شهادت در راه خدا در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

در برخی آیات، [[شهدا]] را به همراه گروه‌هایی دیگر مانند [[انبیا]]، [[صادقان]] و [[صالحان]]، از نعمت‌های الهی برخوردار دانسته و هرکس را که از [[پیامبر خدا]] [[اطاعت]] کند نیز همراه آنان دانسته است: {{متن قرآن|وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ وَحَسُنَ أُولَئِكَ رَفِيقًا}}<ref>«و آنان که از خداوند و پیامبر فرمان برند با کسانی که خداوند به آنان نعمت داده است از پیامبران و راستکرداران و شهیدان و شایستگان خواهند بود و آنان همراهانی نیکویند» سوره نساء، آیه ۶۹.</ref> بسیاری از [[مفسران]]، مراد از «[[شهداء]]» در [[آیه]] یادشده را کشته شدگان در [[راه خدا]] دانسته‌اند،<ref>التبیان، ج۳، ص۲۵۰؛ التحریر و التنویر، ج۴، ص۱۸۲.</ref> چنان‌که در آیه {{متن قرآن|وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا وَوُضِعَ الْكِتَابُ وَجِيءَ بِالنَّبِيِّينَ وَالشُّهَدَاءِ وَقُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ}}<ref>«و زمین (رستخیز) به نور پروردگارش تابناک می‌گردد و کارنامه (ها) برنهاده می‌شود و پیامبران و گواهان را می‌آورند و میان آنان به حقّ داوری می‌کنند و بر آنان ستم نخواهد رفت» سوره زمر، آیه ۶۹.</ref> نیز برخی از مفسران مقصود از «شهداء» را [[شهیدان]] راه خدا دانسته‌اند<ref>مجمع البیان، ج۸، ص۷۹۳.</ref> بر اساس آنچه در آیه {{متن قرآن|فَرِحِينَ بِمَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَيَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ}}<ref>«به آنچه خداوند با بخشش خویش به آنان داده است شادمانند و برای کسانی که از پس آنها هنوز به آنان نپیوسته‌اند شاد می‌شوند  که آنها نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره آل عمران، آیه ۱۷۰.</ref> آمده است، [[شهدا]] از نعمت‌هایی که [[خداوند]] از فضل خود، پس از [[شهادت]] به آنان می‌دهد خوشحال و شادمان‌اند و همچنین برای [[برادران]] [[مؤمن]] خود که پس از آنان به ایشان ملحق خواهند شد [[شادمانی]]<ref>در ترجمه «یستبشرون» نک: روض الجنان، ج ۵، ص۱۵۴؛ نیز: ترجمه‌های قرآن.</ref> می‌کنند: {{متن قرآن|فَرِحِينَ بِمَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَيَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ}}<ref>«به آنچه خداوند با بخشش خویش به آنان داده است شادمانند و برای کسانی که از پس آنها هنوز به آنان نپیوسته‌اند شاد می‌شوند  که آنها نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره آل عمران، آیه ۱۷۰.</ref>، {{متن قرآن|وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ}}<ref>«و کسانی را که در راه خداوند کشته شده‌اند مرده مپندار که زنده‌اند، نزد پروردگارشان روزی می‌برند» سوره آل عمران، آیه ۱۶۹.