سقیفه بنی ساعده در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

بنابراین در ساعات آغازین برپایی سقیفه، اگرچه ظاهراً هیچ سخن مخالفی وجود نداشت، یا حتی سخنان اولیه سعد را [[تأیید]] می‌کردند، اما از نتیجه آنکه ریاست انحصاری [[خزرجیان]] کبیر و شخص سعد بود سخت ناراضی بودند و نمی‌توانستند زیر بار آن بروند. این نارضایتی‌ها در [[دل]] سقیفه جریان داشت؛ اما در ابتدا در مقابل سخنان سعد به هیچ وجه ابراز نشده بود. البته او هم چیزی که [[نارضایتی]] آنها را برانگیزد، نگفته بود. سعد اصلاً از ریاست خود سخن به میان نیاورده، فقط از [[انصار]] دم زده بود. ولی [[جریان سقیفه]] ناگزیر به سویی می‌رفت که بر خلاف میل [[بشیر]] و اُسید، به نفع سعد تمام می‌شد.

=== ورود چند تن از [[مهاجران]] به [[نزاع]] سقیفه ===

بعدها [[داستان سقیفه]] و حوداث و سخنانی را که در آن [[روز]] بین [[مهاجرین]] و انصار رد و بدل شده بود، به محضر [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} رساندند. حضرت با شنیدن این [[اخبار]] سؤال کردند که انصار چه گفتند؟ جواب دادند: [[انصار]] گفتند یکی از شما [[امیر]] و یک نفر از ما هم امیر شود. حضرت فرمودند: چرا شما به آنها جوابی ندادید؟ باید به آنها می‌گفتید: که [[پیغمبر]] [[وصیت]] کردند که نسبت به [[نیکوکاران]] انصار [[احسان]] کنید، اگر انصار بد کردند از آنها بگذرید! آنها جواب دادند: این [[سخن پیامبر]] درست است و ما قبول داریم، اما این برای چه چیزی علیه آنها استفاده می‌شود؟ حضرت فرمودند: اگر آنها امارت داشتند و قرار بود [[حاکمان]] بعد از [[پیامبر]] باشند که دیگر [[پیغمبر]] [[وصیت]] نمی‌کرد!<ref>توضیح آنکه این سفارش پیغمبر حاکی از آن است که در میان انصار امیر نباید باشد و امیر باید از غیر انصار باشد و آن غیر انصار باید نسبت به انصار این‌گونه باشد که به آنها احسان کند و از بدی‌های آنها بگذرد. اینکه آنها می‌گویند {{عربی|مِنَّا أَمِيرٌ وَ مِنْكُمْ أَمِيرٌ}} بر خلاف فرمایش پیغمبر است. و معلوم می‌شود اماره و فرمانروایی در میان انصار نیست و باید فرمانروایی در میان غیر انصار باشد و حرف‌های انصار بر خلاف سفارش پیغمبر است و آنها محکوم‌اند.</ref>.

===[[بیعت]] سریع و از روی [[تعصب]] مخالفان[[خزرج]] کبیر با ابی‌بکر ===

اُوسیان نیز که در هر صورت خود را بی‌نصیب می‌دیدند و از سوی دیگر، [[ریاست]] رقیبان خود را نمی‌توانستند [[تحمل]] کنند، در صحبتی خصوصی که از سوی [[رییس قبیله]] در جمع افراد آن مطرح شد، گفتند: اگر یک بار [[ولایت امر]] به دست [[خزرجیان]] بیفتد، برای همیشه بر شما [[برتری]] می‌یابند و هرگز از این امر برای شما [[نصیبی]] قرار نخواهند داد. برخیزید با [[ابوبکر]] [[بیعت]] کنید!<ref>تاریخ الطبری، ج۳، ص۲۲۱؛ الکامل، ج۲، ص۳۳۱؛ شرح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید)، ج۲، ص۳۹.</ref> لذا آنان نیز برخاستند و با ابوبکر بیعت کردند.

