تعصب در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

تعصب در قرآن (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۷ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۴۵

۲۲٬۰۱۸ بایت اضافه‌شده ، ۲۷ آوریل

←‏زمینه هاى تعصب

دیداریویکی‌متن

Jaafari

مدیران

۷۳٬۳۴۳

ویرایش

@@ خط ۱۰۷: / خط ۱۰۷: @@
 #'''دوستى یا دشمنى با دیگران''': از آیاتى که به [[مؤمنان]] دستور مى‌دهد [[انصاف]] و [[عدالت]] را درباره [[خویشاوندان]]<ref>{{متن قرآن|يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ كُونُوا۟ قَوَّٰمِينَ بِٱلْقِسْطِ شُهَدَآءَ لِلَّهِ وَلَوْ عَلَىٰٓ أَنفُسِكُمْ أَوِ ٱلْوَٰلِدَيْنِ وَٱلْأَقْرَبِينَ إِن يَكُنْ غَنِيًّا أَوْ فَقِيرًۭا فَٱللَّهُ أَوْلَىٰ بِهِمَا فَلَا تَتَّبِعُوا۟ ٱلْهَوَىٰٓ أَن تَعْدِلُوا۟ وَإِن تَلْوُۥٓا۟ أَوْ تُعْرِضُوا۟ فَإِنَّ ٱللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًۭا}} «ای مؤمنان! به دادگری بپاخیزید و برای خداوند گواهی دهید هر چند به زیان خود یا پدر و مادر و یا نزدیکان (تان) باشد و اگر (هر یک از دو طرف دعوا) دارا باشد یا نادار، خداوند به (دستگیری از) هر دو سزاوارتر است، پس (در گواهی دادن) از هوا (ی نفس) پیروی نکنید که به یک سو‌گرایید و اگر (در گواهی دادن) زبان بگردانید یا (از آن) رو برتابید بی‌گمان خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره نساء، آیه ۱۳۵.</ref> و [[دشمنان]]<ref>{{متن قرآن|يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ كُونُوا۟ قَوَّٰمِينَ لِلَّهِ شُهَدَآءَ بِٱلْقِسْطِ وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَـَٔانُ قَوْمٍ عَلَىٰٓ أَلَّا تَعْدِلُوا۟ ٱعْدِلُوا۟ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ وَٱتَّقُوا۟ ٱللَّهَ إِنَّ ٱللَّهَ خَبِيرٌۢ بِمَا تَعْمَلُونَ}} «ای مؤمنان! برای خداوند بپاخیزید و با دادگری گواهی دهید و نباید دشمنی با گروهی شما را وادارد که دادگری نکنید، دادگری ورزید که به پرهیزگاری نزدیک‌تر است و از خداوند پروا کنید که خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره مائده، آیه ۸.</ref> رعایت کنند، مى‌توان فهمید [[قرآن]] دوستى و دشمنى با دیگران را از زمینه‌هاى [[حمیت]] و [[تعصب]] مى‌داند. (همین مقاله: آثار و پیامدهاى تعصب)
 #'''[[جهل]]''': برخى [[مفسران]] با استناد به [[آیه]] ۱۱۳ بقره<ref>{{متن قرآن|وَقَالَتِ ٱلْيَهُودُ لَيْسَتِ ٱلنَّصَـٰرَىٰ عَلَىٰ شَىْءٍۢ وَقَالَتِ ٱلنَّصَـٰرَىٰ لَيْسَتِ ٱلْيَهُودُ عَلَىٰ شَىْءٍۢ وَهُمْ يَتْلُونَ ٱلْكِتَـٰبَ كَذَٰلِكَ قَالَ ٱلَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ مِثْلَ قَوْلِهِمْ فَٱللَّهُ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ ٱلْقِيَـٰمَةِ فِيمَا كَانُوا۟ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ}} «و یهودیان گفتند: مسیحیان هیچ بر حق نیستند و مسیحیان گفتند: یهودیان هیچ بر حق نیستند با آنکه (همه) آنان کتاب (آسمانی) را می‌خوانند، کسانی که چیزی نمی‌دانند (نیز) همانند گفتار آنان را گفتند؛ باری، خداوند میان آنها در آنچه اختلاف می‌داشتند، روز رستخیز داوری خواهد کرد» سوره بقره، آیه ۱۱۳.</ref> که انحصارگرایى دینى [[یهود]] و [[نصارا]] را گزارش و [[کافران]] [[ناآگاه]] را به آنان مانند مى‌کند، سرچشمه تعصب را [[احساسات]] [[جاهلانه]] و نادانى دانسته‌اند<ref>نمونه، ج ۱، ص۴۰۷.</ref>.<ref>[[روح‌الله رستگارصفت|رستگارصفت، روح‌الله]]، [[حمیت (مقاله)|مقاله «حمیت»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱، ص ۴۰۳.</ref>.
