آداب خوردن و آشامیدن در معارف و سیره نبوی: تفاوت میان نسخه‌ها

== [[آداب]] خوردن ==

از آن‌چه برابرش بود، می‌‌خورد<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۳۵۵، الخصال، ج ۲، ص ۴۸۶ و جامع الاخبار، ص ۱۷۷.</ref>. پس از خوردن هر غذایی و نوشیدن هر آبی می‌‌فرمود: {{متن حدیث|اللَّهُمَ بَارِكْ لَنَا فِيهِ وَ أَطْعَمَنَا خَيْراً مِنْه!}} و چون شیر میل می‌‌کرد، می‌‌فرمود: {{متن حدیث|اللَّهُمَ بَارِكْ لَنَا فِيهِ وَ زِدْنَا مِنْهُ}}<ref>الکافی، ج ۶، ص ۳۳۶؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا {{ع}}، ج ۲، ص ۳۹، مسند احمد، ج ۱، ص ۲۲۵ و سنن ابن ماجه، ج ۲، ص ۱۱۰۳.</ref> همچنین [[روایت]] شده است که هرگاه غذایی را نزدش می‌آوردند: می‌‌فرمود: {{متن حدیث|الْحَمْدُ لِلَّهِ حَمْداً كَثِيراً طَيِّباً مُبَارَكاً فِيهِ غَيْرَ مُوَدَّعٍ و لا مُسْتَغْنًى عَنْهُ رَبَّنا}}<ref>مسند احمد، ج ۵، ص ۲۵۲؛ صحیح بخاری، ج ۶، ص ۲۱۴ و المستدرک، ص ۵۲۸.</ref><ref>[[سید جواد موسوی بردکشکی|موسوی بردکشکی، سید جواد]] و [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۰.</ref>.

در میان سبزی‌ها، کاسنی، ریحان کوهی و کلم را [[دوست]] داشت<ref>المناقب، ج۱، ص۱۴۷ و سنن النبی، ص۷۷.</ref> و از سیر، تره و پیاز اجتناب می‌‌کرد<ref>الجامع الصغیر، ج۲، ص۳۵۹ و کنز العمال، ج۷، ص۷۷.</ref>؛ غذایی را که در آن سیر بسیار داشت، نمی‌خورد تا [[مردم]] را با بویش آزرده خاطر نکند<ref>مسند احمد، ج ۵، ص ۹۵؛ نسائی، سنن، ۱۹۳۰م، ج۴، ص۱۴۸ و المعجم الکبیر، ج۲، ص۲۲۷.</ref>. به روغن زیتون علاقه داشت و می‌‌فرمود: {{متن حدیث|كُلُوا الزَّيْتَ وَ ادَّهِنُوا بِهِ فَإِنَّهُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَكَة}}<ref>الکافی، ج۶، ص۳۳۱؛ عوالی اللآلی، ج ۱، ص ۹۹ و المحاسن، ج۲، ص۴۸۴.</ref> روغن زیتون بخورید و آن را [برای شفا] به [[بدن]] بمالید؛ به درستی که درخت زیتون، درختی [[خجسته]] است<ref>[[سید جواد موسوی بردکشکی|موسوی بردکشکی، سید جواد]] و [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۱.</ref>.

[[رسول خدا]] {{صل}} [[آب]] را [[بهترین]] آشامیدنی می‌‌دانست و همواره می‌‌فرمود: »عالی‌ترین نوشیدنی‌ها در [[دنیا]] و [[آخرت]]، [[آب]] است«<ref>دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۱۰۹؛ کنز العمال، ج ۱۵، ص ۲۹۱ و مستدرک الوسائل، ج ۱۷، ص ۵.</ref>. هنگام آشامیدن، بسم‌الله می‌‌گفت و پس از نوشیدن یکی دو جرعه، اندکی درنگ می‌‌فرمود و [[خدا]] را می‌‌ستود. سپس بار دیگر با گفتن بسم‌اللّه به نوشیدن می‌‌پرداخت و این کار را تا سه بار تکرار می‌‌فرمود و در پایان نیز الحمدلله می‌‌گفت<ref>بیهقی، السنن الکبری، ج ۷، ص ۲۸۴؛ نسائی، السنن الکبری، ج ۴، ص ۱۹۸ و سنن ابی داوود، ج ۲، ص ۱۹۴.</ref>. سپس اضافه آن [[آب]] یا شربت را در صورت درخواست، برای استفاده به نفر سمت راستش می‌داد<ref>نهایة الإرب، ج ۱۸، ص ۲۴۷.</ref><ref>[[سید جواد موسوی بردکشکی|موسوی بردکشکی، سید جواد]] و [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۲-۵۳.</ref>.

