وقف در معارف و سیره معصوم: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = وقف | عنوان مدخل = وقف | مداخل مرتبط = وقف در تاریخ اسلامی - وقف در سیره پیامبر خاتم - وقف در معارف و سیره معصوم - وقف در معارف و سیره حسینی - وقف در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - وقف در فقه اسلامی - وقف در فقه س...» ایجاد کرد) برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
}} | }} | ||
== | ==مقدمه== | ||
به لحاظ اینکه وقف بر اساس [[همکاری]] و [[حس]] [[نوع‌دوستی]] شکل گرفته است و [[هدف]] عمده آن تأمین بخشی از نیازمندی‌های عمومی و اقشار آسیب‌پذیر [[جامعه]] اعم از معاصران و آیندگان است، از سنت‌های [[برتر]] [[اسلامی]] است و چنان‌که منابع معتبر [[تاریخی]] و [[روایی]] [[گواهی]] داده است، حضرات [[معصومین]]{{عم}} از نخستین پایه‌گذاران و عاملان به آن بوده‌اند و [[موقوفات]] بسیاری از آنان به ثبت [[تاریخ]] رسیده است که تبیین و بررسی آنها تحقیقی مستقل می‌طلبد و [[مقام]] را مجال پرداختن به آن نیست؛ ولی به لحاظ نقش آن در فقرزدایی به بیان و بررسی موارد و نمونه‌های چندی از موقوفاتِ برخی حضرات معصومان بر [[فقرا]] و [[درماندگان]]؛ در اشکال و سبک‌های گوناگون آن بسنده می‌کنیم که عبارت‌اند از: | به لحاظ اینکه وقف بر اساس [[همکاری]] و [[حس]] [[نوع‌دوستی]] شکل گرفته است و [[هدف]] عمده آن تأمین بخشی از نیازمندی‌های عمومی و اقشار آسیب‌پذیر [[جامعه]] اعم از معاصران و آیندگان است، از سنت‌های [[برتر]] [[اسلامی]] است و چنان‌که منابع معتبر [[تاریخی]] و [[روایی]] [[گواهی]] داده است، حضرات [[معصومین]]{{عم}} از نخستین پایه‌گذاران و عاملان به آن بوده‌اند و [[موقوفات]] بسیاری از آنان به ثبت [[تاریخ]] رسیده است که تبیین و بررسی آنها تحقیقی مستقل می‌طلبد و [[مقام]] را مجال پرداختن به آن نیست؛ ولی به لحاظ نقش آن در فقرزدایی به بیان و بررسی موارد و نمونه‌های چندی از موقوفاتِ برخی حضرات معصومان بر [[فقرا]] و [[درماندگان]]؛ در اشکال و سبک‌های گوناگون آن بسنده می‌کنیم که عبارت‌اند از: | ||
==وقف [[املاک]] زراعی== | |||
این گونه از املاک موقوفه، گاهی [[زمین]] [[کشاورزی]] باغ و نخلستان بوده است همچون باغ‌ها<ref>عبدالملک ابن‌هشام، سیرۀ ابن‌هشام، ج۲، ص۱۶۴؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۱۶۲.</ref>، [[زمین‌ها]]<ref>محمد بن اسماعیل بخاری، صحیح بخاری، ج۸، ص۴؛ ابن‌فرحون، تاریخ المدینه المنوره، ج۱، ص۱۷۳؛ محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۲۹۳-۲۹۴؛ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج۲، ص۵۱۲-۵۱۳ و ص۱۶۰.</ref> و نخلستان‌هایی مانند «بٌوَیرَه»<ref>«البٌوَیرَه» تصغیر بئر است، به معنای چاهی که از آن آب می‌کشند (یاقوت بن عبدالله حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۵۱۲، مادۀ «بویره»).</ref> در [[قُبا]] که [[پیامبر]]{{صل}} آنها را بر [[نیازمندان]] درراه‌مانده و [[فقیران]] و بینوایان وقف کرده است<ref>علی احمدی میانجی، مالکیت خصوصی در اسلام، ص۶۱.</ref> و زمین‌هایی همچون سُوَیقَه<ref>«سُوَیقَه» محلی در نزدیکی مدینه که آل‌علی در آنجا سکونت داشته‌اند (یاقوت بن عبدالله حموی، معجم البلدان، ج۳، ص۲۸۶؛ نورالدین علی بن محمد سمهودی، وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی، ج۳-۴، ص۱۲۳۹).