تغییر قبله در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
←منابع
بدون خلاصۀ ویرایش |
(←منابع) برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
||
| خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
اصولاً همانگونه که گفتیم [[خدا]] مکان و محلی ندارد، [[قبله]] رمزی است برای [[وحدت]] صفوف و احیای خاطره‌های [[توحیدی]]، و [[تغییر]] آن هیچ چیز را دگرگون نخواهد کرد، مهم تسلیم بودن در برابر فرمان او و شکستن بت‌های [[تعصب]] و [[لجاجت]] و [[خودخواهی]] است<ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[قصه‌های قرآن (کتاب)|قصه‌های قرآن]]، ص۵۸۱.</ref>. | اصولاً همانگونه که گفتیم [[خدا]] مکان و محلی ندارد، [[قبله]] رمزی است برای [[وحدت]] صفوف و احیای خاطره‌های [[توحیدی]]، و [[تغییر]] آن هیچ چیز را دگرگون نخواهد کرد، مهم تسلیم بودن در برابر فرمان او و شکستن بت‌های [[تعصب]] و [[لجاجت]] و [[خودخواهی]] است<ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[قصه‌های قرآن (کتاب)|قصه‌های قرآن]]، ص۵۸۱.</ref>. | ||
==جریان [[تغییر قبله]] از بیت‌المقدس به کعبه== | |||
پیامبر{{صل}} تا زمانی که در مکه بود، به طرف بیت‌المقدس نماز می‌خواند. [[شیخ صدوق]] تصریح می‌کند که تمام سیزده سال مکه و نوزده ماه در [[مدینه]]، قبله به سمت بیت‌المقدس بوده است<ref>شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۲۷۴.</ref>. در خبری آمده پیامبر{{صل}} هفده ماه به سوی بیت‌المقدس نماز می‌خواند، سپس در هنگام [[نماز عصر]] به سوی کعبه تغییر قبله داد<ref>عبدالله بن جعفر حمیری، قرب الإسناد، ص۱۴۸: {{متن حدیث|عَنِ الصَّادِقِ{{ع}} عَنْ أَبِيهِ{{ع}} قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ{{صل}} اسْتَقْبَلَ بَيْتَ الْمَقْدِسِ سَبْعَةَ عَشَرَ شَهْراً ثُمَّ صُرِفَ إِلَى الْكَعْبَةِ وَ هُوَ فِي صَلَاةِ الْعَصْرِ}}.</ref>. [[خداوند]] نخواسته [[کفار]] [[مکه]] تصور کنند [[پیامبر]]{{صل}} به بت‌های آنان که به [[کعبه]] آویخته بوده [[احترام]] می‌گذارد؛ اما در [[مدینه]] بحث [[استقلال]] [[قبله]] در برابر [[یهود]] مطرح شد و پیامبر{{صل}} از خداوند درخواست [[تغییر قبله]] کرد. | |||
[[حلبی]] در روایتی صحیح از [[امام صادق]]{{ع}} می‌پرسد: آیا پیامبر{{صل}} به جانب [[بیت‌المقدس]] [[نماز]] خواند؟ فرمود: آری. پرسید: آیا کعبه را پشت سرش قرار می‌داد؟ فرمود: وقتی در مکه بود نه، اما زمانی که به مدینه آمد بله؛ تا اینکه قبله به جانب کعبه [[تغییر]] کرد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۳، ص۲۸۶.</ref>. | |||
در [[تهذیب الأحکام]] آمده [[ابو‌بصیر]] از یکی از [[صادقین]]{{ع}} می‌پرسد: آیا خداوند به پیامبر{{صل}} دستور داده به سوی بیت‌المقدس نماز بخواند؟ فرمود: آری؛ آیا نمی‌بینی که خداوند می‌فرماید: | |||
{{متن قرآن|وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْهَا إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلَى عَقِبَيْهِ وَإِنْ كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلَّا عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ}}<ref>«و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد؛ و قبله‌ای که بر سوی آن بودی بر نگرداندیم مگر بدین روی که معلوم داریم چه کسی از پیامبر پیروی می‌کند و چه کسی واپس می‌گراید، و بی‌گمان آن جز بر آنان که خداوند رهنمونشان شد، گران بود و خداوند بر آن نیست که ایمانتان را تباه گرداند که خداوند با مردم، به راستی مهربانی است بخشاینده» سوره بقره، آیه ۱۴۳.</ref>. | |||
