آداب روز عاشورا
بزرگی مصیبت عاشورا
از عبداللّه بن فضل هاشمی نقل شده است که: به امام صادق (ع) گفتم: ای پسر پیامبر خدا! چه طور روز عاشورا، روز ماتم و اندوه و بی‌تابی و گریه شد؛ ولی روز رحلت پیامبر (ص) و روز درگذشت فاطمه (س) و روز شهادت امیر مؤمنان (ع) و روز کشته شدن امام حسن (ع) با زهر، چنین نشد؟ فرمود: «روز شهادت حسین (ع)، مصیبتی بزرگ‌تر از دیگر روزها دارد. این، از آن روست که اصحاب کسا - که گرامی ترینِ مردمان در پیشگاه خدای متعال‌اند - پنج تن بودند. وقتی پیامبر (ص) از میان آنان رفت، امیر مؤمنان، فاطمه و حسن و حسین (ع) بودند و آنها برای مردم، مایه تسلیت و دل خوشی بودند. نیز هنگامی که فاطمه (س) در گذشت، دلداری و تسلّیِ مردم، با امیر مؤمنان و حسن و حسین (ع) بود. همچنین زمانی که امیر مؤمنان (ع) در گذشت، مردم با حسن (ع) و حسین (ع)، آرامش و تسکین می‌یافتند. نیز وقتی حسن (ع) در گذشت، حسین (ع) برای مردم، مایه دلداری و تسلّی بود؛ ولی زمانی که حسین (ع) کشته شد، هیچ کس از اصحاب کسا باقی نبود که مردم، با او دلداری و تسکین پیدا کنند. بنا بر این، رفتن حسین (ع)، به مثابه رفتن همه آنها بود، همان‌گونه که بودن ایشان، به مثابه بودن همه آنها بود. به این جهت، روز کشته شدن حسین (ع)، بزرگ‌ترین مصیبت بود». به امام (ع) گفتم: ای پسر پیامبر خدا! چرا علی بن الحسین (امام زین العابدین)(ع) همچون پدرانش که برای مردم، مایه دلداری و تسلّی بودند، مایه دلداری و تسلّی نبود؟[۱].[۲]
آداب روز عاشورا
تعطیل کردن کارهای روزانه
حسن بن فضال از امام رضا (ع) نقل: هر کس در روز عاشورا، تلاش و کوشش برای بر آوردن نیازهایش را رها کند، خداوند، نیازهای دنیایی و آخرتیِ او را بر می‌آورد، و هر کس عاشورا، روز ماتم و اندوه و گریه‌اش باشد، خداوند عزوجل قیامت را روزِ شادی و خوشحالی‌اش قرار می‌دهد و چشمش در بهشت، به ما روشن می‌شود[۳].[۴]
پرهیز از کامجویی
عبداللّه بن سنان از امام صادق اینگونه نقل می‌کند: در آن روز، روزه بگیر، اما بدون تصمیم شبانه[۵]، و بخور، اما نه به قصد شادی، و روزه آن را کامل نکن، و خوردنت هم ساعتی پس از نماز عصر با نوشیدن جرعه‌ای آب باشد؛ چراکه در چنین ساعتی از روز، جنگ با خاندان پیامبر خدا (ص) فرو نشست و کشتار آنان، متوقّف شد و سی کشته از یاران آنها بر زمین افتاده بود، که کشته شدن آنان بر پیامبر خدا، گران بود و اگر پیامبر - که درود خدا بر او باد - آن روز زنده بود، صاحب عزا بود[۶].[۷]
شدت اندوه و گریه
عبد الملک از امام صادق (ع) نقل کرده است: روز عاشورا، روزی است که حسین (ع) در آن روز، کشته شد.... این روز، جز روز اندوه و ماتم نیست؛ اندوه و ماتمی که بر آسمانیان و زمینیان و همه مؤمنان، وارد شده است[۸].[۹]
تسلیت گفتن به یکدیگر، بِدان‌گونه که روایت شده
مالک جهنی درباره برپایی ماتم در روز عاشورا برای امام حسین چنین نقل کرده است که: به امام باقر (ع) گفتم: چگونه برخی به یکدیگر تسلیت بگویند؟ فرمود: «[چنین] می‌گویند: خداوند، پاداش‌های ما را بر سوگواری حسین (ع) بزرگ گردانَد و ما و شما را همراه با ولیّ خودش، مهدیِ خاندان محمّد (ص)، از خونخواهان حسین (ع) قرار دهد»[۱۰].[۱۱]
سخنی درباره حکم روزه روز عاشورا