</ref>، [[فقیران]]<ref>«فقیران» نام دو مکان در نزدیکی مدینه است (نورالدین علی بن احمد سمهودی، وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی، ج۴، ص۱۲۸۲).</ref> و مزارعی در «حَرَّهُ الرَّجلاء»<ref>«الحَرَّه الرَّجلاء» سرزمینی واقع بین مدینه و شام دارای سنگ‌هایی است سخت که رفت‌وآمد در آن سخت است و بخش بالای آن سیاه و بخش پایینی آن سفید است (یاقوت بن عبدالله حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۲۴۶؛ نورالدین علی بن احمد سمهودی، وفاء الوفاء باخبا ردار المصطفی، ج۳-۴، ص۱۱۸۶).</ref> به نام «بَیضاء» و «قُصَیبَه»<ref>«القٌصَیبَه» منطقه‌ای بین خیبر و مدینه (یاقوت بن عبدالله حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۳۶۶؛ نورالدین علی بن احمد سمهودی، وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی،۴-۳، صص۱۱۸۶و ۱۲۹۱).</ref> که [[امیر مؤمنان]]{{ع}} آنها را [[وقف]] کرده است<ref>ابن‌فرحون، تاریخ المدینه المنوره، ج۱، ص۲۲۵-۲۲۶؛ نورالدین علی بن احمد سمهودی، وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی، ج۴-۳، ص۱۱۸۶.</ref>؛ همچنین صد هزار [[نخل]] غرس‌شدۀ به دست [[مبارک]] حضرت که بر پایۀ برخی از گزارش‌ها وقف در این موارد شده است<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل أبی‌طالب، ج۲، ص۱۲۳.</ref> و به این گونۀ از [[املاک]] زراعی هم محدود نشده است، بلکه در مواردی چشمه‌ها، چاه‌ها یا قنات‌هایی همچون چشمه‌ها و چاه‌های یَنبُع<ref>«ینبع» به فتح سپس سکون و باء مضمومه و عین مهمله، دهی است که در جانب راست «رضوی» واقع شده است و میزان مسافتِ از مدینه به آنجا از سوی دریا، به اندازه یک شب راه است و به بنی‌حسن بن علی بن أبی‌طالب متعلق است و دارای چشمه‌های آب شیرین است. (یاقوت بن عبدالله حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۴۴۹).</ref> که صد [[چاه]] و چشمه بوده است و به دست مبارک امیر مؤمنان{{ع}} حفر و احداث و وقف شده است<ref>{{متن حدیث|وَ أَخْرَجَ مِائَةَ عَيْنٍ بِيَنْبُعَ وَ جَعَلَهَا لِلْحَجِيجِ وَ هُوَ بَاقٍ إِلَى يَوْمِنَا هَذَا}} (ابن‌فرحون، تاریخ المدینه المنوره، ج۱، ص۲۱؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل أبی‌طالب، ج۲، ص۱۲۳؛ محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج۴۱، ص۳۲).</ref>؛ نیز چشمه‌هایی مانند «عین البحیر، عین ابی‌نیزر، عین نولاء» که از چشمه‌های معروف و گاهی همچون [[ینبع]] پرآب بودند و آب آنها همچون گردن شتر فوران داشته است به دست [[امیر مؤمنان]]{{ع}} صدقۀ [[حاجیان]] و [[زایران]] بیت‌الله‌الحرام و [[درراه‌ماندگان]] شده است<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۷، ص۵۴-۵۵؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۹، ص۱۴۸.</ref>؛ همچنین چشمه‌هایی مانند «ابی‌نَیزَر» و «بغَیبِغَه» که چنین شرایطی داشتند و آب آنها همچون گردن شتر جستن می‌گرفت و جاری می‌شد درحالی که [[امیرمؤمنان]]{{ع}} از کلنگ‌زدن در آن به‌تندی نفس می‌کشید و عرق از جبین [[مبارک]] خود [[پاک]] می‌کرد، آن را [[وقف]] کرد و فرمود: «اُشهِدُ اللهَ اَنَّها صَدَقَه» [[خدا]] را [[شاهد]] می‌گیرم بر اینکه این مزرعه [[صدقه]] است<ref>شیخ‌عباس قمی، الکنی والالقاب، ج۳، ص۱۳۸.