این خبر در [[حال]] نماز به بنیعبدالاشهل رسید. وقتی که دو رکعت نماز را به بیت‌المقدس خواندند، به آنان گفته شد که قبله پیامبر{{صل}} شما به کعبه تغییر کرده است؛ پس [[زنان]] در جای مردان و مردان در جای زنان قرار گرفتند و دو رکعت باقیمانده را به جانب [[کعبه]] خواندند؛ پس یک [[نماز]] را به دو [[قبله]] خواندند و به همین جهت [[مسجد]] آنان مسجد «قبلتین» دو قبله نامیده شده است<ref>شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۲، ص۴۳.</ref>. | |||
[[شیخ صدوق]] جریان را این‌گونه نقل می‌کند که [[یهود]] [[مدینه]] [[پیامبر اسلام]]{{صل}} را مورد [[سرزنش]] قرار دادند و به حضرت گفتند: تو تابع قبله مایی و رو به قبله ما [[عبادت]] می‌کنی ([[استقلال]] نداری). [[رسول خدا]]{{صل}} از سخن آنان بسیار [[اندوهگین]] شد. چون پاره ای از شب گذشت، از [[خانه]] بیرون آمده و به جانب [[آسمان]] می‌نگریست (و [[دعا]] می‌کرد). چون صبح شد، [[نماز صبح]] را به جا آورد. وقتی ظهر فرا رسید و آن حضرت دو رکعت از [[نماز ظهر]] را خواند، [[جبرئیل]]{{ع}} نزد حضرت آمد و این [[آیه]] را آورد: | |||
{{متن قرآن|قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ}}<ref>«گرداندن رؤیت را به آسمان، می‌بینیم پس رؤیت را به قبله‌ای که می‌پسندی خواهیم گرداند؛ اکنون به سوی مسجد الحرام رو کن و (همه) هرجا هستید به سوی آن روی کنید، و اهل کتاب بی‌گمان می‌دانند که آن (حکم) از سوی پروردگارشان، راستین است و خداوند از آنچه انجام می‌دهند غافل نیست» سوره بقره، آیه ۱۴۴.</ref>. | |||
آن‌گاه جبرئیل دست آن حضرت را گرفت و روی آن حضرت را به جانب کعبه گردانید (به سمت ناودان کعبه) و آنان که پشت سر حضرت نماز می‌گزاردند، روی‌های خویش را به جانب کعبه گردانیدند؛ به‌گونه ای که مردان در جای [[زنان]] قرار گرفتند و زنان در جای مردان. [[پیامبر]] در ابتدایِ نماز رو به بیت‌المقدّس داشت و آخر نماز رو به کعبه. این خبر به مسجدی در مدینه (گویا مسجد [[بنیعبدالاشهل]]) رسید. مردمی که در آن مسجد بودند، دو رکعت از [[نماز عصر]] را خوانده بودند؛ ایشان نیز رو به سوی [[کعبه]] کردند و ابتدایِ [[نماز]] ایشان به سوی بیت‌المقدّس و آخر نمازشان به سوی کعبه بود؛ پس آن [[مسجد]] را مسجد قبلتین (مسجد دوقبله) نامیدند. [[مسلمانان]] گفتند: ای [[رسول خدا]]{{صل}}، آیا نمازهای ما که به سوی بیت‌المقدّس خوانده‌ایم، ضایع خواهد بود؟ [[خداوند عزّوجلّ]] این [[آیه]] را نازل فرمود: {{متن قرآن|وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ}}<ref>«و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد؛ و قبله‌ای که بر سوی آن بودی بر نگرداندیم مگر بدین روی که معلوم داریم چه کسی از پیامبر پیروی می‌کند و چه کسی واپس می‌گراید، و بی‌گمان آن جز بر آنان که خداوند رهنمونشان شد، گران بود و خداوند بر آن نیست که ایمانتان را تباه گرداند که خداوند با مردم، به راستی مهربانی است بخشاینده» سوره بقره، آیه ۱۴۳.</ref>. منظور از [[ایمان]] این است که نمازتان را که به سوی بیت‌المقدّس خوانده اید، تباه نخواهد کرد. [[شیخ صدوق]] ادامه می‌دهد: و من این [[حدیث]] را به همان صورت که وارد شده است، در کتاب [[نبوّت]] ذکر کرده ام<ref>شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۲۷۴؛ همو، ترجمۀ من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۴۱۶.</ref>. در این نقل و نقل [[شیخ طوسی]] چند نکته قابل توجه وجود دارد: | |||
