۳۳٬۷۴۹
ویرایش
دلیل عقلی علم غیب امامان چیست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - '{{عربی|اندازه=155%|' به '{{عربی|اندازه=100%|'
جز (جایگزینی متن - ' مومن ' به ' مؤمن ') |
جز (جایگزینی متن - '{{عربی|اندازه=155%|' به '{{عربی|اندازه=100%|') |
||
| خط ۵۱: | خط ۵۱: | ||
::::::آیت‌الله '''[[ناصر مکارم شیرازی]]''' در کتاب ''«[http://makarem.ir/compilation/Reader.aspx?lid=0&mid=17238&catid=0&pid=61859 پیام قرآن]»'' و ''«[http://lib.eshia.ir/27575/25/152 تفسیر نمونه]»'' در این‌باره گفته است: | ::::::آیت‌الله '''[[ناصر مکارم شیرازی]]''' در کتاب ''«[http://makarem.ir/compilation/Reader.aspx?lid=0&mid=17238&catid=0&pid=61859 پیام قرآن]»'' و ''«[http://lib.eshia.ir/27575/25/152 تفسیر نمونه]»'' در این‌باره گفته است: | ||
:::::*«ما می‌دانیم دایره ماموریت پیشوایان هم از نظر زمان و هم از نظر مکان بسیار گسترده بوده است. مخصوصاً در مورد رسالت پیامبر اسلام و امامت امامان{{عم}} این مأموریت، جهانی و جاودانی است؛ یعنی هم تمام روی زمین را شامل می‌شود و هم تمام زمان‌ها را تا دامنه قیامت دربرمی‌گیرد. آیا کسی که مثلا استاندار استانی باشد می‌تواند مأموریت خود را در آن استان بدون آگاهی از اوضاع مردم استان و امکانات منطقه و امتیازات و محرومیت‌های آنها انجام دهد؟ مسلّماً قادر نیست. با این حال چگونه پیامبری که مبعوث به پیامبری برای تمام مردم دنیا تا دامنه قیامت می‌باشد ممکن است رسالت خویش را بدون آگاهی از وضع جهان تا آخرین روز مأموریتش انجام دهد؟! مسلم است که آنها از طریق [[علوم معمولی]] نمی‌توانستند تمام اعصار و قرون را ببینند؛ یا از تمام اقوام و طوائف آگاه باشند؛ پس راهی جز از طریق [[علم غیب]] "به [[تعلیم الهی]]" وجود نخواهد داشت. از این گذشته مأموریت آنها، ظاهر و باطن اجتماع و درون و برون انسانها را شامل می‌شده، و قلمرو آنها تنها ظواهر نبوده است؛ این گستردگی مأموریت نیز ایجاب می‌کند که اجمالاً از اسرار درون مردم جامعه نیز آگاه باشند؛ این همان چیزی است که در [[روایات]] متعدد به صورت یک [[استدلال عقلی]] منعکس است و نه یک [[حکم تعبدی]]. مثلاً [[امام صادق]] {{ع}}، به یکی از [[راویان اخبار]] به نام [[عبدالعزیز الصائغ]] می‌فرماید: {{عربی|اندازه=150%|«اَتَرى اَنَّ اللهَ اسْتَرْعى رَاعِیاً عَلى عِبَادِهِ وَ اسْتَخْلَفَ خَلیفَةً عَلَیْهِمْ یَحْجُبُ عَنْهُ شَیْئاً مِنْ اُمُورِهِمْ»}}»<ref>آیا تو فکر می‌کنی ممکن است خداوند سرپرستی بر بندگان خود بگمارد، و خلیفه‌ای برای آنها قرار دهد و چیزی از امور و اسرار آنان بر وی مکتوم باشد؟؛ [[بصائر الدرجات (کتاب)|بصائر الدرجات]]، طبق نقل [[بحارالأنوار (کتاب)|بحارالأنوار]]، ج ۲۶، صفحه ۱۳۷، حدیث ۲.</ref>. همین معنا به تعبیر روشن‌تری در حدیث [[ابراهیم بن عمر]] آمده است که می‌گوید: [[امام صادق]] {{ع}} فرمود: {{عربی|اندازه=150%|«مَنْ زَعَمَ اَنَّ اللهَ یَحْتَجُّ بِعَبْد فى بِلاَدِهِ ثُمَّ یَسْتُرُ عَنْهُ جَمیعَ مَا یَحْتَاجُ اِلَیهِ فَقَدْ اِفْتَرى عَلَى اللهِ»}}<ref>کسی که گمان کند خداوند بنده‌ای را حجت خویش در زمین قرار داده، سپس تمام نیازهای او را از او پنهان دارد بر خدا افترا زده است؛ [[بصائر الدرجات (کتاب)|بصائر الدرجات]]، طبق نقل [[بحارالأنوار (کتاب)|بحارالأنوار]]، ج ۲۶، صفحه ۱۳۹، حدیث ۸.</ref>»<ref>[http://makarem.ir/compilation/Reader.aspx?lid=0&mid=17238&catid=0&pid=61859 [[پیام قرآن ج۷ (کتاب)|پیام قرآن]]، ج۷، ص ۲۴۶.]</ref>. | :::::*«ما می‌دانیم دایره ماموریت پیشوایان هم از نظر زمان و هم از نظر مکان بسیار گسترده بوده است. مخصوصاً در مورد رسالت پیامبر اسلام و امامت امامان{{عم}} این مأموریت، جهانی و جاودانی است؛ یعنی هم تمام روی زمین را شامل می‌شود و هم تمام زمان‌ها را تا دامنه قیامت دربرمی‌گیرد. آیا کسی که مثلا استاندار استانی باشد می‌تواند مأموریت خود را در آن استان بدون آگاهی از اوضاع مردم استان و امکانات منطقه و امتیازات و محرومیت‌های آنها انجام دهد؟ مسلّماً قادر نیست. با این حال چگونه پیامبری که مبعوث به پیامبری برای تمام مردم دنیا تا دامنه قیامت می‌باشد ممکن است رسالت خویش را بدون آگاهی از وضع جهان تا آخرین روز مأموریتش انجام دهد؟! مسلم است که آنها از طریق [[علوم معمولی]] نمی‌توانستند تمام اعصار و قرون را ببینند؛ یا از تمام اقوام و طوائف آگاه باشند؛ پس راهی جز از طریق [[علم غیب]] "به [[تعلیم الهی]]" وجود نخواهد داشت. از این گذشته مأموریت آنها، ظاهر و باطن اجتماع و درون و برون انسانها را شامل می‌شده، و قلمرو آنها تنها ظواهر نبوده است؛ این گستردگی مأموریت نیز ایجاب می‌کند که اجمالاً از اسرار درون مردم جامعه نیز آگاه باشند؛ این همان چیزی است که در [[روایات]] متعدد به صورت یک [[استدلال عقلی]] منعکس است و نه یک [[حکم تعبدی]]. مثلاً [[امام صادق]] {{ع}}، به یکی از [[راویان اخبار]] به نام [[عبدالعزیز الصائغ]] می‌فرماید: {{عربی|اندازه=150%|«اَتَرى اَنَّ اللهَ اسْتَرْعى رَاعِیاً عَلى عِبَادِهِ وَ اسْتَخْلَفَ خَلیفَةً عَلَیْهِمْ یَحْجُبُ عَنْهُ شَیْئاً مِنْ اُمُورِهِمْ»}}»<ref>آیا تو فکر می‌کنی ممکن است خداوند سرپرستی بر بندگان خود بگمارد، و خلیفه‌ای برای آنها قرار دهد و چیزی از امور و اسرار آنان بر وی مکتوم باشد؟؛ [[بصائر الدرجات (کتاب)|بصائر الدرجات]]، طبق نقل [[بحارالأنوار (کتاب)|بحارالأنوار]]، ج ۲۶، صفحه ۱۳۷، حدیث ۲.</ref>. همین معنا به تعبیر روشن‌تری در حدیث [[ابراهیم بن عمر]] آمده است که می‌گوید: [[امام صادق]] {{ع}} فرمود: {{عربی|اندازه=150%|«مَنْ زَعَمَ اَنَّ اللهَ یَحْتَجُّ بِعَبْد فى بِلاَدِهِ ثُمَّ یَسْتُرُ عَنْهُ جَمیعَ مَا یَحْتَاجُ اِلَیهِ فَقَدْ اِفْتَرى عَلَى اللهِ»}}<ref>کسی که گمان کند خداوند بنده‌ای را حجت خویش در زمین قرار داده، سپس تمام نیازهای او را از او پنهان دارد بر خدا افترا زده است؛ [[بصائر الدرجات (کتاب)|بصائر الدرجات]]، طبق نقل [[بحارالأنوار (کتاب)|بحارالأنوار]]، ج ۲۶، صفحه ۱۳۹، حدیث ۸.</ref>»<ref>[http://makarem.ir/compilation/Reader.aspx?lid=0&mid=17238&catid=0&pid=61859 [[پیام قرآن ج۷ (کتاب)|پیام قرآن]]، ج۷، ص ۲۴۶.]</ref>. | ||
:::::*«در اينجا دو راه ديگر براى اثبات اين واقعيت كه [[پیامبر]]{{صل}} و [[امامان معصوم]]{{عم}} اجمالاً از اسرار غيب آگاه بودند وجود دارد: '''نخست اينكه:''' مىدانيم دايره ماموريت آنها محدود به مكان و زمان خاصى نبوده، بلكه رسالت [[پیامبر]]{{صل}} و [[امامت]] [[امامان]]{{عم}} جهانى و جاودانى است، چگونه ممكن است كسى چنين ماموريت گستردهاى داشته باشد؟ در حالى كه هيچگونه آگاهى جز بر زمان و محيط محدود خود نداشته باشد؟ آيا كسى را كه مثلا مامور امارت و استاندارى بخش عظيمى از كشورى مىكنند مىتواند از آن منطقه آگاهى نداشته باشد و در عين حال ماموريت خود را به خوبى انجام دهد؟! به تعبير ديگر: [[پیامبر]]{{صل}} و [[امام]]{{ع}} در مدت حيات خود بايد آن چنان احكام الهى را بيان و اجرا كند كه جوابگوى نيازمندی‌هاى همه انسانها در هر زمان و مكان باشد، و اين ممكن نيست مگر اينكه لااقل بخشى از اسرار غيب را بداند. '''ديگر اينكه:''' سه آيه در قرآن مجيد است كه اگر آنها را در كنار هم بچينيم مساله [[علم غیب]] [[پیامبر]]{{صل}} و [[امامان]]{{عم}} از آن روشن مىشود، نخست اينكه قرآن در مورد كسى كه تخت ملكه "سبا" را در يك چشم بر هم زدن نزد "سليمان" آورد يعنى [[آصف بن برخيا]] مىگويد: {{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|[[آیا آیه ۴۰ سوره نمل علم غیب معصوم را اثبات می‌کند؟ (پرسش)|قالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِنْدَهُ قالَ هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّي]]}}﴾}}<ref>«كسى كه دانشى از كتاب داشت گفت من آن را پيش از آنكه چشم بر هم زنى نزد تو خواهم آورد، و هنگامى كه (سليمان) آن را نزد خود مستقر ديد گفت: اين از فضل پروردگار من است.» نمل، آیه۴۰.</ref>. در آيه ديگر مىخوانيم:{{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|[[آیا آیه ۴۳ سوره رعد علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)|قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ]]}}﴾}}<ref>«بگو كافى است براى گواه ميان من و شما، خداوند، و كسى كه علم كتاب نزد او است.»رعد ۴۳</ref>. از سوى ديگر در احاديث متعددى كه در كتب اهل سنت و شيعه نقل شده چنين مىخوانيم كه ابو سعيد خدرى مىگويد «از [[پیامبر|رسول خدا]]{{صل}} معنى {{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ}}﴾}} را سؤال كردم، فرمود: او وصى برادرم سليمان بن داود بود، گفتم: {{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ}}﴾}}" كيست؟ فرمود: {{عربی|اندازه= | :::::*«در اينجا دو راه ديگر براى اثبات اين واقعيت كه [[پیامبر]]{{صل}} و [[امامان معصوم]]{{عم}} اجمالاً از اسرار غيب آگاه بودند وجود دارد: '''نخست اينكه:''' مىدانيم دايره ماموريت آنها محدود به مكان و زمان خاصى نبوده، بلكه رسالت [[پیامبر]]{{صل}} و [[امامت]] [[امامان]]{{عم}} جهانى و جاودانى است، چگونه ممكن است كسى چنين ماموريت گستردهاى داشته باشد؟ در حالى كه هيچگونه آگاهى جز بر زمان و محيط محدود خود نداشته باشد؟ آيا كسى را كه مثلا مامور امارت و استاندارى بخش عظيمى از كشورى مىكنند مىتواند از آن منطقه آگاهى نداشته باشد و در عين حال ماموريت خود را به خوبى انجام دهد؟! به تعبير ديگر: [[پیامبر]]{{صل}} و [[امام]]{{ع}} در مدت حيات خود بايد آن چنان احكام الهى را بيان و اجرا كند كه جوابگوى نيازمندی‌هاى همه انسانها در هر زمان و مكان باشد، و اين ممكن نيست مگر اينكه لااقل بخشى از اسرار غيب را بداند. '''ديگر اينكه:''' سه آيه در قرآن مجيد است كه اگر آنها را در كنار هم بچينيم مساله [[علم غیب]] [[پیامبر]]{{صل}} و [[امامان]]{{عم}} از آن روشن مىشود، نخست اينكه قرآن در مورد كسى كه تخت ملكه "سبا" را در يك چشم بر هم زدن نزد "سليمان" آورد يعنى [[آصف بن برخيا]] مىگويد: {{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|[[آیا آیه ۴۰ سوره نمل علم غیب معصوم را اثبات می‌کند؟ (پرسش)|قالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِنْدَهُ قالَ هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّي]]}}﴾}}<ref>«كسى كه دانشى از كتاب داشت گفت من آن را پيش از آنكه چشم بر هم زنى نزد تو خواهم آورد، و هنگامى كه (سليمان) آن را نزد خود مستقر ديد گفت: اين از فضل پروردگار من است.» نمل، آیه۴۰.</ref>. در آيه ديگر مىخوانيم:{{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|[[آیا آیه ۴۳ سوره رعد علم غیب غیر خدا را اثبات می‌کند؟ (پرسش)|قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ]]}}﴾}}<ref>«بگو كافى است براى گواه ميان من و شما، خداوند، و كسى كه علم كتاب نزد او است.»رعد ۴۳</ref>. از سوى ديگر در احاديث متعددى كه در كتب اهل سنت و شيعه نقل شده چنين مىخوانيم كه ابو سعيد خدرى مىگويد «از [[پیامبر|رسول خدا]]{{صل}} معنى {{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ}}﴾}} را سؤال كردم، فرمود: او وصى برادرم سليمان بن داود بود، گفتم: {{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ}}﴾}}" كيست؟ فرمود: {{عربی|اندازه=100%|«ذَاكَ أَخِي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِب!»}} او برادرم على بن ابى طالب است»<ref>به جلد ۳ "احقاق الحق" صفحه ٢٨٠- ٢٨١ و "نور الثقلين" جلد ٢ صفحه ۵۲۳ مراجعه شود.</ref>. با توجه به اينكه {{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ }}﴾}} كه در مورد "آصف" آمده علم جزئى را مىگويد، و {{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|عِلْمُ الْكِتابِ}}﴾}} كه در باره [[امام علی]]{{ع}} آمده علم كلى را مىگويد، تفاوت ميان مقام علمى "آصف" و [[امام علی|على]]{{ع}} روشن مىگردد. از سوى سوم در آيه ٨٩ سوره نحل مىخوانيم: {{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْءٍ}}﴾}} «ما قرآن را بر تو نازل كرديم كه بيانگر هر چيزى است». روشن است كسى كه عالم به اسرار چنين كتابى باشد، بايد اسرار غيب را بداند، و اين دليلى است آشكار بر اينكه ممكن است انسانى از اولياء اللَّه، از اسرار غيب به فرمان خدا آگاه گردد»<ref>[http://lib.eshia.ir/27575/25/152 تفسير نمونه، ج۲۵، ص۱۵۲.]</ref>. | ||
{{پایان جمع شدن}} | {{پایان جمع شدن}} | ||
| خط ۹۶: | خط ۹۶: | ||
::::::«بعد از بیان چند حدیث از [[اهل سنت]] مبنی بر اعلمیت امام{{ع}}، در اینجا دلایل عقلی بر اعلمیت امام{{ع}} را بیان می‌نماییم: | ::::::«بعد از بیان چند حدیث از [[اهل سنت]] مبنی بر اعلمیت امام{{ع}}، در اینجا دلایل عقلی بر اعلمیت امام{{ع}} را بیان می‌نماییم: | ||
