سوره ذاریات در علوم قرآنی: تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر

سوره ذاریات در علوم قرآنی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۱۹

۱۴٬۵۰۱ بایت اضافه‌شده ، ‏۱ مهٔ ۲۰۲۴

۷۶٬۰۸۹

ویرایش

@@ خط ۶۷: / خط ۶۷: @@
 #{{متن قرآن|وَذَكِّرْ فَإِنَّ الذِّكْرَى تَنْفَعُ الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«و یادآوری کن که یادآوری مؤمنان را سودمند است» سوره ذاریات، آیه ۵۵.</ref>
 #{{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِينُ}}<ref>«بی‌گمان این خداوند است که بسیار روزی‌بخش توانمند استوار است» سوره ذاریات، آیه ۵۸.</ref>.<ref>[[سید سلمان صفوی|صفوی، سید سلمان]]، [[سوره ذاریات (مقاله)|مقاله «سوره ذاریات»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]].</ref>
+==پنجاه و یکمین [[سوره]] [[قرآن کریم]]==
+همه [[مفسران]] [[سوره ذاریات]] را که در ترتیب [[مصحف]]، پنجاه و یکمین سوره است، مکی می‌دانند<ref>مجمع‌البیان، ج ۹، ص۲۲۸؛ روح المعانی، ج ۱۴، ص۳؛ المیزان، ج ۱۸، ص۳۶۴.</ref> و در [[ترتیب نزول]]، بر اساس [[روایت]] مورد [[اعتماد]] [[طبرسی]]، بی‌احتساب [[سوره حمد]]، شصت و هفتمین<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۱۳.</ref> و بر اساس روایت دیگر شصت و چهارمین سوره<ref>الاتقان، ج ۱، ص۱۸.</ref> است. [[نزول]] آن پس از [[سوره احقاف]] و پیش از [[سوره غاشیه]] دانسته شده است<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۱۳؛ الاتقان، ج ۱، ص۱۸؛ التمهید، ج ۱، ص۱۳۶.</ref>. این سوره ۶۰ [[آیه]] دارد<ref>مجمع‌البیان، ج ۹، ص۲۲۸؛ المعجم الاحصائی، ج ۱، ص۲۹۱.</ref> و شمار کلمات آن ۳۶۰ است<ref>المعجم الاحصائی، ج ۱، ص۲۹۱.</ref>. برخی از مفسران از این سوره با نام «والذاریات» یاد کرده‌اند؛ ولی نام این سوره در همه [[مصاحف]] و نزد بیشتر مفسران، «الذاریات» است که از آیه یکم سوره گرفته شده است<ref>التحریر والتنویر، ج ۲۷، ص۵.</ref>. ذاریات جمع ذاریه به معنای پراکنده کننده‌ها<ref>تاج‌العروس، ج ۱۹، ص۴۲۶، «ذرو»؛ المیزان، ج ۱۸، ص۳۶۵.</ref> و مراد از آن در اینجا بادهاست که گرد و خاک یا ابرها را می‌پراکنند<ref>مجمع البیان، ج ۹، ص۲۳۰؛ التحریر و التنویر، ج ۲۷، ص۷.</ref>. درباره پیوند [[آیات]] آغازین این سوره با آیات پایانی سوره پیشین (ق) گفته شده است که [[سوره ق]] با [[وعید]] پایان یافته و سوره ذاریات با تثبیت آن وعید آغازیده است<ref>مجمع‌البیان، ج ۹، ص۲۲۸.</ref>. برخی نیز گفته‌اند سوره ق با ذکر [[بعث]] و [[جزا]] و [[بهشت و دوزخ]] پایان یافته و این سوره با [[سوگند]] بر [[صادق بودن]] [[وعده]] خدای متعالی نسبت به وقوع [[روز جزا]]<ref>روح المعانی، ج ۱۴، ص۳؛ المنیر، ج ۲۷، ص۵،۸ـ۹؛ تفسیر مراغی، ج ۲۶، ص۱۷۳.</ref> آغازیده است؛ همچنین درباره پیوند این دو سوره گفته‌اند که در سوره ق موضوع [[عذاب]] بسیاری از [[اقوام]] و امت‌های گذشته به صورت اجمالی یاد شده و در این سوره [[عذاب]] بعضی از آن [[امت‌ها]] به تفصیل بیان شده است<ref>روح المعانی، ج ۱۴، ص۳؛ المنیر، ج ۲۷، ص۵؛ تفسیر مراغی، ج ۲۶، ص۱۷۳.</ref>.<ref>[[سید حبیب دشتی|دشتی، سید حبیب]]، [[ذاریات / سوره (مقاله)|مقاله «ذاریات / سوره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۳، ص ۳۱۲.</ref>.