</ref> به گفته برخی، اطلاق فضل و [[نعمت]] و [[رزق]] در [[آیات]] بالا برای آن است که مخاطب تا آنجا که می‌تواند آن را تخیل و تصور کند؛ نیز [[خوف]] و [[حزن]] مبهم آمده‌اند تا ضمن دلالت آیه بر عموم، بفهماند که کشته شدگان در راه خدا هیچ گونه [[ترس]] و اندوهی ندارند. <ref>المیزان، ج۴، ص۶۱؛ نمونه، ج۳، ص۱۷۰ - ۱۷۱.</ref> وقتی [[خدا]] برای همه [[مجاهدان]]، اعم از کسانی که با مالشان در راه خدا [[مجاهده]] می‌کنند و کسانی که شخصاً در [[جنگ]] و [[جهاد با دشمن]] شرکت می‌کنند، [[برترین]] درجه و [[پاداش]] را در نظر گرفته {{متن قرآن|الَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ}}<ref>«آنان که ایمان آورده‌اند و هجرت کرده‌اند و در راه خداوند با مال و جان خود، جهاد ورزیده‌اند، نزد خداوند بلند پایگاه‌ترند و آنانند که رستگارند» سوره توبه، آیه ۲۰.</ref>، به طریق اولی برترین آن را برای مجاهدانی که در راه خدا به شهادت می‌رسند می‌توان ثابت کرد و گفت همه [[نعمت‌ها]] و بشارت‌هایی که در [[آیات قرآن]] به مجاهدان داده شده {{متن قرآن|يُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَرِضْوَانٍ وَجَنَّاتٍ لَهُمْ فِيهَا نَعِيمٌ مُقِيمٌ}}<ref>«پروردگارشان آنان را به بخشایش و خشنودی از سوی خویش و بوستان‌هایی که ایشان را در آنها نعمتی پایدار است  نوید می‌دهد» سوره توبه، آیه ۲۱.</ref> برای شهیدان در راه خدا نیز هست؛ زیرا در آیه {{متن قرآن|فَإِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقَابِ حَتَّى إِذَا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثَاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَإِمَّا فِدَاءً حَتَّى تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا ذَلِكَ وَلَوْ يَشَاءُ اللَّهُ لَانْتَصَرَ مِنْهُمْ وَلَكِنْ لِيَبْلُوَ بَعْضَكُمْ بِبَعْضٍ وَالَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَلَنْ يُضِلَّ أَعْمَالَهُمْ}}<ref>«پس هرگاه با کافران (حربی) روبه‌رو شدید (آنان را) گردن بزنید تا چون آنها را از توان انداختید اسیر بگیرید و از آن پس یا منّت بگذارید (و آزادشان کنید) و یا سربها بگیرید تا جنگ، به پایان آید، (فرمان خداوند) چنین است و اگر خدا می‌خواست از آنان انتقام می‌گرفت لیک (نگرفت) تا شما را به یکدیگر بیازماید و آنان که در راه خداوند کشته شدند هرگز (خداوند) کارهایشان را بیراه نمی‌سازد» سوره محمد، آیه ۴.</ref> به صراحت آمده است که [[خداوند]] [[اعمال]] [[شهیدان]] را ضایع نخواهد کرد. و زحمات و [[رنج‌ها]] و [[ایثار]] شهیدان نزد [[خدا]] محفوظ است و بدان سبب به آنان [[پاداش]] می‌دهد.<ref>نمونه، ج۲۱، ص۴۰۳ - ۴۰۴؛ مجمع البیان، ج۹، ص۱۴۸.</ref> خدا آنان را به منازل [[سعادت]] و [[کرامت]] [[هدایت]] و امورشان را با [[آمرزش]] و [[عفو]] گناهانشان [[اصلاح]] می‌کند<ref>المیزان، ج۱۸، ص۲۲۶؛ نیز نک: تفسیر مراغی، ج۲۶، ص۵۱ - ۵۲.</ref> تا [[پاک]] شوند و به بهشتی که از پیش، به آنان شناسانده شده بود، وارد شده و از نعمت‌های آن بهره‌مند گردند: {{متن قرآن|سَيَهْدِيهِمْ وَيُصْلِحُ بَالَهُمْ}}<ref>«به زودی آنان را راهنمایی می‌کند و حالشان را نیکو می‌گرداند» سوره محمد، آیه ۵.