::::::۱. از آنجا که [[پیامبر|پیامبر اسلام]]{{صل}} برای هدایت همگان مبعوث شده است، باید از صفات برتری برخوردار باشد تا بتواند این آیین الهی را گسترش دهد و رسالت خود را به بهترین شکل به فرجام رساند. یکی از این صفات و کمالات، آگاهی کامل به تمام مسائل جهان است که باعث می‌شود ایشان بر تمام حوادث جهانی احاطه یابد؛ به عبارت دیگر آگاهی [[پیامبر|رسول اکرم]]{{صل}} از امور عالم و احاطه او به آنچه رخ می‌دهد، از پایه‌های فراگیر رسالت است. از این‌رو جانشین [[پیامبر]]{{صل}} نیز باید از این آگاهی برخوردار باشد تا بتواند هدف [[پیامبر]]{{صل}} را به سرانجام برساند؛ زیرا احکامی که [[پیامبر]]{{صل}} از طرف خداوند آورده است، تنها برای زمان رسالت و مردمان آن روزگار نیست. بلکه دربرگیرنده همه اقوام، گروه‌ها، زمان‌ها و مکان‌هاست.<ref>برای آگاهی بیشتر، ر.ک: [[علم الإمام ۲ (کتاب)|علم الامام]]{{ع}}، [[محمد حسین مظفر|محمد الحسین المظفر]]، صص۱۳ -۱۸.</ref> | ::::::۱. از آنجا که [[پیامبر|پیامبر اسلام]]{{صل}} برای هدایت همگان مبعوث شده است، باید از صفات برتری برخوردار باشد تا بتواند این آیین الهی را گسترش دهد و رسالت خود را به بهترین شکل به فرجام رساند. یکی از این صفات و کمالات، آگاهی کامل به تمام مسائل جهان است که باعث می‌شود ایشان بر تمام حوادث جهانی احاطه یابد؛ به عبارت دیگر آگاهی [[پیامبر|رسول اکرم]]{{صل}} از امور عالم و احاطه او به آنچه رخ می‌دهد، از پایه‌های فراگیر رسالت است. از این‌رو جانشین [[پیامبر]]{{صل}} نیز باید از این آگاهی برخوردار باشد تا بتواند هدف [[پیامبر]]{{صل}} را به سرانجام برساند؛ زیرا احکامی که [[پیامبر]]{{صل}} از طرف خداوند آورده است، تنها برای زمان رسالت و مردمان آن روزگار نیست. بلکه دربرگیرنده همه اقوام، گروه‌ها، زمان‌ها و مکان‌هاست.<ref>برای آگاهی بیشتر، ر.ک: [[علم الإمام ۲ (کتاب)|علم الامام]]{{ع}}، [[محمد حسین مظفر|محمد الحسین المظفر]]، صص۱۳ -۱۸.</ref> | ||
::::::۲. همان‌طور که در قبل گفته شد، وظیفه جانشین [[پیامبر]]{{صل}} رساندن هدف و پیام [[رسول خدا]]{{صل}} به مردم است. ازاین‌رو اگر امام{{ع}} اعلم از همه مردم نباشد، تضمینی وجود ندارد که احکام و حدود الهی را صحیح و کامل به مردم برساند و آنها را دگرگون ننماید؛ همان‌طور که [[امام علی|امیرمؤمنان]]{{ع}} در این زمینه فرمود: {{عربی|اندازه= | ::::::۲. همان‌طور که در قبل گفته شد، وظیفه جانشین [[پیامبر]]{{صل}} رساندن هدف و پیام [[رسول خدا]]{{صل}} به مردم است. ازاین‌رو اگر امام{{ع}} اعلم از همه مردم نباشد، تضمینی وجود ندارد که احکام و حدود الهی را صحیح و کامل به مردم برساند و آنها را دگرگون ننماید؛ همان‌طور که [[امام علی|امیرمؤمنان]]{{ع}} در این زمینه فرمود: {{عربی|اندازه=100%|"وَ أَمَّا وُجُوبُ کَونِهِ أَعلَمَ النَّاسِ فَإِنَّهُ لَو لَم یَکُن عَالِماً لَم یُؤمَن أَن یَقلِبَ الأَحکَامَ وَ الحُدُود".}}<ref>"علل الشرایع"، ص۲۰۴؛ "بحار الانوار" ج۲۵، ص۱۶۵.</ref> اما وجوب اعلم بودن امام{{ع}} برای آن است که اگر او اعلم نباشد، مردم از تغییر یافتن احکام و حدود الهی ایمن نخواهند بود.»<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1380 منابع علم امامان شیعه، ص ۴۱.]</ref>. | ||
{{پایان جمع شدن}} | {{پایان جمع شدن}} | ||
| خط ۱۲۲: | خط ۱۲۲: | ||
[[پرونده:120129.jpg|100px|right|بندانگشتی|[[سید امین موسوی|موسوی]]]] | [[پرونده:120129.jpg|100px|right|بندانگشتی|[[سید امین موسوی|موسوی]]]] | ||
حجت الاسلام و المسلمین '''[[سید امین موسوی|موسوی]]'''، در کتاب ''«[[ گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]»'' در این‌باره گفته است: | حجت الاسلام و المسلمین '''[[سید امین موسوی|موسوی]]'''، در کتاب ''«[[ گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]»'' در این‌باره گفته است: | ||
::::::«غایت قوه نبوت و [[امامت]] این است که به مرتبه‌ای برسند که "عقل بالفعل" از برای آنها حاصل شود و "عقل بالفعل" آن است که صاحب آن به همه حقایق اشیاء بالفعل علم داشته باشند، به نحوی که گویا آنها را مشاهده می‌کند و هیچ یک از آنها از ذهن آنان زایل نشوند. این معنی از کلام حضرت [[امام علی|امیرالمؤمنین علی]]{{ع}} نیز آشکار می‌شود که فرمود {{عربی|اندازه= | ::::::«غایت قوه نبوت و [[امامت]] این است که به مرتبه‌ای برسند که "عقل بالفعل" از برای آنها حاصل شود و "عقل بالفعل" آن است که صاحب آن به همه حقایق اشیاء بالفعل علم داشته باشند، به نحوی که گویا آنها را مشاهده می‌کند و هیچ یک از آنها از ذهن آنان زایل نشوند. این معنی از کلام حضرت [[امام علی|امیرالمؤمنین علی]]{{ع}} نیز آشکار می‌شود که فرمود {{عربی|اندازه=100%|"لَو کُشِفَ الغِطاءُ مَا ازدَدتُ یَقِیناً"}} <ref>غررالحکم، عبدالواحد آمدی، ص۵۶۶، دارالکتب الاسلامی/ قم، ۱۴۱۰.</ref> اگر پرده از میان برداشته شود، به یقین من هیچ زیادتی حاصل نمی‌شود. یعنی اشیاء را به نحوی که هستند مشاهده می‌کنم و علم به آنها دارم. اگر از کتاب و سنت بینات و شواهدی بر آگاهی بالفعل انبیا و ائمه{{عم}} به دست ما نرسیده بود، دلایل عقلی بر آن کافی و واضح بود و آن دلایل عبارت‌اند از: | ||
