امام عسکری: تفاوت میان نسخه‌ها

* امام حسن عسکری{{ع}} فرزند [[امام علی النقی]]{{ع}}، پدر بزرگوار [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} و یازدهمین پیشوای شیعیان است. آن حضرت در ماه ربیع الاول یا ربیع الثانی سال ۲۳۱ یا ۲۳۲ ق در مدینه، چشم به جهان گشود. مادرش بانویی پارسا و شایسته به نام "حدیثه"{{س}}، بود که برخی، از او به نام "سوسن" یاد کرده‏‌اند<ref>  ر.ک: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۵۰۳</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۶۴-۷۰.</ref>.

*از آن‏جا که پیشوای یازدهم به دستور خلیفه عباسی در "سامّرا"، در محله "عسکر" سکونت اجباری داشت، "عسکری" نامیده می‏‌شود<ref>  شیخ صدوق، علل الشرایع، ج ۱، باب ۱۷۶، ص ۲۳۰</ref>. از مشهورترین لقب‌‏های آن حضرت، "نقی"، "زکی"، "فاضل"، "امین" و کنیه‏‌اش "ابو محمد" است. او ۲۲ ساله بود که پدرش به شهادت رسید. مدّت امامتش شش سال و عمرش ۲۸ سال بود. امام عسکری{{ع}} در سال ۲۶۰ ق در حالی که یگانه پسر او در جایگاه آخرین حجّت الهی در سن پنج سالگی قرار داشت، به شهادت رسید و در خانه خود در سامرا، کنار مرقد پدرش به خاک سپرده شد<ref>[[شیخ طوسی]]، التهذیب، ج ۶، ص ۹۲؛ر.ک: مهدی پیشوایی، سیره پیشوایان {{عم}}، ص ۶۱۵</ref>.  

*درباره ویژگی‌‏های آن حضرت آورده‌‏اند: رنگش گندمگون، چشمانش درشت و سیاه، رویش زیبا، قامتش معتدل و اندامش متناسب بود. با آن‏که جوان بود، بزرگان قریش و دانشمندان زمان خود را تحت تأثیر و نفوذ قرار می‏داد. دوست و دشمن به برتری او در دانش، بردباری، بخشش، پارسایی، پروای الهی و دیگر مکارم اخلاقی باور داشتند<ref>  ر. ک: [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۱، مقدمه</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۶۴-۷۰.</ref>.  

*مدت کوتاه عمر امام به سه دوره‏ تقسیم می‏‌شود: تا چهار سال و چند ماهگی "و بنا به یک قول تا سیزده سالگی"، در مدینه به سر برد. تا ۲۳ سالگی به اتفاق پدر بزرگوارش در سامرا می‏زیست و تا ۲۸ سالگی "شش سال و اندی پس از شهادت [[امام دهم]]"، در سامرا [[ولایت]] بر امور و پیشوایی شیعیان را بر عهده داشت.

*روایاتی از [[رسول اکرم]]{{صل}} و [[اهل بیت]]{{عم}} بر [[امامت]] دوازده [[امام]] وارد شده و در آن‏ها، به روشنی، به نام ایشان- از جمله [[امام حسن بن علی عسکری]]{{ع}}- اشاره شده است. اضافه بر آنکه در روایات نقل شده از پدر بزرگوارش، به [[امامت]] آن حضرت تصریح شده است.

*[[جابر بن عبد اللّه انصاری]]، با اشاره به لوحی که در دستان مبارک [[حضرت زهرا]]{{س}} مشاهده کرده بود، به [[امامت]] و نام امام عسکری{{ع}} تصریح کرده است<ref>  [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۱، باب ۲۸، ح ۱</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۶۴-۷۰.</ref>.