+==آثار و پیامدهاى [[حمیت]] [[ناپسند]]==
+به کمک [[آیات قرآن]] مى‌توان آثار و پیامدهایى براى [[تعصب]] ناپسند برشمرد.
+#'''[[انحراف]] از [[عدالت]] و [[انصاف]] در [[رفتار]]''': [[خدا]] به [[مؤمنان]] دستور مى‌دهد [[قسط]] و عدالت ورزند و براى خدا به [[حق]] گواهى دهند و متأثر از عواملى مانند تعصب<ref>مجمع‌البيان، ج ۳، ص۲۱۳.</ref> از خواسته [[دل]] خویش پیروى نکنند، گرچه به [[زیان]] خود، پدر و مادر یا نزدیکانشان باشد: {{متن قرآن|يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ كُونُوا۟ قَوَّٰمِينَ بِٱلْقِسْطِ شُهَدَآءَ لِلَّهِ وَلَوْ عَلَىٰٓ أَنفُسِكُمْ أَوِ ٱلْوَٰلِدَيْنِ وَٱلْأَقْرَبِينَ إِن يَكُنْ غَنِيًّا أَوْ فَقِيرًۭا فَٱللَّهُ أَوْلَىٰ بِهِمَا فَلَا تَتَّبِعُوا۟ ٱلْهَوَىٰٓ أَن تَعْدِلُوا۟ وَإِن تَلْوُۥٓا۟ أَوْ تُعْرِضُوا۟ فَإِنَّ ٱللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًۭا}}<ref>«ای مؤمنان! به دادگری بپاخیزید و برای خداوند گواهی دهید هر چند به زیان خود یا پدر و مادر و یا نزدیکان (تان) باشد و اگر (هر یک از دو طرف دعوا) دارا باشد یا نادار، خداوند به (دستگیری از) هر دو سزاوارتر است، پس (در گواهی دادن) از هوا (ی نفس) پیروی نکنید که به یک سو‌گرایید و اگر (در گواهی دادن) زبان بگردانید یا (از آن) رو برتابید بی‌گمان خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره نساء، آیه ۱۳۵.</ref>؛ همچنین نباید دشمنى با گروهى سبب شود تا در داورى و رفتار با آنان<ref>همان، ص۲۹۱ - ۲۹۲؛ نك: الكشاف، ج ۱، ص۶۱۲.</ref> از [[مرز]] عدالت بیرون روند: {{متن قرآن|يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ كُونُوا۟ قَوَّٰمِينَ لِلَّهِ شُهَدَآءَ بِٱلْقِسْطِ وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَـَٔانُ قَوْمٍ عَلَىٰٓ أَلَّا تَعْدِلُوا۟ ٱعْدِلُوا۟ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ وَٱتَّقُوا۟ ٱللَّهَ إِنَّ ٱللَّهَ خَبِيرٌۢ بِمَا تَعْمَلُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! برای خداوند بپاخیزید و با دادگری گواهی دهید و نباید دشمنی با گروهی شما را وادارد که دادگری نکنید، دادگری ورزید که به پرهیزگاری نزدیک‌تر است و از خداوند پروا کنید که خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره مائده، آیه ۸.</ref>