== [[خوردن و آشامیدن]] ==

آن حضرت هیچ‌گاه از غذا [[بدگویی]] نمی‌کرد و آن را، نوعی [[ناسپاسی]] در برابر [[نعمت الهی]] می‌دانست:

{{متن حدیث|مَا ذَمَّ طَعَاماً قَطُّ كَانَ إِذَا أَعْجَبَهُ أَكَلَهُ وَ إِذَا كَرِهَهُ تَرَكَهُ وَ لَا يُحَرِّمُهُ عَلَى غَيْرِهِ}}<ref>«هرگز از طعامی بدگویی نکرد. اگر از غذایی خوشش می‌آمد، می‌خورد و اگر دوست نداشت، نمی‌خورد و برای دیگران هم ممنوع نمی‌کرد». وسایل الشیعه، ج۲۴، ص۴۳۵.</ref>.

* اینکه بگوییم [[رسول اکرم]] {{صل}} لذت‌های [[زندگی]] را [[دوست]] نمی‌داشت یا از لذت‌های متعارف بدش می‌آمد، سخنی نادرست است؛ زیرا او نیز مانند همه [[انسان‌ها]] بود: {{متن قرآن|قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ}}<ref>«بگو: جز این نیست که من هم بشری چون شمایم» سوره کهف، آیه ۱۱۰.</ref>. تفاوت او با دیگران تنها در [[دریافت وحی]] بود: {{متن قرآن|يُوحَى إِلَيَّ}}<ref>«(جز اینکه) به من وحی می‌شود» سوره کهف، آیه ۱۱۰.</ref> البته او مانند [[فرشتگان]] نیز [[آفریده]] نشده بود که [[غریزه]] [[انسانی]] نداشته باشد. با این حال، ایشان برخلاف ما و [[پادشاهان]] [[روزگار]] بود. «[[دنیا]] او را [[مغرور]] نکرد و [[تجملات]] و زیبایی‌های آن گرفتارش نساخت، بلکه آن را با چشم‌های عفیف‌تر نگریست»<ref>بحارالانوار، ج۱۲، ص۲۲۰.</ref>.

از سوی دیگر، هنگام [[غذا خوردن]]، {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ}} می‌گفت و با سه انگشت و از پیش خود غذا می‌خورد و از پیش کسی غذا برنمی‌داشت. چون غذا می‌آوردند، پیش از دیگران آغاز می‌کرد و با سه انگشت ابهام، مسبعه و وسطی، غذا می‌خورد و گاهی از انگشت چهارم هم کمک می‌گرفت<ref>مکارم الاخلاق، ج۱، ص۲۸.</ref>. [[رسول گرامی اسلام]] [[پرخوری]] را دوست نداشت و دیگران را از این کار بازمی‌داشت. ایشان [[گرسنگی]] و [[تفکر]] را از عوامل بلندپایگی نزد [[خدا]] می‌شمرد: «بلندپایه‌ترین شما نزد [[خداوند متعال]] کسانی است که مدت‌های طولانی‌تری گرسنگی بکشد و به تفکر بپردازد و منفورترین شما نزد خداوند متعال هر آن کسی است که پرخواب و پرخور و پرنوش باشد».<ref>{{متن حدیث|أَفْضَلُكُمْ مَنْزِلَةً عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَى أَطْوَلُكُمْ جُوعاً وَ تَفَكُّراً وَ أَبْغَضُكُمْ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى كُلُّ نَئُومٍ وَ أَكُولٍ وَ شَرُوبٍ‌}}؛ میزان الحکمه، ج۱۰، ص۴۶۴۸.</ref>.

به [[فضه]]، خدمتکار فاطمه {{س}} گفتند: چرا سبوس نان علی {{ع}} را نمی‌گیری و آرد را الک نمی‌کنی؟ علی {{ع}} آن را شنید و فرمود: «[[پدر]] و مادرم فدای [[رسول خدا]] {{صل}} باد که سبوس طعامش را نمی‌گرفت و از نان سبوس‌دار هم [[سیر]] نشد تا دار فانی را [[وداع]] گفت»<ref>علی بن عیسی اربلی، کشف الغمة، ص۴۷.</ref>.