</ref>؛ سپس [[لوح]] و دواتی خواست و نوشت: «این صدقۀ علی امیر مؤمنان بر [[فقیران]] [[مدینه]] و درراه‌ماندگان است»<ref>محمد بن یزید مبرد، الکامل فی اللغه والادب، ج۲، ص۱۷۲-۱۷۳؛ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج۱۴، ص۶۲.</ref>؛ افزون بر این، چهار [[چاه]] دیگر در «حَرّه الرَجلاء» از [[صدقات]] امیرمؤمنان{{ع}} است که به آنها «[[ذات کمات]]» گفته‌اند<ref>ابن‌فرحون، تاریخ المدینه المنوره، ج۱، ص۲۲۴.</ref> که گرچه در وقف آن بر فقیران - همچون بسیاری از موارد دیگر - تصریحی نشده است، می‌توان گفت: وقف نیازمندانی بوده که [[تهیدستان]] نیز گروهی از آنان بوده‌اند؛ زیرا از جمله اصول [[حاکم]] بر وقف [[معصومان]]، رفع نیاز [[نیازمندان]] بوده است. برای [[فاطمۀ زهرا]]{{س}} نیز در این بخش از [[موقوفات]]، از وقف املاکی بر نیازمندان گزارش شده است که روستایی به نام «امّ‌العیال»<ref>«اُمّ العِیال» به کسر عین مهمله، قریه‌ای است میان مکه و مدینه (یاقوت بن عبدالله حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۲۵۴).</ref> نمونه‌ای از آنهاست<ref>نورالدین علی بن محمد سمهودی، وفاء الوفاء، ص۱۱۱۷.</ref> و باغ‌های هفت‌گانه‌ای که از پدرش [[رسول خدا]] به [[ارث]] برده بودند و به آنها اشاره گردید<ref>ر.ک: همین کتاب، گفتار اول از فصل دوم، «منابع کسب درآمد».</ref> از دیگر نمونه‌هایی است که [[وقف]] فرمودند و تولیت آن را به همسرش علی{{ع}} و پس از آن حضرت به [[حسنین]] و از پس آنان به بزرگ‌ترین [[فرزندان]] خود سپرده است و [[خدا]] را بر آن [[شاهد]] و [[مقداد]] ابن‌اسود کندی و [[زبیر بن عوام]] را برآن [[گواه]] گرفته است. [[امام حسین]]{{ع}} نیز [[زمین]] و چیزهای دیگری را که به [[ارث]] برده بود، پیش از تحویل‌گرفتن آنها را وقف کرد<ref>شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۱۸۰؛ محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۱۱۳.</ref>.<ref>[[محمد حسین علی اکبری|علی اکبری، محمد حسین]]، [[سیره معصومان در فقرزدایی (کتاب)|سیره معصومان در فقرزدایی]]، ص ۱۷۸.</ref> | این گونه از املاک موقوفه، گاهی [[زمین]] [[کشاورزی]] باغ و نخلستان بوده است همچون باغ‌ها<ref>عبدالملک ابن‌هشام، سیرۀ ابن‌هشام، ج۲، ص۱۶۴؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۱۶۲.</ref>، [[زمین‌ها]]<ref>محمد بن اسماعیل بخاری، صحیح بخاری، ج۸، ص۴؛ ابن‌فرحون، تاریخ المدینه المنوره، ج۱، ص۱۷۳؛ محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۲۹۳-۲۹۴؛ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج۲، ص۵۱۲-۵۱۳ و ص۱۶۰.</ref> و نخلستان‌هایی مانند «بٌوَیرَه»<ref>«البٌوَیرَه» تصغیر بئر است، به معنای چاهی که از آن آب می‌کشند (یاقوت بن عبدالله حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۵۱۲، مادۀ «بویره»).</ref> در [[قُبا]] که [[پیامبر]]{{صل}} آنها را بر [[نیازمندان]] درراه‌مانده و [[فقیران]] و بینوایان وقف کرده است<ref>علی احمدی میانجی، مالکیت خصوصی در اسلام، ص۶۱.