ابر در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = ابر

| عنوان مدخل  = [[ابر]]

| مداخل مرتبط = [[ابر در قرآن]] - [[ابر در فقه اسلامی]] - [[ابر در معارف مهدویت]] - [[ابر در معارف و سیره رضوی]]

| پرسش مرتبط  =  

}}

# '''سما:''' از "سموّ" به معنای [[رفعت]] و بلندی است و بر هر چیزی، از جمله ابر که بر [[انسان]] [[سایه]] افکند، اطلاق می‌شود. <ref>الصحاح، ج ۶، ص ۲۳۸۲، "سمو".</ref> برخی اطلاق آن را بر ابر، مجازی و برخی دیگر، [[حقیقی]] دانسته‌اند. <ref>مقاییس، ج ۳، ص ۹۸، "سمو".</ref> به گفته برخی، مقصود از "سماء" در جمله {{متن قرآن|وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً }}<ref>«و از آسمان، آبی فرو فرستاد» سوره بقره، آیه ۲۲.</ref> که در قرآن چندین بار به کار رفته، همان ابر است. <ref>المنار، ج ۸، ص ۴۶۸.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[ابر (مقاله)|مقاله «ابر»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

[[خداوند سبحان]]، ایجاد ابرهای سنگین {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنْشِئُ السَّحَابَ الثِّقَالَ}}<ref>«اوست که برق را که هم بیم‌آور و هم امیدبخش است به شما می‌نمایاند و ابرهای بارور را پدید می‌آورد» سوره رعد، آیه ۱۲.</ref>، فرستادن باد پیشاپیش ابر {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي أَرْسَلَ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا}}<ref>«و اوست که بادها را نویدبخشی پیشاپیش رحمت خویش فرستاد و از آسمان، آبی پاک فرو فرستادیم» سوره فرقان، آیه ۴۸.</ref>، حمل کردن ابر به سوی سرزمین‌های مرده و زنده کردن آنها {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ حَتَّى إِذَا أَقَلَّتْ سَحَابًا ثِقَالًا سُقْنَاهُ لِبَلَدٍ مَيِّتٍ فَأَنْزَلْنَا بِهِ الْمَاءَ فَأَخْرَجْنَا بِهِ مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ كَذَلِكَ نُخْرِجُ الْمَوْتَى لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ}}<ref>«و اوست که بادها را پیشاهنگ رحمت خویش (باران)، نویددهنده می‌فرستد تا چون ابری بارور را برداشت آن را به سرزمینی بایر برانیم و از آن، آب فرو فشانیم و با آن از هر گونه میوه برآوریم؛ به همین گونه مردگان را بر می‌انگیزیم باشد که پند گیرید» سوره اعراف، آیه ۵۷.</ref>، {{متن قرآن|وَاللَّهُ الَّذِي أَرْسَلَ الرِّيَاحَ فَتُثِيرُ سَحَابًا فَسُقْنَاهُ إِلَى بَلَدٍ مَيِّتٍ فَأَحْيَيْنَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا كَذَلِكَ النُّشُورُ}}<ref>«و خداوند است که بادها را می‌فرستد و (بادها) ابری را بر می‌انگیزد و ما آن را به سرزمینی مرده می‌رانیم و آن زمین را بدان (آب) پس از مردن آن زنده می‌گردانیم؛ رستخیز نیز همین‌گونه است» سوره فاطر، آیه ۹.</ref>، فرستادن باد برای [[برانگیختن]] ابر و گستراندن آن {{متن قرآن|اللَّهُ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ فَتُثِيرُ سَحَابًا فَيَبْسُطُهُ فِي السَّمَاءِ كَيْفَ يَشَاءُ وَيَجْعَلُهُ كِسَفًا فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ فَإِذَا أَصَابَ بِهِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ إِذَا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ}}<ref>«خداوند است که بادها را می‌فرستد که ابرها را برمی‌انگیزد و آن را در آسمان هر گونه خواهد می‌گسترد و آن را پاره‌پاره می‌گرداند و آنگاه باران پیاپی را می‌نگری که از لابه‌لای آن بیرون می‌زند و چون (خداوند) آن را به کسانی از بندگانش که بخواهد برساند ناگهان شاد می‌شوند» سوره روم، آیه ۴۸.</ref>، راندن ابرها، ترکیب و متراکم کردن آنها و [[نزول]] [[باران]] {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يُزْجِي سَحَابًا ثُمَّ يُؤَلِّفُ بَيْنَهُ ثُمَّ يَجْعَلُهُ رُكَامًا فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ جِبَالٍ فِيهَا مِنْ بَرَدٍ فَيُصِيبُ بِهِ مَنْ يَشَاءُ وَيَصْرِفُهُ عَنْ مَنْ يَشَاءُ يَكَادُ سَنَا بَرْقِهِ يَذْهَبُ بِالْأَبْصَارِ}}<ref>«آیا در نیافته‌ای که خداوند ابری را (پیش) می‌راند سپس میان آن را به هم می‌پیوندد سپس آن را بر هم می‌نشاند آنگاه دانه‌های باران را می‌نگری که از میان آن بیرون می‌آید و از ابرهایی کوه پیکر که در آسمان است تگرگ فرو می‌فرستد که آن را به هر که خواهد می‌زند» سوره نور، آیه ۴۳.</ref>، بارور کردن ابرها به وسیله باد {{متن قرآن|وَأَرْسَلْنَا الرِّيَاحَ لَوَاقِحَ فَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَسْقَيْنَاكُمُوهُ وَمَا أَنْتُمْ لَهُ بِخَازِنِينَ}}<ref>«و بادها را بارورکننده فرستادیم آنگاه از آسمان آبی فرو فشاندیم و شما را از آن سیراب کردیم و شما گنجور آن نیستید» سوره حجر، آیه ۲۲.</ref> و سایه‌بانی ابر بر سر [[بنی‌اسرائیل]] {{متن قرآن|وَظَلَّلْنَا عَلَيْكُمُ الْغَمَامَ وَأَنْزَلْنَا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَكِنْ كَانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ}}<ref>«و ابر را سایه‌بان شما کردیم و ترانگبین و بلدرچین برایتان فرو فرستادیم (و گفتیم) از چیزهای پاکیزه‌ای که روزیتان کرده‌ایم، بخورید. و آنان بر ما ستم نکردند بلکه بر خویشتن ستم روا می‌داشتند» سوره بقره، آیه ۵۷.</ref>، {{متن قرآن|وَقَطَّعْنَاهُمُ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ أَسْبَاطًا أُمَمًا وَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى إِذِ اسْتَسْقَاهُ قَوْمُهُ أَنِ اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْحَجَرَ فَانْبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُنَاسٍ مَشْرَبَهُمْ وَظَلَّلْنَا عَلَيْهِمُ الْغَمَامَ وَأَنْزَلْنَا عَلَيْهِمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَكِنْ كَانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ}}<ref>«و آنان را به دوازده سبط که هر یک امتی بود بخش کردیم و چون قوم موسی از وی آب خواستند به موسی وحی کردیم که با چوبدست خود به (آن) سنگ بزن! و دوازده چشمه از آن فرا جوشید هر گروهی آبشخور خویش بازشناخت، و ابر را بر آنان سایه‌بان کردیم و بر آنها ترانگبین و بلدرچین فرو فرستادیم (و گفتیم:) از چیزهای پاکیزه‌ای که روزیتان کرده‌ایم بخورید و آنان به ما ستم نورزیدند که بر خویشتن ستم می‌کردند» سوره اعراف، آیه ۱۶۰.</ref> را به خود نسبت می‌دهد که صاحبان اندیشه و [[خرد]] باید با [[تفکّر]] در این امور، به [[قدرت]] مطلق خداوند پی برده، نعمت‌های او را شکرگزارند..<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[ابر (مقاله)|مقاله «ابر»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

