←بی‌ایمانی
| خط ۹۸: | خط ۹۸: | ||
=== [[حسادت]] === | === [[حسادت]] === | ||
* حسادت به [[مال]]، [[مقام]] و نعمت‌های مادی و [[معنوی]] دیگران از اسباب دیگر دروغگویی است<ref>نک: جامع السعادات، ج۲، ص۲۴۶.</ref>، چنان که [[برادران یوسف]] به جهت همین [[رذیلت اخلاقی]]<ref>مجمع البیان، ج۷، ص۳۶۰، ۳۶۳، ۳۶۶-۳۶۹؛ احیاء علوم الدین، مج ۳، ص۱۵۹۷؛ اخلاق در قرآن، ج۱، ص۲۳۵.</ref> به پدر خود دروغ‌های متعددی گفتند و از این راه یوسف{{ع}} را از نزد [[حضرت یعقوب]] دور کردند{{متن قرآن|إِذْ قَالُواْ لَيُوسُفُ وَأَخُوهُ أَحَبُّ إِلَى أَبِينَا مِنَّا وَنَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّ أَبَانَا لَفِي ضَلالٍ مُّبِينٍ}} <ref>یاد کن) آنگاه را که گفتند: یوسف و برادر (تنی)اش (بنیامین) برای پدرمان از ما دوست‌داشتنی‌ترند با آنکه ما گروهی توانمندیم؛ بی‌گمان پدر ما، در گمراهی آشکاری است؛ سوره یوسف، آیه:۸.</ref>، {{متن قرآن|قَالُواْ يَا أَبَانَا مَا لَكَ لاَ تَأْمَنَّا عَلَى يُوسُفَ وَإِنَّا لَهُ لَنَاصِحُونَ أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَدًا يَرْتَعْ وَيَلْعَبْ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ}}<ref> گفتند: ای پدر! چرا ما را بر یوسف امین نمی‌داری با آنکه ما خیرخواه او هستیم؟ فردا او را با ما بفرست تا (در دشت) بگردد و بازی کند و ما نیک نگهدار او خواهیم بود؛ سوره یوسف، آیه:۱۱-۱۲.</ref>؛ همچنین [[قرآن]] [[دروغ]] [[اهل کتاب]] را که [[مشرکان]] [[هدایت]] یافته‌تر از مسلمانان‌اند، برخاسته از [[حسادت]] آنان نسبت به آنچه [[خدا]] از فضل خود به [[پیامبر]]{{صل}} و [[مسلمانان]] داده است می‌داند: {{متن قرآن|أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ}}<ref>«یا اینکه به مردم برای آنچه خداوند به آنان از بخشش خود داده است رشک می‌برند؟» سوره نساء، آیه ۵۴.</ref><ref>جامع البیان، ج۵، ص۱۹۳؛ التبیان، ج۳، ص۲۲۷-۲۲۸؛ مجمع البیان، ج۳، ص۱۰۸-۱۰۹.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۳، ص۲۴.</ref>. | * حسادت به [[مال]]، [[مقام]] و نعمت‌های مادی و [[معنوی]] دیگران از اسباب دیگر دروغگویی است<ref>نک: جامع السعادات، ج۲، ص۲۴۶.</ref>، چنان که [[برادران یوسف]] به جهت همین [[رذیلت اخلاقی]]<ref>مجمع البیان، ج۷، ص۳۶۰، ۳۶۳، ۳۶۶-۳۶۹؛ احیاء علوم الدین، مج ۳، ص۱۵۹۷؛ اخلاق در قرآن، ج۱، ص۲۳۵.</ref> به پدر خود دروغ‌های متعددی گفتند و از این راه یوسف{{ع}} را از نزد [[حضرت یعقوب]] دور کردند{{متن قرآن|إِذْ قَالُواْ لَيُوسُفُ وَأَخُوهُ أَحَبُّ إِلَى أَبِينَا مِنَّا وَنَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّ أَبَانَا لَفِي ضَلالٍ مُّبِينٍ}} <ref>یاد کن) آنگاه را که گفتند: یوسف و برادر (تنی)اش (بنیامین) برای پدرمان از ما دوست‌داشتنی‌ترند با آنکه ما گروهی توانمندیم؛ بی‌گمان پدر ما، در گمراهی آشکاری است؛ سوره یوسف، آیه:۸.</ref>، {{متن قرآن|قَالُواْ يَا أَبَانَا مَا لَكَ لاَ تَأْمَنَّا عَلَى يُوسُفَ وَإِنَّا لَهُ لَنَاصِحُونَ أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَدًا يَرْتَعْ وَيَلْعَبْ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ}}<ref> گفتند: ای پدر! چرا ما را بر یوسف امین نمی‌داری با آنکه ما خیرخواه او هستیم؟ فردا او را با ما بفرست تا (در دشت) بگردد و بازی کند و ما نیک نگهدار او خواهیم بود؛ سوره یوسف، آیه:۱۱-۱۲.</ref>؛ همچنین [[قرآن]] [[دروغ]] [[اهل کتاب]] را که [[مشرکان]] [[هدایت]] یافته‌تر از مسلمانان‌اند، برخاسته از [[حسادت]] آنان نسبت به آنچه [[خدا]] از فضل خود به [[پیامبر]]{{صل}} و [[مسلمانان]] داده است می‌داند: {{متن قرآن|أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ}}<ref>«یا اینکه به مردم برای آنچه خداوند به آنان از بخشش خود داده است رشک می‌برند؟» سوره نساء، آیه ۵۴.</ref><ref>جامع البیان، ج۵، ص۱۹۳؛ التبیان، ج۳، ص۲۲۷-۲۲۸؛ مجمع البیان، ج۳، ص۱۰۸-۱۰۹.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۳، ص۲۴.</ref>. | ||
=== | === بی‌ایمانی === | ||
* از دیگر زمینه‌های دروغ به خدا و پیامبر{{صل}} نداشتن [[ایمان]] است: {{متن قرآن|إِنَّمَا يَفْتَرِي الْكَذِبَ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْكَاذِبُونَ}}<ref>«تنها کسانی که به آیات خداوند ایمان ندارند دروغ می‌بافند و همانانند که دروغگویند» سوره نحل، آیه ۱۰۵.</ref>. در آیه‌ای خدا پس از | * از دیگر زمینه‌های دروغ به خدا و پیامبر{{صل}} نداشتن [[ایمان]] است: {{متن قرآن|إِنَّمَا يَفْتَرِي الْكَذِبَ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْكَاذِبُونَ}}<ref>«تنها کسانی که به آیات خداوند ایمان ندارند دروغ می‌بافند و همانانند که دروغگویند» سوره نحل، آیه ۱۰۵.</ref>. در آیه‌ای خدا پس از نکوهش شدید گروهی از مسلمانان به جهت [[دروغگویی]]، به آنان سفارش می‌کند که اگر ایمان دارند، هرگز به چنین دروغ‌هایی دست نزنند: {{متن قرآن|يَعِظُكُمُ اللَّهُ أَنْ تَعُودُوا لِمِثْلِهِ أَبَدًا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ}}<ref>«خداوند به شما پند می‌دهد که اگر مؤمنید هرگز به (بازگویی) مانند آن باز نگردید» سوره نور، آیه ۱۷.</ref>. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} نیز دروغ را ناسازگار با ایمان می‌شمرد و [[مؤمن]] را مبرّا از دروغ<ref>الاختصاص، ص۲۳۱؛ مستدرک الوسائل، ج۹، ص۸۴.</ref>؛ همچنین علی{{ع}}دروغ را مقابل ایمان می‌خواند<ref>تحف العقول، ص۱۵۱؛ کنز العمال، ج۳، ص۶۲۰؛ مستدرک الوسائل، ج۸، ص۴۵۶.</ref>. | ||
* [[آیات]] و [[روایات]] یاد شده، عام و هر دروغی را شامل‌اند؛ ولی بر پایه آیات {{متن قرآن|وَإِذَا بَدَّلْنَا آيَةً مَكَانَ آيَةٍ وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا يُنَزِّلُ قَالُوا إِنَّمَا أَنْتَ مُفْتَرٍ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُوا وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّهُمْ يَقُولُونَ إِنَّمَا يُعَلِّمُهُ بَشَرٌ لِسَانُ الَّذِي يُلْحِدُونَ إِلَيْهِ أَعْجَمِيٌّ وَهَذَا لِسَانٌ عَرَبِيٌّ مُبِينٌ إِنَّ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ لَا يَهْدِيهِمُ اللَّهُ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«و