+#'''حق ناپذیرى و [[ایمان]] نیاوردن''': [[اقوام]] پیشین در مقابل [[دعوت]] [[پیامبران]] به یکتاپرستى، اظهار مى‌کردند شما قصد دارید ما را از معبودان پدرانمان بازدارید: {{متن قرآن|قَالَتْ رُسُلُهُمْ أَفِى ٱللَّهِ شَكٌّۭ فَاطِرِ ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ يَدْعُوكُمْ لِيَغْفِرَ لَكُم مِّن ذُنُوبِكُمْ وَيُؤَخِّرَكُمْ إِلَىٰٓ أَجَلٍۢ مُّسَمًّۭى قَالُوٓا۟ إِنْ أَنتُمْ إِلَّا بَشَرٌۭ مِّثْلُنَا تُرِيدُونَ أَن تَصُدُّونَا عَمَّا كَانَ يَعْبُدُ ءَابَآؤُنَا فَأْتُونَا بِسُلْطَـٰنٍۢ مُّبِينٍۢ}}<ref>«پیامبرانشان گفتند: آیا درباره خداوند- آفریننده آسمان‌ها و زمین- تردیدی هست؟ او شما را فرا می‌خواند تا برخی از گناهانتان را بیامرزد و (مرگ) شما را تا مدّتی معیّن پس افکند؛ گفتند: شما (نیز) جز بشری مانند ما نیستید که می‌خواهید ما را از آنچه پدرانمان می‌پرستیدند، باز دارید؛ بنابراین برهانی روشن برای ما بیاورید» سوره براهیم، آیه ۱۰.</ref> در نمونه‌هایى، [[قوم ابراهیم]] در پاسخ به [[انتقاد]] وى از بت‌پرستى آنان گفتند پدرانمان نیز چنین مى‌کردند: {{متن قرآن|قَالُوا۟ بَلْ وَجَدْنَآ ءَابَآءَنَا كَذَٰلِكَ يَفْعَلُونَ}}<ref>«گفتند: (نه) بلکه دریافته‌ایم که پدرانمان چنین می‌کردند!» سوره شعراء، آیه ۷۴.</ref>؛ [[قوم ثمود]] در واکنش به [[صالح]]{{ع}} که آنان را به یکتاپرستى فرامى‌خواند، او را بدان سبب که آنها از بارزترین نمود قومیتشان برحذر مى‌داشت، [[انکار]] و [[سرزنش]] و درباره حقانیتش تردید اظهار مى‌کردند<ref>الميزان، ج ۱۰، ص۳۱۲.</ref>: {{متن قرآن|قَالُوا۟ يَـٰصَـٰلِحُ قَدْ كُنتَ فِينَا مَرْجُوًّۭا قَبْلَ هَـٰذَآ أَتَنْهَىٰنَآ أَن نَّعْبُدَ مَا يَعْبُدُ ءَابَآؤُنَا وَإِنَّنَا لَفِى شَكٍّۢ مِّمَّا تَدْعُونَآ إِلَيْهِ مُرِيبٍۢ}}<ref>«گفتند: ای صالح! بی‌گمان پیش از این در میان ما مایه امید بودی، آیا ما را از پرستیدن آنچه پدرانمان می‌پرستیدند باز می‌داری؟ و به راستی نسبت به آنچه ما را بدان می‌خوانی در دو دلی گمان‌انگیزی هستیم» سوره هود، آیه ۶۲.</ref>؛ سران [[قوم فرعون]] بر اثر [[تعصب]] و [[تقلید]] [[ناآگاهانه]] از پیشینیان خود<ref>تفسير عاملى، ج ۵، ص۶۷.</ref>، در پاسخ به [[دعوت]] موسى و [[هارون]]{{ع}} براى [[ایمان به خدا]] گفتند شما آمده‌اید ما را از [[آیین]] پدرانمان و [[پرستش]] [[بت‌ها]] بازدارید و به [[حکومت]] و فرمانروایى<ref>تفسير ثعلبى، ج ۵، ص۱۴۲.</ref>دست یابید، از همین رو به شما [[ایمان]] نمى‌آوریم: {{متن قرآن|قَالُوٓا۟ أَجِئْتَنَا لِتَلْفِتَنَا عَمَّا وَجَدْنَا عَلَيْهِ ءَابَآءَنَا وَتَكُونَ لَكُمَا ٱلْكِبْرِيَآءُ فِى ٱلْأَرْضِ وَمَا نَحْنُ لَكُمَا بِمُؤْمِنِينَ}}<ref>«گفتند: آیا نزد ما آمده‌ای تا ما را از آنچه پدران خود را بر آن یافته‌ایم باز داری و در این سرزمین برتری از آن شما دو تن گردد؟ و ما به شما ایمان نخواهیم آورد» سوره یونس، آیه ۷۸.</ref> برخى در تحلیل [[رفتار]] [[فرعونیان]]، وابستگى خاطر به نیاکان و احوالشان را سبب [[حق]] پنداشتن آنان و مانع از [[پذیرش حق]] دانسته‌اند<ref>التحرير والتنوير، ج ۱۱، ص۱۵۰.</ref>. مشابه همین رفتار درباره [[مشرکان مکه]] یا گروهى از [[یهودیان]] نیز گزارش شده است: در [[آیه]] ۱۷۰ بقره<ref>{{متن قرآن|وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ ٱتَّبِعُوا۟ مَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ قَالُوا۟ بَلْ نَتَّبِعُ مَآ أَلْفَيْنَا عَلَيْهِ ءَابَآءَنَآ أَوَلَوْ كَانَ ءَابَآؤُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ شَيْـًۭٔا وَلَا يَهْتَدُونَ}} «و چون به آنان گفته شود از آنچه خداوند فرو فرستاده است پیروی کنید می‌گویند: (نه) بلکه ما از آنچه پدرانمان را بر آن یافته‌ایم پیروی می‌کنیم؛ آیا حتی اگر پدرانشان چیزی را در نمی‌یافته و راه به جایی نمی‌برده‌اند، (باز از پدرانشان پیروی می‌کنند؟)» سوره بقره، آیه ۱۷۰.</ref> از رفتار متعصبانه<ref>التفسير الوسيط، ج ۱، ص۵۱۰.</ref> کسانى یاد مى‌شود که در واکنش به [[دعوت پیامبر]]{{صل}} به [[اسلام]]، پاسخ مى‌دادند ما پیرو [[آیین]] پدرانمان هستیم و [[خدا]] نیز آنان را [[نکوهش]]<ref>مجمع البيان، ج ۳، ص۴۷۰.</ref> و با ابراز شگفتى سخنشان را رد کرده<ref>الكشاف، ج ۱، ص۲۱۳.</ref> و مى‌فرماید آیا با آنکه روشن شده پدرانشان چیزى از [[دین]] نفهمیده و به راه حق نمى‌رفتند، باز هم بر گفته خویش پافشارى مى‌کنند<ref>مجمع البيان، ج ۱، ص۴۷۰.</ref>: {{متن قرآن|وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ ٱتَّبِعُوا۟ مَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ قَالُوا۟ بَلْ نَتَّبِعُ مَآ أَلْفَيْنَا عَلَيْهِ ءَابَآءَنَآ أَوَلَوْ كَانَ ءَابَآؤُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ شَيْـًۭٔا وَلَا يَهْتَدُونَ}}<ref> «و چون به آنان گفته شود از آنچه خداوند فرو فرستاده است پیروی کنید می‌گویند: (نه) بلکه ما از آنچه پدرانمان را بر آن یافته‌ایم پیروی می‌کنیم؛ آیا حتی اگر پدرانشان چیزی را در نمی‌یافته و راه به جایی نمی‌برده‌اند، (باز از پدرانشان پیروی می‌کنند؟)» سوره بقره، آیه ۱۷۰.</ref>. [[مفسران]] در تعیین یاد شدگان [[اختلاف]] دارند و مراد [[آیه]] را [[مشرکان]] [[عرب]] یا [[یهودیان]] دانسته‌اند<ref>همان؛ الكشاف، ج ۱، ص۲۱۳.