امر در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

*واژه امر و مشتقات آن در [[آیات]] فراوانی به [[خداوند]] نسبت داده شده است و مضمون آن نیز از آیاتی پرشمار که مشتمل بر این واژه و مشتقات آن نیست استفاده می‌شود. این [[آیات]] گاهی با واژه‌هایی دیگر مانند "[[حکم]]" و "[[قضاء]]" و گاهی با صیغه و [[هیئت]] امر، به [[امر الهی]] پرداخته‌اند. یکی از [[اسمای الهی]] که در برخی از [[دعاها]] وارد شده "آمر" است؛ مانند: "یا آمر"<ref>بحارالانوار، ج ۹۱، ص ۳۹۵.</ref>، "یا آمرا بکلّ خیر"<ref>بحارالانوار، ج ۹۱، ج ۸۸، ص ۳۷۰.</ref>، "یا آمرا بالطّاعة"<ref>المقام الاسنی، ص ۸۶.</ref> و در دعایی صفت "ذی القدرة والأمر" به [[خداوند]] نسبت داده شده است <ref> بحارالانوار، ج ۸۸، ص ۱۹۴.</ref>. در روایاتی نیز به [[امر الهی]] اشاره شده است<ref>الکافی، ج ۱، ص ۲۱۶ و ج ۸، ص ۸.</ref><ref>[[احمد جمالی‌زاده|جمالی‌زاده، احمد]]، [[امر الهی (مقاله)| امر الهی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۴.</ref>.

*امر در این [[آیات]] شامل [[فرمان]]، [[خواسته‌ها]]، [[وحی]]، می‌شود و دلالت بر [[عصمت انبیاء]] می‌کند، زیرا "امر" بُعد [[تربیتی]] و هدایتی دارد، که ساختمان وجودی [[پیامبران]] و مسیر حرکتی آنها و [[ابتلائات]] و امتحان‌های آنان، هماهنگ می‌شود به گونه‌ای است؛ که [[پیامبر]] را آماده کرده که از [[عبودیت]] [[حق]] خارج نشود و مبدء و [[هدف]] و [[غایت]] را فراموش نکند و معنای أُمرتُ انتزاعی نیست، بلکه اهلیت و صلاحیت [[امر تکوینی]] را پیدا کردن است، که پیش از همه ### [[313]]###، [[اول المسلمین]] باشد{{متن قرآن|وَأُمِرْتُ لِأَنْ أَكُونَ أَوَّلَ الْمُسْلِمِينَ}}<ref>«و فرمان یافته‌ام که نخستین فرمانبردار  باشم» سوره زمر، آیه ۱۲.</ref>، {{متن قرآن|قُلْ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ}}<ref>«بگو آیا جز خداوند آفریننده آسمان‌ها و زمین را سرور گزینم و اوست که (روزی) می‌خوراند و به او نمی‌خورانند؟ بگو فرمان یافته‌ام که نخستین کس باشم که تسلیم (خداوند) می‌شود و (به من گفته‌اند) هرگز از مشرکان مباش!» سوره انعام، آیه ۱۴.</ref><ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر، محمد جعفر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی، سید محمد علی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۱، ص ۱۷۵.</ref>.

==[[آیات]] امر و دلالت بر [[حصر حاکمیت]]==

*از جمله واژگانی که در [[قرآن]] برای دلالت بر [[حصر حاکمیت]] در [[ذات خدای متعال]] به کار رفته، واژه "امر" است.

*واژه "امر" که در [[زبان فارسی]] معادل "[[فرمان]]" است، به معنای [[طلب]] الزامی است که از خصوصیات کسی است که [[حق حاکمیت]] و [[فرمانروایی]] دارد.

*در گذشته گفتیم [[امر و نهی]] از ویژگی‌های [[حاکمیت]] است، و تنها [[حاکم]] است که [[حق]] دارد [[طلب]] الزامی کند، و [[طلب]] الزامی خود را در قالب "امر یا [[نهی]]" بیان کند.

