سنت در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

سنت در قرآن (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۹ ژوئیهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۵:۳۳

۱۳٬۶۵۷ بایت اضافه‌شده ، ‏۱۹ ژوئیهٔ ۲۰۲۰

←‏جایگاه سنت

دیداریویکی‌متن

Msadeq

مدیران

۱۱۵٬۱۸۳

ویرایش

@@ خط ۸: / خط ۸: @@
 : <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[سنت (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
 <div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
+==واژه‌شناسی لغوی==
+*[[سنت]] از ریشه "س - ن - ن" و در لغت به معنای [[سیره]]، روش [[پسندیده]] و مستقیم، یا مطلق روش، اعم از [[پسندیده]] یا [[ناپسند]] و معانی دیگر آمده است<ref>لسان العرب، ج۱۳، ص۲۵۵؛ تاج العروس، ج۱۸، ص۲۹۹-۳۰۰، «سنن».</ref>.
+*برخی، [[سنت]] را به معنای روش و شیوه مداوم و مستمر<ref> ارشاد الفحول، ص۳۳؛ الاصول العامه، ص۱۲۱.</ref> یا شیوه‌ای دانسته‌اند که [[عادت]] شده است<ref>تفسیر العز بن عبد السلام، ج۲، ص۵۸۱؛ الاصول العامه، ص۱۲۱.</ref>؛ اما برخی میان [[سنت]] و [[عادت]] تفاوت نهاده و برآن‌اند که آن دسته از اعمالی که براساس الگوی پیشین انجام‌پذیرند "[[سنت]]" و رفتارهایی که بر اساس [[خُلق و خوی]] شخصی انجام گیرند "[[عادت]]"‌اند<ref>معجم الفروق اللغویه، ص۳۴۶، «سنن».</ref>.
+*برخی نیز [[سنت]] را به معنای جریان [[منظم]] امری از امور دانسته‌اند؛ اعم از اینکه جریان یاد شده در صفات یا [[اعمال]] یا گفتار باشد<ref>التحقیق، ج۵، ص۲۳۷، «سنن».</ref>.
+*[[سنت]] در اصطلاح [[فقه]] به حکمی گفته می‌شود که به [[شریعت]] مستند باشد<ref>السنة فی الشریعة الاسلامیه، ص۷؛ بحوث فی الفقه المعاصر، ج۱، ص۱۳.</ref>، یا به مجموع [[معارف دینی]]، اعم از [[اعتقادات]]، [[اخلاقیات]] و [[احکام]]<ref> فرهنگ فقه، ج۴، ص۵۳۸؛ معجم لغة الفقهاء، ص۲۵۱، «السنه».</ref>. در مقابل، [[بدعت]] به آنچه [[مخالف]] [[دین]] و [[شریعت]] است گفته می‌شود<ref> ارشاد الفحول، ص۳۳؛ معجم لغه‌الفقهاء، ص۲۵۱؛ فرهنگ فقه، ج۴، ص۵۳۸.</ref>؛ همچنین گاهی در منابع [[فقهی]]، [[سنت]] به [[اعمال]] [[مستحب]] و [[نوافل]] اطلاق شده است <ref>معجم الفاظ الفقه، ص۲۳۴؛ معجم المصطلحات، ج۲، ص۲۹۸، «السنن».</ref>.
+*[[سنت]] در اصطلاح اصول و [[حدیث]]، براساس دیدگاه [[اهل سنت]] به قول، فعل و تقریر [[پیامبر]]{{صل}}<ref>معجم لغة الفقهاء، ص۸۳؛ اضواء علی السنة المحمدیه، ص۳۹.</ref> و گفتار و [[سیره]] [[خلفا]]<ref>اصول السرخسی، ج۱، ص۱۱۴؛ نیل الاوطار، ج۷، ص۳۱۸.</ref> و [[صحابه]]<ref> المحصول، ج۶، ص۱۲۹؛ الاصول العامه، ص۴۴۰.</ref> اطلاق شده است؛ ولی در اصطلاح [[فقیهان]] و اصولیان [[امامیه]]، تنها بر قول، فعل و تقریر [[معصوم]]، اعم از [[پیامبر]]{{صل}} و [[امامان]] [[اهل بیت]]{{ع}} اطلاق می‌گردد<ref>مقباس الهدایه، ج۱، ص۶۸-۶۹؛ اصول الفقه، ج۳، ص۶۴؛ دراسات فی علم الدرایه، ص۱۲.</ref>.