*مشهور بین [[شیعه]] آن است که امام عسکری{{ع}} فرزندی جز [[امام مهدی]]{{ع}} از خود به یادگار نگذاشت<ref>  شیخ مفید، الارشاد، ص ۳۴۶</ref>. آن حضرت، با همه فشارها و پی‏جویی‌‏های پیوسته حکومت عباسی، یک سلسله فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و علمی، در راستای حفظ اسلام و مبارزه با افکار ضد اسلامی انجام می‌‏داد. گوشه ‏ای از این فعالیت‏ها که پیوند بیشتری با موضوع مهدویت دارد، به شرح زیر است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۶۴-۷۰.</ref>:

==نخست: کوشش علمی در دفاع از اسلام و ردّ شبهات==  

* امام عسکری{{ع}} به دلیل شرایط نامساعد و تنگناهای شدید حکومت عباسی، در گسترش دانش بی‏کران خود در همه جامعه پیروزی چندانی به دست نیاورد؛ اما شاگردانی تربیت کرد که هرکدام در گسترش معارف اسلام و رفع شبهات دشمنان، نقش مؤثر و ارزنده‏ای داشتند. [[شیخ طوسی]]، شمار شاگردان آن حضرت را افزون بر یک صد نفر ثبت کرده است<ref>[[شیخ طوسی]]، رجال الطوسی، ص ۴۲۷ به بعد</ref>. میان آنان چهره‌‏ها و شخصیت‏های برجسته و وارسته‏ای مانند [[احمد بن اسحاق اشعری قمی]]، [[ابو هاشم داود بن قاسم جعفری]]، [[ابو عمرو عثمان بن سعید عمری]]، [[علی بن جعفر]] و [[محمد بن حسن صفّار]] به چشم‏ می‌‏خورند<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۶۴-۷۰.</ref>.

== دوم: گسترش حلقه ارتباطی با شیعیان از طریق نمایندگان‏==

* در پی تلاش‏های فراوان [[امامان]] پیشین، در زمان امام عسکری{{ع}} تشیع در مناطق و شهرهای مختلف، گسترده شده و شیعیان در گستره وسیعی زندگی می‏کردند. گستردگی و پراکندگی مراکز شیعی، وجود سازمان ارتباطی منظمی را ایجاب می‏کرد، تا پیوند شیعیان را با حوزه [[امامت]] و نیز ارتباط آنان را با هم‏دیگر برقرار سازد و از این رهگذر، آنان را از نظر دینی و سیاسی، رهبری و سازماندهی کند. این نیاز، از زمان [[امام نهم]]{{ع}} احساس می‏شد و چنان‏که در روش آن حضرت و [[امام دهم]] {{ع}} آمده، شبکه ارتباطی وکالت و نصب نمایندگان در مناطق گوناگون، از آن زمان وجود داشته است. این برنامه، زمان امام عسکری{{ع}} نیز پی‏گیری شد. بنابر یافته‏‌ها و شواهد تاریخی، آن حضرت نمایندگانی از میان شخصیت‏های برجسته [[شیعه]]، در مناطق فراوان نصب کرده و با آنان در ارتباط بود و از این راه، شیعیان را در همه مناطق زیر نگاه داشت. یکی از نمایندگان [[امام]] "[[احمد بن اسحاق بن عبد اللّه قمی اشعری]]"، از یاران ویژه [[امام]] و از شخصیت‏‌های بزرگ شیعی در قم بود. برخی از دانشمندان علم رجال، از او به عنوان رابط بین قمی‏ها و [[امام]] و از جمله اصحاب خاصّ آن حضرت یاد کرده‌‏اند<ref>نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة، ص ۶۶؛ شیخ طوسی، الفهرست، ص ۲۳</ref>. اما دانشمندان دیگر، او را وکیل و نماینده [[امام]] دانسته‏‌اند<ref>  محمد جواد طبسی، حیاة الامام العسکری علیه السّلام، ص ۳۳۳</ref>. در رأس وکیل‌‏های [[امام]]، "[[محمد بن عثمان عمری]]" قرار داشت و وکیل‏‌های دیگر، به وسیله او با [[امام]] در ارتباط بودند. آنان نوعا اموال و وجوهات جمع‌آوری شده را به وی تحویل می‏دادند و او آن‏ها را به [[امام]]{{ع}} می‌‏رساند. افزون بر شبکه ارتباطی وکالت، [[امام]] از طریق فرستادن پیک، با شیعیان و پیروان خود ارتباط برقرار می‌‏ساخت و مشکلات آنان را برطرف می‏کرد. [[امام]]، گذشته از پیک‏ها، از طریق نامه‏نگاری نیز با شیعیان ارتباط داشت و آنان را در موقعیت‌‏های حساس راهنمایی می‏‌کرد. نامه‌‏ای که [[امام]] به "[[ابن بابویه]]" نوشته، نمونه‌‏ای از این نامه‌‏ها است. [[امام]] دو نامه‏ نیز به شیعیان قم و آبه "آوه" نوشته که متن آن‏ها در کتاب‏ها گرد آمده است<ref>  حسن بن علی بن شعبه، تحف العقول، ص ۴۸۶</ref>.