*بنابراین، [[حصر]] [[حق]] "امر" در [[خدای متعال]] به معنای [[حصر حق حاکمیت]] در ذات [[اقدس]] اوست که در [[آیات]] متعدد [[قرآن کریم]] مورد بیان صریح قرار گرفته است. در ذیل به تعدادی از این [[آیات]] اشاره می‌کنیم:

*در این [[آیه]]، پس از بیان [[آفرینش]] [[آسمانها]] و [[زمین]] و سپس [[تدبیر]] آنها با دست توانای [[خداوند]] (جل ذکره) بر انحصار "[[خلق]]" و "امر" در [[ذات اقدس حق تعالی]] تصریح و تأکید شده است: {{متن قرآن|أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ}}. [[خلق]] به معنای [[آفرینش]] است و امر به معنای "[[فرمان]]" که کار [[فرمانروایان]] است. [[خدای متعال]] با جمله {{متن قرآن|لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ}} [[حصر]] [[خالقیت]] و نیز [[حاکمیت]] و [[فرمانروایی]] را در ذات [[اقدس]] خویش اعلام کرده است.

*دلالت "امر" بر [[حاکمیت]] و [[فرمانروایی]] معلوم است، دلالت [[آیه]] بر "[[حصر]]" این "امر" که به معنای [[حاکمیت]] و [[فرمانروایی]] است، در [[ذات اقدس حق تعالی]] نیز با تقدیم جار و مجرور روشن است؛ زیرا تقدیم جار و مجرور بر متعلق، مفید [[حصر]] است.

* [[علی بن ابراهیم قمی]] در تفسیرش به [[سند صحیح]] از [[امام باقر]] و [[امام صادق]] و [[امام کاظم]]{{عم}} در [[تفسیر آیات]] فوق [[روایت]] می‌کند: "در [[تفسیر]]: {{متن قرآن|فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ}} فرمود: یعنی در [[شب قدر]] [[خداوند]] مقدر می‌فرماید هر [[حق]] و باطلی را و آنچه در آن سال رخ خواهد داد و هر [[تغییر]] و مشیّـتی که [[خدا]] [[اراده]] کرده است، آنچه را بخواهد از اجل‌ها و [[ارزاق]] و [[بلاها]] و عوارض و [[بیماری‌ها]] را مقدم می‌دارد، و آنچه را بخواهد می‌افزاید و آنچه را بخواهد می‌کاهد، [[رسول خدا]] نیز آنچه را [[خدا]] به او [[وحی]] کرده است به [[امیرالمؤمنین]] منتقل می‌کند، و [[امیرالمؤمنین]] نیز آن را به [[امامان]] یکی پس از دیگری منتقل می‌کند تا به دست [[صاحب الزمان]]{{ع}} برسد"<ref>{{متن حدیث|{{متن قرآن|فِيهَا يُفْرَقُ}} يعني في ليلة القدر {{متن قرآن|كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ}} اي يقدّر اللَّه عزّ و جلّ كل امر من الحق و الباطل و ما يكون في تلك السنة، و له فيه البداء و المشية، يقدم ما يشاء و يؤخر ما يشاء من الآجال و الأرزاق و البلايا و الاعراض و الأمراض، و يزيد فيه ما يشاء و ينقص ما يشاء، و يلقيه [[رسول الله]]{{صل}} إلى أمير المؤمنين{{ع}}، و يلقيه أمير المؤمنين إلى الائمة{{عم}}، حتى ينتهى ذلك إلى [[صاحب الزمان]]{{ع}}}}؛العروسی، تفسیر نورالثقلین، ج۶، ص۴۵۴.</ref>

*در این [[آیه کریمه]]، ضمن تصریح به اینکه تمامامر و [[فرمان]] از آن خداست، {{متن قرآن|بَلْ لِلَّهِ الْأَمْرُ جَمِيعًا}} که به معنای [[حصر]] [[حقّ امر]] در [[ذات اقدس حق تعالی]] است، بر این معنا تأکید شده است که اگر [[خداوند]] [[اراده]] می‌کرد می‌توانست همه را بالاجبار وادار به [[اطاعت]] خویش و [[گردن نهادن]] به [[فرمان]] خویش کند، لکن حکمتش اقتضا کرده که [[مردم]] با [[اختیار]] و رضای خود به اطاعتش بگروند و [[فرمان]] و امر او را گردن نهند. لهذا به این نکته اشاره کرده است که اگر [[خدا]] می‌خواست، می‌توانست این [[قرآن]] را که [[کتاب]] [[تشریع]] و [[دستور]] و [[فرمان]] اوست، چنان کند که کوه‌ها به فرمانش به جنبش درآیند و [[زمین]] به فرمانش درهم بشکافد و [[مردگان]] به فرمانش سر از [[گور]] برآورند، لکن چنین نکرد تا [[مردم]] به دلخواه خود [[فرمان]] او را بپذیرند و به [[حکومت]] و سلطنتش تن دهند و به [[فرمان]] او گردن نهند.