+*برخی [[سنت]] را [[مقید]] کرده‌اند که [[قرآن]]<ref>زبدة الاصول، ص۸۷؛ ارشاد الفحول، ص۳۳.</ref> و گفتار و [[کردار]] عادی [[معصوم]] نباشد<ref>زبدة الاصول، ص۸۷؛ معجم مصطلحات الرجال و الدرایه، ص۷۹.</ref>. به نظر برخی، "[[حدیث]]" و "خبر" نیز به معنای [[سنت]] و با آن مترادف است؛<ref>کشاف اصطلاحات الفنون، ج۱، ص۹۷۹؛ مقباس الهدایه، ج۵، ص۲۱.</ref> اما بسیاری آن دو را با یکدیگر متفاوت دانسته و گفته‌اند: [[سنت]] بر خود [[قول و فعل]] و تقریر [[معصوم]] اطلاق می‌شود؛ ولی [[حدیث]] و خبر از [[قول و فعل]] و تقریر [[معصوم]] حکایت می‌کند،<ref>حبل المتین، ص۴؛ عوائد الایام، ص۴۶۷؛ مقباس الهدایه، ج۱، ص۶۹.</ref> یا [[حدیث]] تنها بر [[سنت]] گفتاری [[پیامبر]]{{صل}} اطلاق می‌شود؛ ولی [[سنت]] اعم از گفتار، عمل و تقریر آن [[حضرت]] است<ref>مقباس الهدایه، ج۵، ص۲۲.</ref>.
+*[[سنت]] در [[اصول فقه]] از جهاتی گوناگون به اقسامی قسمت شده است: از جهت نوع عمل صادر شده از [[معصوم]] به [[سنت قولی]]، فعلی و تقریری قسمت شده است. [[سنت قولی]]، سخنان و [[احادیث]] [[معصوم]] است و [[سنت]] فعلی آنچه [[معصوم]] آن را در محضر دیگران برای [[تعلیم]] انجام داده است. [[سنت تقریری]] نیز [[تأیید]] افعالی است که در حضور یا غیاب [[معصومان]]{{ع}} انجام گرفته و آنان پس از [[آگاهی]] با [[سکوت]] یا [[مدح]] خود، آن عمل را [[امضا]] کرده‌اند<ref>التعدیل و الترجیح، ج۱، ص۱۳؛ وصول الاخیار، ص۸۸؛ السنة فی الشریعة الاسلامیه، ص۹۶.</ref>. [[سنت]] از جهت حکایت آن از سوی [[راویان]] نیز به [[سنت]] منقول به خبر [[متواتر]] و [[سنت]] منقول به [[خبر واحد]]<ref>الاحکام، ابن حزم، ج۴، ص۴۴۷.</ref> قسمت شده است<ref> ارشاد الفحول، ص۱۹۰.</ref>. [[سنت]] منقول به خبر [[متواتر]] به خبر گروهی از [[راویان]] گفته می‌شود که اتفاق آنها بر [[دروغ]] به صورت عادی ممتنع باشد <ref>الامام جعفر الصادق، ص۲۴۰؛ بدایة الوصول، ج۵، ص۳۰۳؛ مباحث الاصول، ج۱، ص۴۹۶.</ref> و [[سنت]] منقول به [[خبر واحد]] به خبری اطلاق می‌گردد که در حد [[تواتر]] نباشد<ref>وسیلة الوصول، ص۴۹۶؛ اصول الحدیث، ص۸۲.</ref> و اگر [[راویان]] آن در هر طبقه دو یا سه نفر باشند، خبر یا [[سنت]] [[مستفیض]] نام دارد<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[سنت (مقاله)|سنت]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۵.</ref>.
+==[[سنت]] در [[قرآن]]==
+*[[سنت]] در آیاتی به معنای لغوی آن آمده است {{متن قرآن|قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ سُنَنٌ فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ}}<ref>«پیش از شما سنّت‌هایی (بوده و) از میان رفته‌اند پس روی زمین گردش کنید تا بنگرید سرانجام دروغ‌انگاران چگونه بوده است» سوره آل عمران، آیه ۱۳۷.</ref>؛ {{متن قرآن|يُرِيدُ اللَّهُ لِيُبَيِّنَ لَكُمْ وَيَهْدِيَكُمْ سُنَنَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَيَتُوبَ عَلَيْكُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ}}<ref>«خداوند می‌خواهد (احکام خود را) برای شما روشن گرداند و شما را به روش‌های (نیکوی) پیشینیانتان، رهنمون گردد و توبه شما را بپذیرد و خداوند دانایی فرزانه است» سوره نساء، آیه ۲۶.</ref> و...؛ اما به معنای اصطلاح مورد نظر در [[قرآن]] به صراحت مطرح نیست؛ اما در آیاتی با تعبیرهایی دیگر به آن اشاره شده است؛ مانند:
+#[[امر]] به [[اطاعت از رسول خدا]] و [[اولی الامر]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ }}<ref>«ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند  فرمانبرداری کنید» سوره نساء، آیه ۵۹.</ref> که مراد، [[اطاعت]] از [[سنت]] آنان است<ref>التفسیر الکاشف، ج۲، ص۳۶۲؛ المیزان، ج۴، ص۳۹۱.</ref>.
