بیعت عقبه اول در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

==مقدمه==

*با [[رحلت]] [[حضرت خدیجه]] و [[ابوطالب]] در حدود سه سال پیش از [[هجرت]] ([[عام الحزن]]) که هر دو (به لحاظ مادی و [[معنوی]] و به ویژه نفوذ [[ابوطالب]] در [[قریش]]) [[پشتیبانی]] [[قوی]] برای [[رسول خدا]]{{صل}} به شمار می‌آمدند، عملکرد بازدارنده [[مشرکان]] علیه [[پیامبر]]{{صل}} وارد مرحله جدیدی شد<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۴۱۶.</ref>.

*[[پیامبر]]{{صل}} از هر فرصتی، به ویژه موسم [[حج]] که [[قبایل]] از مناطق مختلف برای ادای [[مناسک]] [[حج]] به [[مکه]] می‌آمدند، استفاده و [[مردم]] را به [[اسلام]] [[دعوت]] می‌کرد؛ هرچند باید موانع و مشکلاتی را که [[مشرکان]] [[مکه]] ایجاد می‌کردند نیز در نظر داشت<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۴۲۲؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۶۸.</ref>.

*بنا بر [[نقلی]]، [[ایاس بن معاذ]] از [[قبیله]] [[اوس]] ([[فرمانده]] گروه هم‌پیمان با [[قریش]] علیه [[قبیله]] [[خزرج]] که نتیجه آن "جنگ بعاث" بود) از نخستین یثربیانی است که با وجود [[نهی]] همراهانش به [[پیامبر]]{{صل}}[[ایمان]] آورد<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۴۲۷؛ ۴۲۸.</ref>. در برخی از منابع، نام [[اسعد بن زراره]] و [[ذکوان بن عبد قیس]] با عنوان [[نخستین مسلمانان]] مطرح شده است<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۶۹؛ ۱۷۰.</ref>.

*همچنین [[پیامبر]]{{صل}} با گروه شش نفره‌ای<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۴۲۹؛ ۴۳۰.</ref> از طوایف مختلف [[قبیله]] [[خزرج]] در جمره [[عقبه]] در [[منی]]<ref>یاقوت حموی، المعجم البلدان، ج۴، ص۱۳۴.</ref> [[ملاقات]] کرد. آن [[حضرت]] پس از [[دعوت به پرستش خداوند]]، [[پیام]] [[اسلام]] را به آنان عرضه داشت و [[قرآن]] [[تلاوت]] فرمود. این امر باعث شد خزرجیان ضمن [[ایمان آوردن]] [[متعهد]] شوند که به [[تبلیغ]] این [[آیین جدید]] در بین [[قوم]] خود نیز بپردازند. پس از بازگشت، جریان [[ملاقات]] با [[حضرت رسول]]{{صل}} را به اطلاع یثربیان رساندند و [[مردم]] را به [[اسلام]] [[دعوت]] کردند<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۴۳۱؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۷۱.</ref>.

*اطلاع ضمنی [[اوس]] و [[خزرج]] از [[ظهور]] یک [[پیامبر]] (پیشین از [[بعثت]])، عامل مهمی در [[گرایش]] آنان به [[اسلام]] به شمار می‌آید. اهل یثرب که عمدتاً [[بت‌پرست]] بودند، از یهودیانی که در جوار آنان می‌زیستند، شنیده بودند رسولی [[مبعوث]] خواهد شد که با کمک وی [[اوس]] و [[خزرج]] را نابود خواهند کرد. زمانی که [[پیامبر]]{{صل}} [[اسلام]] را بر خزرجیان عرضه داشت، شماری از آنان گفتند: "این همان [[پیامبری]] است که [[یهود]] [[وعده]] داده بود".[[ثابت]] شدن [[راستی]] [[دعوت پیامبر]]{{صل}} از یک سو و تهدید [[یهود]] از سوی دیگر، آنان را بر آن داشت که به سرعت و پیش از [[ایمان]] [[یهود]]، [[اسلام]] آورند<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۴۲۸-۴۲۹؛ عزالدین ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۹۵-۹۶.</ref>. همچنین وجود [[دشمنی]] و [[نبرد]] بین اهل یثرب، این [[امید]] را بین خزرجیان ایجاد کرد که [[ایمان]] به [[دین اسلام]]، [[انگیزه]] مهمی برای [[رفع اختلافات]] و [[بهترین]] گزینه برای ایجاد [[وحدت]] خواهد بود<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۷۰؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۴۲۸-۴۲۹.</ref><ref>[[منیره شریعت‌جو|شریعت‌جو، منیره]]، [[پیمان عقبه اول (مقاله)|پیمان عقبه اول]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۱، ص:۲۲۲-۲۲۳.</ref>.