+==فضای [[نزول]]==
+بر پایه [[روایات]] [[ترتیب نزول]]، این [[سوره]] نزدیک به سال‌های میانی دوره [[مکه]] نازل شده است<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۱۳.</ref>؛ زمانی که اوج [[مبارزه پیامبر]]{{صل}} با [[شرک]] و [[بت‌پرستی]] و [[دعوت]] [[مشرکان]] به [[اسلام]] و [[ایمان]] به [[وحدانیت]] خدای متعالی و [[روز جزا]] بود.<ref>[[سید حبیب دشتی|دشتی، سید حبیب]]، [[ذاریات / سوره (مقاله)|مقاله «ذاریات / سوره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۳، ص ۳۱۲.</ref>.
+==محتوای سوره==
+بر اساس بخش آغازین سوره، [[روز]] جزای [[موعود]]، واقعیتی انکارناپذیر و [[انکار]] آن از سوی مشرکان، تنها سخنی احتمالی و بی‌پایه است؛ سپس روز جزا و حالات [[منکران]] و [[پرهیزکاران]] را در آن روز، وصف می‌کند<ref>المیزان، ج ۱۸، ص۳۶۴.</ref>. این بخش برای تأکید بر [[راستی]] و وقوع روز جزا که [[پیامبر]]{{صل}} از پیش [[خدا]] در [[قرآن]] [[وعده]] داده است، با [[سوگند]] به بادهای پراکننده ذرات، ابرهای آبستن آب، کشتی‌های روان در آب و [[فرشتگان]] [[مأمور]] خدا شروع می‌شود<ref>مجمع البیان، ج ۹، ص۲۳۰؛ روح المعانی، ج ۱۴، ص۳ ـ ۴؛ فی ظلال القرآن، ج ۶، ص۳۳۷۴ ـ ۳۳۷۵.</ref>؛ سپس با قسم به [[آسمان]] [[زیبا]] یا دارای آفرینشی [[معتدل]] یا دارای راه‌ها بر [[اختلافات]] و تناقضات ادعاهای مشرکان در نسبت‌هایی که به پیامبر{{صل}} و قرآن می‌دهند تأکید می‌ورزد و [[انحراف]] آنها از قرآن یا ایمان و [[اقرار]] به [[قیامت]] را برخاسته از انحراف و سرباز زدنشان از [[پذیرش حق]] می‌داند<ref>المیزان، ج ۱۸، ص۳۶۴ ـ ۳۶۶.</ref>. به دنبال آن، دروغگویانی را که در [[نادانی]] عمیق خود فرو رفته و به [[هدف]] استهزای [[رسول خدا]]{{صل}} و انکار وقوع قیامت پیوسته از [[زمان]] وقوع روز جزا می‌پرسند، [[لعن]] می‌کند<ref>مجمع البیان، ج ۹، ص۲۳۱.</ref>؛ آن گاه در جواب به جای زمان وقوع قیامت که [[علم]] آن مخصوص خداست، با پرداختن به بیان [[حال]] مشرکان و [[منکران معاد]] در آن روز می‌فرماید روز جزا همان روزی است که عذابی را که برای دیدن آن [[شتاب]] داشتید [[درک]] خواهید کرد<ref>المیزان، ج ۱۸، ص۳۶۸.</ref>. در مقابل به جایگاه و وصف [[پرهیزکاران]] اشاره و [[بهشت]] و نعمت‌های آن را یادآوری می‌کند که پرهیزکاران از جانب [[پروردگار]] خود با [[خشنودی]] دریافت می‌کنند، در حالی که شایسته آن بوده‌اند؛ زیرا در [[دنیا]] به [[نیکوکاری]] پرداخته‌اند و از آن میان، سه ویژگی نیکوی آنها در دنیا را بر می‌شمرد: آنان اندکی از شب را می‌خوابیدند و بقیه را به [[قیام]] و [[نماز]] و [[عبادت]] پروردگار می‌گذراندند و در سحرها [[استغفار]] می‌کردند و در [[اموال]] و [[دارایی]] خود حقی برای [[فقرا]] و [[محرومان]] قرار می‌دادند<ref>مجمع البیان، ج ۹، ص۲۳۴؛ المیزان، ج ۱۸، ص۳۶۸ ـ ۳۶۹.