بحث:بلال بن رباح حبشی: تفاوت میان نسخه‌ها

عمر هنگام تدوین دیوان شام، نام بلال را در ردیف نام ابو رویحه قرار داد و این به سفارش بلال بود که میخواست براساس پیمان برادری از ابورویحه جدا نشود. به دنبال این کار، دیوان حبشه نیز به دیوان خثعم ضمیمه شد و اینان تا روزگار ابن عساکر همچنان با هم بودند<ref>ابن عساکر، ج۶۶، ص۲۳۴.</ref>. بلال در برخی مجالس اداری - مشورتی عمر شرکت میکرد<ref>ر.ک: قاضی ابویوسف، ص۱۲۶.</ref>. او و یارانش از عمر بن خطاب میخواستند اراضی فتح شده عراق و شام، همچون غنایم جنگی و طبق عمل رسول خدا{{صل}} در خیبر، میان جنگجویان تقسیم شود و بر خواسته خود چنان اصرار داشتند که عمر، شورایی ده نفره مرکب از پنج خزرجی و پنج اوسی تشکیل داد و سرانجام هم از خداوند خواست او را از دست بلال و یارانش نجات دهد<ref>قاضی ابویوسف، ص۲۳-۲۶ و ۳۵.</ref>، عبدالله هوزنی، بلال را در شهر حلب ملاقات کرد و از او درباره هزینه‌های شخصی پیامبر خدا{{صل}} پرسید. بلال گفت: من از روزهای نخست بعثت تا زمان رحلت آن حضرت، عهده دار خرج ایشان بودم و آن حضرت چیزی نداشت. اگر برهنه‌ای نزد ایشان میآمد، به دستور حضرت و با گرفتن وام، برای او لباس و طعامی تهیه میکردم و در این باره تاجر مشرکی پیشنهاد داد از وی وام بگیرم و چنین کردم، تا آنکه زمان بازپرداخت وام نزدیک شد. او با درشتی سخن گفت و اعلام داشت در صورت عدم پرداخت، من را برای چوپانی به بردگی خواهد گرفت. بلال پس از نقل این داستان برای پیامبر خدا{{صل}}، به منزل آمد و لوازم شخصی‌اش را نزد سرش نهاده، رو به آسمان کرد تا خوابش برد. صبح روز بعد پیامبر به وی خبر داد که سرور فدک هدایایی فرستاده که با آن قرض وی ادا میشود. بلال در بقیع طلبکاران را فراخواند و قرض‌های حضرت را پرداخت و با دو دینار باقیمانده نیز لباس و طعام برای مسافران تهیه کرد. پیامبر خدا{{صل}} از اینکه پیش از مرگ پولی نزد وی باقی نمانده است، خداوند را حمد و سپاس گفت، آنگاه به خانه رفت، به یکایک همسرانش سلام داد و به استراحت پرداخت<ref>ابوداود، ص۴۵-۴۶.</ref>.