درباره حکم روزه روز عاشورا، گزارش‌های مختلفی وجود دارد: شماری از احادیث اهل بیت (ع) بر استحباب روزه این روز، دلالت دارند و شماری دیگر، از آن، نهی کرده‌اند؛ زیرا بنی امیّه برای ابراز شادی و تبرّک، این روز را روزه گرفته‌اند و از آنجا که روزه گرفتن در این روز، تشبّه به آنهاست، آن را مذموم دانسته‌اند. گفتنی است که در منابع اهل سنّت نیز احادیثی وجود دارند که بر استحباب روزه این روز، دلالت دارند و فقهای اهل سنّت، بر اساس آنها، به استحباب آن، فتوا داده‌اند؛ اما آرای فقهای امامیّه درباره حکم روزه روز عاشورا، با عنایت به احادیثی که بِدانها اشاره شد، بدین شرح است: ۱. استحباب، مطلقا (یعنی بدون هیچ قید و شرطی)؛ ۲. استحباب، در صورتی که روزه‌دار به قصد ابراز حزن بر مصیبت اهل بیت (ع)، این روز را روزه بگیرد؛ ۳. کراهت؛ ۴. حُرمت (حرام بودن). نکته قابل توجّه، این است که دلیلی وجود ندارد که اثبات کند یکی از آداب عزاداری برای سید الشهدا (ع) در روز عاشورا، روزه‌داری است. بنا بر این، تنها چیزی که می‌توان آن را به عنوان ادب عزاداری مطرح کرد، امساک از خوردن غذا و آب تا عصر و استفاده از غذاهای ساده، پس از عصر است، چنان که در روایت عبداللّه بن سِنان آمده و جمعی از فقها به آن، فتوا داده‌اند. اما این که جدا از این ادب، روزه عاشورا چه حکمی دارد، خارج از چارچوب این دانشنامه است و باید در مباحث فقهی مورد بررسی قرار گیرد[۱۲].
منابع
پانویس
- ↑ «قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ (ع) يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ كَيْفَ صَارَ يَوْمُ عَاشُورَاءَ يَوْمَ مُصِيبَةٍ وَ غَمٍّ وَ جَزَعٍ وَ بُكَاءٍ دُونَ الْيَوْمِ الَّذِي قُبِضَ فِيهِ رَسُولُ اللَّهِ (ص) وَ الْيَوْمِ الَّذِي مَاتَتْ فِيهِ فَاطِمَةُ (ع) وَ الْيَوْمِ الَّذِي قُتِلَ فِيهِ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (ع) وَ الْيَوْمِ الَّذِي قُتِلَ فِيهِ الْحَسَنُ (ع) بِالسَّمِّ فَقَالَ إِنَّ يَوْمَ الْحُسَيْنِ (ع) أَعْظَمُ مُصِيبَةً مِنْ جَمِيعِ سَائِرِ الْأَيَّامِ وَ ذَلِكَ أَنَّ أَصْحَابَ الْكِسَاءِ الَّذِي كَانُوا أَكْرَمَ الْخَلْقِ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى كَانُوا خَمْسَةً فَلَمَّا مَضَى عَنْهُمُ النَّبِيُّ (ص) بَقِيَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ (ع) فَكَانَ فِيهِمْ لِلنَّاسِ عَزَاءٌ وَ سَلْوَةٌ فَلَمَّا مَضَتْ فَاطِمَةُ (س) كَانَ فِي أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ لِلنَّاسِ عَزَاءٌ وَ سَلْوَةٌ فَلَمَّا مَضَى مِنْهُمْ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (ع) كَانَ لِلنَّاسِ فِي الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ عَزَاءٌ وَ سَلْوَةٌ فَلَمَّا مَضَى الْحَسَنُ (ع) كَانَ لِلنَّاسِ فِي الْحُسَيْنِ (ع) عَزَاءٌ وَ سَلْوَةٌ فَلَمَّا قُتِلَ الْحُسَيْنُ (ع) لَمْ يَكُنْ بَقِيَ مِنْ أَهْلِ الْكِسَاءِ أَحَدٌ لِلنَّاسِ فِيهِ بَعْدَهُ عَزَاءٌ وَ سَلْوَةٌ فَكَانَ ذَهَابُهُ كَذَهَابِ جَمِيعِهِمْ كَمَا كَانَ بَقَاؤُهُ كَبَقَاءِ جَمِيعِهِمْ فَلِذَلِكَ صَارَ يَوْمُهُ أَعْظَمَ مُصِيبَةً» (علل الشرائع، ص۲۲۵، ح۱؛ بحار الأنوار، ج۴۴، ص۲۶۹، ح۱).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین، ص ۷۹۶.
