دعا در اخلاق اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
←ضرورت دعا
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;"> | <div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;"> | ||
===مقدمه=== | |||
*[[دعا]] [[برترین]] [[عبادات]] و بلکه عصاره و [[روح]] [[عبادت]] و سپر [[مؤمن]] و [[سلاح]] اوست. [[دعا]] ارتباطی [[قلبی]] است بین [[بنده]] و [[پروردگار]] و [[کلامی]] است که به سوی [[خدا]] بالا میرود و به دست آوردن ملکه [[ارتباط قلبی]] و [[مناجات]] با [[حضرت حق]]، از [[علائم]] کمال [[انسان]] بوده [[سعادت]] دو جهانی او را نشان می‌دهد<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۸۶.</ref>. | |||
*[[دعا]] [[برترین]] [[عبادات]] و بلکه عصاره و [[روح]] [[عبادت]] و سپر [[مؤمن]] و [[سلاح]] اوست. [[دعا]] در [[حقیقت]] همان خواسته درونی و آرزوی هر فرد است، چه آن را بر زبان آورد یا نه، و [[انسان]] نیز هرگز از [[آرزوها]] و نیازمندی‌ها و خواسته‌هایش جدا نمی‌شود، می‌توان گفت [[دعا]] و [[نیایش]] در هر [[انسانی]] نهادینه شده است. بر این اساس، برخی [[حس]] [[پرستش]] و [[نیایش]] را از اصیل‌ترین، پایدارترین و قوی‌ترین ابعاد وجودی [[آدمی]] و تجلیات [[روح انسانی]] دانسته‌اند که [[انسان]] در سایه آن [[آرامش]] می‌یابد<ref>ر.ک: سحرخوان، محمد و یوسف‌زاده، حسین علی، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱۳، ص؟؟؟.</ref>. | |||
*[[انسان]] به گونه [[فطری]] برای رسیدن به کمال و مطلوب خویش، خود را [[نیازمند]] [[دعا]] می‌داند. از آنجا که [[دعا]] در [[حقیقت]] همان خواسته درونی و آرزوی هر فرد است، چه آن را بر زبان آورد یا نه، و [[انسان]] نیز هرگز از [[آرزوها]] و نیازمندی‌ها و خواسته‌هایش جدا نمی‌شود، می‌توان گفت [[دعا]] و [[نیایش]] در هر [[انسانی]] نهادینه شده است. بر این اساس، برخی [[حس]] [[پرستش]] و [[نیایش]] را از اصیل‌ترین، پایدارترین و قوی‌ترین ابعاد وجودی [[آدمی]] و تجلیات [[روح انسانی]] دانسته‌اند که [[انسان]] در سایه آن [[آرامش]] می‌یابد. | |||
*در نگاهی گذرا به باورهای [[اقوام]] پیشین نیز می‌توان دریافت که [[دعا]] و [[نیایش]] بخشی از [[فرهنگ]] آنان بوده و از [[فطرت]] آنان سرچشمه می‌گرفته است، ازاین‌رو هر [[ملت]] و قومی گونه‌ای از [[دعا]] و [[نیایش]] را در [[زندگی]] خویش تجربه کرده و صرف نظر از نوع خواسته خود، همواره تأثیر آن را [[باور]] داشته است، چنان که بر اساس [[آیات]]، [[آدم]] و حواء نخستین انسان‌هایی بودند که پس از ترک اَولی، از [[خدا]] درخواست [[عفو]] کردند<ref>ر.ک: سحرخوان، محمد و یوسف‌زاده، حسین علی، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱۳، ص؟؟؟.</ref>. | |||
===مفهوم‌شناسی [[دعا]]=== | |||
*[[دعا]] در لغت به معنای خواستن چیزی به وسیلۀ صدا کردن و جلب توجه کسی است که او را صدا می‌‌زند؛ اما از دیگر معانی [[دعا]] [[ترغیب]]، [[تشویق]]، [[استغاثه]] و [[تضرع]] است<ref>ر.ک: سحرخوان، محمد و یوسف‌زاده، حسین علی، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱۳، ص۹۹. </ref>. | |||
*[[دعا]] در اصطلاح به معنای روی آوردن به [[خدا]] و درخواست از او با حالت [[خضوع]]، [[تضرع]] و نیز درخواست زیردست از [[مقام]] بالاتر به همراه حالت [[خضوع]] و [[تواضع]] است. بر این اساس، در مفهوم اصطلاحی، [[تواضع]] و [[خضوع]]، از ارکان اصلی معنی [[دعا]] محسوب میشود. در واقع [[دعا]] و [[دعوت]] برای جلب توجه کسی که خوانده میشود و غالباً با لفظ و گاهی نیز با اشاره صورت می‌گیرد، بنابراین، خوانده شده باید [[قدرت]] [[استجابت دعا]] را داشته باشد تا بتواند خواستۀ دعاکننده را تأمین کند<ref>ر.ک: سحرخوان، محمد و یوسف‌زاده، حسین علی، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱۳، ص۱۰۰. </ref>. | |||