</ref>. برخى مفسران، [[دانا]] و بهتر پنداشتن [[پدران]] را سبب [[تعصب]] و جبهه‌گیرى آنان در برابر [[اسلام]] دانسته‌اند<ref>جامع‌البيان، ج ۲، ص۴۷؛ مجمع البيان، ج ۱، ص۴۷۰.</ref>. در [[آیات]] دیگرى نیز واکنش‌هاى تعصب‌آمیز مشرکان گزارش مى‌شوند. [[خدا]] در آیه ۶۹ صافات<ref>{{متن قرآن|إِنَّهُمْ أَلْفَوْا آبَاءَهُمْ ضَالِّينَ}} «به راستی آنان پدران خود را گمراه یافتند» سوره صافات، آیه ۶۹.</ref> تأکید مى‌کند مشرکان با آنکه پدران خود را [[گمراه]] یافته بودند، براى عمل به راه و [[سنت]] آنان [[شتاب]] مى‌کردند<ref>جامع البيان، ج ۲۳، ص۴۲.</ref>: {{متن قرآن|إِنَّهُمْ أَلْفَوْا آبَاءَهُمْ ضَالِّينَ * فَهُمْ عَلَى آثَارِهِمْ يُهْرَعُونَ}}<ref>«به راستی آنان پدران خود را گمراه یافتند * و در پی آنان شتافتند» سوره صافات، آیه ۶۹-۷۰.</ref> افزون بر موارد یاد شده، مشرکان عرب پیروى از [[عجم]] را [[عار]] مى‌دانستند<ref>مواهب عليه، ص۸۲۸.</ref>، به همین سبب خدا تأکید مى‌کند اگر [[قرآن]] بر غیرعرب نازل مى‌شد، آنان به او [[ایمان]] نمى‌آوردند: {{متن قرآن|وَلَوْ نَزَّلْنَاهُ عَلَى بَعْضِ الْأَعْجَمِينَ * فَقَرَأَهُ عَلَيْهِمْ مَا كَانُوا بِهِ مُؤْمِنِينَ}}<ref>«و اگر آن را بر کسی غیر عربی زبان نازل کرده بودیم * که او آن را برایشان می‌خواند بدان ایمان نمی‌آوردند» سوره شعراء، آیه ۱۹۸-۱۹۹.</ref>
+#'''[[گناه]] و نافرمانى خدا و توجیه نادرست آن''': [[ابلیس]] که بر اثر [[تکبر]] از [[سجده]] بر [[آدم]] خوددارى کرد، در توجیه کار خود، برترى‌اش بر آدم را به سبب [[آفرینش]] خود از [[آتش]] و آدم از خاک دانست: {{متن قرآن|قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ}}<ref>«(خداوند) فرمود: آنگاه که به تو فرمان دادم. چه چیز تو را از فروتنی بازداشت؟ گفت: من از او بهترم! مرا از آتش و او را از گل آفریده‌ای» سوره اعراف، آیه ۱۲.</ref> مشرکان حُمس (قبیله‌اى [[اهل یمن]]) نیز که عریان [[طواف]] مى‌کردند، [[رفتار]] خویش را به پدرانشان مستند کرده و منشأ اصلى آن را خواست و [[فرمان خدا]] مى‌دانستند<ref>جامع البيان، ج ۸، ص۱۱۴؛ مجمع البيان، ج ۴، ص۲۳۹.</ref>: {{متن قرآن|وَإِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً قَالُوا وَجَدْنَا عَلَيْهَا آبَاءَنَا وَاللَّهُ أَمَرَنَا بِهَا قُلْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ أَتَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ}}<ref>«و چون کاری زشت کنند گویند: پدرانمان را بر همین کار یافته‌ایم و خداوند ما را به آن فرمان داده است، بگو: بی‌گمان خداوند به کار زشت فرمان نمی‌دهد؛ آیا درباره خداوند چیزی می‌گویید که نمی‌دانید؟» سوره اعراف، آیه ۲۸.</ref>