</ref>، {{متن قرآن|وَيُدْخِلُهُمُ الْجَنَّةَ عَرَّفَهَا لَهُمْ}}<ref>«و آنان را به بهشتی درمی‌آورد که به آنان شناسانده است» سوره محمد، آیه ۶.</ref> برخی، مراد از {{متن قرآن|سَيَهْدِيهِمْ}} را هدایت به [[ثواب]] و [[بهشت]] و {{متن قرآن|يُصْلِحُ بَالَهُمْ}} را اصلاح امورشان در [[دنیا]] دانسته‌اند؛ به این معنا که خداوند در آستانه [[شهادت]] به شهیدان آرامشی [[روحی]] و نشاطی [[معنوی]] می‌بخشد. <ref>تفسیر سمرقندی، ج۳، ص۲۹۸؛ کنز العرفان، ج۱، ص۳۶۶؛ تنزیه القرآن عن المطاعن، ص۴۰۲.</ref> در [[روایات]]، مطالب فراوانی در باره برخورداری شهیدان از [[نعمت‌های الهی]] آمده است؛ برای نمونه، در [[روایت]] [[امام رضا]]{{ع}} از [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}}آمده است که ضربات [[دشمن]] بر پیکر [[شهید]]، ساده‌تر و گواراتر از نوشیدن آب خنک در [[روز]] گرم تابستان است و هنگامی که شهید از مرکب فرومی‌افتد، پیش از آنکه به [[زمین]] برسد، [[همسر]] بهشتی او (حوریه) به استقبال او می‌شتابد و از نعمت‌های بزرگی که خداوند برای او فراهم ساخته است، با او سخن می‌گوید و آن‌گاه که شهید بر زمین قرار می‌گیرد و [[روح]] [[پاکیزه]] او از بدن پاکیزه‌اش به پرواز در می‌آید، خدا به او آفرین می‌گوید و او را به نعمت‌هایی که هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و بر [[قلب]] هیچ [[انسانی]] خطور نکرده است، [[بشارت]] می‌دهد.<ref>مجمع البیان، ج۲، ص۸۸۴؛ صحیفة الامام الرضا، ص۲۶۸.</ref> بر اساس آنچه در ادامه روایت آمده است، خداوند خود را [[سرپرست]] بازماندگان شهید معرفی کرده و فرموده است هر کس بازماندگان شهیدان را [[خشنود]] کند خدا را خشنود کرده و هر کس آنها را به [[خشم]] آورد خدا را به خشم آورده است،<ref>مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۱۱.</ref> از این رو [[رسول خدا]]{{صل}}به دیدار بازماندگان [[شهیدان]] می‌رفت و از آنان دلجویی می‌کرد.<ref>المغازی، ج۱، ص۲۶۸.</ref> شاید بتوان [[آیه]] {{متن قرآن|سَيَهْدِيهِمْ وَيُصْلِحُ بَالَهُمْ}}<ref>«به زودی آنان را راهنمایی می‌کند و حالشان را نیکو می‌گرداند» سوره محمد، آیه ۵.</ref> را در این راستا [[تفسیر]] کرد؛ آن‌گونه که برخی [[مفسران]]، [[اصلاح امور]] شهیدان در این آیه را به اصلاح امور [[دنیایی]] آنان تفسیر کرده‌اند.<ref> کنز العرفان، ج۱، ص۳۶۶؛ تفسیر سمرقندی، ج۳، ص۲۹۸.</ref> براین اساس، شهیدان نیز به سبب تعلقی که به [[خانواده]] خود دارند به [[آرامش]] نیاز دارند که [[خدا]] با رفع نگرانی‌های دنیایی آنان، امورشان را [[اصلاح]] می‌کند.<ref> تفسیر سمرقندی، ج۳، ص۲۹۸؛ کنز العرفان، ج۱، ص۳۶۶؛ بیان المعانی، ج۶، ص۲۳.</ref>.<ref>[[حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده، حسین علی]]، [[شهادت - یوسف‌زاده (مقاله)|مقاله «شهادت»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۶]]، ص ۵۴۸-۵۴۹.</ref>