بلال به شدت سیاه چرده، لاغراندام، بلندبالا و (در سال‌های پایانی زندگی‌اش) کوژپشت با گونه‌هایی استخوانی و موهایی انبوه و سفید بود و در بستر مرگ شعری در ملاقات زودهنگامش با رسول خدا{{صل}} میخواند. همسرش با شنیدن آن، فریاد و اویلاه سر داد و بلال فریاد واقترحاه. او در سال بیستم و به نقل<ref>خلیفة بن خیاط الطبقات، ص۵۰.</ref> در سال بیست و یکم یا در سالهای هفده و هجده در دوره خلافت عمر در طاعون عمواس<ref>ر.ک: ابونعیم، ج۱، ص۳۷۳؛ ابن عساکر، ج۱۰، ص۴۳۵؛ طوسی، رجال، ص۲۷.</ref> درگذشت و در گورستان باب الصغیر (دروازه جنوبی دمشق واقع در شرق حرم حضرت سکینه)<ref>ابن سعد، ج۳، ص۱۷۹.</ref> دفن شد و قبر وی تا به امروز زیارتگاه مردم است. از دفن بلال در باب کیسان (از دروازه‌های دمشق واقع در جنوب شرقی آن شهر و امروزه معروف به باب کنیسة قدیس پولس)، داریا و حلب نیز یاد کرده‌اند<ref>ابن حجر، فتح الباری، ج۷، ص۷۸؛ همو، الاصابه، ج۱، ص۴۵۵.</ref>. کسانی که درگذشت وی را در داریا گفته‌اند، برخی جسد وی را دفن شده در مقبرة خولان آنجا دانسته‌اند و برخی دیگر گویند: جسد وی بر دوش مردم حمل و در باب کیسان یا باب الصغیر دمشق به خاک سپرده شد<ref>ابن عساکر، ج۱۰، ص۴۷۹؛ ذهبی، ص۳۵۹-۳۶۰.</ref>. اما کسی که در حلب درگذشت و در باب الاربعین آنجا دفن شد، برادر وی به نام خالد بود، نه بلال<ref>ابن کثیر، ج۵، ص۳۵۵.</ref>، خبر درگذشت بلال در مدینه نیز اشتباه است<ref>ابن حجر، فتح الباری، ج۷، ص۷۸.</ref>. ابن حبان<ref>الثقات، ج۳، ص۲۸.</ref> گوید: ساکنان فلسطین قبر وی را در شهر مواس از (نواحی فلسطین) میدانند سن بلال را هنگام وفات، شصت و اندی، ۶۳<ref>ر.ک: ابن عبد البر، ج۱، ص۲۵۹.</ref> و ۶۷<ref>ر.ک: حاکم نیشابوری، ج۳، ص۲۸۳</ref> سال گفته‌اند، اما اور شعیب بن طلحه که به گفته واقدی، آگاه ترین فرد به تولد بلال است، ابوبکر را هم سن بلال میداند؛ از این رو، بلال باید در هفتاد سالگی درگذشته باشد<ref>ابن سعد، ج۳، ص۱۷۹.</ref>. در بقای نسل وی نیز اختلاف است. ابن اسحاق<ref>ابن هشام، ج۲، ص۵۰۴.</ref> و به پیروی از وی برخی دیگر<ref>ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۴۱۸.</ref> گویند: از وی نسلی باقی نماند. اما برخی با اختلافی اندک در نسب، از نواده وی در قرن ششم یاد کرده، گویند: هلال بن عبدالرحمان بن شریح بن عمر بن احمد بن حمد بن ابراهیم بن عمر بن سلیمان بن بلال بن رباح (مؤدت پیامبر) صدایی رسا و آوازی خوش داشت و در سال ۵۱۹ در سمرقند درگذشت<ref>نسفی، ص۴۹؛ ابن اثیر، الکامل، ج۹، ص۲۳۴؛ ابن کثیر، ج۱۲، ص۲۴۱.</ref>. بلالی را نیز نسبتی میدانند که به بلال، مؤذن پیامبر رسد<ref>سمعانی، ج۱، ص۴۲۴؛ سیوطی، ص۴۲؛ بروجردی، ج۲، ص۱۶۲.</ref>؛ گرچه به بلاله از نواحی عجلون نیز نسبت داده‌اند<ref>ابن عماد، ج۷، ص۱۴۷.</ref> و منسوب به آن را عجلونی بلالی گویند<ref>حاجی خلیفه، ج۱، ص۴۲۴؛ مقایسه کنید با: امین، ج۳، ص۶۰۶.</ref>. محمدی اشتهاردی<ref>محمدی اشتهاردی، ص۲۳۳.