#از هر دو استفاده می‌شود که [[پیامبر]]{{صل}} در مسجد قبلتین مشهور نبوده است؛ بلکه خود بنیعبدالاشهل وقتی خبر [[تغییر قبله]] به آنها رسید، نمازشان را به سمت کعبه [[تغییر]] دادند و دو رکعت باقیمانده را به سوی کعبه خواندند و مسجد آنان مسجد قبلتین نامیده شده است. این [[روایت]]، مسجد قبلتین را مربوط به دیگران می‌داند؛ ولی تصریح دارد پیامبر{{صل}} در هنگام نماز توسط [[جبرئیل]] به سمت کعبه تغییر جهت داد. این در حالی است که [[مورخان]] ذکر کرده‌اند که پیامبر{{صل}} در مسجد قبلتین که مسجد بنی‌‌‌‌‌‌‌سلمه بود، تغییر قبله داد<ref>علی بن حسین مسعودی، التنبیه و الإشراف، ص۲۰۳-۲۰۴؛ احمد بن ابی‌یعقوب یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۴۲؛ محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج۱۹، ص۱۹۳.</ref>. [[نمازگزاران]] هم این کار را انجام دادند و در یکی از [[مساجد]] دیگر نیز این عمل تکرار شد. | |||
# [[آیه]] {{متن قرآن|مَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ...}} جزو [[آیات]] مربوط به [[تغییر قبله]] است که ممکن است بعد از تغییر قبله نازل شده باشند. در روایتی دیگر به این نکته اشاره شده است که علت [[نزول]] این بخش از آیه تغییر قبله بوده است. [[کلینی]] و [[قاضی]] نعمان در روایتی نقل کرده‌اند که [[امام صادق]]{{ع}} در باب اهمیت [[ایمان]] فرموده وقتی [[خداوند]] [[قبله]] [[پیامبر]]{{صل}} را از [[بیت‌المقدس]] به [[کعبه]] [[تغییر]] داد، این آیه نازل شد؛ در این آیه، [[نماز]] ایمان نامیده شده است؛ پس هر کس خداوند را [[ملاقات]] کند، درحالی‌که [[حافظ]] جوارحش باشد و هر قطعه‌ای از بدن او به آنچه خداوند [[واجب]] کرده، عمل کرده باشد، خداوند را با [[ایمان کامل]] ملاقات می‌کند و از [[ساکنان بهشت]] خواهد بود و هر کس در بخشی از آن [[خیانت]] کند یا از آنچه خداوند فرموده [[تجاوز]] نماید، خداوند را با ایمان ناقص ملاقات می‌کند<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص۳۷؛ قاضی نعمان، دعائم الإسلام، ج۱، ص۸.</ref>. | |||
#برخی [[زمان]] تغییر قبله را نیمه [[رجب]]<ref>شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ج۲، ص۸۰۵.</ref> [[روز]] [[دوشنبه]] هفده ماه بعد از [[هجرت]] دانسته‌اند<ref>محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج۱۹، ص۱۹۳؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۸۶؛ محمد بن یوسف صالحی شامی، سبل الهدی، ج۳، ص۳۷۰.</ref>؛ برخی هم آن را روز سه‌شنبه [[نیمه شعبان]] [[سال دوم هجرت]] می‌دانند. در [[ماه رمضان]] همین سال [[روزه]] واجب شد<ref>علی بن حسین مسعودی، التنبیه و الإشراف، ص۲۰۲؛ احمد بن ابی‌یعقوب یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۴۲؛ محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج۱۹، ص۱۹۳.</ref>. به [[نقلی]] این تغییر قبله در هنگام [[نماز ظهر]] بوده است، وقتی که ام‌بشر دختر [[براء بن معرور]] از [[قبیله]] بنی‌‌‌‌‌‌‌سَلِمه از پیامبر{{صل}} [[دعوت]] و [[پذیرایی]] کرده بود. هنگام نماز ظهر وقتی حضرت دو رکعت [[نماز]] خواند، به حضرت دستور داده شد به طرف [[کعبه]] نماز بخواند و این در [[رکوع]] رکعت دوم نماز بود. افراد صفوف پشت حضرت هم [[تغییر]] جهت دادند؛ سپس حضرت نماز را تمام کرد؛ ازاین‌روی آن [[مسجد]]، مسجد قبلتین نامیده شد<ref>علی بن محمد کاشف الغطاء، کتاب الصلاة، ص۱۴؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۸۶ و ج۳، ص۴۶۶.</ref>. وقتی [[قبله]] تغییر کرد، ام‌بشر گفت: ای [[رسول خدا]]{{صل}}، این [[قبر]] [[براء]] است که به سمت کعبه است. [[پیامبر]]{{صل}} [[تکبیر]] گفت و بر قبر او نماز خواند. براء در ماه صفر قبل از ورود پیامبر{{صل}} از [[دنیا]] رفته بود<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۴۶۵.</ref> و [[بشر]] پسر این خانم در [[خیبر]] همراه پیامبر{{صل}} [[مسموم]] شد و از دنیا رفت<ref>احمد بن یحیی بلاذری، جمل من أنساب الأشراف، ج۲، ص۲۲۰؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۱۸۲؛ محمد بن عمر واقدی، المغازی، ج۲، ص۶۷۹.</ref>. | |||
