حج در فقه اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
| پرسش مرتبط = | | پرسش مرتبط = | ||
}} | }} | ||
== مقدمه == | == مقدمه == | ||
[[حج]]: آهنگ [[خانه خدا]] کردن برای به جا آوردن [[مناسک]] ویژه در موسم خاص | [[حج]]: آهنگ [[خانه خدا]] کردن برای به جا آوردن [[مناسک]] ویژه در موسم خاص<ref>جواهر الکلام، ج۱۷، ص ۲۲۰.</ref>. | ||
== [[حکم]] == | == [[حکم]] == | ||
[[حج]] از [[ارکان اسلام]] است و بر هر مکلّفی در [[طول عمر]] با دارا بودن شرایط آن، یک بار [[واجب]] میشود. به حج واجب به اصل [[شرع]] ـ و نه با [[نذر]] و مانند آن ـ از این جهت که از [[ارکان دین]] است «حَجّة الاسلام» گویند | [[حج]] از [[ارکان اسلام]] است و بر هر مکلّفی در [[طول عمر]] با دارا بودن شرایط آن، یک بار [[واجب]] میشود. به حج واجب به اصل [[شرع]] ـ و نه با [[نذر]] و مانند آن ـ از این جهت که از [[ارکان دین]] است «حَجّة الاسلام» گویند<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص ۲۲۰ ـ ۲۲۳.</ref>. | ||
[[وجوب]] حج فوری است؛ بدین معنا که در نخستین سال [[استطاعت]] باید انجام گیرد و در صورت عدم امکان، در سال بعد به جا آورده میشود و تأخیر آن از سال استطاعت بدون عذر، [[گناه کبیره]] است | [[وجوب]] حج فوری است؛ بدین معنا که در نخستین سال [[استطاعت]] باید انجام گیرد و در صورت عدم امکان، در سال بعد به جا آورده میشود و تأخیر آن از سال استطاعت بدون عذر، [[گناه کبیره]] است<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص ۲۲۳ ـ ۲۲۵.</ref>. | ||
حج گاه با نذر، [[عهد]]، قسم، بطلان حج پیشین و [[اجیر]] شدن جهت [[نیابت]]، واجب | حج گاه با نذر، [[عهد]]، قسم، بطلان حج پیشین و [[اجیر]] شدن جهت [[نیابت]]، واجب میشود. بدون فراهم آمدن یکی از اسباب وجوب، گزاردن حج [[مستحب]] است؛ چنان که تکرار آن در هر سال و نیز به حج بردن [[خانواده]] [[استحباب]] دارد<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص۲۱۶ و ۲۲۸.</ref>. | ||
میشود. بدون فراهم آمدن یکی از اسباب وجوب، گزاردن حج [[مستحب]] است؛ چنان که تکرار آن در هر سال و نیز به حج بردن [[خانواده]] [[استحباب]] دارد | |||
چنانچه به جا آوردن حج پس از وجوب آن، نیازمند مقدماتی از قبیل [[سفر]] و فراهم کردن اسباب آن باشد، مبادرت به آنها واجب است | چنانچه به جا آوردن حج پس از وجوب آن، نیازمند مقدماتی از قبیل [[سفر]] و فراهم کردن اسباب آن باشد، مبادرت به آنها واجب است<ref>مهذّب الاحکام، ج ۱۲، ص۱۸.</ref>. | ||
== [[فضیلت]] حج == | == [[فضیلت]] حج == | ||
حج از بزرگترین [[شعائر]] [[آیین مقدس اسلام]] و ارزشمندترین عمل موجب [[تقرّب]] به [[خدای متعال]] است و در [[روایات]]، [[برتر]] از [[روزه]] و [[جهاد]]، بلکه هر عبادتی جز [[نماز]] شمرده شده است | حج از بزرگترین [[شعائر]] [[آیین مقدس اسلام]] و ارزشمندترین عمل موجب [[تقرّب]] به [[خدای متعال]] است و در [[روایات]]، [[برتر]] از [[روزه]] و [[جهاد]]، بلکه هر عبادتی جز [[نماز]] شمرده شده است<ref>الکافی (کلینی)، ج ۴، ص۲۵۳ ـ ۲۵۴.