اولو الامر در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۳٬۹۰۵ بایت اضافه‌شده ،  ‏۳۱ اوت ۲۰۲۰
جز (جایگزینی متن - ' آن‌که ' به ' آنکه ')
خط ۶۱: خط ۶۱:
*'''جلوگیری از پخش اخبار گمراه‌کننده و شایعات، از وظایف اولو الامر:''' {{متن قرآن|وَإِذَا جَاءَهُمْ أَمْرٌ مِّنَ الأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُواْ بِهِ وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُولِي الأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَلَوْلاَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّيْطَانَ إِلاَّ قَلِيلاً}}<ref> و هنگامی که خبری از ایمنی یا بیم به ایشان برسد آن را فاش می‌کنند و اگر آن را به پیامبر یا پیشوایانشان باز می‌بردند کسانی از ایشان که آن را در می‌یافتند به آن پی می‌بردند و اگر بخشش و بخشایش خداوند بر شما نمی‌بود (همه) جز اندکی، از شیطان پیروی می‌کردید؛ سوره نساء، آیه:۸۳.</ref><ref>در صورتی که مقصود از "الَّذِينَ يَسْتَنبِطُونَهُ"، "أُولِي الأَمْرِ" و "مِنْهُمْ" بیان "الَّذِينَ" باشد و با توجّه به لزوم ارائه اخبار امنیّتی به آنان و سرزنش افشاکننده آن، مطلب یاد شده قابل استفاده است.</ref><ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/farhangbooks/Books/5/30.htm#f31، فرهنگ قرآن، ج۵.]</ref>.
*'''جلوگیری از پخش اخبار گمراه‌کننده و شایعات، از وظایف اولو الامر:''' {{متن قرآن|وَإِذَا جَاءَهُمْ أَمْرٌ مِّنَ الأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُواْ بِهِ وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُولِي الأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَلَوْلاَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّيْطَانَ إِلاَّ قَلِيلاً}}<ref> و هنگامی که خبری از ایمنی یا بیم به ایشان برسد آن را فاش می‌کنند و اگر آن را به پیامبر یا پیشوایانشان باز می‌بردند کسانی از ایشان که آن را در می‌یافتند به آن پی می‌بردند و اگر بخشش و بخشایش خداوند بر شما نمی‌بود (همه) جز اندکی، از شیطان پیروی می‌کردید؛ سوره نساء، آیه:۸۳.</ref><ref>در صورتی که مقصود از "الَّذِينَ يَسْتَنبِطُونَهُ"، "أُولِي الأَمْرِ" و "مِنْهُمْ" بیان "الَّذِينَ" باشد و با توجّه به لزوم ارائه اخبار امنیّتی به آنان و سرزنش افشاکننده آن، مطلب یاد شده قابل استفاده است.</ref><ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/farhangbooks/Books/5/30.htm#f31، فرهنگ قرآن، ج۵.]</ref>.


==اولو الامر در معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان==
از مفاهیمی که در [[شناخت]] معنا و [[چیستی امامت]]، می‌تواند کمک شایانی به ما بکند، مفهوم “اولی الامر” به معنای [[صاحبان امر]]، است.
“اولی الامر” مرکب از دو کلمه “اولی” و “الامر” است. واژه “اولی” که در حالت رفعی به صورت “اولو” نوشته می‌شود، در کهن‌ترین منبع لغوی (کتاب العین) چنین معنا شده است: {{عربی|أُولُو و أولات: مثل: ذوو و ذوات في المعنى، و لا يقال إلا للجميع من الناس و ما يشبهه}}<ref>«اولی و اولات در معنا مانند ذوو و ذوات [به معنای صاحبان] هستند و تنها برای جمعی از مردم یا مانند آن گفته می‌شود». خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۸، ص۳۷۰.</ref>.
طریحی نیز با تصریح به اینکه واژه “اولو” مفرد ندارد، می‌نویسد: {{عربی|و أولو: جمع لا واحد له من لفظه، واحده "ذو". و أولات: للإناث، واحدها "ذات"}}<ref>«اولو جمعی است که از لفظ خودش مفرد ندارد؛ مفرد آن ذو است و اولات برای مؤنث‌ها به کار می‌رود و مفرد آن ذات است». فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۱، ص۳۳.</ref>.