#به جهت اینکه [[بیت‌المقدس]] قبله اول [[مسلمانان]] بوده، مورد [[احترام]] [[مسلمین]] است. پیامبر{{صل}} در [[شب معراج]] به آنجا رفت و از آنجا به [[آسمان]] [[عروج]] کرد. روایاتی دراین‌باره در [[کتب اربعه]] نقل شده که جریان [[سفر]] پیامبر{{صل}} و حوادث مربوط به بیت‌المقدس را نقل می‌کند<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۸، صص۲۶۲ و ۳۶۴.</ref> و در [[روایات]] متعدد [[فضیلت نماز]] در بیت‌المقدس ذکر شده است. [[امام صادق]]{{ع}} از [[امیر مؤمنان]]{{ع}} نقل می‌کند که فرمود: «یک نماز در بیت‌المقدس برابر با هزار نماز است و نمازی در [[مسجد اعظم]] [[شهر]] برابر با صد نماز و در [[قبیله]] برابر با ۲۵ نماز و در مسجد [[بازار]] به مقدار [[دوازده]] نماز و نماز مرد در خانه‌اش یک نماز است»<ref>شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۳، ص۲۵۳؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۲۳۳: {{متن حدیث|صَلَاةٌ فِي بَيْتِ الْمَقْدِسِ أَلْفُ صَلَاةٍ وَ صَلَاةٌ فِي الْمَسْجِدِ الْأَعْظَمِ مِائَةُ صَلَاةٍ وَ صَلَاةٌ فِي مَسْجِدِ الْقَبِيلَةِ خَمْسٌ وَ عِشْرُونَ صَلَاةً وَ صَلَاةٌ فِي مَسْجِدِ السُّوقِ اثْنَتَا عَشْرَةَ صَلَاةً وَ صَلَاةُ الرَّجُلِ فِي بَيْتِهِ وَحْدَهُ صَلَاةٌ وَاحِدَةٌ}}.</ref>. | |||
[[امام باقر]]{{ع}} به [[ابوحمزه ثمالی]] می‌فرماید: «[[مسجدها]] (ی مهم) چهار است: [[مسجدالحرام]]، [[مسجدالنبی]] و [[مسجد]] [[بیت‌المقدس]] و [[مسجد کوفه]]. ای ابوحمزه، [[نماز واجب]] در مسجد کوفه برابر با یک [[حج]] و [[نماز نافله]] در آن برابر با یک [[عمره]] است»<ref>شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۲۲۹: {{متن حدیث|الْمَسَاجِدُ الْأَرْبَعَةُ الْمَسْجِدُ الْحَرَامُ- وَ مَسْجِدُ الرَّسُولِ{{صل}}- وَ مَسْجِدُ بَيْتِ الْمَقْدِسِ- وَ مَسْجِدُ الْكُوفَةِ يَا أَبَا حَمْزَةَ الْفَرِيضَةُ فِيهَا تَعْدِلُ حَجَّةً وَ النَّافِلَةُ تَعْدِلُ عُمْرَةً}}.</ref>. در باب اهمیت مسجد کوفه [[اصبغ بن نباته]] از [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} نقل می‌کند: [[خواندن نماز]] [[نافله]] در مسجد کوفه، معادل انجام عمره همراه با [[پیامبر]] است و [[نماز]] [[فریضه]] معادل یک حج همراه با پیامبر{{صل}} است. در این مسجد هزار پیامبر و هزار وصیِ پیامبر نماز خوانده‌اند<ref>شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۶، ص۳۲: {{متن حدیث|النَّافِلَةُ فِي هَذَا الْمَسْجِدِ تَعْدِلُ عُمْرَةً مَعَ النَّبِيِّ{{صل}} وَ الْفَرِيضَةُ فِيهِ تَعْدِلُ حِجَّةً مَعَ النَّبِيِّ{{صل}} وَ قَدْ صَلَّى فِيهِ أَلْفُ نَبِيٍّ وَ أَلْفُ وَصِيٍّ}}.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۵۲</ref>. | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:1100842.jpg|22px]] [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[قصه‌های قرآن (کتاب)|'''قصه‌های قرآن''']] | # [[پرونده:1100842.jpg|22px]] [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[قصه‌های قرآن (کتاب)|'''قصه‌های قرآن''']] | ||
# [[پرونده:1100518.jpg|22px]] [[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||