پرش به محتوا

وراثت در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

خط ۱۵۲: خط ۱۵۲:
از نظر [[امامیّه]]، خواهر و برادر در طبقه دوم ارث قرار داشته که با وجود یکی از افراد طبقه نخست (فرزند، فرزندِ فرزند و‌... پدر، مادر) به آنها ارث نمی‌رسد. بعضی، از ذکر جمله {{متن قرآن|فَإِن كَانَ لَهُ إِخْوَةٌ}} پس از‌ جمله {{متن قرآن| فَإِن لَّمْ يَكُن لَّهُ وَلَدٌ وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ}} استفاده کرده‌اند که طبقه [[برادران]]، پس از طبقه نخست (فرزند و پدر و مادر) است؛<ref>المیزان، ج‌۴، ص‌۲۰۹؛ مواهب الرحمن، ج‌۷، ص‌۲۸۷.</ref> چون در جمله {{متن قرآن|فَإِن كَانَ لَهُ إِخْوَةٌ}} وجود برادر را فرض، و در عین [[حال]]، وارث‌ها را در پدر و مادر منحصر می‌کند؛ امّا [[اهل‌سنّت]] براساس قاعده تعصیب با وجود دختر و دختر پسر و مادر، به برادر و خواهر نیز ارث می‌دهند <ref> المیزان، ج‌۴، ص‌۲۱۴؛ فقه القران، ج‌۲، ص‌۳۵۰؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ص‌۵۱۴.</ref> و گروهی از آنها جد (پدر پدر) را بر خواهر و [[برادر]] مقدّم داشته‌اند. نقل شده که [[ابوبکر]]، جد را در‌صورت نبود پدر، به منزله پدر قرار داده، با وجود او، به برادر [[ارث]] نمی‌داد که در [[زمان]] حیاتش کسی با او [[مخالفت]] نکرد؛ ولی پس از آن، علی{{ع}} و زید و [[ابن‌مسعود]] با این مسأله مخالفت کردند. نظیر آن در [[زمان عمر]] نیز روی داده که [[ابن‌عبّاس]]، علّت عدم مخالفتش را هیبت [[عمر]] دانسته است<ref>المغنی، ج۷، ص۶۴ و ۶۹‌؛ المحلی، ج۸‌، ص‌۲۸۰.</ref> با توجّه به این امور، صحّت [[احکام]] صادر از سوی [[خلفا]] مورد تردید است<ref>[[سید حسن تبادکانی|تبادکانی، سید حسن]]، [[ارث (مقاله)|مقاله «ارث»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۲]]، ص۵۰۴-۵۰۵.</ref>.
از نظر [[امامیّه]]، خواهر و برادر در طبقه دوم ارث قرار داشته که با وجود یکی از افراد طبقه نخست (فرزند، فرزندِ فرزند و‌... پدر، مادر) به آنها ارث نمی‌رسد. بعضی، از ذکر جمله {{متن قرآن|فَإِن كَانَ لَهُ إِخْوَةٌ}} پس از‌ جمله {{متن قرآن| فَإِن لَّمْ يَكُن لَّهُ وَلَدٌ وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ}} استفاده کرده‌اند که طبقه [[برادران]]، پس از طبقه نخست (فرزند و پدر و مادر) است؛<ref>المیزان، ج‌۴، ص‌۲۰۹؛ مواهب الرحمن، ج‌۷، ص‌۲۸۷.</ref> چون در جمله {{متن قرآن|فَإِن كَانَ لَهُ إِخْوَةٌ}} وجود برادر را فرض، و در عین [[حال]]، وارث‌ها را در پدر و مادر منحصر می‌کند؛ امّا [[اهل‌سنّت]] براساس قاعده تعصیب با وجود دختر و دختر پسر و مادر، به برادر و خواهر نیز ارث می‌دهند <ref> المیزان، ج‌۴، ص‌۲۱۴؛ فقه القران، ج‌۲، ص‌۳۵۰؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ص‌۵۱۴.</ref> و گروهی از آنها جد (پدر پدر) را بر خواهر و [[برادر]] مقدّم داشته‌اند. نقل شده که [[ابوبکر]]، جد را در‌صورت نبود پدر، به منزله پدر قرار داده، با وجود او، به برادر [[ارث]] نمی‌داد که در [[زمان]] حیاتش کسی با او [[مخالفت]] نکرد؛ ولی پس از آن، علی{{ع}} و زید و [[ابن‌مسعود]] با این مسأله مخالفت کردند. نظیر آن در [[زمان عمر]] نیز روی داده که [[ابن‌عبّاس]]، علّت عدم مخالفتش را هیبت [[عمر]] دانسته است<ref>المغنی، ج۷، ص۶۴ و ۶۹‌؛ المحلی، ج۸‌، ص‌۲۸۰.</ref> با توجّه به این امور، صحّت [[احکام]] صادر از سوی [[خلفا]] مورد تردید است<ref>[[سید حسن تبادکانی|تبادکانی، سید حسن]]، [[ارث (مقاله)|مقاله «ارث»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۲]]، ص۵۰۴-۵۰۵.</ref>.