+#عمل به فرمان‌های [[رسول خدا]] و [[پرهیز]] از [[نواهی]] آن [[حضرت]]: {{متن قرآن|وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا}}<ref>« آنچه پیامبر به شما می‌دهد بگیرید و از آنچه شما را از آن باز می‌دارد دست بکشید» سوره حشر، آیه ۷.</ref>.
+#[[اسوه]] قرار دادن [[پیامبر]] در گفتار و [[کردار]]: {{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ}}<ref>«بی‌گمان فرستاده خداوند برای شما نمونه‌ای  نیکوست» سوره احزاب، آیه ۲۱.</ref> که لازمه آن [[پیروی]] از [[سنت]] آن [[حضرت]] است <ref>تفسیر سلمی، ج۲، ص۱۴۳؛ اضواء البیان، ج۷، ص۳۰۱.</ref>؛
+#نطق و [[گفتار پیامبر]]: {{متن قرآن|وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى}}<ref>«و از سر هوا و هوس سخن نمی‌گوید آن (قرآن) جز وحیی نیست که بر او وحی می‌شود» سوره نجم، آیه ۳-۴.</ref> که افزون بر [[قرآن]]، شامل [[سنت]] گفتاری آن [[حضرت]] نیز می‌شود<ref>تفسیر قرطبی، ج۱۷، ص۸۵؛ روح المعانی، ج۱، ص۳۵۳؛ تفسیر سید مصطفی خمینی، ج۳، ص۳۶.</ref>؛
+#[[حکمت]]: {{متن قرآن|َ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ}}<ref>« به آنان کتاب (آسمانی) و فرزانگی می‌آموزد » سوره بقره، آیه ۱۲۹.</ref> که مراد از آن به نظر بسیاری از [[مفسران]]، [[سنت پیامبر]] است<ref>جامع البیان، ج۱، ص۷۷۵؛ مجمع البیان، ج۱، ص۳۹۴؛ التفسیر الکاشف، ج۶، ص۲۱۷.</ref>. افزون بر این، آیاتی که در آنها [[پیامبر]]{{صل}} [[مسلمانان]] را به [[پیروی]] از خود فراخوانده {{متن قرآن|قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«بگو اگر خداوند را دوست می‌دارید از من پیروی کنید تا خداوند شما را دوست بدارد و گناهانتان را بیامرزد و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره آل عمران، آیه ۳۱.</ref>؛ {{متن قرآن|وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ}}<ref>«و (دیگر) این که این راه راست من است از آن پیروی کنید و از راه‌ها (ی دیگر) پیروی نکنید که شما را از راه او پراکنده گرداند، این است آنچه شما را بدان سفارش کرده است باشد که پرهیزگاری ورزید» سوره انعام، آیه ۱۵۳.</ref>، یا [[مسلمانان]] از [[مخالفت با پیامبر]] منع شده‌اند {{متن قرآن|وَمَنْ يُشَاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدَى وَيَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ مَا تَوَلَّى وَنُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَسَاءَتْ مَصِيرًا}}<ref>«و هر کس پس از آنکه به روشنی رهنمود یافت با پیامبر مخالفت ورزد و از راهی جز راه مؤمنان پیروی کند وی را با آنچه بدان روی آورده است وامی‌نهیم و وی را به دوزخ می‌افکنیم و این بد پایانه‌ای است!» سوره نساء، آیه ۱۱۵.</ref>؛ {{متن قرآن|ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ شَاقُّوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَمَنْ يُشَاقِقِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَإِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ}}<ref>«این بدان روست که اینان با خداوند و پیامبرش مخالفت ورزیدند  و هر کس با خداوند و پیامبرش مخالفت ورزد بی‌گمان خداوند سخت کیفر است» سوره انفال، آیه ۱۳.</ref>، یا به [[اجابت]] [[دعوت پیامبر]] [[فرمان]] داده شده‌اند {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا يُحْيِيكُمْ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! (ندای) خداوند و پیامبر را هر گاه شما را به چیزی فرا خوانند که به شما زندگی می‌بخشد پاسخ دهید و بدانید که خداوند میان آدمی و دل او میانجی  می‌شود و (بدانید که) به نزد وی گرد آورده می‌شوید» سوره انفال، آیه ۲۴.</ref> و... به [[سنت]] به معنای مصطلح اشاره دارند.