</ref>. در [[آیات]] ۲۰ـ۵۱ که می‌توان آنها را بخش دوم [[سوره]] خواند، به [[اثبات]] [[توحید]] خدای متعالی در [[ربوبیت]] پرداخته و امر [[تدبیر]] [[جهان]] [[خلقت]]، [[انسان]]، روزی او و هر چیز دیگر را به [[دست خدا]] می‌داند<ref>المیزان، ج ۱۸، ص۳۷۳.</ref>. نخست به [[آیات آفاقی]] و نشانه‌های روشن در [[زمین]] و [[آیات انفسی]] در [[درون انسان]] که بر مدبّری واحد دلالت می‌کنند، همچنین روزی انسان و بهشت [[موعود]] که در [[عالم غیب]] و از پیش خداست، اشاره و با [[سوگند]] به پروردگار [[آسمان]] و زمین تأکید می‌کند همان‌گونه که انسان هنگام تکلّم هرگز در [[سخن گفتن]] خویش تردیدی ندارد، از نزد [[غیب]] (خدای متعالی) بودن روزی انسان و بهشت نیز بی‌شک [[حق]] و تردید ناپذیر است<ref>المیزان، ج ۱۸، ص۳۷۳ ـ ۳۷۶.</ref>. در ادامه به بیان نشانه‌هایی از [[قدرت]] و [[حکمت الهی]] در سرگذشت [[اقوام]] گذشته پرداخته و در ضمن به فرجام [[عبرت‌آموز]] [[منکران حق]] و [[حقیقت]] اشاره می‌کند؛ [[حکمت]] و [[قدرت خدا]] در [[بخشش]] [[اعجازآمیز]] [[فرزندی]] [[دانا]] به ابراهیم سالخورده و [[همسر]] نازا و پیرش، در [[عذاب]] [[قوم لوط]] بر اثر گناهانشان با سنگ‌هایی از گل و [[نجات]] تنها یک [[خانواده]] [[مؤمن]] از آن [[قوم]] یعنی [[حضرت لوط]]{{ع}} و فرزندانش، حکمت الهی در فرستادن [[موسی]]{{ع}} با [[معجزات]] آشکار به سوی [[فرعون]] و قدرت خدا در نابودی و [[غرق]] کردن [[فرعون]] و لشکریانش در دریا، [[قدرت الهی]] در هلاک و [[عذاب]] [[قوم عاد]] با بادی مهلک که هر چیزی را از بین می‌برد، [[قدرت خدا]] در نابودی و عذاب [[قوم ثمود]] با صاعقه‌ای که برای برخاستن هم مهلت نمی‌داد، پس از سه [[روز]] مهلت که به ایشان داده شد، و قدرت الهی در هلاک و عذاب [[قوم نوح]]<ref>مجمع البیان، ج ۹، ص۲۳۸ ـ ۲۴۰.</ref>. سپس به [[سیاق]] قبلی برگشته و برخی از نشانه‌های آفاقی دالّ بر [[وحدت]] در [[ربوبیت خدا]] را یاد می‌کند. [[حکمت]]، [[قدرت]] و [[تدبیر الهی]] در [[آفرینش آسمان]]، [[زمین]] گسترده و زوجیت در [[خلقت]] جانداران را بیان می‌کند شاید مایه [[تذکر]] و تنبه [[کافران]] شود، بنابراین پس از ذکر این نشانه‌های آفاقی و انفسی که همه بر وحدت خدای والا در [[ربوبیت]] دلالت دارند، نتیجه می‌گیرد که با جدایی از [[کفر]] و [[ایمان به خدا]] به سوی خدای متعالی [[فرار]] کنید و [[معبود]] دیگری را [[شریک]] او قرار ندهید<ref>المیزان، ج ۱۸، ص۳۸۱ ـ ۳۸۲.