+#'''انحصارگرى در [[حق و باطل]] دانستن [[عقیده]] مخالف''': خداى [[حکیم]] سخن تعصب‌آلود و لجوجانه<ref>نمونه، ج ۱، ص۴۰۶.</ref>[[اهل کتاب]] درباره [[انحصار]] ورود به [[بهشت]] به یهودى یا مسیحى‌ها بودن را صرفاً آرزوى نادرست آنان مى‌داند<ref>جامع البيان، ج ۱، ص۳۹۲؛ التفسيرالكبير، ج ۴، ص۶.</ref>: {{متن قرآن|وَقَالُوا لَنْ يَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ كَانَ هُودًا أَوْ نَصَارَى تِلْكَ أَمَانِيُّهُمْ قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ}}<ref>«و گفتند هرگز کسی جز یهودی و مسیحی به بهشت در نمی‌آید، این آرزوی آنهاست، بگو: اگر راست می‌گویید هر برهانی دارید بیاورید» سوره بقره، آیه ۱۱۱.</ref>؛ همچنین با [[سرزنش]] [[یهودیان]] و [[مسیحیان]]<ref>جوامع الجامع، ج ۱، ص۷۲.</ref>، ادعاى آنان به ناحق بودن دیگرى را با وجود بهره‌مندى‌شان از [[دانش]] و کتاب آسمانى<ref>جامع البيان، ج ۱، ص۳۹۵ - ۳۹۶.</ref>، موضوعِ مشترک آنان و [[مشرکان]] [[ناآگاه]] [[عرب]] دانسته و در سخنى توبیخ‌آمیز، بر داورى نهایى [[خدا]] درباره آنان در [[روز قیامت]] هشدار مى‌دهد<ref>التحرير والتنوير، ج ۱، ص۶۶۰.</ref>: {{متن قرآن|وَقَالَتِ ٱلْيَهُودُ لَيْسَتِ ٱلنَّصَـٰرَىٰ عَلَىٰ شَىْءٍۢ وَقَالَتِ ٱلنَّصَـٰرَىٰ لَيْسَتِ ٱلْيَهُودُ عَلَىٰ شَىْءٍۢ وَهُمْ يَتْلُونَ ٱلْكِتَـٰبَ كَذَٰلِكَ قَالَ ٱلَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ مِثْلَ قَوْلِهِمْ فَٱللَّهُ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ ٱلْقِيَـٰمَةِ فِيمَا كَانُوا۟ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ}}<ref>«و یهودیان گفتند: مسیحیان هیچ بر حق نیستند و مسیحیان گفتند: یهودیان هیچ بر حق نیستند با آنکه (همه) آنان کتاب (آسمانی) را می‌خوانند، کسانی که چیزی نمی‌دانند (نیز) همانند گفتار آنان را گفتند؛ باری، خداوند میان آنها در آنچه اختلاف می‌داشتند، روز رستخیز داوری خواهد کرد» سوره بقره، آیه ۱۱۳.</ref> [[مفسران]]، [[آیه]] یاد شده را درباره [[نزاع]] و گفت و گوى [[مسیحیان نجران]] و [[یهودیان]] [[مدینه]] نزد [[پیامبر]]{{صل}} مى‌دانند<ref>تفسير سمرقندى، ج ۱، ص۸۴؛ تفسير ثعلبى، ج ۱، ص۲۶۰؛ نك: البرهان، ج ۱، ص۳۰۹ - ۳۱۰.</ref>. برخى تعصب‌هاى برآمده از [[احساسات]] را مانع [[تفکر]] و شکلگیرى گفت و گوى میان [[ادیان]] برشمرده‌اند<ref>من وحى القرآن، ج ۲، ص۱۷۷.</ref>.