+*در [[قرآن کریم]] از موضوعات گوناگون مرتبط با [[سنت]]، از جمله منبع و منشأ [[سنت]]، [[حجیت سنت]]، کارکرد و نقش [[سنت]]، [[لزوم]] [[پیروی]] از [[سنت]] و [[پرهیز]] از [[مخالفت]] با آن سخن به میان آمده است<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[سنت (مقاله)|سنت]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱۵.</ref>.
 ==[[جایگاه]] [[سنت]]==
-[[سنت]] در لغت به معنی راه، روش، [[شریعت]] و [[طبیعت]] می‌آید، گفتار و [[رفتار]] [[پیغمبر]] را هم در اصطلاح [[سنت]] می‌نامند و با [[قرآن]] قرین نموده، «[[کتاب و سنت]]» می‌گویند. [[سنی]] منسوب به همین [[سنت]] است و بر چهار فرقه‌ای که [[اکثریت]] [[مسلمین]] را تشکیل می‌دهند، گفته می‌شود؛ چون خود را پیرو و [[مطیع]] اقوال و [[اعمال]] [[پیغمبر]] می‌دانند. در [[قرآن کریم]] نزدیک بیست بار لفظ [[سنت]] به صورت مفرد و جمع و با اضافه به [[خدا]] و [[خلق]] آمده، ولی هیچ گاه در [[نظام خلقت]] و [[قوانین]] و قواعد [[حاکم]] بر [[جهان آفرینش]] و خلاصه در امور [[تکوینی]] به کار نرفته است. هر چند چنین استعمالی معمول و متداول و صحیح است. همچنین در [[قرآن]] در چند جا این کلمه را به کار گرفته است.
+*[[سنت]] در لغت به معنی راه، روش، [[شریعت]] و [[طبیعت]] می‌آید، گفتار و [[رفتار]] [[پیغمبر]] را هم در اصطلاح [[سنت]] می‌نامند و با [[قرآن]] قرین نموده، «[[کتاب و سنت]]» می‌گویند. [[سنی]] منسوب به همین [[سنت]] است و بر چهار فرقه‌ای که [[اکثریت]] [[مسلمین]] را تشکیل می‌دهند، گفته می‌شود؛ چون خود را پیرو و [[مطیع]] اقوال و [[اعمال]] [[پیغمبر]] می‌دانند. در [[قرآن کریم]] نزدیک بیست بار لفظ [[سنت]] به صورت مفرد و جمع و با اضافه به [[خدا]] و [[خلق]] آمده، ولی هیچ گاه در [[نظام خلقت]] و [[قوانین]] و قواعد [[حاکم]] بر [[جهان آفرینش]] و خلاصه در امور [[تکوینی]] به کار نرفته است. هر چند چنین استعمالی معمول و متداول و صحیح است. همچنین در [[قرآن]] در چند جا این کلمه را به کار گرفته است:
 #{{متن قرآن|فَقَدْ مَضَتْ سُنَّتُ الْأَوَّلِينَ}}<ref>«به کافران بگو: اگر (از کفر) باز ایستند گذشته‌هایشان بخشوده می‌گردد و اگر (به آن) باز گردند، (بدانند که) سنّت پیشینیان گذشته است» سوره انفال، آیه ۳۸.</ref>
 #{{متن قرآن|فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا سُنَّتَ الْأَوَّلِينَ}}<ref>«از سر گردنکشی در زمین و نیرنگ زشت؛ و نیرنگ زشت، جز به نیرنگباز برنمی‌گردد؛ پس آیا جز سنّت پیشینیان (خود) را چشم می‌دارند؟ هرگز برای سنت خداوند دگرگونی نخواهی یافت و هرگز برای سنّت خداوند جابه‌جایی  نخواهی یافت» سوره فاطر، آیه ۴۳.</ref>
@@ خط ۱۵: / خط ۳۳: @@
 #{{متن قرآن|وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْوِيلًا}}<ref>«از سر گردنکشی در زمین و نیرنگ زشت؛ و نیرنگ زشت، جز به نیرنگباز برنمی‌گردد؛ پس آیا جز سنّت پیشینیان (خود) را چشم می‌دارند؟ هرگز برای سنت خداوند دگرگونی نخواهی یافت و هرگز برای سنّت خداوند جابه‌جایی  نخواهی یافت» سوره فاطر، آیه ۴۳.</ref>