::::::الف. '''قاعده لطف''': همان طور که با استناد به قاعده لطف، نصب نبوت و [[امامت]] بر حق تعالی لازم است، مزین و متّصف بودن آنها به اکمل صفت، یعنی علم تام نیز عقلاً بر حکیم واجب است. اگر انبیا و ائمه{{عم}} متصف به علم تام نباشند، ناقص خواهند بود و این مخالف با مقتضای لطفی است که برای خداوند واجب است؛<ref>الفیه علی هامش علم الائمة، محمد گیلانی، ص۱۵۶، دارالنشر اسلامی/ قم، بی‌تا/ اول.</ref> زیرا ترک لطف موجب اخلال به غرض است، غرض خداوند از نبوت و [[امامت]] رساندن انسانها به کمال است و رساندن به کمال با علم تام است و اگر لطف انجام نگیرد این غرض به دست نخواهد آمد و نقص غرض از حکیم قبیح است. | ::::::الف. '''قاعده لطف''': همان طور که با استناد به قاعده لطف، نصب نبوت و [[امامت]] بر حق تعالی لازم است، مزین و متّصف بودن آنها به اکمل صفت، یعنی علم تام نیز عقلاً بر حکیم واجب است. اگر انبیا و ائمه{{عم}} متصف به علم تام نباشند، ناقص خواهند بود و این مخالف با مقتضای لطفی است که برای خداوند واجب است؛<ref>الفیه علی هامش علم الائمة، محمد گیلانی، ص۱۵۶، دارالنشر اسلامی/ قم، بی‌تا/ اول.</ref> زیرا ترک لطف موجب اخلال به غرض است، غرض خداوند از نبوت و [[امامت]] رساندن انسانها به کمال است و رساندن به کمال با علم تام است و اگر لطف انجام نگیرد این غرض به دست نخواهد آمد و نقص غرض از حکیم قبیح است. | ||
::::::ب. '''قاعده وجود مقتضی و عدم مانع''': اعطای علم فعلی، داخل در عموم قدرت فعل خداوند می‌باشد و از اصول مسلّم علم الهی هم این است که مقتضای کمال در افاضه آن است، پس مقتضی موجود بوده، از طرفی هم مانعی از جانب انبیا و ائمه{{عم}} بر اخذ علم فعلی نیست، چون آنها اشرف ممکنات و اتم مخلوقات هستند، پس بالاترین مرتبه قابلیت درک این اعطا و فیوضات الهی هستند. از این‌رو با وجود مقتضی و عدم مانع، عقلاً درست نیست که خداوند قدرتش را درباره برگزیدگانش اظهار نکند و آنان را بر نحو علم کامل‌تر قرار ندهد. | ::::::ب. '''قاعده وجود مقتضی و عدم مانع''': اعطای علم فعلی، داخل در عموم قدرت فعل خداوند می‌باشد و از اصول مسلّم علم الهی هم این است که مقتضای کمال در افاضه آن است، پس مقتضی موجود بوده، از طرفی هم مانعی از جانب انبیا و ائمه{{عم}} بر اخذ علم فعلی نیست، چون آنها اشرف ممکنات و اتم مخلوقات هستند، پس بالاترین مرتبه قابلیت درک این اعطا و فیوضات الهی هستند. از این‌رو با وجود مقتضی و عدم مانع، عقلاً درست نیست که خداوند قدرتش را درباره برگزیدگانش اظهار نکند و آنان را بر نحو علم کامل‌تر قرار ندهد. | ||
| خط ۱۳۲: | خط ۱۳۲: | ||
::::::حجت الاسلام و المسلمین '''[[سید محمد فائز باقری]]''' در پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد خود با عنوان ''«[[بررسی علم اولیای الهی (پایان‌نامه)|بررسی علم اولیای الهی]]»'' در این‌باره گفته است: | ::::::حجت الاسلام و المسلمین '''[[سید محمد فائز باقری]]''' در پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد خود با عنوان ''«[[بررسی علم اولیای الهی (پایان‌نامه)|بررسی علم اولیای الهی]]»'' در این‌باره گفته است: | ||
::::::«باید از دیدگاه عقل این موضوع بررسی شود که آیا مانعی در علم گسترده (فرابشری) امام{{ع}} وجود دارد؟ و عقل چه مانعی را در وجود این علم درک می‌کند؟ عقل این گونه علم و خبررسانی را محال نمی‌داند و مانعی را در دارا بودن آن تصوّر نمی‌کند. بلکه بالعکس اگر این علم گسترده و فراگیر نبود، ادعای رهبری امّت اثر نداشت و چگونه کسی که آگاهی به حال مردم ندارد، می‌تواند سعادت دنیا و آخرت آنان را تأمین و تضمین نماید. این موضوع با چند دلیل به اثبات می‌رسد. | ::::::«باید از دیدگاه عقل این موضوع بررسی شود که آیا مانعی در علم گسترده (فرابشری) امام{{ع}} وجود دارد؟ و عقل چه مانعی را در وجود این علم درک می‌کند؟ عقل این گونه علم و خبررسانی را محال نمی‌داند و مانعی را در دارا بودن آن تصوّر نمی‌کند. بلکه بالعکس اگر این علم گسترده و فراگیر نبود، ادعای رهبری امّت اثر نداشت و چگونه کسی که آگاهی به حال مردم ندارد، می‌تواند سعادت دنیا و آخرت آنان را تأمین و تضمین نماید. این موضوع با چند دلیل به اثبات می‌رسد. | ||
