فرجام شیطان چیست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

::::::«[[قرآن مجید]]، زمانی که از [[شیطان]] و آغاز سرکشی و [[نافرمانی]] او در مقابل [[خداوند]]، سخن می‌گوید، بیان می‌کند که او به علت طرد شدن از درگاه [[خداوند]] -به علت تخلف از [[امر]] [[خداوند]] مبنی بر [[سجده]] در برابر [[حضرت آدم]] {{ع}}- کمر همت برای [[گمراه]] نمودن [[انسان]] بست و اعلام کرد که تمام تلاش خود را برای نابودی [[انسان]] به کار می‌‌برد<ref>{{عربی|اندازه=100%| {{متن قرآن|قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ * ثُمَّ لآتِيَنَّهُم مِّن بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَن شَمَائِلِهِمْ وَلاَ تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ}}، شیطان گفت: چون تو مرا گمراه کردی من نیز بندگانت را از راه راست گمراه می‌‌گردانم؛ آنگاه از جلو رو و پشت سر و از طرف راست و چپ به آنان می‌‌تازم و بیشتر آنها را سپاسگزار نمی‌‌یابی. اعراف: ۱۶ و ۱۷.</ref>. او برای اینکه بتواند تمام نسل‌های انسانی را با وسوسه‌‌های خود از مسیر [[هدایت]] و [[سعادت]] دور کند، از [[خداوند]] تقاضا نمود که به او [[عمر طولانی]] دهد و تا [[قیامت]] به او فرصت دهد و خطاب به [[خداوند]] گفت: {{عربی|اندازه=100%| {{متن قرآن|قَالَ رَبِّ فَأَنظِرْنِي إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ}}<ref>حجر: ۳۶.</ref> [[شیطان]] گفت: پروردگارا پس مرا تا روزی که خلایق [[مبعوث]] می‌‌شوند، مهلت بده! [[خداوند]] نیز در مقابل این درخواست فرمود: {{عربی|اندازه=100%| {{متن قرآن|قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ * إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ}}، پروردگارت گفت: تو از مهلت داده شده‌‌گانی؛ تا روز [[وقت معلوم]]<ref>حجر: ۳۷-۳۸.</ref>.  

::::::'''زمان پایان مهلت [[شیطان]]''': [[مرحوم علامه]] در رابطه با {{عربی|اندازه=100%| {{متن قرآن|قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ * إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ}} [[معتقد]] است که [[خداوند]] در این جمله اظهار داشته که قسمتی از خواسته [[شیطان]] را [[اجابت]] و قسمت دیگر را رد کرده است؛ [[اجابت]] نسبت به اصل [[عمر]] دادن و رد نسبت به قیدی که او به [[کلام]] خود زد و آن اینکه این مهلت تا [[قیامت]] باشد و لذا فرمود: مهلت می‌دهم، اما تا روزی معلوم نه تا [[قیامت]]. بنابراین با در نظر گرفتن سیاق دعای مورد بحث، بسیار روشن است که «یوم الوقت المعلوم» غیر از «یوم یبعثون» است و معلوم می‌‌شود که [[خدای تعالی]] از اینکه به او تا [[قیامت]] مهلت دهد دریغ ورزیده و تا روز دیگری مهلت داده که قبل از [[روز قیامت]] است<ref>المیزان، جلد ۱۲، صفحه ۱۵۹ ؛تفسیر البیان فی الموافقة بین الحدیث و القرآن، جلد ۴، صفحه ۱۹۴.</ref>.

::::::'''دیدگاه [[فخر رازی]] و نقد آن''': البته [[فخر رازی]] [[معتقد]] است مقصود از [[وقت معلوم]] همان روز بعث است؛ زیرا [[خداوند]] در [[سوره اعراف]] در پاسخ به [[شیطان]] که می‌‌گوید {{عربی|اندازه=100%| {{متن قرآن|قَالَ أَنظِرْنِي إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ}}<ref>«شیطان گفت: مرا تا روز قیامت مهلت بده!» اعراف: ۱۴.</ref> به صورت مطلق فرموده است: {{عربی|اندازه=100%| {{متن قرآن|قَالَ إِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ}}<ref>«خداوند فرمود: تو از منظرین هستی». اعراف: ۱۵.</ref> و آن را [[مقید]] به زمان غیر از [[قیامت]] نکرده است، در نتیجه [[خداوند]] تمام خواسته [[شیطان]] و از جمله مهلت داشتن تا [[قیامت]] را [[اجابت]] نموده است. [[تفسیر]] [[فخر رازی]]، جلد ۱۹، صفحه ۲۳۴.</ref>

::::::[[علامه]] در پاسخ به این دیدگاه می‌‌گوید: اینکه این [[مفسر]] می‌‌گوید هر دو روز (یوم [[وقت معلوم]] و یوم یبعثون) به یک معنا است، فاسد است؛ زیرا برخلاف سیاق و ظاهر [[آیات]] مورد بحث است. استدلالی که به [[آیات]] [[سوره اعراف]] نموده است نیز ناتمام می‌باشد، زیرا بر اساس منطق [[قرآن]] که بعضی از آن بعضی دیگر را معنا می‌‌کند، همواره مطلقات قران بر مقیداتش حمل می‌‌شود؛ لذا اگر چه مطلب در [[سوره اعراف]] مطلق آمده است، ولی [[آیه]] مورد بحث و همچنین [[آیات]] ۸۰ و ۸۱ سوره ص<ref>{{عربی|اندازه=100%| {{متن قرآن|قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ * إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ}}، فرمود: همانا تو از مهلت داده شدگانی؛ تا روز وقت معلوم.</ref> آن را قید می‌‌زند<ref>المیزان، جلد ۱۲، صفحه ۱۵۹.</ref>.  