 #{{متن قرآن|سُنَّتَ اللَّهِ الَّتِي قَدْ خَلَتْ فِي عِبَادِهِ}}<ref>«اما همین که عذاب ما را دیدند دیگر ایمانشان برای آنها سودی نداشت- بنابر سنّت (و قانون) خداوند که میان بندگانش برگذشته است- و در آنجا کافران زیان دیدند» سوره غافر، آیه ۸۵.</ref>
+*بنابراین، منظور از [[سنت]] در این مدخل، [[قانون]] و طریقه و معامله‌ای است که [[خداوند]] با [[اقوام]] گذشته نموده، مانند: اهلاک، تعذیب [[کفار]]، مثل ایجاد [[طوفان]] و [[عذاب]] [[قوم نوح]]. چنانکه در بحث [[سنت]] و برخورد [[پیامبر]] با سنت‌های [[اقوام]] و [[ملل]]، مسائل بسیاری مطرح است. مثلاً، [[قرآن کریم]] در چند جا گفته است که هرگز در [[سنت]] [[خدا]] تغییری نخواهی یافت و تعبیر به سنة [[الله]] که در [[قرآن]] آمده، اشاره به آن است که سرنوشتی که برای امت‌های پیش می‌آید طبق یک [[قانون]] و [[سنت]] و دارای شرایط ثابتی است<ref>ر. ک: [[مطهری]]، [[عدل الهی]]، ص ۱۲۶ - [[جهان]] و [[انسان]] از دیدگاه [[قرآن]]، ش ۵۸، ص ۵۴.</ref>
-بنابراین، منظور از [[سنت]] در این مدخل، [[قانون]] و طریقه و معامله‌ای است که [[خداوند]] با [[اقوام]] گذشته نموده، مانند: اهلاک، تعذیب [[کفار]]، مثل ایجاد [[طوفان]] و [[عذاب]] [[قوم نوح]]. چنانکه در بحث [[سنت]] و برخورد [[پیامبر]] با سنت‌های [[اقوام]] و [[ملل]]، مسائل بسیاری مطرح است. مثلاً، [[قرآن کریم]] در چند جا گفته است که هرگز در [[سنت]] [[خدا]] تغییری نخواهی یافت و تعبیر به سنة [[الله]] که در [[قرآن]] آمده، اشاره به آن است که سرنوشتی که برای امت‌های پیش می‌آید طبق یک [[قانون]] و [[سنت]] و دارای شرایط ثابتی است. (ر. ک: [[مطهری]]، [[عدل الهی]]، ص ۱۲۶ - [[جهان]] و [[انسان]] از دیدگاه [[قرآن]]، ش ۵۸، ص ۵۴).
 #{{متن قرآن|قُلْ لِلَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ يَنْتَهُوا يُغْفَرْ لَهُمْ مَا قَدْ سَلَفَ وَإِنْ يَعُودُوا فَقَدْ مَضَتْ سُنَّتُ الْأَوَّلِينَ}}<ref>«به کافران بگو: اگر (از کفر) باز ایستند گذشته‌هایشان بخشوده می‌گردد و اگر (به آن) باز گردند، (بدانند که) سنّت پیشینیان گذشته است» سوره انفال، آیه ۳۸.</ref>
 #{{متن قرآن|وَإِنْ كَادُوا لَيَسْتَفِزُّونَكَ مِنَ الْأَرْضِ لِيُخْرِجُوكَ مِنْهَا وَإِذًا لَا يَلْبَثُونَ خِلَافَكَ إِلَّا قَلِيلًا * سُنَّةَ مَنْ قَدْ أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ مِنْ رُسُلِنَا وَلَا تَجِدُ لِسُنَّتِنَا تَحْوِيلًا}}<ref>«و به راستی نزدیک بود که تو را از این سرزمین بلغزانند تا از آن بیرون رانند و در آن صورت (آنها نیز) پس از تو جز اندکی درنگ نداشتند * بنا بر سنتی (انجام یافته) با پیامبران ما که پیش از تو فرستادیم و در سنّت ما هیچ دگرگونی نمی‌یابی» سوره اسراء، آیه ۷۶-۷۷.</ref>
 #{{متن قرآن|وَيَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى يَدَيْهِ يَقُولُ يَا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلًا}}<ref>«و روزی که ستم پیشه، دست خویش (به دندان) می‌گزد؛ می‌گوید: ای کاش راهی با پیامبر در پیش می‌گرفتم!» سوره فرقان، آیه ۲۷.</ref>
+*'''نکات''': در [[آیات]] فوق این موضوعات مطرح گردیده است:
-'''نکات''': در [[آیات]] فوق این موضوعات مطرح گردیده است:
 # [[مأموریت]] [[پیامبر]] در مورد [[ابلاغ]] [[سنت الهی]] [[هلاکت]] [[کافران]] [[حق]] [[ستیز]]، به [[کفار]] عصر [[بعثت]]: {{متن قرآن|قُلْ لِلَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ يَنْتَهُوا يُغْفَرْ لَهُمْ مَا قَدْ سَلَفَ وَإِنْ يَعُودُوا فَقَدْ مَضَتْ سُنَّتُ الْأَوَّلِينَ}}<ref>«به کافران بگو: اگر (از کفر) باز ایستند گذشته‌هایشان بخشوده می‌گردد و اگر (به آن) باز گردند، (بدانند که) سنّت پیشینیان گذشته است» سوره انفال، آیه ۳۸.</ref>
 # [[تذکر]] [[خداوند]] به [[هلاکت]] [[مشرکان]] در صورت اخراج [[پیامبر]] از [[مکه]] بر اساس [[سنت الهی]]: {{متن قرآن|وَإِنْ كَادُوا لَيَسْتَفِزُّونَكَ مِنَ الْأَرْضِ لِيُخْرِجُوكَ مِنْهَا وَإِذًا لَا يَلْبَثُونَ خِلَافَكَ إِلَّا قَلِيلًا * سُنَّةَ مَنْ قَدْ أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ مِنْ رُسُلِنَا وَلَا تَجِدُ لِسُنَّتِنَا تَحْوِيلًا}}<ref>«و به راستی نزدیک بود که تو را از این سرزمین بلغزانند تا از آن بیرون رانند و در آن صورت (آنها نیز) پس از تو جز اندکی درنگ نداشتند * بنا بر سنتی (انجام یافته) با پیامبران ما که پیش از تو فرستادیم و در سنّت ما هیچ دگرگونی نمی‌یابی» سوره اسراء، آیه ۷۶-۷۷.</ref>
 #رویگردانی [[ستمگران]] و [[گناهکاران]] از [[سنت]] و راه [[پیامبر]]، موجب [[حسرت]] آنان در [[قیامت]] {{متن قرآن|وَيَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى يَدَيْهِ يَقُولُ يَا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلًا}}<ref>«و روزی که ستم پیشه، دست خویش (به دندان) می‌گزد؛ می‌گوید: ای کاش راهی با پیامبر در پیش می‌گرفتم!» سوره فرقان، آیه ۲۷.</ref>
+*'''نتیجه''': اهمیت [[شناخت]] [[سنت]] در رابطه با [[پیامبر اسلام]] این است که بفهمیم، قانونی برای [[دعوت]] [[حاکم]] است، یا نمی‌توان نظامی برای آن ترسیم کرد.
+*از [[آیات قرآن]] استفاده می‌شود که خود [[رسالت پیامبر]] در مجموعه [[نظام]] و [[مشیت الهی]] است. وانگهی در این کتاب حتی یک بار نگفته که [[سنت]] [[خدا]] در امور [[تکوینی]] غیر قابل تغییر است، بلکه همواره در این امور می‌فرماید: [[خداوند]] هر چه بخواهد می‌کند و هر گونه [[مشیت]] بالغه‌اش اقتضا کند، انجام می‌دهد. از نظر [[عقل]] هم هیچ [[دلیل]] و برهانی وجود ندارد که [[خداوند]] از [[قوانین طبیعی]] نظامات [[تکوینی]] [[تخلف]] نکند، بلکه بر عکس، اما این معنایش [[هرج و مرج]] نیست. [[عقل]] [[حکم]] می‌کند که [[قادر]] مطلق، طبق [[حکمت]] و به مقتضای [[مصلحت]] بتواند در مصنوع و مخلوق خود بر اساس طرح و تدبیری که در افکنده - که از آن [[قرآن]] بارها به عنوان [[مشیت]] یاد می‌کند - [[تصرف]] کند. بر این اساس [[پروردگار]] [[حکیم]]، نباید در دستگاه [[خلقت]]، [[نظم]] [[جهان]] را بر هم زند و هر روز وضعی [[جدید]] پدید آرد و طرحی نو در اندازد که موجب اختلال و اغتشاش می‌گردد. *اما [[سنت]] لا یتغیر [[پروردگار]]، منحصرا مربوط به راه و روش [[خداوند]] در [[جوامع انسانی]] است و در [[قرآن]] فقط و فقط [[سنت]] در همین معنی به کار رفته است. مثلا در [[سوره]] الفتح، می‌فرماید: {{متن قرآن|وَلَوْ قَاتَلَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوَلَّوُا الْأَدْبَارَ ثُمَّ لَا يَجِدُونَ وَلِيًّا وَلَا نَصِيرًا * سُنَّةَ اللَّهِ الَّتِي قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلُ وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِيلًا}}<ref>«و اگر کافران با شما به جنگ برمی‌خاستند واپس می‌گریختند سپس یار و یاوری نمی‌یافتند * بنابر سنّت خداوند که پیش‌تر هم بر گذشته است و هرگز برای سنت خداوند، دگرگونی نخواهی یافت» سوره فتح، آیه ۲۲-۲۳.