==== ارث خواهر و برادر پدری و پدر و [[مادری]] ====
==== ارث خواهر و برادر پدری و پدر و مادری ====
[[قرآن]]، سهم یک خواهر را نصف [[میراث]] و سهم یک برادر را همه میراث قرار داده، می‌فرماید: اگر دو خواهر باشند، سهم آنها ۲ سوم میراث است و در‌صورتی‌که خواهر و برادر باهم باشند، سهم هر برادر، برابر سهم دو خواهر است: {{متن قرآن|يَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلَالَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَكَ لَيْسَ لَهُ وَلَدٌ وَلَهُ أُخْتٌ فَلَهَا نِصْفُ مَا تَرَكَ وَهُوَ يَرِثُهَا إِنْ لَمْ يَكُنْ لَهَا وَلَدٌ فَإِنْ كَانَتَا اثْنَتَيْنِ فَلَهُمَا الثُّلُثَانِ مِمَّا تَرَكَ وَإِنْ كَانُوا إِخْوَةً رِجَالًا وَنِسَاءً فَلِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ أَنْ تَضِلُّوا وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ}}<ref>«از تو نظر می‌خواهند بگو: خداوند برای شما درباره کلاله نظر می‌دهد که اگر مردی مرد و دارای فرزندی نبود و خواهری داشت، نصف میراث او به این خواهر می‌رسد و برادر نیز از خواهر (تمام دارایی را) ارث می‌برد، اگر خواهر فرزندی نداشته باشد و اگر خواهران (مرد مرده) دو تن باشند دو سوم از میراث را می‌برند و اگر (میراث‌بران) گروهی برادر و خواهر باشند هر مرد برابر با بهره دو زن ارث می‌برد؛ خداوند (این احکام را) برای شما بیان می‌دارد مبادا که گمراه شوید و خداوند به هر چیزی داناست» سوره نساء، آیه ۱۷۶.</ref> [[ارث]] [[خواهر]] و [[برادر]] نیز بر نبود فرزند یا فرزند فرزند متوقّف است. به اتّفاق همه [[عالمان]]، خواهر و برادر با وجود پدر نیز ارث نمی‌برند.<ref>مجمع‌البیان، ج‌۳، ص‌۲۳۰.</ref> این مطلب از [[عمر]] و [[ابوبکر]] نیز نقل شده است.<ref>جامع‌البیان، مج‌۴، ج‌۶‌، ص‌۵۷.</ref> [[امامیّه]]، مادر را نیز‌ [[حاجب]] می‌داند امّا [[اهل‌سنّت]] [[معتقد]] است که با وجود مادر، آنها نیز ارث خواهند برد.
