حدیث منزلت: تفاوت میان نسخه‌ها

این حدیث، که جایگاه [[امام علی|امیر المؤمنین]]{{ع}} را نسبت به [[پیامبر خاتم|پیامبر خدا]]{{صل}}، همچون جایگاه هارون نسبت به [[موسی]] {{ع}} می‌داند، از روشن‌ترین و قوی‌ترین دلایل [[امامت]] و خلافت آن حضرت است. کلامی که [[پیامبر خاتم|پیامبر خدا]]{{صل}} بارها آن را فرموده، از جمله در داستان عزیمت به جنگ تبوک و گذاشتن [[امام علی|حضرت امیر]] در مدینه. [[پیامبر]] و مسلمانان برای مقابله با رومیان عازم تبوک بودند. یک لشکرکشی طولانی و برون‌مرزی و سخت در پیش بود و بیم آن می‌رفت که منافقان و دشمنان کین‌توز، در غیاب [[پیامبر]]، فتنه‌انگیزی کنند و به [[اسلام]] و مسلمین ضربه بزنند. [[پیامبر خاتم|رسول خدا]]{{صل}} [[امام علی|حضرت علی]]{{ع}} را در مدینه به جای خود گذاشت، تا هم مدینه را حفظ کند و هم بازماندگان در شهر را سرپرستی کند. منافقان که برای عدم حضور [[پیامبر]] نقشه‌ها کشیده بودند، چون ناکام شدند، شایعه‌پراکنی بر ضدّ [[امام علی|علی]]{{ع}} کردند که [[پیامبر خاتم|حضرت رسول]] او را دوست ندارد و نخواسته با خود ببرد و او را سرپرست زنان و کودکان کرده است. [[امام]] خود را به [[پیامبر]] رساند و جوّ شایعه را گزارش داد. [[پیامبر]] دستور داد که وی به مدینه برگردد و فرمود: مدینه جز با حضور من یا تو سامان نمی‌گیرد و افزود: {{عربی|"أنت خلیفتی فی أهلی و دار هجرتی و قومی، أما ترضی أن تکون منّی بمنزلة هارون من موسی إلاّ أنّه لا نبیّ بعدی؟"}}<ref>«تو جانشین من در خانواده‌ام و محلّ هجرتم و در میان قوم منی. آیا دوست نداری که نسبت به من به منزلۀ هارون نسبت به موسی باشی، جز اینکه پس از من پیامبری نیست؟» ارشاد، مفید، ج ۱ ص ۱۵۶، معانی الأخبار، ص ۷۴</ref> تعبیر دیگر چنین است: {{عربی|"أنت منّی بمنزلة هارون من موسی إلاّ أنّه لا نبیّ بعدی"}}<ref>«تو نسبت به من به منزله‌ی هارون نسبت به موسی هستی، جز اینکه پس از من پیامبری نیست» موسوعة الامام علی بن ابی طالب، ج ۲ ص ۱۴۹ به نقل از سنن ترمذی، تاریخ بغداد و...</ref> با این کلام، همۀ مسؤولیت‌های [[پیامبر]] را (بجز [[نبوت]]) بر دوش او نهاد و زعامت و رهبری پس از خود را به او سپرد. این حدیث، با عبارت‌های مختلف، در منابع گوناگون [[شیعه]] و [[اهل سنت]] به نحو متواتر نقل شده و مورد استناد [[أئمه]]، اصحاب و علما در مباحث [[امامت]] قرار گرفته است.<ref>برای منابع و متون این حدیث، ر. ک: احقاق الحق ج ۷ ص ۴۲۸ و ج ۱۶ ص ۱، الغدیر ج ۱۰ ص ۲۵۹، نفحات الأزهار (خلاصۀ عبقات) ج ۱۷ و ۱۸، المراجعات نامه‌های ۲۶ تا ۳۲، بحار الأنوار، ج ۳۷ ص ۲۵۴، باب اخبار المنزلة و الاستدلال بها علی امامته، معانی الأخبار، ص ۷۴</ref> موارد آن هم متعدد است، غیر از حادثۀ تبوک، در آغاز [[بعثت]] و یوم الإنذار، در روز مؤاخات پس از هجرت به مدینه، هنگام بستن درها به مسجد، روز فتح خیبر، در گفتاری با امّ سلمه، با انس بن مالک، با جمعی از اصحاب و در حجة الوداع نیز این سخن را فرموده است.<ref>ر. ک: موسوعة الامام علی بن ابی طالب، ج ۲ ص ۱۵۲، نفحات الأزهار، ج ۱۸ ص ۳۶۱، المراجعات، نامه ۳۲</ref> استدلال به این حدیث بر [[امامت]] نیز به نقش هارون نسبت به موسای کلیم برمی‌گردد. در آیات متعددی جانشینی هارون برای [[موسی]] در قوم [[بنی اسرائیل]] بیان شده است، همچون آیه: {{متن قرآن|وَوَاعَدْنَا مُوسَى ثَلاثِينَ لَيْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً وَقَالَ مُوسَى لأَخِيهِ هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي وَأَصْلِحْ وَلاَ تَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِينَ}}<ref> «و ما با موسى سى شب وعده نهاديم و با ده شب ديگر آن را كامل كرديم و ميقات پروردگارش در چهل شب كمال يافت و موسى به برادر خويش هارون گفت: در ميان قوم من جانشين من شو و به سامان دادن (امور) بپرداز و از راه و روش تبهكاران پيروى مكن!»، سوره اعراف آیه۱۴۲</ref>؛ {{متن قرآن|وَاجْعَل لِّي وَزِيرًا مِّنْ أَهْلِي*هَارُونَ أَخِي*اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي*وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي}}<ref> «و از خانواده‏‌ام دستيارى برايم بگمار* هارون برادرم را* پشتم را به او استوار دار* و او را در كارم شريك ساز.»، سوره طه آیه۲۹ تا ۳۲</ref>؛ {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَجَعَلْنَا مَعَهُ أَخَاهُ هَارُونَ وَزِيرًا}}<ref> «و به راستى ما به موسى كتاب داديم و برادرش هارون را وزيرى همراه او گردانديم.» سوره اعراف آیه۱۴۲</ref>؛ مفهوم منزلت هم عام است و همۀ شؤون را می‌گیرد و در کنار طرح منزلت، خلیفه بودن هم مطرح شده است. در حدیثی هم بیش از نسبت موسی و هارون مطرح شده است. [[پیامبر خاتم|رسول خدا]]{{صل}} به [[امام علی|علی بن ابی طالب]]{{ع}} فرمود: {{عربی|"یا علیّ! أنت منّی بمنزلة هبة اللّه من آدم، و بمنزلة سام من نوح، و بمنزلة إسحاق من إبراهیم، و بمنزلة هارون من موسی، و بمنزلة شمعون من عیسی إلاّ أنّه لا نبیّ بعدی، یا علیّ أنت وصیّی و خلیفتی، فمن جحد وصیّتک و خلافتک فلیس منّی و لست منه و أنا خصمه یوم القیامة، یا علیّ! أنت أفضل امّتی فضلا و أقدمهم سلما، و أکثرهم علما، و أوفرهم حلما و أشجعهم قلبا و أسخاهم کفّا، یا علیّ! أنت الإمام بعدی و الأمیر، و أنت الصّاحب بعدی و الوزیر، و ما لک فی أمّتی من نظیر..."}}<ref>«ای علی! تو نسبت به من همانند هبة الله نسبت به آدم، و همانند سام نسبت به نوح، و همانند اسحاق نسبت به ابراهیم، و همانند هارون نسبت به موسی، و همانند شمعون نسبت به عیسی می‌باشی جز اینکه پس از من پیامبری نیست، ای علی! تو وصی و جانشین من هستی، پس هر کس با وصی بودن و جانشینی تو بجنگد از من نیست و من از او نیستم و من دشمن او در روز قیامت می‌باشم، ای علی! تو برترین افراد امت من و قدیمی‌ترین ایشان در اسلام هستی، و عالم‌ترین ایشان، و بردبارترین آنها، و شجاع‌ترین ایشان، و بخشنده‌ترین ایشان می‌باشی، ای علی! تو امام و امیر پس از من، و وزیر و رئیس بعد از من می‌باشی، و همانند تو در امت من نیست...» بحار الأنوار، ج ۳۷ ص ۲۵۴</ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۲۱۹.</ref>