چون آیه‌ای را به جای آیه‌ای دیگر آوریم- و خداوند به آنچه فرو می‌فرستد داناتر است- می‌گویند: تو تنها دروغبافی؛ (چنین نیست) بلکه بیشتر آنان نمی‌دانند بگو: آن را روح القدس از نزد پروردگارت، راستین فرو فرستاده است تا مؤمنان را استوار بدارد و برای مسلمانان رهنمود و مژده‌ای باشد و خوب می‌دانیم که آنان می‌گویند: جز این نیست که بشری به او آموزش می‌دهد؛ (چنین نیست، زیرا) زبان آن کس که (قرآن را) به او می‌بندند غیر عربی است و این (قرآن به) زبان عربی روشنی است * خداوند کسانی را که به آیات او ایمان ندارند راهنمایی نخواهد کرد و آنان را عذابی دردناک خواهد بود» سوره نحل، آیه ۱۰۱-۱۰۴.</ref> که در مورد [[کافران]] و عدم [[ایمان]] آنان‌اند، برخی معتقدند مراد از دروغ‌های ناسازگار با ایمان، | * [[آیات]] و [[روایات]] یاد شده، عام و هر دروغی را شامل‌اند؛ ولی بر پایه آیات {{متن قرآن|وَإِذَا بَدَّلْنَا آيَةً مَكَانَ آيَةٍ وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا يُنَزِّلُ قَالُوا إِنَّمَا أَنْتَ مُفْتَرٍ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُوا وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّهُمْ يَقُولُونَ إِنَّمَا يُعَلِّمُهُ بَشَرٌ لِسَانُ الَّذِي يُلْحِدُونَ إِلَيْهِ أَعْجَمِيٌّ وَهَذَا لِسَانٌ عَرَبِيٌّ مُبِينٌ إِنَّ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ لَا يَهْدِيهِمُ اللَّهُ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«و چون آیه‌ای را به جای آیه‌ای دیگر آوریم- و خداوند به آنچه فرو می‌فرستد داناتر است- می‌گویند: تو تنها دروغبافی؛ (چنین نیست) بلکه بیشتر آنان نمی‌دانند بگو: آن را روح القدس از نزد پروردگارت، راستین فرو فرستاده است تا مؤمنان را استوار بدارد و برای مسلمانان رهنمود و مژده‌ای باشد و خوب می‌دانیم که آنان می‌گویند: جز این نیست که بشری به او آموزش می‌دهد؛ (چنین نیست، زیرا) زبان آن کس که (قرآن را) به او می‌بندند غیر عربی است و این (قرآن به) زبان عربی روشنی است * خداوند کسانی را که به آیات او ایمان ندارند راهنمایی نخواهد کرد و آنان را عذابی دردناک خواهد بود» سوره نحل، آیه ۱۰۱-۱۰۴.</ref> که در مورد [[کافران]] و عدم [[ایمان]] آنان‌اند، برخی معتقدند مراد از دروغ‌های ناسازگار با ایمان، دروغ بر خدا و [[رسول]] است<ref>مصباح الفقاهه، ج۱، ص۵۹۴-۵۹۵؛ فقه الصادق، ج۱۴، ص۴۱۷؛ منهاج الفقاهه، ج۲، ص۱۱۲.</ref>، چنان که [[قرآن]] دروغ بر خدا را از ویژگی‌های کافران می‌شمرد: {{متن قرآن|وَلَكِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ}}<ref>«اما کافران بر خداوند دروغ می‌بافند» سوره مائده، آیه ۱۰۳.</ref><ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[دروغ (مقاله)|دروغ]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۳، ص۲۵.</ref>. | ||
===[[پیروی]] از [[گمان]] === | ===[[پیروی]] از [[گمان]] === | ||
* از دیگر عوامل [[دروغ]] گفتن، نداشتن [[علم]] و [[پیروی]] از گمان است: | * از دیگر عوامل [[دروغ]] گفتن، نداشتن [[علم]] و [[پیروی]] از گمان است: | ||