::::::'''دلیل اول:''' نبوت و [[امامت]] رهبری الهی است؛ نبوت و [[امامت]]، منصب الهی است و مردم هیچ گونه مداخله‌ای در آن نمی‌کنند.امام{{ع}} باید از دیگران در کمالات افضل باشد. در حقیقت ملاک گزینش امام{{ع}}، برتر بودن او از دیگران در تمام صفات است. و اگر در افراد جامعه‌ای که امام{{ع}} در آن زندگی می‌کند، کسی یافت شود که از امام{{ع}} فضیلت بیشتری دارد، او سزاوار [[امامت]] است. افضل بودن امام{{ع}} در یک چیز و در یک مورد نیست ، بلکه در تمام صفات و جهات است؛ یکی از فضیلت‌ها که امام{{ع}} باید رتبه بالای آن را داشته باشد، دانش و آگاهی است. امام{{ع}} باید از تمام افراد بشر داناتر و دانشمندتر باشد، چنان که همانند او در افراد جامعه یافت نشود. اگر کسی در میان مردم هم‌سان در دانش با امام{{ع}} پیدا شود، رسیدن منصب [[امامت]] به هر کدام از آنان مساوی است و محروم شدن یکی از آنان از این منصب‌ستم در حق اوست. در هیچ زمانی برای امام{{ع}} همتایی نخواهد بود که دانش گسترده و فراگیری چون او داشته باشد. آن دانش نه با وسایل عادی، بلکه از راه غیرعادی و الهی یافت می‌شود، و چون از دانش بی‌‌انتهای خدا سرچشمه می‌گیرد و فیضی از دریای ژرف فیض بخش او است، گسترده است و به هر چیزی تعلق می‌گیرد، زیرا خداوند فیاض مطلق است و بخشش او پایان ندارد. پس دانش را که خداوند به [[پیامبر]]{{صل}} و امام{{ع}} می‌بخشد، به زمان و یا حالتی اختصاص ندارد. در این مورد [[علامه حلی]] در کشف المراد استدلال خوبی ذکر کرده‌اند. {{عربی|اندازه= | ::::::'''دلیل اول:''' نبوت و [[امامت]] رهبری الهی است؛ نبوت و [[امامت]]، منصب الهی است و مردم هیچ گونه مداخله‌ای در آن نمی‌کنند.امام{{ع}} باید از دیگران در کمالات افضل باشد. در حقیقت ملاک گزینش امام{{ع}}، برتر بودن او از دیگران در تمام صفات است. و اگر در افراد جامعه‌ای که امام{{ع}} در آن زندگی می‌کند، کسی یافت شود که از امام{{ع}} فضیلت بیشتری دارد، او سزاوار [[امامت]] است. افضل بودن امام{{ع}} در یک چیز و در یک مورد نیست ، بلکه در تمام صفات و جهات است؛ یکی از فضیلت‌ها که امام{{ع}} باید رتبه بالای آن را داشته باشد، دانش و آگاهی است. امام{{ع}} باید از تمام افراد بشر داناتر و دانشمندتر باشد، چنان که همانند او در افراد جامعه یافت نشود. اگر کسی در میان مردم هم‌سان در دانش با امام{{ع}} پیدا شود، رسیدن منصب [[امامت]] به هر کدام از آنان مساوی است و محروم شدن یکی از آنان از این منصب‌ستم در حق اوست. در هیچ زمانی برای امام{{ع}} همتایی نخواهد بود که دانش گسترده و فراگیری چون او داشته باشد. آن دانش نه با وسایل عادی، بلکه از راه غیرعادی و الهی یافت می‌شود، و چون از دانش بی‌‌انتهای خدا سرچشمه می‌گیرد و فیضی از دریای ژرف فیض بخش او است، گسترده است و به هر چیزی تعلق می‌گیرد، زیرا خداوند فیاض مطلق است و بخشش او پایان ندارد. پس دانش را که خداوند به [[پیامبر]]{{صل}} و امام{{ع}} می‌بخشد، به زمان و یا حالتی اختصاص ندارد. در این مورد [[علامه حلی]] در کشف المراد استدلال خوبی ذکر کرده‌اند. {{عربی|اندازه=100%|"الامام یحب ان یکون أفضل من رعیته لانّه اما ان یکون مساویا لهم او انقص منهم او أفضل والثالث هوالمطلوب والاول محال لأنه مع التساوی یستحیل ترجیحه علی غیره بالامامة ، والثانی ایضا محال لِأن المفضول یقبح عقلاً تقدیمه علی الفاضل و یدل علیه"}} ایضا قوله تعالی: {{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|أَفَمَن يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَن يُتَّبَعَ أَمَّن لاَّ يَهِدِّيَ إِلاَّ أَن يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ}}﴾}} <ref>یونس ،۳۵ ، آیا آنکه به حقّ رهنمون می‌گردد سزاوارتر است که پیروی شود یا آنکه راه نمی‌یابد مگر آنکه راه برده شود؟ پس چه بر سرتان آمده است؟ چگونه داوری می‌کنید؟.</ref> {{عربی|اندازه=100%|"و یدخل تحت هذا الحکم کون الامام افضل فی العلم و الدین (...) "}} واجب است امام{{ع}} افضل از رعیت خودش باشد چون امام{{ع}} یا با رعیت مساوی است یا کمتر از رعیت است و یا افضل است. افضل بودن امام{{ع}} مطلوب و ادعای ما است و مساوی بودن محال است چون در صورت مساوات محال است که بر دیگران مقدم شود و به وسیله [[امامت]] ترجیح داشته باشد. و کمتر بودن هم محال است چون عقلاً قبیح است مفضول بر فاضل متقدم شود و به همین مطلب آیه شریفه (بگو آیا از شریکانتان کسی هست که به سوی "حق" رهنمون باشد؟ بگو خداوند به "حق" رهنماست؛ آیا آنکه به حقّ رهنمون می‌گردد سزاوارتر است که پیروی شود یا آنکه راه نمی‌یابد مگر آنکه راه برده شود؟ پس چه بر سرتان آمده است؟ چگونه داوری می‌کنید؟) | ||
