گستره علم امام: تفاوت میان نسخه‌ها
←نفی علم غیب در روایات
| خط ۳۷: | خط ۳۷: | ||
==[[نفی علم غیب]] در [[روایات]]== | ==[[نفی علم غیب]] در [[روایات]]== | ||
بعد از اثبات [[علوم]] غیرعادی برای [[پیشوایان الهی]]، ممکن است این پرسش مطرح شود که چرا در مواردی [[امامان]]{{عم}} [[دانش]] فرابشری و [[علم]] نامحدود و [[علم غیب]] را از خود سلب کرده و آن را مختص و منحصر به [[خداوند]] دانسته و از چنین سخنانی [[برائت]] جسته‌اند<ref>امام باقر{{ع}} می‌‌فرماید: {{متن حدیث|وَ اللَّهِ لَا أَعْلَمُ أَنَا وَ لَا أَحَدٌ مِنْ آبَائِي الْغَيْبَ وَ لَا يَعْلَمُ الْغَيْبَ {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ}}}} و طبرسی در احتجاج می‌‌نویسد: {{عربی|وَ مِمَّا خَرَجَ عَنْ صَاحِبِ الزَّمَانِ رَدّاً عَلَى الْغُلَاةِ مِنَ التَّوْقِيعِ جَوَاباً لِكِتَابٍ كُتِبَ إِلَيْهِ عَلَى يَدَيْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ هِلَالٍ الْكَرْخِيِ يَا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ تَعَالَى اللَّهُ وَ جَلَ عَمَّا يَصِفُونَ سُبْحَانَهُ وَ بِحَمْدِهِ لَيْسَ نَحْنُ شُرَكَاؤُهُ فِي عِلْمِهِ وَ لَا فِي قُدْرَتِهِ بَلْ لَا يَعْلَمُ الْغَيْبَ غَيْرُهُ كَمَا قَالَ فِي مُحْكَمِ كِتَابِهِ تَبَارَكَتْ أَسْمَاؤُهُ}} {{متن قرآن|قُلْ لَا يَعْلَمُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ الْغَيْبَ إِلَّا اللَّهُ}}؛ الاحتجاج، ج۲، ص ۴۳۷.</ref> | *بعد از اثبات [[علوم]] غیرعادی برای [[پیشوایان الهی]]، ممکن است این پرسش مطرح شود که چرا در مواردی [[امامان]]{{عم}} [[دانش]] فرابشری و [[علم]] نامحدود و [[علم غیب]] را از خود سلب کرده و آن را مختص و منحصر به [[خداوند]] دانسته و از چنین سخنانی [[برائت]] جسته‌اند<ref>امام باقر{{ع}} می‌‌فرماید: {{متن حدیث|وَ اللَّهِ لَا أَعْلَمُ أَنَا وَ لَا أَحَدٌ مِنْ آبَائِي الْغَيْبَ وَ لَا يَعْلَمُ الْغَيْبَ {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ}}}} و طبرسی در احتجاج می‌‌نویسد: {{عربی|وَ مِمَّا خَرَجَ عَنْ صَاحِبِ الزَّمَانِ رَدّاً عَلَى الْغُلَاةِ مِنَ التَّوْقِيعِ جَوَاباً لِكِتَابٍ كُتِبَ إِلَيْهِ عَلَى يَدَيْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ هِلَالٍ الْكَرْخِيِ يَا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ تَعَالَى اللَّهُ وَ جَلَ عَمَّا يَصِفُونَ سُبْحَانَهُ وَ بِحَمْدِهِ لَيْسَ نَحْنُ شُرَكَاؤُهُ فِي عِلْمِهِ وَ لَا فِي قُدْرَتِهِ بَلْ لَا يَعْلَمُ الْغَيْبَ غَيْرُهُ كَمَا قَالَ فِي مُحْكَمِ كِتَابِهِ تَبَارَكَتْ أَسْمَاؤُهُ}} {{متن قرآن|قُلْ لَا يَعْلَمُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ الْغَيْبَ إِلَّا اللَّهُ}}؛ الاحتجاج، ج۲، ص ۴۳۷.</ref> | ||
پاسخ: اولاً در این موارد که [[امام]] [[علم غیب]] را از خود سلب کرده، متفاهم از [[علم غیب]]، [[علم غیب ذاتی]] و استقلالی (غیر مستفاد) است نه [[علم غیب]] اکتسابی و مستفاد<ref>ر.ک: شرح اصول الکافی المولی صالح المازندرانی، ج ۶، ص ۳۲.</ref>. بنابراین آنچه که سلب شده عبارت است از [[علم غیب]] و [[دانش]] ذاتی و غیراکتسابی و [[دانش]] مختص به [[خداوند تعالی]]، نه [[دانش]] خدادادی و موهبتی. | *'''پاسخ:''' | ||