*بر اساس روایتی، امام عسکری{{ع}} بامداد روز هشتم ربیع الأول سال ۲۶۰ ق اندکی پیش از رحلت، نامه‌‏های فراوانی به مردم مداین نوشت<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۶۴-۷۰.</ref>.

==سوم: فعالیت‏های سیاسی سرّی‏==

* امام عسکری{{ع}} با وجود همه محدودیت‏ها و کنترل‌‏های دستگاه خلافت، یک زنجیره فعالیت‏‌های سیاسی سرّی را رهبری می‏کرد که با گزینش شیوه‌‏های پنهان‏کاری، از چشم جاسوسان دربار، به دور می‌‏ماند. برای نمونه، [[عثمان بن سعید عمری]] - از نزدیک‏ترین و صمیمی‏ترین یاران [[امام]]{{ع}} - در پوشش روغن‌‏فروشی فعالیت می‏کرد. شیعیان و پیروان آن حضرت، اموال و وجوه خود را به او می‏رساندند و او آن‏ها را در ظرف‏های روغن قرار داده، به حضور [[امام]]{{ع}} می‌رساند<ref>[[شیخ طوسی]]، کتاب الغیبة، ص ۲۱۴</ref>.  

==چهارم: پشتیبانی مالی از شیعیان‏==

* یکی دیگر از موضع‌‏گیری‏های امام عسکری{{ع}}، حمایت مالی از شیعیان- به ویژه از یاران خاص و نزدیک آن حضرت - بود. این کار سبب شد آنان زیر فشار مالی، جذب دستگاه حکومت عباسی نشوند<ref>  شیخ مفید، الارشاد، ص ۳۴۳؛ ابن شهر اشوب، مناقب آل أبی طالب، ج ۴، ص ۴۳۹؛ مسعودی، اثبات الوصیة، ص ۲۴۲؛ سید محسن امین، اعیان الشیعة، ص ۴۰؛ طبرسی، اعلام الوری، ص ۳۷۲؛ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۵۰۸</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۶۴-۷۰.</ref>.

==پنجم: آگاهی‌‏بخشی سیاسی به چهره‏های برجسته [[شیعه‏]]==

* از دیگر فعالیت‏های سیاسی امام عسکری{{ع}}، تقویت و توجیه سیاسی رجال مهم [[شیعه]]، برابر فشارها و سختی‏های مبارزات سیاسی، برای حمایت از آرمان‏های بلند تشیع بود. از آن‏جا که شخصیت‏های بزرگ [[شیعه]] در فشار بیشتری بودند، [[امام]] به تناسب مورد، آنان را راهنمایی می‏کرد و روحیه آنان را بالا می‏برد. همچنین می‏کوشید صبر و آگاهی آنان در برابر فشارها، تنگناها و تنگدستی‏ها فزونی یابد، تا بتوانند مسؤولیت بزرگ اجتماعی و سیاسی و وظایف دینی خود را به خوبی انجام دهند.