=== بیعت‌گیری اجباری از [[مردم]] برای ابی [[بکر]]===

اما به نظر می‌رسید که [[مردم مدینه]] و [[اصحاب رسول خدا]]{{صل}} نبودند که مسجد را پر کرده بودند؛ زیرا [[مورخان]] گفته‌اند یک [[قبیله عربی]] به نام «[[اسلم]]» که در اطراف [[مدینه]] [[زندگی]] می‌کردند، برای تهیه آذوقه به مدینه آمده بودند و آنان جمعیت اصلی شرکت کنندگان را تشکیل می‌دادند. در [[روایت]] مخنف آمده است که عمر، اسلمیان را برای [[بیعت گرفتن]] اجباری از مردم تحریک نمود و با ضرب و شتم آنها بود که عده‌ای از [[اهالی مدینه]] به مسجد آمدند و بیعت کردند<ref>{{عربی|رواه أبو مخنف لوط بن يحيى الأزدي عن محمد بن سائب الكلبي و أبي صالح و رواه أيضا عن رجاله عن زائدة بن قدامة قال كان جماعة من الأعراب قد دخلوا المدينة ليمتاروا منها فشغل الناس عنهم بموت رسول الله{{صل}} فشهدوا البيعة و حضروا الأمر فأنفذ إليهم عمر و استدعاهم و قال لهم خذوا بالحظ و المعونة على بيعة خليفة رسول الله{{صل}} و اخرجوا إلى الناس و احشروهم ليبايعوا فمن امتنع فاضربوا رأسه و جبينه قال فو الله لقد رأيت الأعراب قد تحزموا و اتشحوا بالأزر الصنعانية و أخذوا بأيديهم الخشب و خرجوا حتى خبطوا الناس خبطا و جاءوا بهم مكرهين إلى البيعة و أمثال ما ذكرناه من الأخبار في قهر الناس على بيعة أبي بكر و حملهم عليها بالاضطرار كثيرة و لو رمنا إيرادها لم يتسع لهذا الكتاب فإن كان الذي ما ادعاه المخالف من إكراه من أكره على بيعة أمير المؤمنين{{ع}} دليلاً على فسادها مع ضعف الحديث بذلك فيكون ثبوت الأخبار بما شرحناه من الأدلة على بيعة أبي بكر موضحة عن بطلانها}}؛ الجمل (المفید)، ص۵۹.</ref>.

مستند هواداران [[قریش]] در [[سقیفه]] بر ضد انصار، دو چیز بود:

# نزدیک‌ترین [[خویشاوندان]] [[رسول اکرم]]{{صل}} به شمار می‌آیند.

== انتخابی ناگوار ==

انصار با این عملکرد خویش در [[حقیقت]] [[فرصت]] [[سیاسی]] گران‌بهایی مهیا ساختند ولی جناحی که در انتظار دست‌یابی به [[قدرت]] و در این قضیه نفع می‌بردند از آن بهره‌برداری کرده و به دور از [[ارزش‌ها]] و [[احکام اسلام]]، دروازه گشاد [[نزاع]] و [[کشمکش]] را گشودند؛ زیرا در این قضیّه، [[حساب]] و [[مصلحت]] [[قبیله]] بر [[شرع]] و بر مصلحت [[رسالت اسلامی]]، مقدم شد.

== آثار منفی سقیفه ==

# تبدیل معنای [[نبوت]] [[الهی]] و [[جانشینی]] [[رسول اکرم]]{{صل}}، به حاکمیتی فامیلی که [[قدرت]] و مشروعیت خود را از انتخاب افراد [[قبیله]] به دست می‌آورد نه از [[دستورات]] [[آیین مقدس اسلام]].

# [[فرصت]] دادن به مسلمانان برای طرح تعدد قدرت و [[رقابت]] با کسی که خداوند طبق دستورات حکیمانه‌اش [[اطاعت]] وی را بر [[مردم]] لازم شمرده و به [[تمرد]] واداشتن مردم در برابر [[حاکم]] معصومی که به [[فرمان خدا]] [[منصوب]] شده بود چنان‌که (در مسأله [[جانشینی پیامبر]]) اظهار داشتند: امیری از ما و امیری از شما.

== [[سقیفه]] از دیدگاه [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} ==

عباس گفت: خواهی دانست.

== مخالفان [[سقیفه]] ==

دوم: جناح [[امویان]] و در رأس آنها [[ابوسفیان]] که برای دست‌یابی به جایگاهی برجسته در [[حکومت]]، دارای [[مطامع]] [[سیاسی]] بزرگی بودند تا بدین وسیله بخشی از [[عظمت]] سیاسی خویش را در [[جاهلیت]] باز گردانند و ابوبکر و دار و دسته‌اش طبق [[شناختی]] که از [[سرشت]] امویان و [[خواسته‌ها]] و [[تمایلات]] سیاسی و مادی آنان داشتند، با آنها [[همگرایی]] نشان دادند و در این راستا برای ابوبکر چندان مهم نبود تا در مورد برخی از اصول و مبانی و حقوق [[شرعی]]، کوتاه بیاید. به همین دلیل ابوبکر کلیه [[اموال مسلمانان]] و اموالی را که ابوسفیان به [[فرمان]] [[رسول]]{{صل}} بابت [[زکات]] گرد آورده بود یک‌جا به ابوسفیان بخشید و کسانی که در سقیفه برگ برنده‌ای به دست آورده بودند به [[مخالفت]] امویان و تهدیدی که ابوسفیان انجام داد و سخنان هیجان‌آمیزش و تمایلی که به [[تأیید]] [[امام]] و [[بنی هاشم]] نشان داد، اعتنایی نکردند بلکه ابوبکر و دار و دسته [[اموی]] او در کم‌رنگ ساختن نقش بنی هاشم در [[حال]] و [[آینده]]، از این موقعیت استفاده کردند و کارهای [[حکومتی]] را در تعدادی از مراکز مهمّ دولتی در [[اختیار]] امویان قرار دادند.

