْسَةً فَلَمَّا مَضَى عَنْهُمُ النَّبِيُّ {{صل}} بَقِيَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ {{عم}} فَكَانَ فِيهِمْ لِلنَّاسِ عَزَاءٌ وَ سَلْوَةٌ فَلَمَّا مَضَتْ فَاطِمَةُ {{س}} كَانَ فِي أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ لِلنَّاسِ عَزَاءٌ وَ سَلْوَةٌ فَلَمَّا مَضَى مِنْهُمْ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ {{ع}} كَانَ لِلنَّاسِ فِي الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ عَزَاءٌ وَ سَلْوَةٌ فَلَمَّا مَضَى الْحَسَنُ {{ع}} كَانَ لِلنَّاسِ فِي الْحُسَيْنِ {{ع}} عَزَاءٌ وَ سَلْوَةٌ فَلَمَّا قُتِلَ الْحُسَيْنُ {{ع}} لَمْ يَكُنْ بَقِيَ مِنْ أَهْلِ الْكِسَاءِ أَحَدٌ لِلنَّاسِ فِيهِ بَعْدَهُ عَزَاءٌ وَ سَلْوَةٌ فَكَانَ ذَهَابُهُ كَذَهَابِ جَمِيعِهِمْ كَمَا كَانَ بَقَاؤُهُ كَبَقَاءِ جَمِيعِهِمْ فَلِذَلِكَ صَارَ يَوْمُهُ أَعْظَمَ مُصِيبَةً}} (علل الشرائع، ص۲۲۵، ح۱؛ بحار الأنوار، ج۴۴، ص۲۶۹، ح۱).</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص ۷۹۶.</ref>

[[حسن بن فضال]] از [[امام رضا]] {{ع}} نقل: هر کس در روز عاشورا، تلاش و [[کوشش]] برای بر آوردن نیازهایش را رها کند، [[خداوند]]، نیازهای [[دنیایی]] و آخرتیِ او را بر می‌آورد، و هر کس [[عاشورا]]، [[روز]] ماتم و [[اندوه]] و گریه‌اش باشد، [[خداوند عزوجل]] [[قیامت]] را روزِ [[شادی]] و خوشحالی‌اش قرار می‌دهد و چشمش در [[بهشت]]، به ما روشن می‌شود<ref>{{متن حدیث|مَنْ‏ تَرَكَ‏ السَّعْيَ‏ فِي‏ حَوَائِجِهِ‏ يَوْمَ عَاشُورَاءَ قَضَى اللَّهُ لَهُ حَوَائِجَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ مَنْ كَانَ يَوْمُ عَاشُورَاءَ يَوْمَ مُصِيبَتِهِ وَ حُزْنِهِ وَ بُكَائِهِ يَجْعَلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَوْمَ فَرَحِهِ وَ سُرُورِهِ وَ قَرَّتْ بِنَا فِي الْجِنَانِ عَيْنُهُ}} (علل الشرائع، ص۲۲۷، ح۲؛ عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۲۹۸، ح۵۷).</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص ۷۹۷.</ref>

=== [[پرهیز]] از کامجویی ===

[[عبداللّه بن سنان]] از [[امام صادق]] اینگونه نقل می‌کند: در آن روز، [[روزه]] بگیر، اما بدون [[تصمیم]] شبانه<ref>علامه مجلسی گفته است: «بدون تصمیم شبانه»، یعنی بی‌آنکه شب، قصد روزه کنی، و افطار کن؛ اما نه برای شماتت و خوش حالی؛ بلکه به منظور مخالفت با کسانی که به قصد تبرّک، روزه می‌گیرند.</ref>، و بخور، اما نه به قصد شادی، و روزه آن را کامل نکن، و خوردنت هم ساعتی پس از [[نماز عصر]] با [[نوشیدن]] جرعه‌ای آب باشد؛ چراکه در چنین ساعتی از [[روز]]، [[جنگ]] با [[خاندان پیامبر]] [[خدا]] {{صل}} فرو نشست و [[کشتار]] آنان، متوقّف شد و سی کشته از [[یاران]] آنها بر [[زمین]] افتاده بود، که کشته شدن آنان بر [[پیامبر خدا]]، گران بود و اگر [[پیامبر]] - که [[درود]] خدا بر او باد - آن روز زنده بود، صاحب [[عزا]] بود<ref>{{متن حدیث|صُمْهُ مِنْ غَيْرِ تَبْيِيتٍ وَ أَفْطِرْهُ مِنْ غَيْرِ تَشْمِيتٍ وَ لَا تَجْعَلْهُ يَوْمَ صَوْمٍ كَمَلًا وَ لْيَكُنْ إِفْطَارُكَ بَعْدَ صَلَاةِ الْعَصْرِ بِسَاعَةٍ عَلَى شَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ فَإِنَّهُ فِي مِثْلِ ذَلِكَ الْوَقْتِ مِنْ ذَلِكَ الْيَوْمِ تَجَلَّتِ الْهَيْجَاءُ عَنْ آلِ رَسُولِ اللَّهِ وَ انْكَشَفَتِ الْمَلْحَمَةُ عَنْهُمْ وَ فِي الْأَرْضِ مِنْهُمْ ثَلَاثُونَ صَرِيعاً فِي مَوَالِيهِمْ يَعِزُّ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ {{صل}} مَصْرَعُهُم وَ لَوْ كَانَ فِي الدُّنْيَا يَوْمَئِذٍ حَيّاً لَكَانَ {{صل}} هُوَ الْمُعَزَّى بِهِمْ}} (مصباح المتهجد، ص۷۸۲؛ المزار الکبیر، ص۴۷۳، ح۶).</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص ۷۹۸.</ref>