- ↑ «مَنْ تَرَكَ السَّعْيَ فِي حَوَائِجِهِ يَوْمَ عَاشُورَاءَ قَضَى اللَّهُ لَهُ حَوَائِجَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ مَنْ كَانَ يَوْمُ عَاشُورَاءَ يَوْمَ مُصِيبَتِهِ وَ حُزْنِهِ وَ بُكَائِهِ يَجْعَلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَوْمَ فَرَحِهِ وَ سُرُورِهِ وَ قَرَّتْ بِنَا فِي الْجِنَانِ عَيْنُهُ» (علل الشرائع، ص۲۲۷، ح۲؛ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۱، ص۲۹۸، ح۵۷).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین، ص ۷۹۷.
- ↑ علامه مجلسی گفته است: «بدون تصمیم شبانه»، یعنی بی‌آنکه شب، قصد روزه کنی، و افطار کن؛ اما نه برای شماتت و خوش حالی؛ بلکه به منظور مخالفت با کسانی که به قصد تبرّک، روزه می‌گیرند.
- ↑ «صُمْهُ مِنْ غَيْرِ تَبْيِيتٍ وَ أَفْطِرْهُ مِنْ غَيْرِ تَشْمِيتٍ وَ لَا تَجْعَلْهُ يَوْمَ صَوْمٍ كَمَلًا وَ لْيَكُنْ إِفْطَارُكَ بَعْدَ صَلَاةِ الْعَصْرِ بِسَاعَةٍ عَلَى شَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ فَإِنَّهُ فِي مِثْلِ ذَلِكَ الْوَقْتِ مِنْ ذَلِكَ الْيَوْمِ تَجَلَّتِ الْهَيْجَاءُ عَنْ آلِ رَسُولِ اللَّهِ وَ انْكَشَفَتِ الْمَلْحَمَةُ عَنْهُمْ وَ فِي الْأَرْضِ مِنْهُمْ ثَلَاثُونَ صَرِيعاً فِي مَوَالِيهِمْ يَعِزُّ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ (ص) مَصْرَعُهُم وَ لَوْ كَانَ فِي الدُّنْيَا يَوْمَئِذٍ حَيّاً لَكَانَ (ص) هُوَ الْمُعَزَّى بِهِمْ» (مصباح المتهجد، ص۷۸۲؛ المزار الکبیر، ص۴۷۳، ح۶).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین، ص ۷۹۸.
- ↑ «أَمَّا يَوْمُ عَاشُورَاءَ فَيَوْمٌ أُصِيبَ فِيهِ الْحُسَيْنُ (ع)... مَا هُوَ يَوْمَ صَوْمٍ وَ مَا هُوَ إِلَّا يَوْمُ حُزْنٍ وَ مُصِيبَةٍ دَخَلَتْ عَلَى أَهْلِ السَّمَاءِ وَ أَهْلِ الْأَرْضِ وَ جَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ» (الکافی، ج۴، ص۱۴۷، ح۷؛ بحار الأنوار، ج۴۵، ص۹۵، ح۴۰).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین، ص ۷۹۸.
- ↑ «قُلْتُ فَكَيْفَ يُعَزِّي بَعْضُهُمْ بَعْضاً قَالَ (ع): يَقُولُونَ عَظَّمَ اللَّهُ أُجُورَنَا بِمُصَابِنَا بِالْحُسَيْنِ (ع) وَ جَعَلَنَا وَ إِيَّاكُمْ مِنَ الطَّالِبِينَ بِثَأْرِهِ مَعَ وَلِيِّهِ الْإِمَامِ الْمَهْدِيِّ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ (ص)» (کامل الزیارات، ص۳۲۶، ح۵۵۶؛ مصباح المتهجد، ص۷۷۳).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین، ص ۷۹۹.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین، ص ۸۰۰.