</ref> و زمین‌هایی همچون سُوَیقَه<ref>«سُوَیقَه» محلی در نزدیکی مدینه که آل‌علی در آنجا سکونت داشته‌اند (یاقوت بن عبدالله حموی، معجم البلدان، ج۳، ص۲۸۶؛ نورالدین علی بن محمد سمهودی، وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی، ج۳-۴، ص۱۲۳۹).</ref>، [[فقیران]]<ref>«فقیران» نام دو مکان در نزدیکی مدینه است (نورالدین علی بن احمد سمهودی، وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی، ج۴، ص۱۲۸۲).</ref> و مزارعی در «حَرَّهُ الرَّجلاء»<ref>«الحَرَّه الرَّجلاء» سرزمینی واقع بین مدینه و شام دارای سنگ‌هایی است سخت که رفت‌وآمد در آن سخت است و بخش بالای آن سیاه و بخش پایینی آن سفید است (یاقوت بن عبدالله حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۲۴۶؛ نورالدین علی بن احمد سمهودی، وفاء الوفاء باخبا ردار المصطفی، ج۳-۴، ص۱۱۸۶).</ref> به نام «بَیضاء» و «قُصَیبَه»<ref>«القٌصَیبَه» منطقه‌ای بین خیبر و مدینه (یاقوت بن عبدالله حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۳۶۶؛ نورالدین علی بن احمد سمهودی، وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی،۴-۳، صص۱۱۸۶و ۱۲۹۱).</ref> که [[امیر مؤمنان]]{{ع}} آنها را [[وقف]] کرده است<ref>ابن‌فرحون، تاریخ المدینه المنوره، ج۱، ص۲۲۵-۲۲۶؛ نورالدین علی بن احمد سمهودی، وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی، ج۴-۳، ص۱۱۸۶.</ref>؛ همچنین صد هزار [[نخل]] غرس‌شدۀ به دست [[مبارک]] حضرت که بر پایۀ برخی از گزارش‌ها وقف در این موارد شده است<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل أبی‌طالب، ج۲، ص۱۲۳.</ref> و به این گونۀ از [[املاک]] زراعی هم محدود نشده است، بلکه در مواردی چشمه‌ها، چاه‌ها یا قنات‌هایی همچون چشمه‌ها و چاه‌های یَنبُع<ref>«ینبع» به فتح سپس سکون و باء مضمومه و عین مهمله، دهی است که در جانب راست «رضوی» واقع شده است و میزان مسافتِ از مدینه به آنجا از سوی دریا، به اندازه یک شب راه است و به بنی‌حسن بن علی بن أبی‌طالب متعلق است و دارای چشمه‌های آب شیرین است. (یاقوت بن عبدالله حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۴۴۹).</ref> که صد [[چاه]] و چشمه بوده است و به دست مبارک امیر مؤمنان{{ع}} حفر و احداث و وقف شده است<ref>{{متن حدیث|وَ أَخْرَجَ مِائَةَ عَيْنٍ بِيَنْبُعَ وَ جَعَلَهَا لِلْحَجِيجِ وَ هُوَ بَاقٍ إِلَى يَوْمِنَا هَذَا}} (ابن‌فرحون، تاریخ المدینه المنوره، ج۱، ص۲۱؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل أبی‌طالب، ج۲، ص۱۲۳؛ محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج۴۱، ص۳۲).</ref>؛ نیز چشمه‌هایی مانند «عین البحیر، عین ابی‌نیزر، عین نولاء» که از چشمه‌های معروف و گاهی همچون [[ینبع]] پرآب بودند و آب آنها همچون گردن شتر فوران داشته است به دست [[امیر مؤمنان]]{{ع}} صدقۀ [[حاجیان]] و [[زایران]] بیت‌الله‌الحرام و [[درراه‌ماندگان]] شده است<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۷، ص۵۴-۵۵؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۹، ص۱۴۸.