</ref>. در [[مناسک حج]] [[اسرار]] و فواید بی‌شماری نهفته است. در روایتی از [[امام صادق]] {{ع}} آمده است: «حج گزار مهمان [[خدا]] است؛ اگر بخواهد به او عطا میکند و اگر بخواهد اجابتش مینماید و اگر [[حاجی]] [[شفاعت]] کسی را نزد او نماید میپذیرد و اگر از خواستن ساکت شود، خود آغاز به عطا میکند»<ref>الکافی (کلینی)، ج ۴، ص۲۵۵.</ref>. در روایتی دیگر از آن حضرت آمده است: «آن گاه که [[حاجیان]] در [[منی]] استقرار مییابند، منادی از جانب [[خدا]] ندا میدهد: اگر خواستار خوشنودی من هستید، من [[راضی]] شدم»<ref>الکافی (کلینی)، ج ۴، ص۲۶۲.</ref>. | ||
== شرایط [[وجوب]] == | == شرایط [[وجوب]] == | ||
[[عقل]]، [[بلوغ]] | [[عقل]]، [[بلوغ]]<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص۲۲۹.</ref>، [[حرّیت]]<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص۲۴۱.</ref> و [[استطاعت]]<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص۲۴۸.</ref>، شرایط وجوب حجاند. بنابر این، [[حج]] بر دیوانه، نابالغ، برده و غیر مستطیع [[واجب]] نیست؛ بلکه این افراد اگر هم [[حج]] بگزارند، کفایت از [[حجة الاسلام]] نمیکند<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص۲۲۹، ۲۴۱، ۲۴۸ و ۲۷۵.</ref>. البته اگر [[کودک]] ممیّز یا دیوانه در اثنای حج مستحبی بالغ و [[عاقل]] گردد و وقوف به مشعر را پس از بلوغ یا عقل [[درک]] کند، بنابر مشهور از حجة الإسلام کفایت میکند. در این صورت در وجوب تجدید [[نیّت]] [[احرام]] برای حجة الاسلام، [[اختلاف]] است<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص۲۲۹ ـ ۲۳۴.</ref>. | ||
بر کسی که به اندازه گزاردن حج [[مال]] دارد، لکن به همان اندازه هم بدهی حالّ دارد، حج واجب نمیشود | بر کسی که به اندازه گزاردن حج [[مال]] دارد، لکن به همان اندازه هم بدهی حالّ دارد، حج واجب نمیشود<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص۲۵۸ ـ ۲۵۹.</ref>. برخی گفتهاند: تفاوتی بین حالّ و مدّت‌دار بودن بدهی نیست و در هر دو صورت وجوب حج ساقط است<ref>منتهی المطلب، ج ۱۰، ص۸۰.</ref>. | ||
[[قرض]] کردن برای حج واجب نیست | [[قرض]] کردن برای حج واجب نیست<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص۲۶۰.</ref>. اگر هزینه حج را به کسی بذل کنند، با فراهم آمدن دیگر شرایط، حج بر او واجب میگردد<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص۲۶۱.</ref>؛ لکن بنابر قول برخی، اگر هبه نمایند، قبول آن واجب نیست<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص۲۶۸.</ref>. | ||
در وجوب حج بر [[زن]]، همراه داشتن مَحرَم شرط نیست، مگر آنکه حج وی به جهت [[خوف]] متوقّف بر آن باشد | در وجوب حج بر [[زن]]، همراه داشتن مَحرَم شرط نیست، مگر آنکه حج وی به جهت [[خوف]] متوقّف بر آن باشد<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص۳۳۰ ـ ۳۳۱.</ref>. | ||
کسی که پس از احرام و دخول در [[حرم]] بمیرد، ذمّهاش از حج بری میشود | کسی که پس از احرام و دخول در [[حرم]] بمیرد، ذمّهاش از حج بری میشود<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص۲۹۵.</ref>. بر کسی که پس از [[وجوب]] [[حج]] بر او، آن را نگزارده، حج مستقر میگردد و بر او [[واجب]] است آن را به جا آورد، هرچند شرایط وجوب از بین برود، و چنانچه در حیاتش [[حج]] نگزارد، واجب است پس از مرگش از طرف او حج به جا آورند. | ||
