آیه اهل ذکر در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ}}<ref>«و ما پیش از تو جز مردانی را که به آنها وحی می‌کردیم نفرستادیم؛ اگر نمی‌دانید از اهل ذکر (آگاهان) بپرسید» سوره نحل، آیه ۴۳.</ref>.

== اصل عقلایی رجوع جاهل به عالم ==

چنین جهلی اگر تنها در [[امور دنیوی]] باشد، [[قبح]] عقلی دارد. از منظر عقلا، عدم رجوع به عالم و باقی ماندن در ورطه جهل [[قبیح]] است و خطرات [[دنیوی]] خاص خود را دارد. هر مقدار که تبعات چنین جهلی خطرناک‌تر باشد، ضرورت رجوع به عالم و [[تبعیّت]] از [[دستورات]] او لازم‌تر است. مثلاً اگر کسی [[بیمار]] شود و به واسطه عدم رجوع به پزشک دچار آسیب‌های مختصرگردد، عقلای [[جامعه]] او را [[سرزنش]] می‌کنند؛ اما اگر [[کودکی]] دچار [[بیماری]] خطرناکی شود که [[جان]] او را [[تهدید]] می‌کند و [[والدین]] به واسطه عدم رجوع به پزشک فرزند خردسالشان را از دست بدهند، حتی اگر به شدت هم پشیمان شوند و [[تأسف]] و عذرخواهی فراوان نمایند، هیچ کس خطای آنان را نمی‌بخشد و مسؤلیت [[مرگ]] [[کودک]] را مستقیماً متوجه آنان می‌داند؛ تا به آنجا که اگر گفته شود فلان شخص به واسطه جهلش موجب [[هلاکت]] فرزندش گردید، سخنی به گزاف نیست.

=== [[اتمام حجّت]] با [[انسان]] ===

[[خداوند]] در این [[آیه]] نیز به خصوصیات [[حجج الهی]] {{عم}} اشاره می‌فرماید که آنان مردانی بودند صاحب [[وحی]] و مرتبط با [[عالم غیب]] و مخاطب به خطابات [[الهی]]: {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِي إِلَيْهِمْ}}. [[بدیهی]] است که در چنین سیاقی، خطاب به همه [[انسان‌ها]] بفرماید: «پس چرا به [[حکم عقل]] که در همه [[امور دنیوی]] جاری می‌کنید و آنچه را نمی‌دانید از اهلش سؤال می‌کنید (تا مبادا خللی به جریان [[زندگی]] دنیوی‌تان وارد شود)، در [[امور اخروی]] نیز عمل نمی‌کنید و به این اصل گردن نمی‌نهید و از آگاهان به عالم غیب درباره [[آینده]] خود و [[راز]] و رمز [[خوشبختی]] یا [[بدبختی]] در آن عالم -که موطن اصلی شما است- سؤال نمی‌کنید؟!» لذا می‌فرماید: {{متن قرآن|فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ}}<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶]]، ص ۱۶۲.</ref>.

مقدم آمدن جواب شرط بر جمله شرطیّه در آیه مورد بحث، اولاً تأکید بر سؤال از [[اهل ذکر]] است؛ یعنی فقط و فقط آنانند که می‌توانند شما را از [[جهل]] و [[نگرانی]] نسبت به آینده خودتان در [[قیامت]] [[نجات]] دهند. ثانیاً، جمله شرط در [[مقام]] تعلیل برای جزای شرط است؛ به این ترتیب که: {{عربی|إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ... فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ}}. یعنی [[جهل و نادانی]] شما، خود به حکم عقل دلیلی است بر اینکه از اهل ذکر و دانایان به [[علم الهی]] -که دائماً [[ذاکر]] حق‌اند- از [[راه و رسم]] متذکر شدن و نحوه رسیدن به مقام ذکر سؤال کنید. از آنجا که همه انسان‌ها، جز اولیای [[معصوم]] الهی {{عم}}، نسبت به عالم غیب [[جاهل]] هستند، پس رجوع همه انسان‌ها در همه ادوار و زمان‌ها به اهل ذکر، [[واجب عقلی]] و در نتیجه [[شرعی]] است و عدم رجوع به آنها، برابر با افتادن به ورطه [[غفلت]] از ذکر و در نتیجه، [[کفر]] و [[شرک]] به [[حق]] و [[هلاکت]] [[ابدی]] است: {{متن قرآن|وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى}}<ref>«و هر که از یادکرد من روی برتابد بی‌گمان او را زیستنی تنگ خواهد بود و روز رستخیز وی را نابینا بر خواهیم انگیخت» سوره طه، آیه ۱۲۴.</ref><ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶]]، ص ۱۶۳.</ref>