</ref>؛ همچنین چشمه‌هایی مانند «ابی‌نَیزَر» و «بغَیبِغَه» که چنین شرایطی داشتند و آب آنها همچون گردن شتر جستن می‌گرفت و جاری می‌شد درحالی که [[امیرمؤمنان]]{{ع}} از کلنگ‌زدن در آن به‌تندی نفس می‌کشید و عرق از جبین [[مبارک]] خود [[پاک]] می‌کرد، آن را [[وقف]] کرد و فرمود: «اُشهِدُ اللهَ اَنَّها صَدَقَه» [[خدا]] را [[شاهد]] می‌گیرم بر اینکه این مزرعه [[صدقه]] است<ref>شیخ‌عباس قمی، الکنی والالقاب، ج۳، ص۱۳۸.</ref>؛ سپس [[لوح]] و دواتی خواست و نوشت: «این صدقۀ علی امیر مؤمنان بر [[فقیران]] [[مدینه]] و درراه‌ماندگان است»<ref>محمد بن یزید مبرد، الکامل فی اللغه والادب، ج۲، ص۱۷۲-۱۷۳؛ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج۱۴، ص۶۲.</ref>؛ افزون بر این، چهار [[چاه]] دیگر در «حَرّه الرَجلاء» از [[صدقات]] امیرمؤمنان{{ع}} است که به آنها «[[ذات کمات]]» گفته‌اند<ref>ابن‌فرحون، تاریخ المدینه المنوره، ج۱، ص۲۲۴.</ref> که گرچه در وقف آن بر فقیران - همچون بسیاری از موارد دیگر - تصریحی نشده است، می‌توان گفت: وقف نیازمندانی بوده که [[تهیدستان]] نیز گروهی از آنان بوده‌اند؛ زیرا از جمله اصول [[حاکم]] بر وقف [[معصومان]]، رفع نیاز [[نیازمندان]] بوده است. برای [[فاطمۀ زهرا]]{{س}} نیز در این بخش از [[موقوفات]]، از وقف املاکی بر نیازمندان گزارش شده است که روستایی به نام «امّ‌العیال»<ref>«اُمّ العِیال» به کسر عین مهمله، قریه‌ای است میان مکه و مدینه (یاقوت بن عبدالله حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۲۵۴).</ref> نمونه‌ای از آنهاست<ref>نورالدین علی بن محمد سمهودی، وفاء الوفاء، ص۱۱۱۷.</ref> و باغ‌های هفت‌گانه‌ای که از پدرش [[رسول خدا]] به [[ارث]] برده بودند و به آنها اشاره گردید<ref>ر.ک: همین کتاب، گفتار اول از فصل دوم، «منابع کسب درآمد».</ref> از دیگر نمونه‌هایی است که [[وقف]] فرمودند و تولیت آن را به همسرش علی{{ع}} و پس از آن حضرت به [[حسنین]] و از پس آنان به بزرگ‌ترین [[فرزندان]] خود سپرده است و [[خدا]] را بر آن [[شاهد]] و [[مقداد]] ابن‌اسود کندی و [[زبیر بن عوام]] را برآن [[گواه]] گرفته است. [[امام حسین]]{{ع}} نیز [[زمین]] و چیزهای دیگری را که به [[ارث]] برده بود، پیش از تحویل‌گرفتن آنها را وقف کرد<ref>شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۱۸۰؛ محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۱۱۳.</ref>.<ref>[[محمد حسین علی اکبری|علی اکبری، محمد حسین]]، [[سیره معصومان در فقرزدایی (کتاب)|سیره معصومان در فقرزدایی]]، ص ۱۷۸.</ref> | ||
==وقف غلاّت و محصول باغ و مزرعه== | |||
حضرات [[معصومان]] گاهی به لحاظ نیاز آسیب‌پذیران [[جامعه]] و آنان که [[املاک]] یا توانی برای تأمین غلّه و آذوقۀ مورد نیاز خود نداشته‌اند، محصول مزارع خود را وقف می‌کرده‌اند. بر پایه برخی از گزارش‌ها [[امیر مؤمنان]]{{ع}} [[اراضی]] وسیعی را با دستِ [[مبارک]] خود آمادۀ کشت و زرع می‌کرد و با حمل بارهایی از هسته خرما به اراضی و غرس آنها و نیز حفر چاه‌ها و احداث چشمه‌ها یا قنات‌هایی آنها را آبیاری می‌کرد و بی‌آنکه بخشی از محصول آن را به خود یا بازماندگانش اختصاص دهد، همه آن را در [[راه خدا]] [[صدقه]] می‌داد و وقف بر [[نیازمندان]] می‌کرد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۵، ص۷۵؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۵، ص۱۴۷.