</ref>. و در [[سوره احزاب]] آمده: {{متن قرآن|لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِي الْمَدِينَةِ لَنُغْرِيَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لَا يُجَاوِرُونَكَ فِيهَا إِلَّا قَلِيلًا * مَلْعُونِينَ أَيْنَمَا ثُقِفُوا أُخِذُوا وَقُتِّلُوا تَقْتِيلًا * سُنَّةَ اللَّهِ فِي الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِيلًا}}<ref>«اگر منافقان و بیماردلان و شایعه‌افکنان  مدینه دست (از کارهایشان) برندارند، تو را بر آنان برمی‌انگیزیم سپس در آن شهر جز زمانی اندک در کنار تو نخواهند بود * در حالی که لعنت‌شدگانند؛ هر جا یافته شوند باید بی‌درنگ گرفتار و کشته شوند * بنا به سنّت خداوند در میان کسانی که پیش‌تر درگذشته‌اند؛ و برای سنّت خداوند هرگز دگر کردنی  نخواهی یافت» سوره احزاب، آیه ۶۰-۶۲.</ref>. همچنین [[گناهکاران]] از [[سنت]] و راه [[پیامبر]]، موجب [[حسرت]] آنان در [[قیامت]]: {{متن قرآن|وَيَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى يَدَيْهِ يَقُولُ يَا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلًا}}<ref>«و روزی که ستم پیشه، دست خویش (به دندان) می‌گزد؛ می‌گوید: ای کاش راهی با پیامبر در پیش می‌گرفتم!» سوره فرقان، آیه ۲۷.</ref>
-'''نتیجه''': اهمیت [[شناخت]] [[سنت]] در رابطه با [[پیامبر اسلام]] این است که بفهمیم، قانونی برای [[دعوت]] [[حاکم]] است، یا نمی‌توان نظامی برای آن ترسیم کرد. از [[آیات قرآن]] استفاده می‌شود که خود [[رسالت پیامبر]] در مجموعه [[نظام]] و [[مشیت الهی]] است. وانگهی در این کتاب حتی یک بار نگفته که [[سنت]] [[خدا]] در امور [[تکوینی]] غیر قابل تغییر است، بلکه همواره در این امور می‌فرماید: [[خداوند]] هر چه بخواهد می‌کند و هر گونه [[مشیت]] بالغه‌اش اقتضا کند، انجام می‌دهد. از نظر [[عقل]] هم هیچ [[دلیل]] و برهانی وجود ندارد که [[خداوند]] از [[قوانین طبیعی]] نظامات [[تکوینی]] [[تخلف]] نکند، بلکه بر عکس، اما این معنایش [[هرج و مرج]] نیست. [[عقل]] [[حکم]] می‌کند که [[قادر]] مطلق، طبق [[حکمت]] و به مقتضای [[مصلحت]] بتواند در مصنوع و مخلوق خود بر اساس طرح و تدبیری که در افکنده - که از آن [[قرآن]] بارها به عنوان [[مشیت]] یاد می‌کند - [[تصرف]] کند. بر این اساس [[پروردگار]] [[حکیم]]، نباید در دستگاه [[خلقت]]، [[نظم]] [[جهان]] را بر هم زند و هر روز وضعی [[جدید]] پدید آرد و طرحی نو در اندازد که موجب اختلال و اغتشاش می‌گردد. اما [[سنت]] لا یتغیر [[پروردگار]]، منحصرا مربوط به راه و روش [[خداوند]] در [[جوامع انسانی]] است و در [[قرآن]] فقط و فقط [[سنت]] در همین معنی به کار رفته است. مثلا در [[سوره]] الفتح، می‌فرماید: {{متن قرآن|وَلَوْ قَاتَلَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوَلَّوُا الْأَدْبَارَ ثُمَّ لَا يَجِدُونَ وَلِيًّا وَلَا نَصِيرًا * سُنَّةَ اللَّهِ الَّتِي قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلُ وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِيلًا}}<ref>«و اگر کافران با شما به جنگ برمی‌خاستند واپس می‌گریختند سپس یار و یاوری نمی‌یافتند * بنابر سنّت خداوند که پیش‌تر هم بر گذشته است و هرگز برای سنت خداوند، دگرگونی نخواهی یافت» سوره فتح، آیه ۲۲-۲۳.