::::::'''دیدگاه اکثر [[مفسرین]] و نقد آن''': بسیاری از [[مفسرین]] [[معتقد]] هستند که مراد از «[[وقت معلوم]]» زمان نفخ صور اول باشد<ref>علامه در المیزان، جلد ۱۲، صفحه ۱۶۰ تصریح می‌کند که بسیاری از مفسرین این دیدگاه را پذیرفته‌‌اند.</ref>. این نظریه در اصل برخاسته از کلامی منسوب به [[ابن عباس]] است که وی گفته است: منظور از یوم در {{عربی|اندازه=100%| {{متن قرآن|يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ}} آخرین روز [[تکلیف]] است، که همان روز نفخ اول است که تمامی خلایق می‌‌میرند<ref>مجمع البیان، جلد ۶، صفحه ۳۳۷.</ref>.

::::::[[علامه]] پس از [[تبیین]] این دیدگاه، بیان می‌کند که این نظریه به خودی خود وجه خوبی است، اما عیبی که دارد این است که ادعای اینکه تا [[تکلیف]] است [[مخالفت]] و [[معصیت]] تصور دارد، مقدمه‌‌ای است که نه در حد خود روشن است، و نه دلیلی برای آن وجود دارد؛ برای این که بیشتر اعتماد [[مفسرین]] در این ادعا به [[آیات]] و روایاتی است که هر [[کفر]] و فسخ موجود در نوع [[آدمی]] را مستند به اغوای [[ابلیس]] و وسوسه او می‌داند، مانند [[آیه]] {{عربی|اندازه=100%| {{متن قرآن|أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِي آدَمَ أَن لّا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ}}<ref>«ای بنی آدم آیا با شما عهد نکردم که شیطان را نپرستید که او شما را دشمنی آشکار است؟» یس: ۶۰.</ref> و [[آیه]] {{عربی|اندازه=100%| {{متن قرآن|وَقَالَ الشَّيْطَانُ لَمَّا قُضِيَ الأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَوَعَدتُّكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ...}}<ref>«و چون حکم به پایان رسد در آن حال شیطان گوید خدا به شما به حق و راستی وعده داد و من به خلاف حقیقت». ابراهیم: ۲۲.</ref> و [[آیات]] دیگری که مقتضای آنها این است که تا [[تکلیف]] باشد [[ابلیس]] هم هست، و [[تکلیف]] هم باقی است تا [[آدمی]] باقی باشد، و از اینجا نتیجه بالا را گرفتند.  

::::::ایشان از [[تفسیر]] عیاشی و [[تفسیر برهان]] [[نقل]] می‌‌کند که شخصی به نام وهب بن جمیع می‌‌گوید: از [[امام صادق]] {{ع}} از [[ابلیس]] پرسش نمودم و اینکه منظور از «یوم [[وقت معلوم]]» در [[آیه]] {{عربی|اندازه=100%| {{متن قرآن|رَبِّ فَأَنظِرْنِي إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ * قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ * إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ}} چیست؟ حضرت فرمود: «ای وهب! آیا گمان کرده‌‌ای همان روز بعث است که [[مردم]] در آن زنده می‌‌شوند؟ نه بلکه [[خدای عزوجل]] او را مهلت داد تا روزی که [[قائم]] ما [[ظهور]] کند، که در آن روز موی جلوی سر [[ابلیس]] را گرفته گردنش را می‌‌زند، روز [[وقت معلوم]] آن روز است»<ref>همان، جلد ۲، صفحه ۳۴۳، حدیث ۷ ؛عیاشی، جلد ۲، صفحه ۲۴۲، حدیث ۱۴.</ref>.  

::::::البته در [[حدیث]] دیگری که از [[تفسیر قمی]] [[نقل]] می‌کند، کسی که [[ابلیس]] را می‌‌کشد، [[پیامبر اکرم]] {{صل}} می‌باشد<ref>علامه توضیح می‌دهد که طبق این حدیث پیامبر پیامبر {{صل}} از رجعت کنندگان خواهد بود. المیزان، جلد ۱۲، صفحه ۱۷۵.</ref>. [[علی بن ابراهیم]] به [[سند]] خود از [[محمد]] بن یونس از مردی از [[امام صادق]] {{ع}} [[روایت]] کرده که در [[تفسیر]] [[آیه]] {{عربی|اندازه=100%| {{متن قرآن|فَأَنظِرْنِي... إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ}} فرمود: «در روز [[وقت معلوم]] [[رسول خدا]] {{صل}} او را بر روی سنگ [[بیت المقدس]] ذبح می‌‌کند»<ref>تفسیر قمی، جلد ۱، صفحه ۲۴۵.</ref>.