مأرب در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

}}

[[سد مأرب]]، نام سدی معروف و تاریخی است که در [[شهر مأرب]] یمن قرار داشت<ref>تفسیر ابن کثیر، ج۳، ص۵۴۱؛ التحریر والتنویر، ج۱۹، ص۲۴۹؛ المنیر، ج۲۲، ص۱۶۵.</ref> و در پی [[کفر]] و [[ناسپاسی]] قوم سبأ با سیل عَرِم ویران شد<ref>معجم ما استعجم، ج۴، ص۱۱۷۰؛ تاج العروس، ج۴، ص۲۳۳، «عرم».</ref>. داستان سد مأرب و [[سرزمین قوم سبأ]] و نابودی آنها بر اثر سیل، پیش از [[اسلام]] نیز در میان [[عرب‌ها]] معروف بوده و در اشعار [[عصر جاهلی]] بازتاب یافته است<ref>مروج الذهب، ج۲، ص۱۹۶-۱۹۷؛ السیرة النبویه، ابن هشام، ج۱، ص۱۴؛ معجم ما استعجم، ج۴، ص۱۱۷۰.</ref>. [[شهر مأرب]] در فاصله سه منزلی (سه الی ۴ [[روز]] راه) [[شهر صنعا]]<ref>تفسیر ابن ابی‌حاتم، ج۹، ص۲۸۶۴؛ بلوغ الارب، ج۱، ص۲۰۷؛ التحقیق، ج۸، ص۱۰۱.</ref> در نزدیکی حضرموت قرار دارد<ref>معجم البلدان، ج۵، ص۳۴-۳۵؛ المصباح، ص۱۱، «الارب»؛ تفسیر قاسمی، ج۸، ص۱۳۸.</ref> و پیش از [[میلاد مسیح]] پایتخت [[کشور]] [[سبأ]] بوده است<ref>المفصل، ج۲، ص۳۴۳-۳۴۴؛ نساء حکمن الیمن، ص۱۶.</ref>. آثار بر جای‌مانده نشان می‌دهند که این [[شهر]] دایره‌وار و قطر آن حدود یک کیلومتر بوده است<ref>شبهات و ردود، ص۵۳۵.</ref>. در جنوب [[غربی]] شهر مأرب<ref>تفسیر مراغی، ج۲۲، ص۷۱-۷۲.</ref> سلسله جبالی وجود دارد که از [[کوه]] مشهور سَرات منشعب شده و صدها مایل به سمت شمال شرقی امتداد دارد. باران‌های بهاری از لابه‌لای تخته‌سنگ‌ها و جدول‌های کوه جاری شده و در مجرای بزرگ کوهستانی به نام میزاب شرقی می‌ریزند و سرانجام رودخانه عظیم «اَذَنه» را شکل می‌دهند<ref>تفسیر مراغی، ج۲۲، ص۷۱-۷۲.</ref>. این رودخانه نزدیک شهر مأرب به تنگه‌ای کوهستانی می‌رسد. در دو طرف تنگه یادشده دو کوه معروف به «بَلْق» به فاصله ۶۰ قدم از یکدیگر قرار دارند<ref>باستان‌شناسی، ص۳۳۲.</ref>. [[سد مأرب]]، دیواره‌ای بزرگ بوده که تنگه میان دو کوه بلق به وسیله آن مسدود می‌شده است<ref>السیرة النبویه، ابن کثیر، ج۱، ص۵۸.</ref>. [[سد]] یاد شده حدوداً در ۱۵۰ ذراعی شمال شرقی تنگه بنا شده است<ref>قصص قرآن، ص۳۸۰؛ شبهات و ردود، ص۵۳۶-۵۳۸.</ref>. طول آن از شرق به غرب ۸۰۰ ذراع و ارتفاعش ۱۰ ذراع و اندی و عرضش ۱۵۰ ذراع بوده است<ref>تاریخ العرب قبل الاسلام، ص۷۰-۷۱؛ تفسیر مراغی، ج۲۲، ص۷۲؛ قصص قرآن، ص۳۸۰.</ref>. برخی معتقدند که ارتفاع این سد به ۱۶ متر، عرض آن به ۶۰ و طول آن به ۶۲۰ متر می‌رسیده است<ref>اقوام هلاک شده، ص۱۳۸.</ref>. سد مأرب با [[هدف]] مهار آب چشمه‌ها و [[باران]] و سیلاب‌های گسیل شده از [[کوه‌ها]] و [[ذخیره‌سازی]] آن برای آبیاری دشت‌های پیرامونی ساخته شده بود<ref>جامع البیان، ج۲۲، ص۵۴-۵۵؛ مجمع البیان، ج۸، ص۶۰۴-۶۰۵؛ جوامع الجامع، ج۳، ص۳۴۶-۳۴۷.</ref>. میان [[سد]] و [[شهر مأرب]] جلگه‌ای پهناور، باغ‌هایی بسیار سرسبز و [[زیبا]] و کشتزارهایی سرشار از محصول قرار داشت<ref>مجمع البیان، ج۸، ص۶۰۴.</ref>. مساحت این جلگه به حدود ۹۶۰۰ هکتار می‌رسید که ۵۳۰۰ هکتار آن متعلق به جلگه جنوبی و مابقی به جلگه شمالی بود. از این دو ناحیه به باغستان‌های شمالی و جنوبی تعبیر شده است<ref>اقوام هلاک شده، ص۱۳۸.</ref>. [[قرآن کریم]] به صراحت از «[[سد مأرب]]» یا «سد عَرِم» یاد نکرده است؛ ولی بر اساس یکی از سه [[تفسیر]] گفته شده برای واژه عَرِم، این واژه در زبان حِمْیَریان (از [[قبایل]] بسیار معروف [[یمن]]) به معنای سد بوده است<ref>جامع البیان، ج۲۲، ص۵۴-۵۵؛ تفسیر ابن زمنین، ج۴، ص۱۲؛ تفسیر ثعلبی، ج۸، ص۸۳.</ref>. بر همین اساس، شماری از [[مفسران]] مراد از {{متن قرآن|ٱلْعَرِمِ}}<ref>{{متن قرآن|فَأَعْرَضُوا۟ فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ سَيْلَ ٱلْعَرِمِ وَبَدَّلْنَـٰهُم بِجَنَّتَيْهِمْ جَنَّتَيْنِ ذَوَاتَىْ أُكُلٍ خَمْطٍۢ وَأَثْلٍۢ وَشَىْءٍۢ مِّن سِدْرٍۢ قَلِيلٍۢ}} «اما روی گرداندند ما نیز بر آنان سیل ویرانگر را فرستادیم و به جای آن دو باغشان دو باغ جایگزین کردیم با میوه‌هایی تلخ و (درختان) شوره‌گز و اندکی از درخت کنار» سوره سبأ، آیه ۱۶.</ref> را همان سد مأرب دانسته‌اند<ref>تفسیر مراغی، ج۲۲، ص۷۱.</ref> مفسران در تفسیر شماری از [[آیات]]<ref>سبأ ۱۵ - ۲۲؛ نمل ۲۲</ref> درباره موضوعاتی همانند سد مأرب، موقعیت جغرافیایی، ویژگی‌ها و بنیانگذار آن، سبب ساخت سد و جریان [[سیل عرم]] و عامل ویرانی آن بحث کرده‌اند.<ref>[[علی قانعی اردکانی|علی قانعی اردکانی، علی]]، [[سد مأرب (مقاله)|مقاله «سد مأرب»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵، ص ۳۰۰.</ref>