*'''اولاً:''' در این موارد که [[امام]] [[علم غیب]] را از خود سلب کرده، متفاهم از [[علم غیب]]، [[علم غیب ذاتی]] و استقلالی (غیر مستفاد) است نه [[علم غیب]] اکتسابی و مستفاد<ref>ر.ک: شرح اصول الکافی المولی صالح المازندرانی، ج ۶، ص ۳۲.</ref>. بنابراین آنچه که سلب شده عبارت است از [[علم غیب]] و [[دانش]] ذاتی و غیراکتسابی و [[دانش]] مختص به [[خداوند تعالی]]، نه [[دانش]] خدادادی و موهبتی. | |||
*تقسیم [[دانش]] و آگاهی‌های فرا بشری به ذاتی و استقلالی و مستأثر (غیر مستفاد) و اکتسابی (مستفاد) و مکفوف و مبذول و [[علم]] مختص و [[علم]] غیر اختصاصی از [[روایات]] به روشنی قابل استفاده است؛ [[امام باقر]]{{ع}} می‌‌فرماید: {{متن حدیث|إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عِلْمَيْنِ عِلْمٌ لَا يَعْلَمُهُ إِلَّا هُوَ وَ عِلْمٌ عَلَّمَهُ مَلَائِكَتَهُ وَ رُسُلَهُ فَمَا عَلَّمَهُ مَلَائِكَتَهُ وَ رُسُلَهُ{{ع}} فَنَحْنُ نَعْلَمُهُ}}<ref>ر.ک: کافی، ج۱، ص ۲۵۶.</ref>. | |||
*از [[امام صادق]]{{ع}} [[نقل]] شده: "[[خدای عزوجل]] را دو گونه [[علم]] است: [[علمی]] که نزد خود اوست و هیچ کس از مخلوقش را از آن [[آگاه]] نساخته است و [[علمی]] که به سوی [[ملائکه]] و رسولانش افکنده، آنچه به سوی [[ملائکه]] و رسولانش افکنده، به ما رسیده است"<ref>{{متن حدیث|إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عِلْمَيْنِ عِلْماً عِنْدَهُ لَمْ يُطْلِعْ عَلَيْهِ أَحَداً مِنْ خَلْقِهِ وَ عِلْماً نَبَذَهُ إِلَى مَلَائِكَتِهِ وَ رُسُلِهِ فَمَا نَبَذَهُ إِلَى مَلَائِكَتِهِ وَ رُسُلِهِ فَقَدِ انْتَهَى إِلَيْنَا}}؛ کافی، ج۱، ص ۲۲۵.</ref>. | |||
از [[امام باقر]]{{ع}} [[نقل]] شده: "[[خدای عزوجل]] را دو گونه [[علم]] است: [[علم]] بذل شده. و [[علم]] نگهداری شده اما نسبت به [[علم]] بذل شده هر چه [[ملائکه]] و [[رسولان]] دانند، ما چه می‌‌دانیم و اما [[علم]] نگهداری شده آن است که نزد خدای در اصل کتاب ([[لوح محفوظ]]) است که چون از آن درآید نفوذ کند و به دیگران رسد"<ref>{{متن حدیث|إِنَّ لِلَّهِ- عَزَّ وَ جَلَّ- عِلْمَيْنِ: عِلْمٌ مَبْذُولٌ، وَ عِلْمٌ مَكْفُوفٌ فَأَمَّا الْمَبْذُولُ فَإِنَّهُ لَيْسَ مِنْ شَيْ ءٍ تَعْلَمُهُ الْمَلَائِكَةُ وَ الرُّسُلُ إِلَّا نَحْنُ نَعْلَمُهُ. وَ أَمَّا الْمَكْفُوفُ فَهُوَ الَّذِي عِنْدَ اللَّهِ- عَزَّ وَ جَلَّ- فِي أُمِّ الْكِتَابِ إِذَا خَرَجَ نَفَذَ}}؛ کافی، ج۱، ص ۲۵۶.</ref>. | |||
*'''ثانیاً:''' گاهی شرایط ویژه و مخاطب خاص موجب می‌‌شود [[امام]]{{ع}} رعایت مصالحی از جمله [[مبارزه]] با کج فهمی‌ها و برداشت‌های [[نادرست]] و برای دفع توهم [[ربوبیت]] به گونه خاصی سخن بگوید یعنی [[دانش]] و نیروی فرابشری را حتی به صورت مطلق از غیر [[خداوند]] سلب نماید<ref>ر.ک: کافی، ج۱، ص ۲۵۷، ح ۳.</ref>. | |||