</ref>. در [[آیات]] ۵۲ ـ ۶۰ که می‌توان آنها را بخش پایانی [[سوره]] دانست، سخن را به سیاق آغاز سوره، یعنی موضوع [[انکار]] [[روز جزا]] و مقابله با [[رسول خدا]]{{صل}} از جانب [[مشرکان]] و [[تهدید]] ایشان برمی‌گرداند<ref>همان، ص۳۸۵.</ref>. نخست با اشاره به شباهت مشرکان با [[اقوام]] [[مشرک]] گذشته در ارتکاب تهمت‌هایی چون ساحر و دیوانه به [[پیامبران خدا]] و اینکه این شباهت در [[رفتار]] و سخن با [[پیامبران]] از [[طغیان]] درونی بر می‌خیزد که در همه مشرکان عنود و لجوج مشترک است، در نتیجه [[احتجاج]] با آنها اثری نخواهد داشت، به [[پیامبر]]{{صل}} دستور می‌دهد که از ایشان روی بگرداند و تنها به استمرار تذکر و [[موعظه]] برای [[مؤمنان]] سفارش می‌کند؛ زیرا موعظه و تذکر برای [[اهل]] [[ایمان]] سودمند است<ref>المیزان، ج ۱۸، ص۳۸۵؛ جوامع الجامع، ج ۴، ص۱۸۴.</ref>. سپس در [[آیه]] ۵۶ غرض از [[آفرینش]] [[جنّ]] و انس را [[عبادت]] خدای متعالی یاد می‌کند؛ نه [[روزی دادن]] و [[اطعام]] آنها به او، چون اوست که به [[بندگان]] روزی می‌دهد و صاحب [[توانایی]] است<ref>مجمع‌البیان، ج ۹، ص۲۴۳ ـ ۲۴۴؛ المیزان، ج ۱۸، ص۳۸۶.</ref>. در پایان [[سوره]]، [[مشرکان]] را [[تهدید]] می‌کند که گناهانشان همسان با [[گناه]] [[اقوام]] [[کافر]] گذشته است که به [[عذاب الهی]] گرفتار شدند، بنابراین باید [[منتظر]] [[عذاب]] خود در [[روز جزا]] باشند<ref>جوامع الجامع، ج ۴، ص۱۸۵.</ref>.<ref>[[سید حبیب دشتی|دشتی، سید حبیب]]، [[ذاریات / سوره (مقاله)|مقاله «ذاریات / سوره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۳، ص ۳۱۲.</ref>.
+==[[فضیلت سوره]]==
+[[امام صادق]]{{ع}} فرمود: هر کس [[سوره ذاریات]] را [[روز]] یا شب بخواند، خدای والا [[زندگی]] او را [[اصلاح]] می‌کند و روزی او را گسترده می‌گرداند و برای او در قبرش چراغی می‌افروزد (برخواهد افروخت) که تا [[قیامت]] نورافشانی کند<ref>ثواب الاعمال، ص۱۱۵؛ مجمع‌البیان، ج ۹، ص۲۲۸؛ الصافی، ج ۵، ص۷۶.</ref>.<ref>[[سید حبیب دشتی|دشتی، سید حبیب]]، [[ذاریات / سوره (مقاله)|مقاله «ذاریات / سوره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۳، ص ۳۱۵.</ref>.
 == منابع ==
 {{منابع}}
 # [[پرونده: 10524027.jpg|22px]] [[سید سلمان صفوی|صفوی، سید سلمان]]، [[سوره ذاریات (مقاله)|مقاله «سوره ذاریات»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|'''دانشنامه معاصر قرآن کریم''']]
+# [[پرونده:000063.jpg|22px]] [[سید حبیب دشتی|دشتی، سید حبیب]]، [[ذاریات / سوره (مقاله)|مقاله «ذاریات / سوره»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳''']]
 {{پایان منابع}}