</ref>. | حضرات [[معصومان]] گاهی به لحاظ نیاز آسیب‌پذیران [[جامعه]] و آنان که [[املاک]] یا توانی برای تأمین غلّه و آذوقۀ مورد نیاز خود نداشته‌اند، محصول مزارع خود را وقف می‌کرده‌اند. بر پایه برخی از گزارش‌ها [[امیر مؤمنان]]{{ع}} [[اراضی]] وسیعی را با دستِ [[مبارک]] خود آمادۀ کشت و زرع می‌کرد و با حمل بارهایی از هسته خرما به اراضی و غرس آنها و نیز حفر چاه‌ها و احداث چشمه‌ها یا قنات‌هایی آنها را آبیاری می‌کرد و بی‌آنکه بخشی از محصول آن را به خود یا بازماندگانش اختصاص دهد، همه آن را در [[راه خدا]] [[صدقه]] می‌داد و وقف بر [[نیازمندان]] می‌کرد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۵، ص۷۵؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۵، ص۱۴۷.</ref>. | ||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
[[حضرت موسی بن جعفر]]{{ع}} نیز مزرعه‌ای مشتمل بر [[زمین]] خرما، آب آسیاب و امثال آنها داشته است که به متولی [[وقف]] خود در آن سفارش کرده است سی درخت خرمای مزرعه را به فقرای [[آبادی]] اختصاص بدهد و درآمد باقیمانده آن را پس از کسر مخارج مزرعه میان [[فرزندان]] آن حضرت تقسیم کند<ref>محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۳۱۴؛ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۷، ص۷۵؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۱۸۴.</ref>.<ref>[[محمد حسین علی اکبری|علی اکبری، محمد حسین]]، [[سیره معصومان در فقرزدایی (کتاب)|سیره معصومان در فقرزدایی]]، ص ۱۸۱.</ref> | [[حضرت موسی بن جعفر]]{{ع}} نیز مزرعه‌ای مشتمل بر [[زمین]] خرما، آب آسیاب و امثال آنها داشته است که به متولی [[وقف]] خود در آن سفارش کرده است سی درخت خرمای مزرعه را به فقرای [[آبادی]] اختصاص بدهد و درآمد باقیمانده آن را پس از کسر مخارج مزرعه میان [[فرزندان]] آن حضرت تقسیم کند<ref>محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۳۱۴؛ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۷، ص۷۵؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۱۸۴.</ref>.<ref>[[محمد حسین علی اکبری|علی اکبری، محمد حسین]]، [[سیره معصومان در فقرزدایی (کتاب)|سیره معصومان در فقرزدایی]]، ص ۱۸۱.</ref> | ||
==وقف [[خانه]]== | |||
[[امیر مؤمنان]]{{ع}} خانه‌ای در محله [[بنی‌زریق]] [[مدینه]] داشت که آن را بر خاله‌های خود وقف کرد که تا [[زمان]] [[حیات]] از آن بهره‌مند باشند و پس از [[وفات]] آنان بر [[نیازمندان]] از [[مسلمانان]] وقف باشد<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۲۴۸؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۹، ص۱۳۱.</ref>. [[امام حسین]]{{ع}} نیز افزون بر آنچه گفته آمد<ref>همین کتاب، ص۱۵۸ بحث املاک زراعی.</ref>، از وقف زمین و دیگر [[اموال]] موروثی خود خانه‌ای را نیز وقف نیازمندان کرد<ref>نعمان بن محمد تمیمی مغربی، دعائم الاسلام، ص۳۳۹، ح۱۲۷۱؛ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج۲، ص۵۱۱.</ref>.<ref>[[محمد حسین علی اکبری|علی اکبری، محمد حسین]]، [[سیره معصومان در فقرزدایی (کتاب)|سیره معصومان در فقرزدایی]]، ص ۱۸۲.