==حدیث منزلت در گزیده دانشنامه امیرالمومنین==

#'''روز هشدار''': [[کنز الفوائد (کتاب)|کنز الفوائد]]- به [[نقل]] از ابو رافع-: [[پیامبر]]{{صل}} بنی [[عبد المطلب]] را در شِعب (دره) [ابو طالبْ‌] گرد آورد... و فرمود: "خدای عز و جل به من [[فرمان]] داده که [[خویشان]] نزدیک و [[اقوام]] مُخلصم را هشدار دهم: [[خداوند متعال]]، [[پیامبری]] برنینگیخت، مگر آن که از خاندانش برادر، [[وارث]]، [[وزیر]]، [[وصی]] و [[جانشینی]] در میان خانواده‌اش قرار داد. حال کدام یک از شما با من [[بیعت]] می‌کند، به این شرط که در میان خاندانم، تنها او برادر من، [[وزیر]] من و [[وارث]] من و برایم به منزله [[هارون]] برای [[موسی]] باشد، جز آن که پس از من [[پیامبری]] نیست؟". همه ساکت ماندند. [[پیامبر]]{{صل}} سه بار سخن خود را برای آنان تکرار کرد و فرمود: "به [[خدا]] [[سوگند]]، یا کسی از میانتان برمی‌خیزد یا این که غیر شما به این [[منزلت]] می‌رسد و مورد [[نکوهش]] قرار می‌گیرید". پس [[علی]]{{ع}} برخاست و در حالی که همه به او می‌نگریستند، با [[پیامبر]]{{صل}} [[بیعت]] کرد و او را در آنچه بدان فرامی‌خوانْد، [[اجابت]] نمود<ref>کنز الفوائد، ج ۲، ص ۱۷۷.</ref>.