*کلمۀ (دعو) و مشتقات آن ۱۲۲ بار در [[قرآن کریم]] آمده است، برخی از آنها به معنای لغوی [[دعا]] اشاره دارند؛ مانند [[آیه]] {{متن قرآن|لَا تَجْعَلُوا دُعَاءَ الرَّسُولِ بَيْنَكُمْ كَدُعَاءِ بَعْضِكُمْ بَعْضًا}}<ref>«پیامبر را میان خویش چنان فرا نخوانید که یکدیگر را فرا می‌خوانید» سوره نور، آیه ۶۳.</ref> و در مواردی نیز به معنای اصطلاحی آمده است مانند آیۀ {{متن قرآن|وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ}}<ref>«و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا پاسختان دهم» سوره غافر، آیه ۶۰.</ref>.<ref>ر.ک: ر.ک: سحرخوان، محمد و یوسف‌زاده، حسین علی، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱۳، ص۱۰۰.</ref> | |||
===[[ارزش]] و [[جایگاه دعا]]=== | |||
*[[خداوند]] [[دعا]] را [[عبادت]] خویش دانسته و ضمن توصیه به [[دعا]]، کسانی را که از [[دعا کردن]] [[خودداری]] می‌کنند [[مستکبر]] شمرده و آنان را به [[جهنم]] تهدید کرده است: {{متن قرآن|وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ}}<ref>«و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا پاسختان دهم که آنان که از پرستش من سر برمی‌کشند به زودی با خواری در دوزخ درمی‌آیند» سوره غافر، آیه ۶۰.</ref>. بر این اساس، [[حقیقت]] [[دعا]] [[عبادت]] است، زیرا [[انسان]] در [[دعا]] هم [[نیازمندی]] خود را، هم [[بی‌نیازی]] [[خدا]] را ابراز می‌دارد و این [[خضوع]] و [[خشوع]] او را در برابر [[خدا]] ـ که اساس هر عبادتی است ـ در پی خواهد داشت و چون [[حقیقت]] و [[روح]] [[عبادت]]، توجه [[قلبی]] است و حرکات و ذکر زبانی جلوه‌ای از این [[حقیقت]] است، [[دعا]] نشان دهندۀ [[اعتقاد]] به [[مالکیت]]، [[ربوبیت]] و [[قدرت الهی]] در عمل است، چنانکه در روایتی [[دعا]] مغز [[عبادت]] به شمار آمده است<ref>{{متن حدیث|الدُّعَاءُ مُخُّ الْعِبَادَةِ}}؛ وسائل الشیعه، ج۷، ص۲۷.</ref>. به دیگر سخن، گرچه [[دعا]] در ظاهر درخواست رفع نیازهای مادی و [[معنوی]] است اما در واقع اعتراف به [[بندگی]] و عجز [[داعی]] است، ازاین‌رو برخی در [[تفسیر]] آیۀ ۶۰ سورۀ [[غافر]] بر این باورند که [[دعا]] بزرگ‌ترین [[عبادت]] و ترک آن نه به معنای ترک بخشی از اقسام [[عبادت]] که ترک تمام آن است و از همین‌رو، ترک آن نشان [[استکبار]] در برابر [[خدا]] و عامل ورود دائمی [[انسان]] [[مستکبر]] در [[آتش]] است. برخی در تحلیل [[دعا]] به این نکته اساسی توجه کرده‌اند که [[دعا]] فرایند معکوس [[نزول]] [[آیات]] از سوی [[خداوند]] ([[وحی]]) و [[ایمان]] [[انسان]] به آن است. در این فرایند که از سوی [[انسان]] آغاز میشود، [[اجابت]] [[خداوند]] متناظر [[ایمان]] [[بندگان]] است. هنگامی که [[خدا]] [[آیات]] خود را فرو می‌فرستد و از [[انسان‌ها]] می‌خواهد در برابر آنها با ایمان‌شان واکنش نشان دهند، به طریق مشابهی انسان در [[دعا]] [[خدا]] را طرف خطاب قرار می‌دهد و [[امید]] دارد که [[خداوند]] خواست او را برآورد، ازاین‌رو مفهوم [[دعا]] در ارتباط با مفهوم [[استجابت]] قرار دارد. | |||
*[[خداوند]] [[اراده]] کرده بخشی از امور عالم و رویدادها، از طریق [[دعا]] و درخواست [[انسان]] از [[خدا]] تحقق یابد و این نیز [[تقدیر الهی]] است. به عبارت دیگر تحقق هر فعل و حادثه‌ای منوط به پیدایش اسباب و عللی است که با تحقق تمامی آنها [[علت]] تامه آن فعل حاصل و وقوع آن حتمی میشود. اموری مانند [[دعا]] و [[صله رحم]] تنها یک سبب از اسباب تحقق در برخی از حوادث هستند که اگر سایر اسباب محقق شده باشند، با [[دعا]]، [[علت]] تامه حاصل می‌گردد، بنابراین، [[دعا]] یکی از اسباب تحقق [[قضای الهی]] است. | |||