[[پیامبر]] از [[دنیا]] رفت، در حالی که معده و شکمش خالی و بدنش لاغر بود و وارد سرای [[آخرت]] شد، در حالی که دینش سالم بود<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۵۹.</ref>.

شستن دست پیش و پس از غذا [[سنّت]] نیکوی محمد {{صل}} است: {{متن حدیث|وَ السُّنَّةُ فِي ذَلِكَ غَسْلُ الْيَدَيْنِ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ بَعْدَهُ}}<ref>مستدرک الوسائل، ج۳، ص۱۰۲.</ref>. چون با [[مردم]] غذا می‌خورد، نخستین کسی بود که به سوی غذا دست دراز می‌کرد و آخر از همه دست می‌کشید تا مردم بدون [[خجالت]] غذا بخورند<ref>احمد بن محمد برقی، محاسن، ص۳۷۶.</ref>. [[بهترین]] طعام نزد [[پیامبر]]، غذایی بود که شرکت‌کنندگان در آن بیشتر باشند<ref>مکارم الاخلاق، ج۱، ص۲۶.</ref>. تا پایان عمر، هرگز در حال تکیه دادن غذا نخورد<ref>مکارم الاخلاق، ج۱، ص۲۲.</ref>.

پیامبر هنگام خوردن به کسی که روبه‌رویش نشسته بود، [[تعارف]] می‌کرد، ولی [[هنگام آب نوشیدن]] به کسی که در طرف راست نشسته بود، آب می‌داد<ref>مستدرک الوسائل، ج۳، ص۹۴.</ref>.

[[رسول الله]] {{صل}} وقتی که بخشی از لقمه غذا را می‌خورد، می‌فرمود: «خداوندا! [[ستایش]] تو را که غذا و آب دادی و [[سیراب]] کردی. تو را [[سپاس]] بدون آنکه [[کفران نعمت]] شوی و نعمتت رها شود و از تو [[احساس]] [[بی‌نیازی]] گردد».<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ أَطْعَمْتَ وَ سَقَيْتَ وَ أَرْوَيْتَ فَلَكَ الْحَمْدُ غَيْرَ مَكْفُورٍ وَ لَا مُوَدَّعٍ}}؛ سنن النبی، ص۱۷۷، به نقل از: اقبال الاعمال، ص۳۶۴.</ref><ref>[[سید حسین اسحاقی|اسحاقی، سید حسین]]، [[رسول مهربانی (کتاب)|رسول مهربانی]] ص ۳۷.</ref>.

[[فروتنی]] و [[خاکساری]] در پیشگاه [[الهی]]، از نمایان‌ترین [[رفتارهای پیامبر]] [[خدا]] {{صل}} بوده است. نمونه‌های [[رفتار متواضعانه]] و مؤدبانه پیامبر {{صل}} فراوان‌اند، مانند: نشستن حلقه‌وار با [[یاران]] خویش، نشستن بر [[زمین]] همانند بردگان، استفاده از مرکب ارزان قیمت، [[سلام کردن]] به [[کودکان]] و افراد کوچک‌تر از خود و بسیاری از رفتارهای دیگر.

