حسن و قبح عقلی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
==مقدمه== | ==مقدمه== | ||
*مسئله " | *مسئله "حسن و قبح عقلی" از مسائل کهن و بحث برانگیز در [[علم کلام]] است که اثبات بسیاری از مسائل اساسی [[علم کلام]]، مانند [[معرفت خداوند]] و [[عدل الهی]] برآن [[استوار]] است؛ حتی تمام [[احکام دینی]] و بلکه بنای همه [[ادیان]] بر این اصل مترتب است <ref>آیت الله سبحانی در پاورقی کتاب کشف المراد در همین مسئله و همچنین در فصل یازدهم از کتاب حسن و قبح عقلی، موارد متعددی از مسائل اساسی علم کلام را نام می‌برد که متفرع بر اصل حسن و قبح عقلی است.</ref>. در روایتی از [[امام صادق]]{{ع}} آمده است: {{متن حدیث|فبالعقل عرف العباد خالقهم و عرفوا به الحسن من القبیح}}<ref>کلینی، اصول کافی، ج۱، کتاب العقل و الجهل، ح۳۵.</ref>. | ||
*برای [[حسن و قبح]] چند معنا گفته شده که عبارتند از: | *برای [[حسن و قبح]] چند معنا گفته شده که عبارتند از: | ||
#کمال و [[نقص]]، مانند [[علم]] و [[جهل]]؛ | #کمال و [[نقص]]، مانند [[علم]] و [[جهل]]؛ | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
*[[اشاعره]]، چون به [[عقل]] مستقل و در [[حقیقت]] به مستقلات عقلیه اعتراف نداشتند؛ خواسته‌اند راه تنزیه را بپویند و [[خداوند]] را از [[شرک]] در [[خالقیت]] و [[ظلم و ستم]] منزه و مبرا بدانند. از این‌رو از طرفی از غیر [[خدا]] نفی فاعلیت کرده‌اند و از طرف دیگر، صفت [[عدل]] را در مرتبه متأخر از فعل [[خدا]] قرار داده‌اند. با این مقدمات، نتیجه گرفته‌اند که [[خداوند]] نه در فاعلیت شریک دارد و نه [[ظلم]] می‌‌کند<ref>مطهری، تعلیم و تربیت در اسلام، ص۳۰۱ - ۳۰۰؛ همو، عدل الهی، ص۲۰، ۵۴ - ۵۰.</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۱۰۶-۱۰۸.</ref>. | *[[اشاعره]]، چون به [[عقل]] مستقل و در [[حقیقت]] به مستقلات عقلیه اعتراف نداشتند؛ خواسته‌اند راه تنزیه را بپویند و [[خداوند]] را از [[شرک]] در [[خالقیت]] و [[ظلم و ستم]] منزه و مبرا بدانند. از این‌رو از طرفی از غیر [[خدا]] نفی فاعلیت کرده‌اند و از طرف دیگر، صفت [[عدل]] را در مرتبه متأخر از فعل [[خدا]] قرار داده‌اند. با این مقدمات، نتیجه گرفته‌اند که [[خداوند]] نه در فاعلیت شریک دارد و نه [[ظلم]] می‌‌کند<ref>مطهری، تعلیم و تربیت در اسلام، ص۳۰۱ - ۳۰۰؛ همو، عدل الهی، ص۲۰، ۵۴ - ۵۰.</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۱۰۶-۱۰۸.</ref>. | ||
==[[ادله]] | ==[[ادله]] حسن و قبح عقلی== | ||
#[[اجماع]] [[عقلای بشر]]، حتی منکرین [[خداوند]] بر [[حسن و قبح]] برخی قضایا، مانند [[صدق]] و [[کذب]]، که نمی‌توان آن را براساس چیزی جز وجه مشترک [[بشر]] ([[عقل]] و [[فطرت انسان‌ها]]) دانست. | #[[اجماع]] [[عقلای بشر]]، حتی منکرین [[خداوند]] بر [[حسن و قبح]] برخی قضایا، مانند [[صدق]] و [[کذب]]، که نمی‌توان آن را براساس چیزی جز وجه مشترک [[بشر]] ([[عقل]] و [[فطرت انسان‌ها]]) دانست. | ||
#[[اعتقاد]] به اینکه [[حسن و قبح]] شرعی بدون | #[[اعتقاد]] به اینکه [[حسن و قبح]] شرعی بدون حسن و قبح عقلی معقول نیست؛ زیرا اثبات [[حسن و قبح]] شرعی از دو راه ممکن است: یکی از راه [[اخبار]] شرعی و دیگری [[اوامر و نواهی]] شرعی. به دست آوردن این [[حسن و قبح]] شرعی نیز در گرو پذیرش دو اصل است: یکی اینکه [[پیامبر]] [[دروغ]] نمی‌گوید و دیگری اینکه [[پیامبر]] در [[امر و نهی]] خود [[صادق]] و جدی است. بدیهی است پذیرش این دو اصل از طریق [[شرع]] دور است و راهی جز حسن و قبح عقلی نداریم. | ||
#عدم [[التزام]] به این اصل، موجب انسداد [[باب ]][[معرفت]] [[نبی]] می‌‌شود؛ زیرا [[معجزه]] اثبات‌کننده [[صدق]] [[نبی]] در دعوی [[نبوت]] او هست و این در صورتی صحیح است که دادن [[معجزه]] به دست [[آدم]] [[دروغ‌گو]] قبیح باشد و بری بودن [[خدا]] از [[فعل قبیح]] را پذیرفته باشیم؛ اینها مانند مورد قبلی تنها از طریق | #عدم [[التزام]] به این اصل، موجب انسداد [[باب ]][[معرفت]] [[نبی]] می‌‌شود؛ زیرا [[معجزه]] اثبات‌کننده [[صدق]] [[نبی]] در دعوی [[نبوت]] او هست و این در صورتی صحیح است که دادن [[معجزه]] به دست [[آدم]] [[دروغ‌گو]] قبیح باشد و بری بودن [[خدا]] از [[فعل قبیح]] را پذیرفته باشیم؛ اینها مانند مورد قبلی تنها از طریق حسن و قبح عقلی امکان‌پذیر است. | ||
#علاوه بر این، [[آیات]] متعددی از [[قرآن کریم]] بر این امر دلالت دارد. به این بیان که [[حسن و قبح]] برخی [[افعال]]، مانند [[عدل]] و [[احسان]] و [[فحشا]] و منکر بین عقلا مسلّم شمرده شده است<ref>بنگرید به: سبحانی، رسالة فی التحسین و التقبیح العقلیین، ص۶۰ - ۴۸؛ ربانی گلپایگانی، القواعد الکلامیه، ص۶۰ - ۵۹.</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۱۰۸.</ref>. | #علاوه بر این، [[آیات]] متعددی از [[قرآن کریم]] بر این امر دلالت دارد. به این بیان که [[حسن و قبح]] برخی [[افعال]]، مانند [[عدل]] و [[احسان]] و [[فحشا]] و منکر بین عقلا مسلّم شمرده شده است<ref>بنگرید به: سبحانی، رسالة فی التحسین و التقبیح العقلیین، ص۶۰ - ۴۸؛ ربانی گلپایگانی، القواعد الکلامیه، ص۶۰ - ۵۹.</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۱۰۸.</ref>. | ||