*و این با [[افاضه]] [[علم]] و [[دانش]] خدادادی به [[اولیای خدا]]- براساس [[حکمت الهی]]- منافاتی ندارد<ref> ر.ک مفاهیم القرآن، ج۳، ص ۴۶۰. البته باید توجه داشت که جمع بین مجموع روایات مربوط به علم امام از جمله کیفیت علم امام مجال و فرصت بیشتری را می‌‌طلبد. شیخ انصاری با نوعی احتیاط و توقف می‌‌گوید: {{عربی|و اما مسأله مقدار معلومات الامام{{ع}} من حیث العموم و الخصوص و کیفیه علمه بها من حیث توقفه علی مشیتهم او علی التفاهم إلی نفس الشئ أو عدم توقفه علی ذلک، فلا یکاد یظهر من الاخبار المختلفه فی ذلک ما یطمئن به النفس فالاولی وکول علم ذلک إلیهم صلوات الله علیهم أجمعین}}. فرائد الاصول ج۲، ص ۱۳۴.</ref>. | |||
*حاصل سخن اینکه اگر اصطلاح [[علم غیب]] منحصر به [[علم غیب ذاتی]] نباشد، می‌‌توان گفت: [[آگاهی از غیب]] برای [[امامان]] مورد قبول همه [[متکلمان امامیه]] است. بنابر این امثال [[شیخ مفید]] که [[باور]] [[علم غیب]] برای [[امامان]] را یک [[باور]] غلوآمیز دانسته‌اند<ref>ر.ک: أوائل المقامات فی المذاهب و المختارات، ص۶۷، {{عربی| القول فی علم الأئمة{{عم}} بالضمائر و الکائنات و إطلاق القول علیهم بعلم الغیب و کون ذلک لهم فی الصفات}}.</ref>. ناشی از آن است که اصطلاح [[علم غیب]] نزد آنان مرادف با [[علم ذاتی]] استقلالی و [[علم غیب]] مختص [[خداوند تعالی]] است که در [[روایات]] از آن به [[علم مخزون]]- در مقابل [[علم مبذول]]- یا [[علم]] غیر مستفاد و یا [[علم مستأثر]] تعبیر شده است لذا می‌‌توان گفت آنان منکر [[علم غیب]] نیستند<ref>- هر چند آن را ضروری و شرط امامت ندانند. ر.ک: رسائل الشریف المرتضی، ج۳، ص ۱۳۱. {{عربی|فأما الغائبات، أو الکائنات الماضیات و المستقبلات، فان علم با علام الله تعالی شیئا فجائز، و الا فذلک غیر واجب}}.</ref>. | |||
==[[علم امام]] و [[شبهه]] [[القاء]] در تهلکه== | ==[[علم امام]] و [[شبهه]] [[القاء]] در تهلکه== | ||
گاه سوال می‌‌شود اگر [[امامان]] [[علم]] به [[حوادث آینده]] داشتند چرا چاره جویی نکردند؟ چرا [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} سحرگاه نوزده [[ماه مبارک رمضان]] به [[مسجد]] رفت و خود را در معرض کشه شدن قرار داد؟ چرا [[سیدالشهدا]]{{ع}} با [[علم]] به عواقب امور، [[مسلم]] را به [[کوفه]] فرستاد و از [[مکه]] به [[کوفه]] سفر کرد؟ چرا خود را در معرض کشته شدن قرار داد؟ ایا این [[کارها]] مصداق [[القاء]] در تهلکه نیست؟ درحالی که مورد [[نهی]] [[خدای تعالی]] است: {{متن قرآن|ِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ}}<ref>«و با دست خویش خود را به نابودی نیفکنید و نیکوکار باشید» سوره بقره، آیه ۱۹۵.</ref>. | گاه سوال می‌‌شود اگر [[امامان]] [[علم]] به [[حوادث آینده]] داشتند چرا چاره جویی نکردند؟ چرا [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} سحرگاه نوزده [[ماه مبارک رمضان]] به [[مسجد]] رفت و خود را در معرض کشه شدن قرار داد؟ چرا [[سیدالشهدا]]{{ع}} با [[علم]] به عواقب امور، [[مسلم]] را به [[کوفه]] فرستاد و از [[مکه]] به [[کوفه]] سفر کرد؟ چرا خود را در معرض کشته شدن قرار داد؟ ایا این [[کارها]] مصداق [[القاء]] در تهلکه نیست؟ درحالی که مورد [[نهی]] [[خدای تعالی]] است: {{متن قرآن|ِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ}}<ref>«و با دست خویش خود را به نابودی نیفکنید و نیکوکار باشید» سوره بقره، آیه ۱۹۵.</ref>. | ||