=== ضرورت [[علم]] و [[عصمت]] و اهتداء به [[هدایت]] الهیِ [[اهل ذکر]] ===

برهان بر این مطلب را چنان که در طیّ بیان ملازمات [[استدلال]] اشاره شد، با [[حدّ وسط]] قرار دادن [[آیه شریفه]] {{متن قرآن|قُلْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ أَتَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ}}<ref>«بگو: بی‌گمان خداوند به کار زشت فرمان نمی‌دهد؛ آیا درباره خداوند چیزی می‌گویید که نمی‌دانید؟» سوره اعراف، آیه ۲۸.</ref> بیان می‌نماییم و می‌گوییم:

و لکن خداوند هرگز امر به گناه نمی‌کند. با [[نفی]] [[تالی]]، مقدّم نیز منتفی است و [[ضد]] آن ثابت می‌شود؛ یعنی اهل ذکر باید [[معصوم]] به [[عصمت الهی]] باشند.

نتیجه آنکه: اهل ذکر در [[آیه]]، [[امام]] معصوم است که مانند [[رسول خدا]] {{صل}} عالم به [[حقیقت]] دین و [[عوالم غیب]] و [[قرآن]] و نیز معصوم به عصمت الهی است و در نتیجه، حجت خدا بر روی [[زمین]] است<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶]]، ص۱۷۰.</ref>.

[[حد وسط]] در این بخش، اصل [[عقلی]] [[وجوب]] رجوع دائمی جاهل به عالم است و مراد از عالم در این استدلال، [[اهل الذکر]] به تعبیر آیه شریفه می‌باشد؛ یعنی کسانی که تنها [[حجج الهی]] در بیان [[احکام الهی]] و یا [[اخبار]] از عوالم غیب هستند. فتاوای [[علماء]] غیرمعصوم یا ظنّی است و یا اگر عقلی و یقین‌آور است، در کلیاتی است که [[عقل]] می‌تواند اظهارنظر نماید. در جزئیات مسائل [[عالم غیب]]، از قبیل مسائل مربوط به [[عالم برزخ]] و [[قیامت]] و [[صراط]] و [[میزان]] و [[حشر]] و [[بهشت و دوزخ]] و امور دیگر در این [[مقام]]، محتاج بیان [[معصوم]] هستیم. البته [[حکم]] [[دوران غیبت]] که [[امت]] اضطراراً به [[امام زمان]] خود دسترسی ندارد، بنابر [[روایات]] وارده و یا قاعده انسداد، بیان علمای جامع شرایط به عنوان اصل ثانوی [[حجت]] است؛ در حالی که [[استدلال]] کنونی در این [[آیه]]، بنابر اصل اوّلی و [[اثبات امامت]] عامّه در [[قرآن]] است.

اکنون با [[اثبات]] مقدّم، [[تالی]] نیز ثابت می‌گردد و می‌گوییم: ولکن عقل [[حکم قطعی]] در رجوع پیوسته جاهل به عالم می‌نماید؛ پس نتیجه می‌گیریم که [[امّت]] دائماً باید به [[امام]] خود، یعنی «اهل الذکر» مراجعه نماید.