استقرار حج، بنابر مشهور با در [[اختیار]] داشتن [[زمان]] لازم برای انجام دادن اختیاری [[مناسک حج]] و فراهم بودن شرایط وجوب در آن مدت، تحقق مییابد<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص۲۹۸ ـ ۳۰۱.</ref>. هزینه حج مستقر از اصل ترکه ـ و نه ثلث آن ـ برداشته میشود<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص۳۱۴.</ref>. در اینکه باید از طرف او حج بلدی به جا آورند یا حج میقاتی، [[اختلاف]] است. | |||
استقرار حج، بنابر مشهور با در [[اختیار]] داشتن [[زمان]] لازم برای انجام دادن اختیاری [[مناسک حج]] و فراهم بودن شرایط وجوب در آن مدت، تحقق مییابد | |||
== شرایط صحّت == | == شرایط صحّت == | ||
[[مسلمان]] بودن، [[مؤمن]] ([[دوازده امامی]]) | [[مسلمان]] بودن، [[مؤمن]] ([[دوازده امامی]]) بودن<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص۳۰۶.</ref>، مباشرت در [[اعمال]] و در خصوص [[زن]]، [[اذن]] شوهر در حج استحبابی<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص۳۳۲.</ref>، وقوع [[احرام]] در ماه‌های حج، شرایط صحّت حجاند. در مراد از ماه‌های حج اقوال مختلف است. [[شوال]]، [[ذیقعده]] و [[ذیحجه]]؛ شوال، ذیقعده و دهه نخست ذیحجه؛ شوال، ذیقعده و نُه [[روز]] نخست ذیحجه؛ و شوال، ذیقعده و ذیحجه تا [[طلوع فجر]] [[روز عید قربان]] از جمله این اقوال است. کسی که میخواهد حج تمتّع به جا آورد، باید [[عمره]] آن را در ماه‌های حج انجام دهد و به جا آوردن عمره [[تمتع]] در غیر ماه‌های حج صحیح نیست؛ چنان که احرام عمره تمتع و نیز [[احرام حج]] پس از دهم ذیحجه صحیح نیست؛ حتی به قول کسانی که تمامی ذیحجه را از ماه‌های حج میدانند<ref>الحدائق الناضرة، ج ۱۴، ص۳۵۲ ـ ۳۵۴.</ref>. | ||
حج هرچند بر [[کافر]] واجب است، لکن از او در حال [[کفر]] صحیح نیست | حج هرچند بر [[کافر]] واجب است، لکن از او در حال [[کفر]] صحیح نیست<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص۳۰۱.</ref>. بر بطلان [[عبادات]] غیر مؤمن ادعای [[اجماع]] شده است<ref>جواهر الکلام، ج ۱۵، ص۶۳.</ref>؛ لکن در صورتی که [[مستبصر]] شود، بنابر مشهور لازم نیست حجی را که مطابق [[مذهب]] خود انجام داده، در صورت عدم اخلال به رکن آن، اعاده کند<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص۳۰۴.</ref>؛ هرچند اعاده آن [[مستحب]] است<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص۳۹۶.</ref>. | ||
کسی که [[حج]] بر او [[واجب]] شده، خود باید انجام دهد و به جا آوردن دیگری از طرف او کفایت نمیکند | کسی که [[حج]] بر او [[واجب]] شده، خود باید انجام دهد و به جا آوردن دیگری از طرف او کفایت نمیکند<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص۲۷۵.</ref>. | ||
== حج واجب با [[نذر]] == | == حج واجب با [[نذر]] == | ||