* [[خداوند]] در [[آیه]] نخست، خطاب به [[رسول خدا]]{{صل}} به [[شریعت]] امری که به او [[وحی]] کرده اشاره می‌فرماید و به او [[دستور]] [[تبعیت]] از این [[شریعت]] [[امر]] داده و [[نهی]] از [[تبعیت از هوای نفس]] [[جاهلان]] نموده است. در [[آیات]] قبل از این دو [[آیه]] نیز آمده است: {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى الْعَالَمِينَ * وَآتَيْنَاهُمْ بَيِّنَاتٍ مِنَ الْأَمْرِ}}<ref>«همانا کتاب را بر بنی‌اسرائیل فروفرستادیم و حکم و نبوت را نصیب آنان کردیم و از خوبی‌ها رزق و روزی به آنها دادیم و آنان را بر جهانیان برتری بخشیدیم * و به آنان دلایل روشنی از فرمان عطا نمودیم» سوره جاثیه، آیه ۱۶-۱۷.</ref>.

*در این دو [[آیه]]، اشاره به [[سلطنت]] و [[حکومتی]] شده که از سوی [[خدا]] به [[انبیای بنی‌اسرائیل]] عطا شده و نیز به فرمان‌های رسا و روشن یا [[بینات]] امری اشاره شده است که از سوی [[خدا]] به آنان داده شده است.

*این [[بینات]] [[امر]] و فرمان‌های رسا و روشن همان [[شریعت الهی]] است که از سوی [[خدا]] بر [[انبیای بنی‌اسرائیل]] فرو فرستاده شده و در [[آیه]] [[چهل]] و چهارم [[سوره مائده]] به آن اشاره شده است: {{متن قرآن|إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْرَاةَ فِيهَا هُدًى وَنُورٌ يَحْكُمُ بِهَا النَّبِيُّونَ الَّذِينَ أَسْلَمُوا لِلَّذِينَ هَادُوا وَالرَّبَّانِيُّونَ وَالْأَحْبَارُ}}<ref>«همانا ما تورات را فروفرستادیم که در آن هدایت و نور است که انبیای فرمانبردار و اوصیای انبیاء و عالمان به تورات به آن برای یهودیان حکم کنند» سوره مائده، آیه ۴۴.</ref>.

*از [[تقابل]] بین امر به [[اتّباع]] از [[شریعت]] [[امر الهی]] با [[نهی]] از [[اتّباع اهواء]] [[نادانان]] و [[جاهلان]] چنین استفاده می‌شود که تنها [[شریعت]] امری که جواز [[اتّباع]] دارد، [[شریعت]] [[امر الهی]] است که بر [[رسول خدا]] نازل شده و هر [[شریعت]] [[امر]] و هر [[حکم]] و [[فرمان]] دیگری [[حکم]] و [[فرمان]] جاهلانی است که با [[حکم]] و [[فرمان]] جاهلانه خویش بر [[مردم]] [[ستم]] روا می‌دارند. {{متن قرآن|إِنَّ الظَّالِمِينَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ وَاللَّهُ وَلِيُّ الْمُتَّقِينَ}}<ref>«و همانا ستمکاران برخی پیوسته به برخی دیگرند و خداوند فرمانروای پرهیزگاران است» سوره جاثیه، آیه ۱۹.</ref>.

*بنابراین، در [[آیات]] فوق الذکر، جواز [[تبعیت]] تنها به امر و فرمانی اختصاص داده شده است که از سوی [[خدا]] بر [[رسول خدا]] فرو فرستاده شده و با دلالت بر انحصار [[ولایت متقین]] در [[ذات اقدس حق تعالی]]: {{متن قرآن|وَاللَّهُ وَلِيُّ الْمُتَّقِينَ}} بر این [[حقیقت]] تأکید شده که جز [[خدا]] کسی [[شایستگی]] [[امر و نهی]] و [[فرمان]] ندارد و لذا [[متقیان]] و [[پرهیزگاران]] جز از [[ولایت خداوند]] [[پیروی]] نمی‌کنند و جز به [[فرمان]] او گردن نمی‌نهند<ref>[[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[فقه نظام سیاسی اسلام ج۱ (کتاب)|فقه نظام سیاسی اسلام]]، ج۱.</ref>.