آفرینش جهان: تفاوت میان نسخه‌ها

*در بسیاری از [[آیات]]، [[خداوند]] افزون بر [[آفرینش]] عالم، [[تدبیر]] کننده امور [[جهان]] نیز قلمداد شده است که همه چیز در حیطه [[قضا و قدر]] اوست: {{متن قرآن|إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مَا مِنْ شَفِيعٍ إِلَّا مِنْ بَعْدِ إِذْنِهِ ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ}}<ref>«به راستی پروردگارتان خداوندی است که آسمان‌ها و زمین را در شش روز آفرید سپس بر اورنگ (فرمانفرمایی جهان) استیلا یافت؛ کار (هستی) را کارسازی می‌کند ، هیچ میانجی مگر با اذن او (در کار) نیست، این است  خداوند پروردگار شما، او را بپرستید! آیا پند نمی‌گیرید؟» سوره یونس، آیه۳.</ref> <ref>مجمع البیان، ج ۵، ص ۱۳۶؛ تفسیر قرطبی، ج ۸، ص ۱۹۶؛ التفسیر الکبیر، ج ۱۷، ص ۱۴.</ref>در آیه‌ای دیگر، ابتدا به انواع [[تدبیر الهی]] در عالم [[علوی]] و سفلی و عالم [[ارواح]] و اجساد توجه شده و در پایان با [[کلام]] کلی {{متن قرآن|يُدَبِّرُ الْأَمْرَ}} به دیگر موارد اشاره شده است: {{متن قرآن|قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ أَمَّنْ يَمْلِكُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَمَنْ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَمَنْ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ فَسَيَقُولُونَ اللَّهُ فَقُلْ أَفَلَا تَتَّقُونَ}}<ref>«بگو چه کسی از آسمان و زمین به شما روزی می‌رساند یا کیست که بر گوش و دیدگان (شما) چیرگی دارد و چه کسی زنده را از مرده و مرده را از زنده بیرون می‌آورد و چه کسی امر (آفرینش) را کارسازی  می‌کند؟ خواهند گفت: خداوند؛ بگو پس آیا پرهیزگاری نمی‌ورزید؟» سوره یونس، آیه۳۱.</ref>. [[فخر رازی]] از این [[آیه]] استفاده می‌کند که همه مخاطبان [[قرآن]] حتی [[بت‌پرستان]] نیز می‌دانستند و [[اقرار]] داشتند که [[خدا]] [[تدبیر]] کننده امور این [[جهان]] است<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱۷، ص ۸۷.</ref> از این رو [[عبادت]] [[بت‌ها]] را مایه [[تقرب]] خود به [[خدا]] می‌دانستند: {{متن قرآن|مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّهِ زُلْفَى }}<ref>« ما اینان را جز برای آنکه ما را به خداوند، نیک نزدیک گردانند نمی‌پرستیم» سوره زمر، آیه ۳.</ref>.

*اما در برخی [[آیات]]، [[تدبیر]] برخی امور به [[فرشتگان]] نسبت داده شده است: {{متن قرآن|فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا}}<ref>«آنگاه، به فرشتگان کارگزار،» سوره نازعات، آیه۵.</ref>. جمهور [[مفسران]] به [[نقل]] از [[ابن عباس]]، قتاده و [[مجاهد]] "مدبرات" را به [[ملائکه]] [[تفسیر]] کرده‌اند که به اموری مانند فرستادن باد و ابرها و تغییر فصول می‌پردازند<ref>التبیان، ج ۱۰، ص ۲۵۳؛ جامع البیان، ج ۳۰، ص ۴۰؛ تفسیر ابی‌السعود، ج ۵، ص ۸۲۰ ـ ۸۲۱.</ref>.

*برخی [[مفسران]] نیز تقدیر را به معنای اعطای انواعی از ویژگی‌ها و [[افعال]] به انواع گوناگونی از موجودات دانسته‌اند<ref>مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۷۲۰.</ref>، بنابراین "[[خلق]]" به معنای هستی بخشی و "تقدیر" متصف کردن به اوصافی مانند نرینه یا مادینه بودن است<ref>مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۷۲۰؛ تفسیر ابی السعود، ج ۵، ص ۴۹۲.</ref>؛ همچنین برخی از [[مفسران]] با نگاهی جزئی‌تر، این تقدیر را [[تعیین]] مدت ماندگاری جنین در رحم حیوانات و [[انسان]] [[تفسیر]] کرده و {{متن قرآن|فَهَدَى}} را [[تولد]] آن جنین دانسته‌اند<ref>مجمع‌البيان، ج ۱۰، ص ۷۲۰؛ تفسير قرطبى، ج ۲۰، ص ۱۳.</ref>. پس از [[آفرینش جهان]] توسط [[خداوند]]، [[تسلط]] مطلق و [[نظارت]] او بر آفریدگان تداوم دارد. از نمونه‌های بارز این [[تسلط]] و [[نظارت]]، نگهبانی و [[پاسداری]] از آفریدگان در طول دوره وجود آنهاست:{{متن قرآن|وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَسِيبًا}}<ref>«و چون به شما درودی گفته شد، با درودی بهتر از آن یا همانند آن پاسخ دهید؛ بی‌گمان خداوند حسابرس همه چیز است» سوره نساء، آیه۸۶.</ref> گرچه برای "[[مُقیت]]" معناهایی چون "[[شهید]]"، "[[مقتدر]]"، "[[جزا]] دهنده" و "محاسبه‌گر" نیز گفته‌اند، از [[ابن‌عباس]] و دیگران [[نقل]] شده که [[مُقیت]] را [[حافظ]] و نگهدارنده [[تفسیر]] کرده‌اند<ref>مجمع‌البیان، ج ۳، ص ۱۳۰؛ التبیان، ج ۳، ص ۲۷۷؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۱، ص ۵۴۴.</ref>.

*برخی [[مفسران]]<ref>، التبیان، ج ۳، ص ۲۷۹؛ جامع البیان، ج ۵، ص ۲۶۰؛ تفسیر ابن ابی‌حاتم، ج ۳، ص ۱۰۲۱.</ref> {{متن قرآن|حَسِيبًا}} در [[آیه]] بعدی را نیز به [[حافظ]] و نگهدارنده، معنا کرده‌اند: {{متن قرآن|وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَسِيبًا}}<ref>«و چون به شما درودی گفته شد، با درودی بهتر از آن یا همانند آن پاسخ دهید؛ بی‌گمان خداوند حسابرس همه چیز است» سوره نساء، آیه۸۶.</ref>؛ همچنین از آیاتی مانند {{متن قرآن|فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَأَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا وَزَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَحِفْظًا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ}}<ref>«آنگاه آنها را در دو روز (به گونه) هفت آسمان برنهاد و در هر آسمانی کار آن را وحی کرد و آسمان نزدیک‌تر را به چراغ‌هایی (از ستارگان) آراستیم و نیک آن را نگاه داشتیم؛ این سنجش (خداوند) پیروز داناست» سوره فصلت، آیه۱۲.</ref> همین مطلب استفاده می‌شود.