[[قرآن]]، سهم یک خواهر را نصف [[میراث]] و سهم یک برادر را همه میراث قرار داده، می‌فرماید: اگر دو خواهر باشند، سهم آنها ۲ سوم میراث است و در‌صورتی‌که خواهر و برادر باهم باشند، سهم هر برادر، برابر سهم دو خواهر است: {{متن قرآن|يَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلَالَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَكَ لَيْسَ لَهُ وَلَدٌ وَلَهُ أُخْتٌ فَلَهَا نِصْفُ مَا تَرَكَ وَهُوَ يَرِثُهَا إِنْ لَمْ يَكُنْ لَهَا وَلَدٌ فَإِنْ كَانَتَا اثْنَتَيْنِ فَلَهُمَا الثُّلُثَانِ مِمَّا تَرَكَ وَإِنْ كَانُوا إِخْوَةً رِجَالًا وَنِسَاءً فَلِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ أَنْ تَضِلُّوا وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ}}<ref>«از تو نظر می‌خواهند بگو: خداوند برای شما درباره کلاله نظر می‌دهد که اگر مردی مرد و دارای فرزندی نبود و خواهری داشت، نصف میراث او به این خواهر می‌رسد و برادر نیز از خواهر (تمام دارایی را) ارث می‌برد، اگر خواهر فرزندی نداشته باشد و اگر خواهران (مرد مرده) دو تن باشند دو سوم از میراث را می‌برند و اگر (میراث‌بران) گروهی برادر و خواهر باشند هر مرد برابر با بهره دو زن ارث می‌برد؛ خداوند (این احکام را) برای شما بیان می‌دارد مبادا که گمراه شوید و خداوند به هر چیزی داناست» سوره نساء، آیه ۱۷۶.</ref> [[ارث]] [[خواهر]] و [[برادر]] نیز بر نبود فرزند یا فرزند فرزند متوقّف است. به اتّفاق همه [[عالمان]]، خواهر و برادر با وجود پدر نیز ارث نمی‌برند.<ref>مجمع‌البیان، ج‌۳، ص‌۲۳۰.</ref> این مطلب از [[عمر]] و [[ابوبکر]] نیز نقل شده است.<ref>جامع‌البیان، مج‌۴، ج‌۶‌، ص‌۵۷.</ref> [[امامیّه]]، مادر را نیز‌ [[حاجب]] می‌داند امّا [[اهل‌سنّت]] [[معتقد]] است که با وجود مادر، آنها نیز ارث خواهند برد.


امامیّه براساس [[قانون]] اقربیّت و شدّت [[قرابت]] معتقد است که با وجود [[کلاله]] پدر و [[مادری]]، کلاله پدری ارث نمی‌برد؛<ref>فقه‌القرآن، ج۲، ص۳۵۰؛ التبیان، ج۳، ص‌۱۳۸؛ المیزان، ج‌۴، ص‌۲۱۳.</ref> امّا اهل‌سنّت قائل‌اند که گرچه برادر و [[خواهران]] پدر و مادری، مانع از برادر و خواهران پدری می‌شوند، خواهر پدر و مادری مانعی برای خواهر پدری نیست.<ref>الفقه علی المذاهب الخمسه، ص‌۵۴۷.</ref> آیه‌ {{متن قرآن|يَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلَالَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَكَ لَيْسَ لَهُ وَلَدٌ وَلَهُ أُخْتٌ فَلَهَا نِصْفُ مَا تَرَكَ وَهُوَ يَرِثُهَا إِنْ لَمْ يَكُنْ لَهَا وَلَدٌ فَإِنْ كَانَتَا اثْنَتَيْنِ فَلَهُمَا الثُّلُثَانِ مِمَّا تَرَكَ وَإِنْ كَانُوا إِخْوَةً رِجَالًا وَنِسَاءً فَلِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ أَنْ تَضِلُّوا وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ}}<ref>«از تو نظر می‌خواهند بگو: خداوند برای شما درباره کلاله نظر می‌دهد که اگر مردی مرد و دارای فرزندی نبود و خواهری داشت، نصف میراث او به این خواهر می‌رسد و برادر نیز از خواهر (تمام دارایی را) ارث می‌برد، اگر خواهر فرزندی نداشته باشد و اگر خواهران (مرد مرده) دو تن باشند دو سوم از میراث را می‌برند و اگر (میراث‌بران) گروهی برادر و خواهر باشند هر مرد برابر با بهره دو زن ارث می‌برد؛ خداوند (این احکام را) برای شما بیان می‌دارد مبادا که گمراه شوید و خداوند به هر چیزی داناست» سوره نساء، آیه ۱۷۶.