==ششم: بهره‏‌گیری از دانش غیبی برای ارشاد دیگران‏==

* [[امامان]]{{عم}}، در پرتو ارتباط با پروردگار جهان، از دانش غیبی برخوردار بودند و در مواردی که اساس حقانیت اسلام یا مصالح بلند مرتبه امت اسلامی، در خطر قرار می‏گرفت، از این آگاهی به صورت "ابزار هدایت" استفاده می‏‌کردند. پیش‏گویی‌‏ها و گزارش‏های غیبی آنان، بخش مهمّی از زندگی ایشان را در بر می‏‌گیرد؛ با مطالعه در زندگی امام عسکری{{ع}}، چنین به نظر می‌‏رسد که آن حضرت، بیش از [[امامان]] دیگر، دانش غیبی خود را آشکار می‌‏ساخته است<ref>  محمد جواد طبسی، حیاة الامام العسکری علیه السّلام، ص ۱۲۱</ref>. پس از انتقال [[امام هادی]]{{ع}} به سامّرا، آن حضرت تحت مراقبت و کنترل شدید بود؛ ازاین‌‏رو امکان معرفی فرزندش [[امام حسن]]{{ع}} به عموم شیعیان، در جایگاه [[امام]] بعدی وجود نداشت. به طور اصولی این کار، زندگی او را از ناحیه [[حکومت]] وقت، در معرض خطر جدّی قرار می‏داد. به همین سبب کار معرفی امام عسکری{{ع}} به شیعیان و گواه گرفتن آنان در این باب، در ماه‌‏های پایانی عمر [[امام هادی]]{{ع}} صورت گرفت؛ به گونه‏‌ای که هنگام رحلت آن حضرت، گروهی از شیعیان از [[امامت]] امام عسکری{{ع}}، آگاهی نداشتند<ref>  مسعودی، اثبات الوصیة، ص ۲۳۴</ref>. امام عسکری{{ع}} برای زدودن زنگار شک‏ها و تردیدها و نیز برای حفظ یاران خود از خطر یا هدایت گمراهان، ناگزیر می‏شد پرده‏‌های حجاب را کنار زده، از آن سوی جهان ظاهر خبر دهد<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۶۴-۷۰.</ref>.

* یکی از مسؤولیت‏‌های بزرگ امام عسکری{{ع}}، معرّفی [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} به جانشینی خود بود. این امر، زمانی سخت‏‌تر می‏شد که آن حضرت می‌بایست بنا به دلایلی، فرزند خود را در پرده "پنهان‌‏زیستی" نگه دارد، تا از گزند بدخواهان در امان بماند. با این حال در موارد فراوانی، به معرفی جانشین خود به افراد مورد اطمینان پرداخته است. تعابیری که [[امام یازدهم]] برای معرفی [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} به کار برده، بدین قرار است:{{عربی|"هَذَا صَاحِبُكُمْ‏ بَعْدِي‏"}}<ref>این، بعد از من صاحب شما است؛ شیخ مفید، الارشاد، ج ۲، ص ۳۴۸.</ref>؛ {{عربی|" إِنَ‏ ابْنِي‏ هُوَ الْقَائِمُ‏ مِنْ‏ بَعْدِي‏ ‏"}}<ref>همانا فرزندم، قائم بعد از من است؛  [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۲، ص ۵۲۴، ح ۴.</ref>؛ {{عربی|" هَذَا إِمَامُكُمْ‏ مِنْ‏ بَعْدِي‏ وَ خَلِيفَتِي‏ عَلَيْكُم‏‏ ‏"}}<ref>این پیشوای شما پس از من و جانشین من بر شما است؛ [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۲، ص ۴۳۵، ح ۲.</ref>؛ {{عربی|" ابنی محمد هو الامام الحجة بعدی‏‏ ‏"}}<ref>فرزندم محمد، همان امام و حجت پس از من است؛ [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۲، ص ۴۰۹، ح ۹</ref> و مواردی از این دست که در کتاب‌‏ها بدان اشاره شده است.

*''آماده‌‏سازی شیعیان برای دوران [[غیبت]] [[امام مهدی|امام دوازدهم]]{{ع}}'': از آن‏جا که پنهان شدن پیشوا و رهبر هرجمعیت، یک حادثه غیر طبیعی و نامأنوس است و باور کردن آن و نیز تحمل مشکلات ناشی از آن، برای مردم دشوار است، [[پیامبر اسلام]]{{صل}} و [[امامان]] پیشین{{عم}}، به تدریج مردم را با این موضوع آشنا ساخته، افکار را برای پذیرش آن آماده می‌‏کردند<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۶۴-۷۰.</ref>.