[[حج]] با نذر و مانند آن ([[عهد]] و قسم) واجب میشود. [[عقل]]، [[بلوغ]] و [[حریّت]] و در زوجه، [[اذن]] زوج از شرایط صحّت نذر، عهد و قسم است. برده نیز با اجازه مولا میتواند نذر کند. در این صورت، حج بر او واجب میشود | [[حج]] با نذر و مانند آن ([[عهد]] و قسم) واجب میشود. [[عقل]]، [[بلوغ]] و [[حریّت]] و در زوجه، [[اذن]] زوج از شرایط صحّت نذر، عهد و قسم است. برده نیز با اجازه مولا میتواند نذر کند. در این صورت، حج بر او واجب میشود<ref>جواهر الکلام، ج ۱۷، ص۳۳۶ ـ ۳۳۸.</ref>. | ||
== [[نیابت]] در حج == | == [[نیابت]] در حج == | ||
| خط ۵۰: | خط ۴۸: | ||
== اقسام حج == | == اقسام حج == | ||
حج بر سه قسم است: حج تمتّع، حج قِران و حج اِفراد. حج تمتّع [[وظیفه]] آفاقی است که در فاصله شانزده یا [[دوازده]] فرسخی [[مکّه]] ـ بنابر [[اختلاف]] اقوال در مسئله ـ یا دورتر سکونت دارد | حج بر سه قسم است: حج تمتّع، حج قِران و حج اِفراد. حج تمتّع [[وظیفه]] آفاقی است که در فاصله شانزده یا [[دوازده]] فرسخی [[مکّه]] ـ بنابر [[اختلاف]] اقوال در مسئله ـ یا دورتر سکونت دارد<ref>جواهر الکلام، ج۱۸، ص۵ ـ ۱۰.</ref>. حج [[قرآن]] و افراد وظیفه اهالی مکّه و نیز کسانی است که فاصله محلّ سکونت آنان تا مکّه کمتر از مسافت یاد شده است<ref>جواهر الکلام، ج۱۸، ص۴۴ ـ ۴۷.</ref>. | ||
== [[مناسک حج]] == | == [[مناسک حج]] == | ||
[[اعمال]] و مناسک حج عبارتند از: [[احرام]] بستن، وقوف به [[عرفات]]، وقوف به مشعر الحرام، رفتن به [[منی]] و به جا آوردن [[اعمال]] آن در [[روز عید قربان]] ([[رمی]]، [[قربانی]] و حلق یا تقصیر)، [[طواف]] [[زیارت]] و [[نماز]] طواف آن، سعی بین [[صفا و مروه]]، طواف [[نساء]] و نماز طواف آن، | [[اعمال]] و مناسک حج عبارتند از: [[احرام]] بستن، وقوف به [[عرفات]]، وقوف به مشعر الحرام، رفتن به [[منی]] و به جا آوردن [[اعمال]] آن در [[روز عید قربان]] ([[رمی]]، [[قربانی]] و حلق یا تقصیر)، [[طواف]] [[زیارت]] و [[نماز]] طواف آن، سعی بین [[صفا و مروه]]، طواف [[نساء]] و نماز طواف آن، | ||
بیتوته در منی در شب‌های یازدهم و دوازدهم و برای برخی سیزدهم و رمی جمرات سه گانه در روزهای یاد شده | بیتوته در منی در شب‌های یازدهم و دوازدهم و برای برخی سیزدهم و رمی جمرات سه گانه در روزهای یاد شده<ref>جواهر الکلام، ج۱۸، ص۱۳۶.</ref>. قربانی در منی در [[حج تمتع]]، [[واجب]] و در [[حج]] قِران و افراد [[مستحب]] است<ref>جواهر الکلام، ج۱۹، ص۱۱۴ ـ ۱۱۵.</ref>. تفصیل [[مناسک]] هریک از اقسام حج در همان قسم آمده است. | ||
== [[مستحبات]] پس از اتمام مناسک == | == [[مستحبات]] پس از اتمام مناسک == | ||
بازگشت به [[مکّه]] از منی برای طواف [[وداع]] | بازگشت به [[مکّه]] از منی برای طواف [[وداع]]<ref>جواهر الکلام، ج۲۰، ص۵۳.</ref>؛ خواندن شش رکعت نماز در [[مسجد]] خیف در مدت اقامت در منی<ref>جواهر الکلام، ج۲۰، ص۵۴.</ref>؛ فرود آمدن در وادی مُحَصَّب ([[ابطح]]) و به پشت دراز کشیدن، هنگام کوچ از منی در [[روز]] سیزدهم [[ذیحجه]]<ref>جواهر الکلام، ج۲۰، ص۵۷.</ref>؛ داخل شدن در [[کعبه]] بدون [[کفش]]، به‌ویژه برای کسی که نخستین بار حج میگزارد و [[غسل]] و [[دعا کردن]] هنگام دخول و نیز خواندن دو رکعت نماز بین دو ستون بر سنگ سرخ، همچنین چهار گوشه [[بیت]]، در هر گوشه دو رکعت و سپس خواندن [[دعای مأثور]] و استلام ارکان کعبه، به‌ویژه [[رکن یمانی]]<ref>جواهر الکلام، ج۲۰، ص۶۰ ـ ۶۵.