#'''روز [[پیمان]] برادری‌''': [[فضائل الصحابة (کتاب)|فضائل الصحابة]]، [[ابن حنبل]]- به [[نقل]] از [[محدوج بن زید]]-: [[پیامبر خدا]]، میان [[مسلمانان]]، [[برادری]] ایجاد کرد. سپس گفت: "ای [[علی]]! تو برادر [[منی]] و تو برای من، به منزله [[هارون]] برای موسی هستی، جز آن‌که [[پیامبری]] پس از من نیست"<ref>فضائل الصحابة، ابن حنبل، ج ۲، ص ۶۶۳، ح ۱۱۳۱.</ref>.

# '''هنگام بستن درها''': [[پیامبر خدا]]{{صل}}: برخی [[مردم]] از من دل‌آزرده شده‌اند که چرا [[علی]] را در [[مسجد]] جای داده‌ام. به [[خدا]] [[سوگند]]، من [[علی]] را به [[مسجد]]، داخل و آنان را از [[مسجد]] بیرون نکرده‌ام. خدای عز و جل به [[موسی]]{{ع}} و برادرش [[وحی]] کرد: "[[قوم]] خود را در [[مصر]]، در خانه‌هایی سکنا دهید و خانه‌هایتان را رو به [[قبله]] قرار دهید و [[نماز]] بخوانید"<ref>یونس، آیه ۸۷.</ref> و به [[موسی]] [[فرمان]] داد که کسی در مسجدش سکنا نگزیند و در آن، آمیزش نشود و جز [[هارون]] و فرزندانش را به آن، راه ندهد. [[علی]] [نیز] برای من، به منزله [[هارون]] برای [[موسی]] است. در میان خانواده‌ام [تنها] او برادر من است و برای هیچ کس روا نیست که در مسجدم با [[زنان]] بیامیزد، جز [[علی]] و [[فرزندان]] او. پس هر که ناخشنود است، به آن جا برود- و با دستش به سوی [[شام]] اشاره کرد<ref>رسول الله{{صل}}: {{متن حدیث|إن رِجالًا یجِدونَ فی أنفُسِهِم فی أنی أسکنتُ عَلِیاً فِی المَسجِدِ، وَاللهِ ما أخرَجتُهُم، ولا أسکنتُهُ، إن اللهَ عزوجل أوحی‌ إلی‌ موسی‌ وأخیهِ: «أَن تَبَوءَا لِقَوْمِکمَا بِمِصْرَ بُیوتًا وَ اجْعَلُواْ بُیوتَکمْ قِبْلَةً وَ أَقِیمُواْ الصلَوةَ»، وأمَرَ موسی‌ ألا یسکنَ مَسجِدَهُ، ولا ینکحَ فیهِ، ولا یدخُلَهُ إلاهارونُ وذُریتُهُ، وإن عَلِیاً مِنی بِمَنزِلَةِ هارونَ مِن موسی‌، وهُوَ أخی دونَ أهلی، ولا یحِل مَسجِدی لِأَحَدٍ ینکحُ فیهِ النساءَ إلاعَلِی وذُریتُهُ، فَمَن ساءَهُ فَهاهُنا- وأومَأَ بِیدِهِ نَحوَ الشامِ-.}} (المناقب، ابن مغازلی، ص ۲۵۵، ح ۳۰۳).</ref>.

* در همین باره [[محمد بن عبد البر]] می‌گوید: گروهی از [[اصحاب]]، این گفته [[پیامبر]]{{صل}} که: "تو برای من به منزله [[هارون]] برای [[موسی]] هستی" را [[روایت]] کرده‌اند و این [[حدیث]]، از استوارترین و درست‌ترینْ‌ [[احادیث]] است. [[سعد بن ابی وقاص]]، آن را از [[پیامبر]]{{صل}} [[نقل]] کرده است و طریق‌های [[حدیث]] سعد، جداً فراوان است و ابن ابی خیثمه و دیگران، این طریق‌ها را ذکر کرده‌اند. [[ابن عباس]]، [[ابو سعید خدری]]، [[ام سلمه]]، [[اسماء بنت عمیس]]، [[جابر بن عبد الله]] و گروهی که ذکر آنها به درازا می‌کشد نیز این [[حدیث]] را [[نقل]] کرده‌اند<ref>الاستیعاب، ج ۳، ص ۲۰۲ ش ۱۸۷۵.</ref>.

{{امامت شناسی}}