</ref> گوید: آیت الله مرعشی نجفی برخی علمای اندلس را از نسل بلال، مؤذن رسول خدا{{صل}} می‌دانست. از بلال ۴۴ روایت نقل شده است<ref>ذهبی، ج۱، ص۳۶۰.</ref> و صحابیانی مانند ابوبکر، عمر، عبد الله بن عمر، عبدالله بن مسعود، ابوسعید ذری، اسامة بن زید، کعب بن عجره، براء بن عازب، ابوهریره و طارق بن شهاب از او روایت کرده‌اند<ref>ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۵۹؛ ابونعیم، ج۱، ص۳۷۳.</ref>. مسند بلال عنوان کتاب مستقلی است از ابو علی حسن بن محمد صباح (م ۲۶۰)، مشتمل بر مجموعه روایات بلال. بنا بر روایت کعب بن نوفل از بلال (که تنها راوی این خبر است)، رسول خدا{{صل}} به سبب فرخندگی ازدواج امیر مؤمنان{{ع}} و فاطمه{{ع}}، به دوستداران اهل بیت بشارت داد از آتش جهنم در امان خواهند بود<ref>خطیب بغدادی، ج۴، ص۴۳۱؛ خوارزمی، ص۴۶۳؛ ابن‌شهرآشوب، ج۳، ص۱۲۳؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۴۱۵.</ref>، حضرت فرمود: «ای بلال، خدا را در حال فقر ملاقات کن و از اینکه وی را در حال بی نیازی ملاقات کنی، بپرهیز»<ref>ابن عساکر، ج۱۰، ص۴۶۵.</ref>. اخبار زیادی درباره فضایل بلال وجود دارد. بر پایه اخباری، پیامبر خدا{{صل}} بلال را سید الحبشه<ref>طبرسی، ج۲، ص۱۵۷.</ref>، سید المؤذنین، از سادات بهشت، از سادات سیه چردگان<ref>ابن عساکر، ج۱۰، ص۴۶۱ و ۴۶۲.</ref> و در شمار وزیران خود<ref>ابن عساکر، ج۱۰، ص۴۵۱.</ref> وصف کرد و او را به زنبور عسلی تشبیه فرمود که از شهد شیرین و تلخ گیاهان مینوشد و ثمره ای شیرین دارد. فرمود: «بهشت به امیرمؤمنان{{ع}}، عمار وبلال مشتاق است»<ref>ذهبی، ج۱، ص۳۵۵.</ref>. بر پایه روایتی، زیبایی حوریان بهشتی با سیاهی بلال تکمیل میگردد؛ زیرا سیاهی وی (به شکل خالی) بر گونه‌های حوریان توزیع میگردد<ref>شربینی، ج۱، ص۱۳۳.</ref>. اهل سنت روایاتی نقل کرده‌اند که براساس آن، بلال پیش از رسول خدا{{صل}} به بهشت وارد میشود و آن حضرت میپرسد: این چه کسی است؟ گویند: بلال است. با شگفتی میپرسد: سبب پیشی تو چه بود، گوید: پس از هر محدثی (تباهی طهارت) وضو می‌گرفتم و پس از هر وضو، نمازی میخواندم<ref>ابن ابی عاصم، ج۱، ص۲۰۳؛ ابن ابی شیبه، ج۷، ص۵۳۷؛ ابن حبان، صحیح، ج۱۵، ص۵۶۰-۵۶۲؛ نسائی، ج۵، ص۶۵. استناد به آن در فقه شیعه را بنگرید: شهید اول، ص۱۲۷؛ کرکی، ج۲، ص۳۷. نقد روایت را بنگرید: صدوق، عیون، ج۱، ص۲۰۲؛ ابن طاووس، ص۲۷۰؛ بحرانی، ج۶۰، ص۳۲۰؛ امینی، ج۷، ص۲۸۶.</ref>. بلال هرگاه بشارت رسول خدا{{صل}} را یاد میکرد که در بهشت خواهد بود، می‌گریست<ref>ابن عبد البر، ج۱، ص۲۵۹.</ref> و در پاسخ گروهی که از فضایل وی یاد کردند، گفت: من حبشی‌ام و تا دیروز برده بودم<ref>ابن سعد، ج۳، ص۱۸۰.</ref>. فضیلت بلال از سویی و دشمنی اهل سنت با ابوطالب و کافر خواندن وی از سویی دیگر، سبب شد تا بگویند: بلال حبشی از ابوطالب قریشی بهتر است<ref>منتجب الدین، تعلیقات فهرست، ص۲۷۳.