</ref>. اگر [[کفار]] [[مکه]] با تو [[جنگ]] کنند، [[شکست]] خواهند خورد، [[سنت]] [[خدا]] در همه امت‌های گذشته که با پیغمبرانشان می‌جنگیدند، چنین بوده است و برای [[سنت]] [[خدا]] هرگز تبدیلی نمی‌یابی». و در [[سوره احزاب]] آمده: {{متن قرآن|لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِي الْمَدِينَةِ لَنُغْرِيَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لَا يُجَاوِرُونَكَ فِيهَا إِلَّا قَلِيلًا * مَلْعُونِينَ أَيْنَمَا ثُقِفُوا أُخِذُوا وَقُتِّلُوا تَقْتِيلًا * سُنَّةَ اللَّهِ فِي الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِيلًا}}<ref>«اگر منافقان و بیماردلان و شایعه‌افکنان  مدینه دست (از کارهایشان) برندارند، تو را بر آنان برمی‌انگیزیم سپس در آن شهر جز زمانی اندک در کنار تو نخواهند بود * در حالی که لعنت‌شدگانند؛ هر جا یافته شوند باید بی‌درنگ گرفتار و کشته شوند * بنا به سنّت خداوند در میان کسانی که پیش‌تر درگذشته‌اند؛ و برای سنّت خداوند هرگز دگر کردنی  نخواهی یافت» سوره احزاب، آیه ۶۰-۶۲.</ref>. اگر [[منافقین]] و کسانی که در [[دل]]، [[مرض]] دارند و شایعه‌سازان و [[تهمت]] زنندگان از کار خود باز نایستند، ما به تو [[فرمان]] [[جنگ]] می‌دهیم... اینها سزاوار [[لعنت]] هستند که هر جا آنها را بیابند بکشند، این [[سنت]] [[خدا]] است که لا یتغیر است».. آنچه مربوط به مخلوق [[مکلف]] و [[جوامع انسانی]] است، از قبیل [[تأیید]] [[انبیا]] و [[پیروز]] ساختن آنان و مغلوب کردن [[دشمنان دین]] و امثال این امور، برای [[خدا]] [[سنت]] لا یتغیری است، زیرا با تغییر این [[سنت]]، [[راه هدایت]] مسدود و [[دین خدا]] مغلوب می‌گردد و این ظلمی است بر [[بندگان]] که صدورش از [[خدا]] [[قبیح]] و محال است، حتی [[ظهور]] [[معجزات]] به دست [[پیغمبران]] و [[نزول]] عذابهای [[خارق‌العاده]] به [[نفرین]]، آنان خود داخل در [[سنت]] [[الله]] است که تبدیل و تحویل نمی‌پذیرد. همچنین [[گناهکاران]] از [[سنت]] و راه [[پیامبر]]، موجب [[حسرت]] آنان در [[قیامت]]: {{متن قرآن|وَيَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى يَدَيْهِ يَقُولُ يَا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلًا}}<ref>«و روزی که ستم پیشه، دست خویش (به دندان) می‌گزد؛ می‌گوید: ای کاش راهی با پیامبر در پیش می‌گرفتم!» سوره فرقان، آیه ۲۷.</ref>
 ==[[سنت]] [[تاریخ]] در باره [[آینده جهان]]==
 منظور آن دسته از آیاتی است که [[آینده جهان]] را به طور کل به عنوان [[سنت‌های الهی]] و [[فلسفه تاریخ]] بیان شده است. این بیان در آیاتی در خطاب به [[پیامبر]] و توجه به [[سنت]] خودس در چند [[آیه]] مطرح شده که از جمله آنها این دو [[آیه شریفه]] است.