# '''[[نزول]] [[باران]]:''' {{متن قرآن|فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ }}<ref>پس دانه‌های باران را می‌بینی که از لابه‌لای آن بیرون می‌آید؛ سوره نور، آیه ۴۳.</ref> خروج باران از لابه‌لای ابرها نیز به نیروی باد انجام می‌گیرد. چنان‌که [[روایت]] شده است، بادها چند دسته‌اند: برخی ابر را برمی‌انگیزانند. برخی آن را میان [[آسمان]] و [[زمین]] نگه می‌دارند و برخی ابرها را می‌فشارند تا باران با اجازه [[خدا]] از میان آن بیرون ریزد. <ref>البرهان، ج ۳، ص ۳۳۸.</ref> در روایتی از ابن‌عبّاس {{متن قرآن|الْمُعْصِرَاتِ}} در [[آیه]] {{متن قرآن|وَأَنْزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ مَاءً ثَجَّاجًا}}<ref>«و از ابرهای فشرده آبی ریزان فرو فرستادیم» سوره نبأ، آیه ۱۴.</ref> به بادها [[تفسیر]] شده است؛ بنابراین، معنای آیه این است که به وسیله فشار دهنده‌ها= بادها آبی فراوان فرو فرستادیم <ref>مجمع‌البحرین، ج ۳، ص ۱۹۱، "عصر".</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[ابر (مقاله)|مقاله «ابر»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