</ref>. شخصی از رسول خدا{{صل}} مکرر تقاضا کرد خواهرش را به همسری شخصی درآورد و آن حضرت هر مرتبه از بلال یاد کرد و او را مردی از اهل بهشت نامید. رسول خدا{{صل}} دختر ابوبکیر (بکیر) را به همسری وی درآورد و به گفته قتاده، با زن عربی از بنو زهره ازدواج کرد. به گفته شعبی، بلال برای خود و برادرش خالد<ref>ر.ک: ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۵۹.</ref>، از دختری یمنی چنین خواستگاری کرد: من و برادرم، دو برده حبشی هستیم که خداوند ما را پس از گمراهی هدایت و پس از بردگی آزادمان کرد. اگر به ما زن دادید، خدا را سپاس میگوییم و اگر ندادید، خدا بزرگ است<ref>ابن سعد، ج۳، ص۱۷۹. در روایت ابو دردا، این خواستگاری پس از فتح بیت المقدس و سکونت بلال و برادرش در دار یا در قبیله خولان آمده است، ر.ک: ابن عساکر، ج۱۶، ص۲۱.</ref>. بر پایه روایت عمرو بن میمون، بلال برادری بدخلق و بی دین داشت و از زنی عرب خواستگاری کرد. گفتند: اگر بلال حضور یابد، به او دختر می‌دهیم. بلال آمد و او را در خلق و دین بد وصف کرد و آنان را در تزویج دخترشان آزاد گذاشت. گفتند: به کسی که تو برادرش باشی زن میدهیم<ref>ابن سعد، ج۳، ص۱۷۹.</ref>. بلال (پس از هجرت به مدینه) با هاله خواهر عبدالرحمان بن عوف زهری<ref>زید بن علی، ص۳۰۹؛ ابن حجر، الاصابه، ج۸، ص۲۳۹.</ref> و پس از آنکه به داریا رفت<ref>ابن اثیر، اسد الغابه، ج۷، ص۲۸۰.</ref> با هند (و به روایت ضعیفی لیلی) خولانی از ساکنان دارا و از زنان محدثه شام، ازدواج کرد. همسر وی روایت کرده است که بلال هنگام خوابیدن، از خداوند آمرزش میخواست<ref>ابن عساکر، ج۷۰، ص۱۹۵.</ref>، و رسول خدا{{صل}} به وی فرموده است که بلال دروغ نمی‌گوید و نباید او را خشمگین کند که عملی از وی پذیرفته نخواهد شد<ref>ابن عساکر، ج۱۰، ص۴۳۴ و ج۷۵/۷۰ و ۱۹۳.</ref>، چنان که گذشت، بلال پس از فتح بیت المقدس و در داریا با هند ازدواج کرد و طبعا او در زمان رسول خدا{{صل}} همسر بلال نبوده است<ref>ر.ک: ابن اثیر، اسد الغابه، ج۷، ص۲۸۰.</ref>. گویند: امیرمؤمنان{{ع}} به نخوابیدن در شب‌ها، بلال به افطار نکردن در روزها و عثمان به ازدواج نکردن برای همیشه سوگند یاد کردند و آیه {{متن قرآن|لَا تُحَرِّمُوا طَيِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكُمْ}}<ref>«ای مؤمنان! چیزهای پاکیزه‌ای را که خداوند برای شما حلال کرده است حرام مشمارید و تجاوز نکنید که خداوند تجاوزکاران را دوست نمی‌دارد» سوره مائده، آیه ۸۷.</ref>. درباره آنان نازل شد<ref>قمی، ج۱، ص۱۷۹؛ طبرسی، ج۳، ص۴۰۵؛ ابن شهرآشوب، ج۱، ص۳۶۹.</ref>. بنا بر خبری، بلال خوابیده بود و رسول خدا{{صل}} که از کنار وی میگذشت، پایی به وی زد و گفت: ای أم عمرو، خوابیده‌ای؟ بلال وحشت زده از تغییر جنسیت، به پا خاست، دستی به آلت مردانگی‌اش زد و خطاب به آن حضرت گفت: تو را چه میشود؟ گویند: رسول خدا{{صل}} از آن پس با کسی شوخی نکرد<ref>ابن ابی الحدید، ج۶، ص۳۳۱؛ امین، ج۱، ص۶۰۵.</ref>.