</ref> فقط ارث خواهر از برادر و برادر از خواهر را بیان داشته، و به [[حکم]] ارث [[خواهر]] از خواهر و [[برادر]] از برادر تصریح نکرده است؛ ولی می‌توان [[حکم]] این موارد را نیز از آن به‌دست آورد؛ چون اگر مرد یا [[زن]] بودن میّت در [[ارث]] تأثیری می‌داشت، باید صورت‌های دیگر را نیز بیان می‌کرد. <ref> المیزان، ج‌۵، ص‌۱۵۳.</ref> هم‌چنین از این [[آیه]] استفاده می‌شود که ارث [[کلاله]] بر نبود پدر و مادر متوقّف است؛ چون اگر با وجود آنها کلاله ارث می‌بردند، بایست سهم ارث آنها را نیز بیان می‌کرد<ref>المیزان، ج‌۵، ص‌۱۵۳.</ref>.<ref>[[سید حسن تبادکانی|تبادکانی، سید حسن]]، [[ارث (مقاله)|مقاله «ارث»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۲]]، ص۵۰۵-۵۰۶.</ref>
امامیّه براساس [[قانون]] اقربیّت و شدّت [[قرابت]] معتقد است که با وجود کلاله پدر و مادری، کلاله پدری ارث نمی‌برد؛<ref>فقه‌القرآن، ج۲، ص۳۵۰؛ التبیان، ج۳، ص‌۱۳۸؛ المیزان، ج‌۴، ص‌۲۱۳.</ref> امّا اهل‌سنّت قائل‌اند که گرچه برادر و خواهران پدر و مادری، مانع از برادر و خواهران پدری می‌شوند، خواهر پدر و مادری مانعی برای خواهر پدری نیست.<ref>الفقه علی المذاهب الخمسه، ص‌۵۴۷.</ref> آیه‌ {{متن قرآن|يَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلَالَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَكَ لَيْسَ لَهُ وَلَدٌ وَلَهُ أُخْتٌ فَلَهَا نِصْفُ مَا تَرَكَ وَهُوَ يَرِثُهَا إِنْ لَمْ يَكُنْ لَهَا وَلَدٌ فَإِنْ كَانَتَا اثْنَتَيْنِ فَلَهُمَا الثُّلُثَانِ مِمَّا تَرَكَ وَإِنْ كَانُوا إِخْوَةً رِجَالًا وَنِسَاءً فَلِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ أَنْ تَضِلُّوا وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ}}<ref>«از تو نظر می‌خواهند بگو: خداوند برای شما درباره کلاله نظر می‌دهد که اگر مردی مرد و دارای فرزندی نبود و خواهری داشت، نصف میراث او به این خواهر می‌رسد و برادر نیز از خواهر (تمام دارایی را) ارث می‌برد، اگر خواهر فرزندی نداشته باشد و اگر خواهران (مرد مرده) دو تن باشند دو سوم از میراث را می‌برند و اگر (میراث‌بران) گروهی برادر و خواهر باشند هر مرد برابر با بهره دو زن ارث می‌برد؛ خداوند (این احکام را) برای شما بیان می‌دارد مبادا که گمراه شوید و خداوند به هر چیزی داناست» سوره نساء، آیه ۱۷۶.</ref> فقط ارث خواهر از برادر و برادر از خواهر را بیان داشته، و به [[حکم]] ارث خواهر از خواهر و برادر از برادر تصریح نکرده است؛ ولی می‌توان [[حکم]] این موارد را نیز از آن به‌دست آورد؛ چون اگر مرد یا [[زن]] بودن میّت در [[ارث]] تأثیری می‌داشت، باید صورت‌های دیگر را نیز بیان می‌کرد. <ref> المیزان، ج‌۵، ص‌۱۵۳.</ref> هم‌چنین از این [[آیه]] استفاده می‌شود که ارث کلاله بر نبود پدر و مادر متوقّف است؛ چون اگر با وجود آنها کلاله ارث می‌بردند، بایست سهم ارث آنها را نیز بیان می‌کرد<ref>المیزان، ج‌۵، ص‌۱۵۳.</ref>.<ref>[[سید حسن تبادکانی|تبادکانی، سید حسن]]، [[ارث (مقاله)|مقاله «ارث»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۲]]، ص۵۰۵-۵۰۶.</ref>


==== ارث پدر‌بزرگ و مادر‌بزرگ ====
==== ارث پدر‌بزرگ و مادر‌بزرگ ====
۱۱۵٬۴۱۱

ویرایش