*از این‌رو [[دعا]] در [[روایات]] سودمندتر از [[قرائت قرآن]] و [[برتر]] از همه [[عبادات]] شمرده شده است<ref>عدة الداعی، ص ۱۴، ۳۵؛ بحار الانوار، ج ۹۰، ص ۲۹۲.</ref>. به گفته برخی، [[دعا]] نه تنها [[انسان]] را در رهایی از گرفتاری، درد و [[رنج]] [[یاری]] می‌دهد، بلکه با [[دعا]] [[سرنوشت]] [[زندگی]] [[انسان]] تغییر می‌یابد و از همین‌رو [[قرآن]] با شیوه‌های گوناگون [[مردم]] را بدان فرا می‌خواند: {{متن قرآن|وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ}}<ref>«و چون بندگانم درباره من از تو پرسند من نزدیکم، دعاکننده چون مرا بخواند دعا (ی او) را پاسخ می‌دهم؛ پس باید دعوت مرا پاسخ دهند و به من ایمان آورند باشد که راهیاب شوند» سوره بقره، آیه ۱۸۶.</ref>.<ref>ر.ک: سحرخوان، محمد و یوسف‌زاده، حسین علی، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱۳، ص؟؟؟.</ref> | |||
===[[ضرورت دعا]]=== | ===[[ضرورت دعا]]=== | ||
*عوامل و ضرورت‌های مه موجب میشود [[انسان]] به سمت دعا تمایل پیدا کند عبارت‌اند از: | *عوامل و ضرورت‌های مه موجب میشود [[انسان]] به سمت دعا تمایل پیدا کند عبارت‌اند از: | ||
| خط ۱۵: | خط ۲۸: | ||
#تحقق [[قضای الهی]] توسط [[دعا کردن]]: دعا [[کلامی]] است که به سمت [[خداوند]] میرود و قدرتش به حدی است که [[خداوند]] بخشی از امور عالم را از طریق [[دعا کردن]] محقق می‌‌کند. درواقع دعا یکی از اسباب تحقق [[قضای الهی]] است<ref>ر.ک: سحرخوان، محمد و یوسف‌زاده، حسین علی، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱۳، ص۱۰۴. </ref>. | #تحقق [[قضای الهی]] توسط [[دعا کردن]]: دعا [[کلامی]] است که به سمت [[خداوند]] میرود و قدرتش به حدی است که [[خداوند]] بخشی از امور عالم را از طریق [[دعا کردن]] محقق می‌‌کند. درواقع دعا یکی از اسباب تحقق [[قضای الهی]] است<ref>ر.ک: سحرخوان، محمد و یوسف‌زاده، حسین علی، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱۳، ص۱۰۴. </ref>. | ||
#حاصل شدن [[ارتباط قلبی]] بین مخلوق و [[خالق]]: در دو آیۀ {{متن قرآن|قُلْ مَا يَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّي لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ}}<ref>«بگو: اگر دعای شما نباشد پروردگارم به شما بهایی نمی‌دهد» سوره فرقان، آیه ۷۷.</ref> و {{متن قرآن|وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ}}<ref>«و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا پاسختان دهم که آنان که از پرستش من سر برمی‌کشند به زودی با خواری در دوزخ درمی‌آیند» سوره غافر، آیه ۶۰.</ref>، [[ضرورت]] و اهمیت [[ارتباط قلبی]] بین مخلوق و [[خالق]] به واسطۀ دعا روشن میشود<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۸۸. </ref>. | #حاصل شدن [[ارتباط قلبی]] بین مخلوق و [[خالق]]: در دو آیۀ {{متن قرآن|قُلْ مَا يَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّي لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ}}<ref>«بگو: اگر دعای شما نباشد پروردگارم به شما بهایی نمی‌دهد» سوره فرقان، آیه ۷۷.</ref> و {{متن قرآن|وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ}}<ref>«و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا پاسختان دهم که آنان که از پرستش من سر برمی‌کشند به زودی با خواری در دوزخ درمی‌آیند» سوره غافر، آیه ۶۰.</ref>، [[ضرورت]] و اهمیت [[ارتباط قلبی]] بین مخلوق و [[خالق]] به واسطۀ دعا روشن میشود<ref>ر.ک: مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۴، ص ۲۸۸. </ref>. | ||
===ارکان دعا=== | ===ارکان دعا=== | ||
*ارکان دعا عبارت‌اند: [[داعی]] (دعاکننده)، مَدعُوّ (خوانده شده) و خواسته دعاکننده. | *ارکان دعا عبارت‌اند: [[داعی]] (دعاکننده)، مَدعُوّ (خوانده شده) و خواسته دعاکننده. | ||