# '''شکافتن [[آسمان]]:''' [[آیات]] متعدّدی تصریح دارند که در [[آستانه قیامت]]، آسمان شکافته می‌شود و در یک‌جا، عاملِ شکافته‌ شدن آسمان را ابر دانسته، می‌گوید: {{متن قرآن|وَيَوْمَ تَشَقَّقُ السَّمَاءُ بِالْغَمَامِ وَنُزِّلَ الْمَلَائِكَةُ تَنْزِيلًا}}<ref>«و (از) روزی (یاد کن) که آسمان با ابر بشکافد و فرشتگان با فرو فرستادنی ویژه، فرو فرستاده شوند» سوره فرقان، آیه ۲۵.</ref> در این که مقصود از شکافته شدن آسمان با ابر چیست، [[مفسّران]] بر یک [[رأی]] نیستند: برخی گفته‌اند: گازها و ابرهای نابود کننده است که در آن [[روز]]، [[آسمان]] به وسیله آن از بین می‌رود و در [[آیه]] {{متن قرآن|فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّمَاءُ بِدُخَانٍ مُبِينٍ}}<ref>«پس به روزی چشم بدوز که آسمان دودی آشکار برمی‌آورد» سوره دخان، آیه ۱۰.</ref> نیز بدان اشاره شده است<ref>الفرقان، ج ۱۸و۱۹، ص ۲۹۱.</ref>. برخی دیگر آیه را [[تأویل]] برده و گفته‌اند: در آن روز، آسمان از ابر شکافته و جدا خواهد شد یا در آن روز، آسمانِ ابری، شکافته خواهد شد. <ref>مجمع‌البیان، ج ۷، ص ۲۶۲ و ۲۶۳.</ref> [[زمخشری]] می‌گوید: چون هنگام انفجار [[آسمان‌ها]] از میان آن [[دود]] و ابر خارج می‌شود، گویا آسمان با ابر شکافته می‌شود<ref> الکشّاف، ج ۳، ص ۲۷۵.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[ابر (مقاله)|مقاله «ابر»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

برخی با استناد به آیه {{متن قرآن|وَجَعَلْنَا فِيهَا رَوَاسِيَ شَامِخَاتٍ وَأَسْقَيْنَاكُمْ مَاءً فُرَاتًا}}<ref>«و در آن کوه‌هایی فرازمند پدید آوردیم و به شما آبی شیرین و گوارا نوشاندیم» سوره مرسلات، آیه ۲۷.</ref> گفته‌اند: تقارن جمله {{متن قرآن|وَأَسْقَيْنَاكُمْ مَاءً فُرَاتًا}} به‌دنبال کوه‌های مرتفع در این آیه، به تأثیر این کوه‌ها در تشکیل ابر و [[نزول]] [[باران]] اشاره دارد؛ زیرا برخورد بادهای افقی با این کوه‌ها، باعث [[تغییر]] مسیر بادها به طرف آسمان می‌شود؛ سپس برودت طبقه‌های فوقانی جو، بخار آب موجود در این بادها را به ابر تبدیل می‌کند؛ هم‌چنین گذر ابرهای پراکنده از قله‌های پوشیده از برف سبب می‌شود که برودت هوای موجود در قلّه‌ها در این ابرها تأثیر گذاشته، موجب متراکم شدن ابرها و در نتیجه [[نزول]] [[باران]] شود<ref>التفسیر العلمی للآیات، ص ۳۸۰.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[ابر (مقاله)|مقاله «ابر»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

# نقش باد در انتشار و پراکندن ابرها: پهن شدن و انتشار ابرها در [[آسمان]] نیزبه وسیله بادانجام می‌گیرد: {{متن قرآن|اللَّهُ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ فَتُثِيرُ سَحَابًا فَيَبْسُطُهُ فِي السَّمَاءِ كَيْفَ يَشَاءُ وَيَجْعَلُهُ كِسَفًا فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ فَإِذَا أَصَابَ بِهِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ إِذَا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ}}<ref>«خداوند است که بادها را می‌فرستد که ابرها را برمی‌انگیزد و آن را در آسمان هر گونه خواهد می‌گسترد و آن را پاره‌پاره می‌گرداند و آنگاه باران پیاپی را می‌نگری که از لابه‌لای آن بیرون می‌زند و چون (خداوند) آن را به کسانی از بندگانش که بخواهد برساند ناگهان شاد می‌شوند» سوره روم، آیه ۴۸.</ref> و در آیه‌ای دیگر به بادهایی که ابرها را می‌پراکنند، [[سوگند]] یاد کرده است: {{متن قرآن|وَالنَّاشِرَاتِ نَشْرًا}}<ref>«و به بادهای گستراننده (ابرها)،» سوره مرسلات، آیه ۳.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[ابر (مقاله)|مقاله «ابر»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>

[[خداوند]] برای [[اثبات معاد]] و [[صدق]] [[وعده]] خویش به ابر سوگند خورده، می‌گوید: {{متن قرآن|فَالْحَامِلَاتِ وِقْرًا}}<ref>«که (ابرهای) گرانبار را برمی‌دارند،» سوره ذاریات، آیه ۲.</ref>، {{متن قرآن|إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَصَادِقٌ}}<ref>«که بی‌گمان آنچه به شما نوید می‌دهند، راستین است» سوره ذاریات، آیه ۵.</ref> در آیه {{متن قرآن|فَالْجَارِيَاتِ يُسْرًا}}<ref>«و سبک روانه می‌شوند» سوره ذاریات، آیه ۳.</ref> نیز قرآن به "سـبحـت" (شناوران) سوگند یاد کرده که [[مفسّران]] یکی از مصادیق آن را ابرها دانسته‌اند. <ref>المیزان، ج ۲۰، ص ۱۸۰.</ref> برخی گفته‌اند: سوگند خداوند به ابر، برای [[عظمت]] و فوایدی است که برای [[انسان‌ها]] دارد<ref> البصائر، ج ۴۱، ص ۸۸. </ref>.<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[ابر (مقاله)|مقاله «ابر»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>