== نتایج سقیفه ==

نخست: مسأله خویشاوندی را در امر [[خلافت]] به هیچ وجه پذیرا نشود و معنای این کار آن بود، [[لباس]] مشروعیتی که [[ابوبکر]] آن را در [[سقیفه]] به تن کرده بود، از وی برکنند.

== [[صحابه]] و [[اعتراض]] به خلافت سقیفه ==

اکنون من به آنچه یاد دارم گواهی می‌دهم، هرکس خواست [[ایمان]] آورد وگرنه [[کفر]] بورزد، [[روز]] جدایی، [[میعاد]] همگان است.

== [[امام علی]]{{ع}} و پیچیدگی‌های سقیفه ==

[[پیامبر اکرم]] به عنوان [[رهبری سیاسی]] و کارآزموده، [[بصیرت]] و [[دوراندیشی]] و علاقمندی خود به [[امت]] و ارتباط همیشگی خود را به [[جهان غیب]] و [[دانش الهی]] که [[دین اسلام]] را آخرین [[آیین]] مقرر داشت که همه اهداف رسالت‌های [[الهی]] بر اساس آن تحقق‌پذیر می‌باشد، به [[تاریخ]] و همه معاصران خود به [[اثبات]] رساند؛ از این رهگذر و نیز از این جنبه که [[رسول خدا]]{{صل}} به خوبی می‌دانست که [[آگاهی]] [[مردم]] از [[رسالت اسلامی]] در عصر آن حضرت تا چه پایه است و تا چه اندازه محو ارزش‌های رسالت‌اند و اینکه [[طبیعت]] جامعه‌ای [[تازه مسلمان]] و پذیرای [[دولت رسول خدا]] دربردارنده تعصّبات و [[آداب و رسوم]] [[جاهلی]] است که ریشه‌کن ساختن آنها به سرعت و با [[شیوه‌های تربیتی]] کوتاه‌مدت، دشوار به نظر می‌رسید؛ و دیگر اموری که در شرایط موجود پیرامون [[پیامبر اکرم]]{{صل}} و [[دولت]] آن حضرت برای [[اهل]] نظر قابل [[درک]] است، هر [[پژوهشگری]] وجود [[برنامه‌ریزی]] دراز مدتی را ضروری می‌بیند که بتواند در بلند مدت، ضامن اجرای اهداف بزرگ [[رسالت]] باشد؛ زیرا پس از نگرشی خاص به شیوه‌هایی که [[جامعه]] را دستخوش [[تغییر]] می‌کرد، دست‌یابی به نتایجی مورد [[انتظار]]، از روند [[حرکت]] رسالت در آن برهه و جامعه، آن هم در کوتاه مدت، کاری محال و یا دشوار به نظر می‌رسید.

== سخن امام علی{{ع}} پس از آگاهی از ماجرای سقیفه‌ ==

روشن است که [[استدلال]] فوق، [[جدال]] به احسن است تا [[ناراستی]] [[عمل]] [[اصحاب]] [[سقیفه]] را نشان دهد وگرنه [[جانشینی]] [[رسول الله]]{{صل}} باید مبتنی بر صلاحیت فردی و [[نص نبوی]] باشد و نزدیکی و دوری نسبی، تأثیری در آن ندارد. [[سخن]] صحیح در این میان، [[کلامی]] است که [[سید رضی]] در خصائص الائمه نقل کرده است.

آن‌گاه که استدلالات [[مهاجرین]] و [[انصار]] به خدمت [[امام]] عرضه شد، ایشان فرمود: {{متن حدیث|وَا عَجَباً أَ تَكُونُ الْخِلَافَةُ بِالصَّحَابَةِ وَ لَا تَكُونُ بِالصَّحَابَةِ وَ الْقَرَابَةِ وَ يُرْوَى وَ الْقَرَابَةِ وَ النَّصِّ}}؛ شگفتا! آیا [[جانشینی پیامبر]] به [[صحابی]] بودن است، ولی به صحابی بودن و [[قرابت]] نیست؟

== منابع ==