 

==[[بیعت عقبه اول]]==

*سال بعد (دوازدهم [[بعثت]]) [[دوازده نفر]] از اهل یثرب که ده نفر آنان از [[خزرج]] و دو نفر از [[اوس]] بودند با [[پیامبر]]{{صل}} در [[عقبه]] [[ملاقات]] و [[بیعت]] کردند<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۴۳۱؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۷۱.</ref>. درباره تعداد پیمان‌هایی که در [[عقبه]] بین اهل یثرب و [[مسلمانان]] بسته شد، نظر مشهور، دو [[بیعت]] است، اما برخی مورخان [[دیدار]] دسته شش‌ نفری خزرجیان را نخستین [[بیعت]] دانسته و بیعت‌های سال دوازدهم و سیزدهم را به ترتیب، [[پیمان عقبه]] دوم و سوم نامیده‌اند<ref>ابن عبدالبر، الدرر فی اختصار المغازی و السیر، ص۷۰-۷۵.</ref><ref>[[منیره شریعت‌جو|شریعت‌جو، منیره]]، [[پیمان عقبه اول (مقاله)|پیمان عقبه اول]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۱، ص:۲۲۳.</ref>.

 

*این [[پیمان]] به علت محل برگزاری و به همراه داشتن پیمانی دیگر در سال بعد، به [[عقبه]] اول مشهور شد. همچنین آن را "بیعه النساء" نیز خوانده‌اند<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۷۱؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۲، ص۳۵۵.</ref>. آن‌چنان که در ذیل آمده است در این [[بیعت]] هیچ زنی شرکت نداشت؛ اما از آن جهت که تا بدان روز [[پیامبر]]{{صل}}، به [[جنگ]] با [[کفار]] [[مأمور]] نشده بود و در [[پیمان]]، همانند [[بیعت]] با [[زنان]]، شرط [[جنگ]] وجود نداشت، بدین نام نیز مشهور شد<ref>جعفر مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة النبی{{صل}}، ج۳، ص۳۰۹.</ref><ref>[[منیره شریعت‌جو|شریعت‌جو، منیره]]، [[پیمان عقبه اول (مقاله)|پیمان عقبه اول]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۱، ص:۲۲۳-۲۲۴.</ref>.

 

==حاضران در [[بیعت عقبه]]==

*ده نفر از بیعت‌کنندگان با نام‌های [[اسعد بن زراره]]، عوف و معاذ، [[پسران]] [[حارث بن رفاعه]]، [[رافع بن مالک]]، [[ذکوان بن عبد قیس]]، [[عبادة بن صامت]] (یا [[جابر بن عبدالله]])<ref>ابن عبدالبر، الدرر فی اختصار المغازی و السیر، ص۷۱.</ref>، [[ابو عبدالرحمان یزید بن ثعلبه]]، [[عباس بن عباده]]، [[عقبه بن عامر]]، [[قطبه بن عامر]] از خزرجیان و دو نفر با نام‌های [[ابوالهیثم بن تیهان]] (مالک) و [[عویم بن ساعده]] از [[اوس]] بودند<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۴۳۱-۴۳۳؛ عزالدین ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ص۹۶.</ref>. [[مقریزی]]، [[براء بن معرور]] را نفر سوم اوسیان می‌شمرد<ref>تقی الدین مقریزی، امتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحقدة والمتاع، ج۱، ص۵۱.</ref><ref>[[منیره شریعت‌جو|شریعت‌جو، منیره]]، [[پیمان عقبه اول (مقاله)|پیمان عقبه اول]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۱، ص:۲۲۴.</ref>.

 

==مفاد [[بیعت]]==

*این [[پیمان]] که پیش از [[نزول]] [[آیات]] [[جهاد]] با [[مشرکان]] نازل شد<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۴۳۱؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۷۱.</ref>، مبتنی بر این مسائل بود:

#برای [[خدا]] شریکی قائل نشوند؛

#دزدی نکنند؛

#مرتکب [[زنا]] نشوند؛

#[[فرزندان]] خود را نکشند؛

#[[بهتان]] نزنند؛

#در [[کارهای نیک]] از [[رسول خدا]]{{صل}} [[نافرمانی]] نکنند.