+#'''[[خشونت]] در برابر مخالفان''': [[آزر]] که روى‌گردانى ابراهیم{{ع}} از بتان را دید، او را از خود راند و [[تهدید]] کرد که اگر از کار خود دست برندارد، وى را [[رجم]] خواهد کرد. مفسران «رجم» را به سنگسار یا [[ناسزا]] یا [[قتل]] [[تفسیر]] کرده‌اند<ref>مجمع البيان، ج ۶، ص۴۲۶ - ۴۲۷.</ref>؛ همچنین [[قوم ابراهیم]]{{ع}} در برابر [[دعوت]] آن حضرت{{ع}} به [[توحید]]، در [[حمایت]] از بتان خویش دستور دادند او را کشته؛ یا در [[آتش]] بیفکنند: {{متن قرآن|فَمَا كَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَنْ قَالُوا اقْتُلُوهُ أَوْ حَرِّقُوهُ}}<ref>«اما پاسخ قوم او جز این نبود که گفتند: او را بکشید یا بسوزانید! و خداوند او را از آتش رهانید؛ بی‌گمان در این، نشانه‌هایی است برای گروهی که ایمان دارند» سوره عنکبوت، آیه ۲۴.</ref>
+#'''گمراهى''': [[خدا]] کسانى را که با ریشخند پیامبر{{صل}} وى را [[گمراه]] خوانده و به سرسختى خویش بر بت‌پرستى پاى مى‌فشارند، تهدید مى‌کند هنگام رویارویى با [[عذاب]] خواهند دانست که گمراه واقعى کیست: {{متن قرآن|وَإِذَا رَأَوْكَ إِنْ يَتَّخِذُونَكَ إِلَّا هُزُوًا أَهَذَا الَّذِي بَعَثَ اللَّهُ رَسُولًا * إِنْ كَادَ لَيُضِلُّنَا عَنْ آلِهَتِنَا لَوْلَا أَنْ صَبَرْنَا عَلَيْهَا وَسَوْفَ يَعْلَمُونَ حِينَ يَرَوْنَ الْعَذَابَ مَنْ أَضَلُّ سَبِيلًا}}<ref>«و چون تو را ببینند جز به ریشخند نمی‌گیرند (و می‌گویند) که آیا این است همان که خداوند او را به پیامبری برانگیخته است؟ * به راستی نزدیک بود ما را از (پرستش) خدایانمان- اگر بر آن شکیبایی نمی‌ورزیدیم- گمراه گرداند و به زودی هنگامی که عذاب را بنگرند خواهند دانست که چه کس گمراه‌تر است» سوره فرقان، آیه ۴۱-۴۲.</ref>
+#'''کینه‌توزى''': [[ابلیس]] پس از آنکه بر اثر [[تعصب]] از [[سجده]] بر [[آدم]]{{ع}} خوددارى کرد<ref>الصافى، ج ۲، ص۱۸۲.</ref>، در نتیجه از [[آسمان]]، [[بهشت]] یا مرتبه والایش رانده شد<ref>مجمع‌البيان، ج ۴، ص۲۲۵.</ref>، از روى دشمنى تأکید کرد به سبب آنکه [[خدا]] او را از [[رحمت]] خویش [[ناامید]] و [[گمراه]] ساخته، آدم و فرزندانش را با [[حیله]] از [[مسیر حق]] [[منحرف]] سازد<ref>همان، ص۲۲۷.</ref>: {{متن قرآن|قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ}}<ref>«گفت: پس از آنجا که مرا بیراه نهادی بر سر راه راست تو، به کمین آنان می‌نشینم» سوره اعراف، آیه ۱۶.</ref>.<ref>[[روح‌الله رستگارصفت|رستگارصفت، روح‌الله]]، [[حمیت (مقاله)|مقاله «حمیت»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱، ص ۴۰۴.</ref>.
 == منابع ==