::::::'''بیان دلیل عقلی در روایات''': | ::::::'''بیان دلیل عقلی در روایات''': | ||
::::::'''حدیث اول''': سماعه بن سعد همراه مفضل خدمت [[امام صادق|حضرت صادق]]{{صل}} بود مفضل عرض کرد فدایت شوم آیا خداوند فرمان برداری شخصی را برای مردم واجب می‌کند آنگاه از اخبار آسمان‌ها بی اطلاع می‌گذارد؟ فرمود: خداوند رئوف کریم‌تر است نسبت به بندگان خود که اطلاعات شخصی را بر آنها واجب نماید که از اخبار آسمان در صبح و شب اطلاع نداشته باشد. | ::::::'''حدیث اول''': سماعه بن سعد همراه مفضل خدمت [[امام صادق|حضرت صادق]]{{صل}} بود مفضل عرض کرد فدایت شوم آیا خداوند فرمان برداری شخصی را برای مردم واجب می‌کند آنگاه از اخبار آسمان‌ها بی اطلاع می‌گذارد؟ فرمود: خداوند رئوف کریم‌تر است نسبت به بندگان خود که اطلاعات شخصی را بر آنها واجب نماید که از اخبار آسمان در صبح و شب اطلاع نداشته باشد. | ||
| خط ۲۰۴: | خط ۲۰۴: | ||
::::::۲. '''[[ضرورت امامت]]:''' وجود [[امام]] ضروری است و عقل ضرورت آن را درک می‌کند و از دلیل ضرورت [[امام]]، علم خدادادی [[غیب]] ثابت می¬شود زیرا قبلاً گفته شد امام تمام مقامات پیامبر به جز وحی را دارد. پس لوازم آن مقام را نیز داشته باشد. مصونیت قرآن را از تحریف خداوند ضمانت کرده اما هیچ ضمانتی درباره مصونیت بیانات [[پیامبر]]{{صل}} از تحریف وجود ندارد لذا راویان گاهی مطالب متفاوتی را در یک موضوع از [[پیامبر]]{{صل}} نقل می‌کنند بنابراین ما نیازمند تبیین جدید هستیم اگر شخص بیان کننده و دارای علم عادی باشد دچار خطا خواهد شد و بیان او حجت نخواهد بود. پس شخص بیان کننده بعد از [[پیامبر]]{{صل}} باید معصوم و دارای [[علم غیب]] باشد و الّا ختم نبوت بر خلاف حکمت است. | ::::::۲. '''[[ضرورت امامت]]:''' وجود [[امام]] ضروری است و عقل ضرورت آن را درک می‌کند و از دلیل ضرورت [[امام]]، علم خدادادی [[غیب]] ثابت می¬شود زیرا قبلاً گفته شد امام تمام مقامات پیامبر به جز وحی را دارد. پس لوازم آن مقام را نیز داشته باشد. مصونیت قرآن را از تحریف خداوند ضمانت کرده اما هیچ ضمانتی درباره مصونیت بیانات [[پیامبر]]{{صل}} از تحریف وجود ندارد لذا راویان گاهی مطالب متفاوتی را در یک موضوع از [[پیامبر]]{{صل}} نقل می‌کنند بنابراین ما نیازمند تبیین جدید هستیم اگر شخص بیان کننده و دارای علم عادی باشد دچار خطا خواهد شد و بیان او حجت نخواهد بود. پس شخص بیان کننده بعد از [[پیامبر]]{{صل}} باید معصوم و دارای [[علم غیب]] باشد و الّا ختم نبوت بر خلاف حکمت است. | ||
::::::۳. '''افاضه خداوند:''' خداوند فیاض مطلق است و بر کسانیکه قابلیت مطلق دارند باید افاضه کنند و الا لازم می‌آید که محتاج و بخیل باشد، آنچه را که علت مفیضه افاضه می‌کند اثر واحد و مطلق است اما استعداد و قابلیت گیرندگان فیض مختلف است که یکی فیض را نمی‌پذیرد یکی از اندکی قبول نموده و دیگری را قبول می‌کنند مانند نور آفتاب که یک نور است ولی اجسام در نورگیری و استفاده از آن مختلف است از آیه ۲۴ سوره تکویر: {{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|[[آیا آیه ۲۲ تا ۲۴ سوره تکویر علم غیب پیامبر خاتم را اثبات می‌کند؟ (پرسش)|وَمَا هُوَ عَلَى الْغَيْبِ بِضَنِينٍ]]}}﴾}}<ref>و او در (رساندن) وحی، تنگ‌چشمی نمی‌ورزد؛ سوره تکویر، آیه: ۲۴.</ref> نیز می‌توان به این دلیل عقلی که همان افاضه خداوند است پی برد زیرا در این آیه آمده است {{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|[[آیا آیه ۲۲ تا ۲۴ سوره تکویر علم غیب پیامبر خاتم را اثبات می‌کند؟ (پرسش)|وَمَا هُوَ عَلَى الْغَيْبِ بِضَنِينٍ]]}}﴾}} <ref> و او در (رساندن) وحی، تنگ‌چشمی نمی‌ورزد؛ سوره تکویر، آیه: ۲۴.