*در پایان [[بیعت]] نیز آمده است: نتیجه [[وفاداری]] به این [[پیمان]]، [[بهشت]] است، و در غیر این صورت، [[امر]] شما با خداست؛ چنانچه بخواهد [[کیفر]] می‌دهد یا می‌آمرزد<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۴۳۳؛ ۴۳۴؛ ابوحاتم تمیمی، السیرة النبویه و أخبار الخلفاء، ج۱، ص۱۰۶؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۷۱.</ref>. [[نقل]] دیگر، بدین صورت است که اگر [[وفا]] نکردید، چنانچه حدّ آن عمل، در [[دنیا]] بر شما جاری شد، همان حد، [[کفاره]] آن [[گناه]] است، و اگر [[پنهان]] ماند و تا پایان [[عمر]] معلوم نشد، با خداست که [[عذاب]] کند یا بیامرزد<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم والملوک، ج۲، ص۳۵۶.</ref><ref>[[منیره شریعت‌جو|شریعت‌جو، منیره]]، [[پیمان عقبه اول (مقاله)|پیمان عقبه اول]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۱، ص:۲۲۴-۲۲۵.</ref>.

 

#[[اعزام نماینده]] [[تبلیغی]] به یثرب: پس از انعقاد [[پیمان]]، [[حضرت محمد]]{{صل}}، [[مصعب بن عمیر]]، را با عنوان [[نماینده]] خویش به منظور [[تعلیم]] [[قرآن]]، [[آموختن]] دستورهای [[دینی]] و [[تبلیغ]] [[اسلام]]، همراه بیعت‌کنندگان فرستاد<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۴۳۴؛ ۴۳۵.</ref>. در روایتی دیگر آمده است که پس از مدتی، اهل یثرب، طی نامه‌ای از [[پیامبر]]{{صل}} درخواست مُبَلّغ کردند، و آن [[حضرت]]، [[مصعب بن عمیر]] را به یثرب اعزام کرد<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۷۱.</ref>. وی در [[خانه]] [[اسعد بن زراره]] منزل کرد و [[امامت]] [[جماعت]] [[مسلمانان]] یثرب را نیز بر عهده گرفت<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۴۳۴-۴۳۵.</ref>. برخی معتقدند که [[مصعب بن عمیر]]، پس از [[پیمان عقبه]] دوم به یثرب اعزام شد؛ اما عده‌ای دیگر نیز بر این باورند که پس از اعزام، وی پس از [[پیمان عقبه]] اول به [[مکه]] بازگشت و همراه [[پیامبر]]{{صل}} دوباره به [[مدینه]] [[مهاجرت]] کرد<ref>احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۲۳۹-۲۴۰.</ref>. کار [[تبلیغی]] او، به قدری موفقیت‌آمیز بود که تا [[هجرت پیامبر]]{{صل}} (سال بعد) اکثر [[مردم]] [[یثرب]] [[مسلمان]] شده بودند <ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۴۳۷.</ref>. همین مسئله، زمینه را برای انعقاد [[بیعت عقبه دوم]] مبنی بر [[هجرت]] [[رسول خدا]]{{صل}} به یثرب و [[دفاع]] همه‌جانبه یثربیان از ایشان فراهم ساخت<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۴۴۲؛ عزالدین ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ص۹۸-۹۹.</ref>.

#اقامه نخستین [[نماز جمعه]] به [[امامت]] [[اسعد بن زراره]]<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۴۳۵.</ref> یا مصعب<ref>ابوبکر بیهقی، دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة، ج۲، ص۴۴۱.</ref> از دیگر گزارش‌های مطرح‌ شده در [[تاریخ]] است. برخی آن را به [[دلیل]] [[تشریع]] [[حکم]] [[نماز جمعه]] پس از [[هجرت]] رد کرده و احتمال داده‌اند که منظور، همان [[نماز جماعت]] در [[روز جمعه]] است<ref>جعفر مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، ج۳، ص۳۱۳.</ref>.

#[[اسلام آوردن]] رؤسای [[قبایل]]، از جمله [[سعد بن معاذ]] (بنی عبدالاشهل) و [[اسید بن حضیر]] (بنی‌ظفر) و تأثیر آن در [[گرایش]] افراد [[قبیله]] به [[اسلام]]، نقش بسیار مؤثری در این مسئله ایفا کرد؛ گفته‌اند که [[ابوقیس بن اسلت صیفی]] افزون بر اینکه [[اسلام]] نیاورد، [[مانع]] [[اسلام آوردن]] [[مردم]] محله‌ای شد که [[رئیس]] آنجا بود<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۴۳۸-۴۳۵؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۲، ص۳۵۲.</ref><ref>[[منیره شریعت‌جو|شریعت‌جو، منیره]]، [[پیمان عقبه اول (مقاله)|پیمان عقبه اول]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۱، ص:۲۲۵-۲۲۶.</ref>.