</ref> | [[امیر مؤمنان]]{{ع}} خانه‌ای در محله [[بنی‌زریق]] [[مدینه]] داشت که آن را بر خاله‌های خود وقف کرد که تا [[زمان]] [[حیات]] از آن بهره‌مند باشند و پس از [[وفات]] آنان بر [[نیازمندان]] از [[مسلمانان]] وقف باشد<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۲۴۸؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۹، ص۱۳۱.</ref>. [[امام حسین]]{{ع}} نیز افزون بر آنچه گفته آمد<ref>همین کتاب، ص۱۵۸ بحث املاک زراعی.</ref>، از وقف زمین و دیگر [[اموال]] موروثی خود خانه‌ای را نیز وقف نیازمندان کرد<ref>نعمان بن محمد تمیمی مغربی، دعائم الاسلام، ص۳۳۹، ح۱۲۷۱؛ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج۲، ص۵۱۱.</ref>.<ref>[[محمد حسین علی اکبری|علی اکبری، محمد حسین]]، [[سیره معصومان در فقرزدایی (کتاب)|سیره معصومان در فقرزدایی]]، ص ۱۸۲.</ref> | ||
==وقف اثاثیه خانه== | |||
[[فاطمۀ زهرا]]{{س}} اثاثیه‌ای که در [[منزل]] داشت، وقف دختر [[ابوذر غفاری]] کرد و آن‌گاه افزود اگر یکی از کسانی که چیزی را برایش [[وصیت]] کردم پیش از آنکه به او پرداخت شود در گذشت، سهم او به [[فقرا]] و [[مساکین]] پرداخت گردد<ref>محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج۱۰۰، ص۱۸۵-۱۸۴؛ محمدتقی مجلسی، روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج۱۱، ص۱۵۹.</ref>. از سفارش پایانی آن حضرت معلوم می‌شود [[موقوفات]] دیگری نیز بر افرادی داشته است که آنها را در فرض عدم حیات افراد اولیه، بر فقرا و نیازمندان وقف کرده است [[امام صادق]]{{ع}} نیز تمام اموال خود را بر بنی‌هاشم و [[بنی‌عبدالمطلب]] وقف کرد و به [[روایت]] [[شافعی]] و [[بیهقی]] از عدّه‌ای از [[اهل بیت]] غیر آنها دیگران را هم مشمول [[اموال]] موقوفۀ خود قرار داد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۷، ص۴۴؛ محمد بن ادریس شافعی، کتاب الامّ، ج۳، صص۲۷۹ و۲۸۱؛ احمد بن حسین بیهقی، السنن الکبری، ج۱، ص۱۶۱.</ref>. برای دیگر حضرات [[معصومان]] نیز موقوفاتی در اشکال گوناگون آن بوده است؛ از جمله در برخی از [[منابع روایی]] از حضور [[امام صادق]] و [[امام کاظم]]{{ع}} در عرصه [[وقف]] چنین گزارش شده است که [[موسی بن جعفر]]{{ع}} در [[وصیت‌نامه]] خود می‌نویسد: «تولیت ثلث موقوفه پدرم امام صادق{{ع}} و ثلث خودم نیز با او (فرزندم [[علی بن موسی]]{{ع}}) است»<ref>محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۱، ص۳۱۶.</ref>. پس با استناد به [[روایت‌ها]] و گزارش‌های ثبت‌شده در منابع معتبر [[روایی]] و [[تاریخی]] می‌توان گفت: موقوفاتی در اشکال گوناگون - چنان‌که به اشارت گذشت - برای حضرات معصومان در [[حمایت]] از [[تهیدستان]] حتی آیندگان آنان بوده است که آن حضرات افزون بر اینکه در [[حیات]] خود عامل به آن بوده‌اند، همواره بر چگونگی [[مصرف]] آن در [[زمان]] پس از خود سفارش کرده‌اند؛ چنان‌که [[امیرمؤمنان]]{{ع}} پس از باز گشت از [[صفین]]، درباره اموال موقوفه خود به فرزندش [[حسن بن علی]]{{ع}} نوشت: | [[فاطمۀ زهرا]]{{س}} اثاثیه‌ای که در [[منزل]] داشت، وقف دختر [[ابوذر غفاری]] کرد و آن‌گاه افزود اگر یکی از کسانی که چیزی را برایش [[وصیت]] کردم پیش از آنکه به او پرداخت شود در گذشت، سهم او به [[فقرا]] و [[مساکین]] پرداخت گردد<ref>محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج۱۰۰، ص۱۸۵-۱۸۴؛ محمدتقی مجلسی، روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج۱۱، ص۱۵۹.