</ref>؛ طواف کردن برای [[خویشان]] و همشهریان<ref>جواهر الکلام، ج۲۰، ص۶۸.</ref> و سپس طواف وداع و استلام ارکان و [[مستجار]] و دعا کردن به آنچه میخواهد و آمدن نزد [[چاه زمزم]] و نوشیدن از آب آن و خواندن دعای مأثور هنگام خارج شدن<ref>جواهر الکلام، ج۲۰، ص۶۵.</ref>؛ به [[سجده]] افتادن و رو به [[قبله]] قرار گرفتن و دعا کردن قبل از ترک [[مسجد الحرام]]؛ خروج از مسجد از باب حنّاطین<ref>جواهر الکلام، ج۲۰، ص۶۶ ـ ۶۷.</ref>؛ [[عزم]] بازگشت به مکّه برای حج در سال‌های بعد؛ بنابر تصریح برخی، حضور در محلّ ولادت [[رسول خدا]] {{صل}} و نیز [[منزل]] [[حضرت خدیجه]] (مولد [[حضرت زهرا]]){{ع}} و [[زیارت]] [[قبر]] ایشان در [[قبرستان]] حجون؛ رفتن به [[مسجد]] اَرْقَم [[خانه]] [[ارقم بن ابی ارقم]] که [[رسول خدا]] {{صل}} در آغاز [[دعوت]] مدتی در آنجا مخفی بود. بعدها در محلّ این [[خانه]] مسجدی ساختند که به مسجد [[خیزران]] معروف بود. با توسعه [[مسجد الحرام]]، این محل هم اکنون ضمیمه مسجد شده است و صعود به [[غار]] حِرا و [[غار ثور]]<ref>جواهر الکلام، ج۲۰، ص۶۹.</ref>. | ||
== فوت شدن [[حج]] == | == فوت شدن [[حج]] == | ||
کسی که حجش فوت شده با انجام دادن [[عمره]] مفرده از [[احرام]] خارج میشود. در اینکه در این صورت لازم است برای عمره [[نیّت]] کند یا نیازی نیست، بلکه عمل او به صورت قهری تبدیل به عمره میشود، [[اختلاف]] است. در صورت [[واجب]] بودن حج بر چنین شخصی، [[سال]] دیگر باید آن را به جا آورد. در صورت [[مستحب]] بودن، به جا آوردن آن در [[آینده]] [[استحباب]] دارد | کسی که حجش فوت شده با انجام دادن [[عمره]] مفرده از [[احرام]] خارج میشود. در اینکه در این صورت لازم است برای عمره [[نیّت]] کند یا نیازی نیست، بلکه عمل او به صورت قهری تبدیل به عمره میشود، [[اختلاف]] است. در صورت [[واجب]] بودن حج بر چنین شخصی، [[سال]] دیگر باید آن را به جا آورد. در صورت [[مستحب]] بودن، به جا آوردن آن در [[آینده]] [[استحباب]] دارد<ref>جواهر الکلام، ج ۱۹، ص۸۶ ـ ۸۹.</ref>. | ||
کسی که حجش فوت شده، مستحب است تا پایان ایّام تشریق در [[منی]] بماند و [[اعمال]] عمره مفرده را پس از این ایّام انجام دهد | کسی که حجش فوت شده، مستحب است تا پایان ایّام تشریق در [[منی]] بماند و [[اعمال]] عمره مفرده را پس از این ایّام انجام دهد<ref>جواهر الکلام، ج ۱۹، ص۹۱.</ref>. | ||
== محصور و مصدود == | == محصور و مصدود == | ||
کسی که بر اثر [[بیماری]] یا ممانعت [[دشمن]] از اتمام [[مناسک حج]] باز مانده، با انجام دادن اعمالی ویژه از احرام خارج میشود | کسی که بر اثر [[بیماری]] یا ممانعت [[دشمن]] از اتمام [[مناسک حج]] باز مانده، با انجام دادن اعمالی ویژه از احرام خارج میشود<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۳، ص ۲۱۰-۲۱۵.</ref>. | ||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۷۵: | خط ۷۳: | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:حج]] | |||