[[عبد الملک]] از [[امام صادق]] {{ع}} نقل کرده است: [[روز عاشورا]]، روزی است که [[حسین]] {{ع}} در آن روز، کشته شد.... این روز، جز روز اندوه و ماتم نیست؛ اندوه و ماتمی که بر [[آسمانیان]] و زمینیان و همه [[مؤمنان]]، وارد شده است<ref>{{متن حدیث|أَمَّا يَوْمُ عَاشُورَاءَ فَيَوْمٌ‏ أُصِيبَ‏ فِيهِ‏ الْحُسَيْنُ {{ع}}... مَا هُوَ يَوْمَ صَوْمٍ وَ مَا هُوَ إِلَّا يَوْمُ حُزْنٍ وَ مُصِيبَةٍ دَخَلَتْ عَلَى أَهْلِ السَّمَاءِ وَ أَهْلِ الْأَرْضِ وَ جَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ}} (الکافی، ج۴، ص۱۴۷، ح۷؛ بحار الأنوار، ج۴۵، ص۹۵، ح۴۰).</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص ۷۹۸.</ref>

=== [[تسلیت]] گفتن به یکدیگر، بِدان‌گونه که [[روایت]] شده ===

[[مالک جهنی]] درباره برپایی ماتم در روز عاشورا برای [[امام حسین]] چنین نقل کرده است که: به [[امام باقر]] {{ع}} گفتم: چگونه برخی به یکدیگر تسلیت بگویند؟ فرمود: «[چنین] می‌گویند: [[خداوند]]، پاداش‌های ما را بر [[سوگواری]] حسین {{ع}} بزرگ گردانَد و ما و شما را همراه با [[ولیّ]] خودش، مهدیِ [[خاندان]] [[محمّد]] {{صل}}، از خونخواهان حسین {{ع}} قرار دهد»<ref>{{متن حدیث|قُلْتُ فَكَيْفَ يُعَزِّي بَعْضُهُمْ بَعْضاً قَالَ {{ع}}: يَقُولُونَ عَظَّمَ‏ اللَّهُ‏ أُجُورَنَا بِمُصَابِنَا بِالْحُسَيْنِ {{ع}} وَ جَعَلَنَا وَ إِيَّاكُمْ مِنَ الطَّالِبِينَ بِثَأْرِهِ مَعَ وَلِيِّهِ الْإِمَامِ الْمَهْدِيِّ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ {{صل}}}} (کامل الزیارات، ص۳۲۶، ح۵۵۶؛ مصباح المتهجد، ص۷۷۳).</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص ۷۹۹.</ref>

درباره حکم روزه روز عاشورا، گزارش‌های مختلفی وجود دارد: شماری از [[احادیث اهل بیت]] {{عم}} بر [[استحباب]] روزه این [[روز]]، دلالت دارند و شماری دیگر، از آن، [[نهی]] کرده‌اند؛ زیرا [[بنی امیّه]] برای ابراز [[شادی]] و تبرّک، این روز را روزه گرفته‌اند و از آنجا که روزه گرفتن در این روز، تشبّه به آنهاست، آن را [[مذموم]] دانسته‌اند. گفتنی است که در [[منابع اهل سنّت]] نیز احادیثی وجود دارند که بر استحباب روزه این روز، دلالت دارند و فقهای [[اهل]] [[سنّت]]، بر اساس آنها، به استحباب آن، [[فتوا]] داده‌اند؛ اما آرای فقهای [[امامیّه]] درباره حکم روزه روز عاشورا، با [[عنایت]] به احادیثی که بِدانها اشاره شد، بدین شرح است: ۱. استحباب، مطلقا (یعنی بدون هیچ قید و شرطی)؛ ۲. استحباب، در صورتی که [[روزه‌دار]] به قصد ابراز [[حزن]] بر [[مصیبت]] [[اهل بیت]] {{عم}}، این روز را روزه بگیرد؛ ۳. [[کراهت]]؛ ۴. حُرمت ([[حرام]] بودن). نکته قابل توجّه، این است که دلیلی وجود ندارد که [[اثبات]] کند یکی از [[آداب]] [[عزاداری]] برای [[سید الشهدا]] {{ع}} در روز عاشورا، [[روزه‌داری]] است. بنا بر این، تنها چیزی که می‌توان آن را به عنوان [[ادب]] عزاداری مطرح کرد، امساک از خوردن [[غذا]] و آب تا عصر و استفاده از غذاهای ساده، پس از عصر است، چنان که در [[روایت]] عبداللّه بن سِنان آمده و جمعی از [[فقها]] به آن، فتوا داده‌اند. اما این که جدا از این ادب، روزه [[عاشورا]] چه حکمی دارد، خارج از چارچوب این [[دانشنامه]] است و باید در مباحث [[فقهی]] مورد بررسی قرار گیرد.<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص ۸۰۰.</ref>