</ref>. از سفارش پایانی آن حضرت معلوم می‌شود [[موقوفات]] دیگری نیز بر افرادی داشته است که آنها را در فرض عدم حیات افراد اولیه، بر فقرا و نیازمندان وقف کرده است [[امام صادق]]{{ع}} نیز تمام اموال خود را بر بنی‌هاشم و [[بنی‌عبدالمطلب]] وقف کرد و به [[روایت]] [[شافعی]] و [[بیهقی]] از عدّه‌ای از [[اهل بیت]] غیر آنها دیگران را هم مشمول [[اموال]] موقوفۀ خود قرار داد<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۷، ص۴۴؛ محمد بن ادریس شافعی، کتاب الامّ، ج۳، صص۲۷۹ و۲۸۱؛ احمد بن حسین بیهقی، السنن الکبری، ج۱، ص۱۶۱.</ref>. برای دیگر حضرات [[معصومان]] نیز موقوفاتی در اشکال گوناگون آن بوده است؛ از جمله در برخی از [[منابع روایی]] از حضور [[امام صادق]] و [[امام کاظم]]{{ع}} در عرصه [[وقف]] چنین گزارش شده است که [[موسی بن جعفر]]{{ع}} در [[وصیت‌نامه]] خود می‌نویسد: «تولیت ثلث موقوفه پدرم امام صادق{{ع}} و ثلث خودم نیز با او (فرزندم [[علی بن موسی]]{{ع}}) است»<ref>محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۱، ص۳۱۶.</ref>. پس با استناد به [[روایت‌ها]] و گزارش‌های ثبت‌شده در منابع معتبر [[روایی]] و [[تاریخی]] می‌توان گفت: موقوفاتی در اشکال گوناگون - چنان‌که به اشارت گذشت - برای حضرات معصومان در [[حمایت]] از [[تهیدستان]] حتی آیندگان آنان بوده است که آن حضرات افزون بر اینکه در [[حیات]] خود عامل به آن بوده‌اند، همواره بر چگونگی [[مصرف]] آن در [[زمان]] پس از خود سفارش کرده‌اند؛ چنان‌که [[امیرمؤمنان]]{{ع}} پس از باز گشت از [[صفین]]، درباره اموال موقوفه خود به فرزندش [[حسن بن علی]]{{ع}} نوشت: | ||
این [[دستوری]] است که [[بنده خدا]] [[علی بن أبی‌طالب]] در چگونگی [[تصرف]] در اموالش برای [[خشنودی خدا]] صادر کرده است. [[سرپرستی]] آن به عهده حسن بن علی است که به [[شایستگی]] از آن مصرف و [[انفاق]] نماید و با پیشامدی برای وی حسین سرپرستی آن را بر عهده بگیرد. با کسی که اموال در دست او است، شرط می‌کنم اصل [[مال]] را [[حفظ]] کند و میوه و درآمدش را در راهی که دستور داده‌ام، انفاق نماید. از نهال‌های [[نخل]] نفروشد تا تمام این [[سرزمین]] زیر [[پوشش]] نخل قرار بگیرد و آباد شود<ref>نهج البلاغه، ترجمه دشتی، ص۱۵۱، نامه ۲۴؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۵، ص۱۴۶-۱۵۰.</ref>. | این [[دستوری]] است که [[بنده خدا]] [[علی بن أبی‌طالب]] در چگونگی [[تصرف]] در اموالش برای [[خشنودی خدا]] صادر کرده است. [[سرپرستی]] آن به عهده حسن بن علی است که به [[شایستگی]] از آن مصرف و [[انفاق]] نماید و با پیشامدی برای وی حسین سرپرستی آن را بر عهده بگیرد. با کسی که اموال در دست او است، شرط می‌کنم اصل [[مال]] را [[حفظ]] کند و میوه و درآمدش را در راهی که دستور داده‌ام، انفاق نماید. از نهال‌های [[نخل]] نفروشد تا تمام این [[سرزمین]] زیر [[پوشش]] نخل قرار بگیرد و آباد شود<ref>نهج البلاغه، ترجمه دشتی، ص۱۵۱، نامه ۲۴؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۵، ص۱۴۶-۱۵۰.</ref>. | ||