*این تلاش، در عصر [[امام هادی]]{{ع}} و امام عسکری{{ع}}، به صورت جدی‌‏تری به چشم می‌‏خورد؛ چنان‏که [[امام هادی]]{{ع}} بعضی از کارها را به وسیله نمایندگان انجام می‏داد و خود کمتر با افراد تماس می‏‌گرفت. این امر در زمان امام عسکری{{ع}}، جلوه بیشتری یافت؛ زیرا با وجود تأکید بر تولد [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}، او را فقط به شیعیان خاص و بسیار نزدیک نشان می‏داد. از سوی دیگر، تماس مستقیم شیعیان با خود آن حضرت نیز روز به ‏روز محدودتر و کمتر می‏شد؛ به گونه‏ای که حتی در شهر سامرا از طریق نامه یا به وسیله نمایندگان خویش، به مردم پاسخ می‏داد. بدین‏ ترتیب، آنان را برای پذیرش اوضاع و شرایط عصر غیبت و ارتباط غیر مستقیم با [[امام]] آماده می‌‏ساخت. این همان روشی است که [[امام دوازدهم]]{{ع}} در زمان غیبت صغرا در پیش گرفت و به تدریج شیعیان را برای دوران غیبت کبرا آماده ساخت<ref>  با استفاده از: مهدی پیشوایی، سیره پیشوایان علیهم السّلام، ص ۶۱۵- ۶۶۲</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۶۴-۷۰.</ref>.  

*حوادث ناگوار پس از شهادت امام عسکری{{ع}}: سوگمندانه پس از امام عسکری{{ع}}، پدیده‌‏های ناگواری رخ داد که برخی بدین قرار است:

#بازجویی حاکمان ستمگر از خانه آن حضرت، برای دستیابی به [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}<ref>  ر. ک: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۵۰۵؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج ۱، ص ۴۳</ref>؛  

#برخورد جعفر کذّاب با مادر امام عسکری{{ع}} بر سر میراث؛

#ترور، حبس، تهدید و اذیت و آزار شیعیان؛ [[شیخ مفید]]، تهدیدات بر ضد [[شیعه]] پس از شهادت امام عسکری{{{ع}}، را یکی از تلخ‌‏ترین فرازهای تاریخ تشیع یاد کرده است<ref>  شیخ مفید، الارشاد، ص ۳۲۵؛ محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۵۰، ص ۳۳۴</ref>.  

#اختلاف و چنددستگی بین شیعیان<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۶۴-۷۰.</ref>.

*یکی از حادثه‌‏های کمرشکن پس از شهادت امام عسکری{{ع}}، تفرقه‌‏ای بود که در میان برخی از شیعیان پدید آمد و آن‏ها را از یکپارچگی خارج کرد. البته این تفرق پیش از آن، از سوی امام عسکری{{ع}} پیش‏بینی شده بود.

*[[ابو غانم]] می‌‏گوید: از امام عسکری{{ع}} شنیدم که می‌‏فرمود: "در سال ۲۶۰ پیروانم فرقه فرقه می‌‏شوند". آن‏گاه در ادامه [[ابو غانم]] می‌‏گوید: در آن سال امام عسکری{{ع}} رحلت فرمود و پیروان و یارانش متفرق شدند. دسته‌‏ای خود را منتسب به جعفر- پسر امام دهم- کردند، گروهی سرگردان شدند، عده‏ای به شک افتادند، دسته‌‏ای در حالت سرگردانی ایستادند و جمعی دیگر به توفیق خدای سبحانه و تعالی بر دین خود ثابت ماندند<ref>  [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۲، ص ۴۰۸، ح ۶</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۶۴-۷۰.</ref>.

==پدر حضرت در موعودنامه==

*حسن بن علی بن محمد بن علی، ملقّب به عسکری، یازدهمین [[امام]] از [[ائمه]] [[معصوم]] {{عم}}، پدر [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} دوازدهمین امام بوده است. در روز هشتم یا چهارم یا دهم ربیع الثانی سال ٢٣١ یا ٢٣٢ ه‍‌. ق در مدینه متولد و در روز هشتم یا اوّل ربیع الاول سال ٢٦٠ ه‍‌. ق در [[سامرا]] وفات یافت. دوران امامت این امام، شش سال بوده و در مدت عمر بیست و هشت یا بیست و نه سال خویش، منشأ برکات و فیوضات بسیاری بوده است. آن حضرت در دوران حکومت [[معتمد عباسی]] از دنیا رفت و در کنار قبر پدرش در سامرا مدفون گشت. حضرت عسکری {{ع}}، جز [[امام مهدی]] {{ع}} فرزندی نداشته است<ref>معارف و معاریف، ج ۴، ص ۵۱۴.</ref><ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۱۹۲.</ref>.

* [[امام عسکری‏ برای تثبیت امامت فرزندش چه تدابیری اندیشید؟ (پرسش)]]