آیه استخلاف: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

{{متن قرآن|وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ}} «خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند وعده داده است که آنان را به یقین در زمین جانشین می‌گرداند -چنان که کسانی پیش از آنها را جانشین گردانید- و بی‌گمان دینی را که برای آنان پسندیده است برای آنها استوار می‌دارد و (حال) آنان را از پس هراس به آرامش بر می‌گرداند؛ (آنان) مرا می‌پرستند و چیزی را شریک من نمی‌گردانند و کسانی که پس از این کفر ورزند نافرمانند» سوره نور، آیه ۵۵.

[[ابن‌کثیر]] در [[تفسیر آیه]] گفته است: «این آیه، وعده الهی به پیامبر {{صل}} است به اینکه [[امت]] او را [[جانشینان]] [[زمین]]، یعنی [[پیشوایان]] و [[والیان]] آن قرار دهد، و به‌واسطه آنان سرزمین‌ها را [[اصلاح]] کند، افراد [[بشر]] را [[خاضع]] آنان سازد و [[ترس]] آنان را به [[امنیت]] مبدّل کند. خداوند، این [[وعده]] خود را تحقق بخشید، زیرا [[پیامبر اکرم]] {{صل}} از [[دنیا]] نرفت تا اینکه خداوند؛ [[مکه]]، [[خیبر]]، [[بحرین]] و دیگر نواحی جزیرة‌العرب و [[سرزمین یمن]] را برای او [[فتح]] کرد، و آن [[حضرت]] از [[مجوس]] هجر و برخی نواحی [[شام]]، [[جزیه]] گرفت. [[پادشاه روم]]، فرمانروای [[مصر]] و اسکندریه و [[پادشاهان]] عمان و [[نجاشی]] برای او هدایایی فرستادند. ابن‌کثیر سپس از ادامه [[فتوحات]] در [[زمان]] [[خلافت ابوبکر]]، [[عمر]] و [[عثمان]] به‌عنوان استمرار وعده الهی به پیامبر {{صل}} و [[سیادت]] [[امت اسلامی]] بر [[جهان]]، [[سخن]] گفته است”<ref>تفسیر ابن کثیر، ج۵، ص۱۱۹؛ احمد مصطفی مراغی در تفسیر آیه گفته است: «خداوند وعده کرده است که پیامبر و مؤمنان مطیع پروردگار را خلفای در زمین قرار دهد و با نصرت و عزت خود آنان را تأیید کند، ترس و بیم آنان را به امنیت تبدیل کند تا خدای یکتا را پرستش کنند، خداوند به وعده خود عمل کرد و هنوز پیامبر از دنیا نرفته بود که مکه، خیبر، بحرین و سایر جزیرة‌العرب را فتح کرد. از مجوس هجر و برخی نواحی شام جزیه گرفت، پادشاهان روم، مصر و حبشه برای او هدیه فرستادند و... ”. تفسیر المراغی، ج۱۸، ص۱۲۵-۱۲۶.</ref>.

'''اشکال'''

'''پاسخ'''

طبق معیاری که [[ابن‌کثیر]]، [[فخرالدین رازی]] و همفکران آنان برگزیده‌اند، خلافت در [[آیه]]، شامل امیرالمؤمنین علی {{ع}} نخواهد شد، زیرا در [[زمان]] آن [[حضرت]]، به [[دلیل]] منازعه‌های داخلی، [[فتوحات]] و کشورگشایی‌ها متوقف شد. این، مطلبی است که رازی آشکارا آن را بیان کرده است<ref>{{عربی|و معلوم أن بعد الرسول الاستخلاف الذی هذا وصفه انما کان فی ایام ابی بکر و عمر و عثمان لم یحصل ذلک فی ایام علی (رضی الله عنه) لانه لم یتفرغ لجهاد الکفار لاشتغاله بمحاربة من خالفه من اهل الصلاة}}. مفاتیح الغیب، ج۲۴، ص۲۵.</ref>، ولی با معیار مزبور، خلافت در آیه، [[زمامداری]] [[معاویه]] را شامل می‌شود، زیرا بخشی از [[فتوحات اسلامی]] در زمان او رخ داد<ref>ر. ک: الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۴۷۹ و ۵۰۴؛ تمدن اسلام و عرب، ص۱۶۵.</ref> و پس از وی نیز ادامه یافت و این برخلاف [[اعتقاد]] آنان است که دوران خلافت سی سال بیش نبوده است.

در [[حقیقت]] [[آلوسی]]، پذیرفته است که [[استخلاف]] در [[آیه]]، مربوط به [[خلافت]] خلفای سه‌گانه یا چهارگانه نیست، بلکه مربوط به [[وراثت مؤمنان]] و [[صالحان]] از [[امت اسلامی]] بر [[زمین]] و [[سیادت]] و [[اقتدار]] [[دینی]] و [[سیاسی]] آنان است، ولی چون بخشی از این [[وراثت]] و سیادت - که مورد اهتمام و [[امتنان]] [[الهی]] است- در زمان خلفای سه‌گانه و به [[زعامت]] و [[مدیریت]] آنان تحقق یافته است، بر [[مشروعیت]] تصرفات و [[تدابیر]] سیاسی آنان دلالت می‌کند، زیرا فرض [[نامشروع]] بودن آن با مورد اهتمام و امتنان بودن وراثت و سیادت [[مؤمنان]] بر زمین [[سازگاری]] ندارد. بنابراین، آیه به صورت التزامی بر مشروعیت خلافت خلفای سه‌گانه دلالت می‌کند؛ هر چند خلافت آنان از طریق [[بیعت]] و [[انتخاب]] جمعی از [[مسلمانان]] [[ثابت]] شده است، نه از جانب [[خداوند]].

== جستارهای وابسته ==

{{پانویس}}