</ref> که چه مرجع ضمیر خداوند باشد یا [[پیامبر]] در هر دو صورت مطلب قابل اثبات است زیرا در صورت اول معنا این می‌شود که خداوند بر غیب بخیل نیست و بر افراد قابل افاضه می‌کند و در هر دو صورت دوم مطلب جالیز استفاده می‌شود زیرا ثابت می‌کند که [[پیامبر]]{{صل}} [[علم غیب]] دارد و الا بخل معنا نداشت چون باید علم غیبی داشته باشد تا بگوئیم بخیل است یا نیست. | ::::::۳. '''افاضه خداوند:''' خداوند فیاض مطلق است و بر کسانیکه قابلیت مطلق دارند باید افاضه کنند و الا لازم می‌آید که محتاج و بخیل باشد، آنچه را که علت مفیضه افاضه می‌کند اثر واحد و مطلق است اما استعداد و قابلیت گیرندگان فیض مختلف است که یکی فیض را نمی‌پذیرد یکی از اندکی قبول نموده و دیگری را قبول می‌کنند مانند نور آفتاب که یک نور است ولی اجسام در نورگیری و استفاده از آن مختلف است از آیه ۲۴ سوره تکویر: {{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|[[آیا آیه ۲۲ تا ۲۴ سوره تکویر علم غیب پیامبر خاتم را اثبات می‌کند؟ (پرسش)|وَمَا هُوَ عَلَى الْغَيْبِ بِضَنِينٍ]]}}﴾}}<ref>و او در (رساندن) وحی، تنگ‌چشمی نمی‌ورزد؛ سوره تکویر، آیه: ۲۴.</ref> نیز می‌توان به این دلیل عقلی که همان افاضه خداوند است پی برد زیرا در این آیه آمده است {{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|[[آیا آیه ۲۲ تا ۲۴ سوره تکویر علم غیب پیامبر خاتم را اثبات می‌کند؟ (پرسش)|وَمَا هُوَ عَلَى الْغَيْبِ بِضَنِينٍ]]}}﴾}} <ref> و او در (رساندن) وحی، تنگ‌چشمی نمی‌ورزد؛ سوره تکویر، آیه: ۲۴.</ref> که چه مرجع ضمیر خداوند باشد یا [[پیامبر]] در هر دو صورت مطلب قابل اثبات است زیرا در صورت اول معنا این می‌شود که خداوند بر غیب بخیل نیست و بر افراد قابل افاضه می‌کند و در هر دو صورت دوم مطلب جالیز استفاده می‌شود زیرا ثابت می‌کند که [[پیامبر]]{{صل}} [[علم غیب]] دارد و الا بخل معنا نداشت چون باید علم غیبی داشته باشد تا بگوئیم بخیل است یا نیست. | ||
::::::۴. '''[[افضلیت]]:''' مرحوم [[شیخ مفید]] می‌فرماید:{{عربی|اندازه= | ::::::۴. '''[[افضلیت]]:''' مرحوم [[شیخ مفید]] می‌فرماید:{{عربی|اندازه=100%|«و واجب علمهم بجمع ما یتولونه و فضلهم علی رعایاهم لاستحالة رئاسة المفضول علی الفاضل الامام»}}. [[علامه حلی]] می‌فرماید: {{عربی|اندازه=100%|«یجب ان یکون افضل من رعیة لانّه اما ان یکون ساویاً لهم او النقض منهم او افضل و الثالث هو المطلوب و یدخل تحت هذا الحکم کون الامام الفضل فی العلم»}} واجب است [[امام]] افضل از رعیت باشد چون [[امام]] از نظر فضائل یا مساوی با رعیت یا ناقص از آنها است یا افضل از آنهاست و تحت این حکم داخل می‌شود که [[امام]] از نظر علم باید افضل باشد که همین درست است زیرا صورت اوّل ترجیح بلا مرجح و صورت دوّم باعث مقدم شدن مفضول "ناقص در کمالات" بر فااضل "کامل در کمالات" می‌شود. {{عربی|اندازه=100%|«وتقریره ان علیاً اخبر بالغیب فی مواضع کثیرة و لم تحصل هذه المرتبة احد من الصحابه فیکون افضل منهم قطعاً»}}<ref>علی{{ع}} در موارد زیادی از غیب خبر دارد و این مرتبه برای هیچ یک از صحابه حاصل نشده پس علی علیه‌السلام حتماً از آنها افضل است.</ref> | ||
::::::[[دلیل امامت]] عین [[دلیل نبوت]] است. بنابراین، [[امام]] باید به عنوان [[قائم مقام پیامبر]]{{صل}} در جمیع شئون - به جز [[وحی]] - دارای [[صفات کمال]] مانند: [[شجاعت]] و [[کرم]] و [[عفو]] و [[صدق]] و [[تدبیر]] و [[عقل]] و [[حکمت]] باشد. و همچنین باید [[اکمل]] و [[افضل]] از غیرخودش باشد؛ تا بتواند آنها را [[هدایت]] نموده و مردم نیز در یادگیری و اشکال مطیع او باشد و گرنه [[نیابت]] محقق نشده و نقض غرض می‌گردد»<ref> علم پیامبر و ائمه به غیب (پایان‌نامه)|علم پیامبر و ائمه به غیب]]، ص۱۸ - ۲۱.</ref>. | ::::::[[دلیل امامت]] عین [[دلیل نبوت]] است. بنابراین، [[امام]] باید به عنوان [[قائم مقام پیامبر]]{{صل}} در جمیع شئون - به جز [[وحی]] - دارای [[صفات کمال]] مانند: [[شجاعت]] و [[کرم]] و [[عفو]] و [[صدق]] و [[تدبیر]] و [[عقل]] و [[حکمت]] باشد. و همچنین باید [[اکمل]] و [[افضل]] از غیرخودش باشد؛ تا بتواند آنها را [[هدایت]] نموده و مردم نیز در یادگیری و اشکال مطیع او باشد و گرنه [[نیابت]] محقق نشده و نقض غرض می‌گردد»<ref> علم پیامبر و ائمه به غیب (پایان‌نامه)|علم پیامبر و ائمه به غیب]]، ص۱۸ - ۲۱.</ref>. | ||
{{پایان جمع شدن}} | {{پایان جمع شدن}} | ||