گفتنی است که برخی گزارش‌ها، [[غذا خوردن]] با چهار انگشت را نیز به [[پیامبر اکرم]] {{صل}} نسبت داده‌اند<ref>ر. ک: مکارم الأخلاق، ج۱، ص۷۰، ح۸۸. این حدیث، خوردن با همه دست را نیز به پیامبر {{صل}} نسبت می‌دهد؛ اما با توجه به ضعف مأخذ و بی‌سند بودن حدیث نمی‌توان به آن اعتماد نمود. افزون بر این، با نهی پیامبر {{صل}} از خوردن با پنج انگشت، تعارض دارد. این نهی در حدیثی به نقل از نوادر الأصول آمده است (ر. ک: ج۲، ص۴۸۵، ح۱۳۳۰). حدیث یاد شده، این‌گونه خوردن را متعلق به صحرانشینان دانسته است.</ref>. این، بدان معناست که [[پیامبر]] {{صل}} به صورت معمول و متعارفی [[روزگار]] خود و مانند [[مردمان]] عادی غذا می‌خورده‌اند و به تناسب نیاز و بدون کمترین [[فخر]] و ناز، از هر تعداد انگشتان که لازم بوده، استفاده می‌کرده‌اند. می‌توان چنین [[تصوّر]] کرد که پیامبر خدا {{صل}} نان را با چهار یا پنج انگشت دست، تکه و لقمه می‌کرده و سبزی را با تعداد انگشتان کمتری بر می‌داشته‌اند و تنها استثنا، همان شیوه دو انگشتی مختص به [[جبّاران]] و [[متکبران]] بوده است. بر این پایه، [[حدیثی]] که خوردن با سه انگشت را توصیه کرده و آن را [[سیره پیامبر]] {{صل}} خوانده، در [[مقام]] بیان کمترین تعداد انگشتان مورد استفاده در غذا خوردن است<ref>ر. ک: سیره پیامبر خاتم، ج۲، ص۴۸۵، ح۱۳۳۱.</ref>، همان‌گونه که از دنباله [[حدیث]] هویداست؛ زیرا خوردن با دو انگشت را شیوه جبّاران دانسته است. این حدیث با توجه به سند معتبرش پذیرفتنی می‌نماید و نشان می‌دهد که در [[صدر اسلام]] و محیط آن [[روز]] [[جزیرة العرب]]، این‌گونه خوردن، ویژه جبّاران بوده است. غذا خوردن با دو انگشت، در حدیث نقل شده در مکارم الأخلاق نیز شیوه‌ای نادرست و [[شیطانی]] معرفی شده است که می‌تواند ناظر به همین شیوه [[غذا خوردن]] [[جبّاران]] به عنوان شیطان‌هایی در [[لباس]] [[انسان]] باشد<ref>مکارم الأخلاق، ج۱، ص۷۰، ح۸۸.</ref>. بر پایه آنچه گفته شد، [[روح]] [[حاکم]] بر [[رفتار پیامبر]] [[اکرم]] {{صل}} در چگونگی غذا خوردن، [[فروتنی]] و اظهار [[بندگی]] است، همان‌گونه که [[هنجارگرایی]] و رعایت [[آداب]] [[اجتماعی]]، اصل دیگری است که در [[غذا خوردن پیامبر]] {{صل}} به چشم می‌آید. مطابق برخی گزارش‌ها، [[پیامبر]] {{صل}} از خوردن با پنج انگشت [[نهی]] فرمود و آن را شیوه [[صحرانشینان]] و [[اعراب]] بیابانی خوانده‌اند<ref>ر. ک: سیره پیامبر خاتم، ج۲، ص۴۸۵، ح۱۳۳۰.</ref>.

این، بدان معناست که شیوه غذا خوردن، بر پایه اصول حاکمی مانند: فروتنی، هنجارگرایی، دوری از [[اسراف]] و... تعریف می‌شود و تأثیر فرهنگ‌های ویژه و مقتضیات مکان و [[زمان]] را در آن نمی‌توان نادیده گرفت. از این رو امری نسبی و تغییرپذیر محسوب می‌شود و شکل تعبّدی خاصّی ندارد.

در عوض و بر اساس نگریستن به مصداق‌ها در پرتو اصول [[حاکم]]، می‌توان همچنان شیوه‌هایی را که در روزگار معاصر، ویژه [[متکبّران]] است و یا به [[اسراف]] می‌انجامد و یا هنجارهای مقبول [[اجتماعی]] را می‌شکند، [[ناپسند]] خواند. برای نمونه در [[روزگار]] کنونی، چیدن غذاهای گران و رنگارنگ و بیش از حدّ نیاز بر سر میز و سپس دور ریختن بخش زیادی از آنها، ویژه متموّلان [[متکبّر]] و اسراف‌کار است و نمی‌توان آن را مجاز و مورد پسند [[دین]] دانست.

شایان ذکر است که چگونگی لیسیدن غذا، تابع هنجارهای [[اجتماعی]] و اموری مانند [[بهداشت]] فردی و عمومی است.<ref>[[محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌|م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد]]، [[سیره پیامبر خاتم ج۳ (کتاب)|سیره پیامبر خاتم ج۳]]، ص ۶۲.</ref>.