بطرس البستانی، از دیگر محققان عرصه لغت، نیز چنین می‌نویسد: {{عربی|اولو جمع بمعنی ذوو ولا واحد له... ذو بمعنی صاحب}}<ref>«اولو، جمع به معنای ذوو است و مفردی برای آن نیست... ذو به معنای صاحب است». بطرس البستانی، محیط المحیط، ص۲۲ و نیز ر.ک: خلیل الجر، فرهنگ لاروس، ص۲۰۱-۲۰۲. گفتنی است، خلیل بن احمد نیز «ذو» را به معنای صاحب دانسته است. خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۸، ص۲۰۷.</ref>.
بر اساس آن چه [[گذشت]]، می‌توان چنین نتیجه گرفت که واژه “اولی” به معنای صاحبان است که مفرد ندارد و همواره به صورت جمع می‌آید.
این واژه در [[قرآن کریم]]، بارها در قالب‌هایی همچون {{متن قرآن|أُولِي الْأَلْبَابِ}}، {{متن قرآن|أُولُو الْعِلْمِ}}، {{متن قرآن|أُولِي الْقُرْبَى}}، {{متن قرآن|أُولُو الْأَرْحَامِ}}، {{متن قرآن|أُولُو الطَّوْلِ}}، {{متن قرآن|أُولُو بَقِيَّةٍ}}، {{متن قرآن|أُولُو الْفَضْلِ}}، {{متن قرآن|أُولُو قُوَّةٍ}}، {{متن قرآن|أُولِي بَأْسٍ}}، {{متن قرآن|أُولُو الْعَزْمِ}}، {{متن قرآن|أُولِي الضَّرَرِ}}، {{متن قرآن|أُولِي الْأَبْصَارِ}}، {{متن قرآن|أُولِي الْأَيْدِي}} و {{متن قرآن|أُولِي النَّعْمَةِ}} تکرار شده است.
واژه “امر” نیز که از سه حرف همزه، میم و راء تشکیل شده، در لغت یا اعراب‌های گوناگون، به معنای مختلفی به کار رفته است<ref>خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۸، ص۲۹۷-۲۹۸؛ همچنین، ر.ک: احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة؛ احمد بن محمد فیومی، المصباح المنیر، ص۲۱-۲۲؛ محمد بن مکرم بن منظور، لسان العرب، ج۴، ص۲۶-۳۴؛ حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات، ص۸۸.</ref>. در میان لغت‌شناسان ابن [[فارس]] این واژه را به پنج معنا دانسته است؛ بدین ترتیب که اگر میم به طور ساکن خوانده شود، به دو معنای کار (چیز) و [[طلب]] است و اگر با فتحه خوانده شود، به معنای [[برکت]] و فراوانی است؛ ضمن آنکه ماده “أ م ر”، به دو معنای علامت و شیء عجیب<ref>برای این معنی، آیه قرآن را نیز شاهد آورده است: {{متن قرآن|لَقَدْ جِئْتَ شَيْئًا إِمْرًا}}. احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۱، ص۱۳۹. برخی مفسران لغوی نیز همین معنا را برای واژه {{متن قرآن|إِمْرًا}} در آیه یاد شده پذیرفته‌اند. ر.ک: محمد بن عمر فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج۲۱، ص۴۸۶؛ فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۷۴۵؛ گفتنی است، مرحوم طبرسی این واژه رابه ریشه «امر» برگردانده است؛ بدین معنا که «امر» شیء عجیب و فاسدی است که به ترک آن باید امر شود: {{عربی|هو مأخوذ من الأمر لأنه الفاسد الذي يحتاج أن يؤمر بتركه إلی الصلاح و منه رجل إمر إذا كان ضعيف الرأي لأنه يحتاج أن يؤمر حتى يقوي رأيه}}. فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۷۴۵.</ref> نیز به کار می‌رود که هر کدام، خود دارای مشتقات فراوانی است.<ref>احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۱۰، ص۱۳۷-۱۳۹.</ref> اگر چه ابن [[فارس]]، خود، [[اعراب]] ماده “امر” را، آن‌گاه که به دو معنای علامت و شیء عجیب به کار می‌رود، روشن نساخته است، برخی دیگر از لغویون تصریح کرده‌اند که [[اعراب]] این ماده، در معنای شیء عجیب، همانا “اِمر” به کسر همزه و سکون میم است و با بیان واژه “الأمارة” آن را به معنای علامت دانسته‌اند.<ref>اسماعیل بن عباد صاحب، المحیط فی اللغة، ج۱۰، ص۲۸۴.</ref>
فیومی “اَمر” را به معنای حال نیز دانسته‌اند<ref>احمد بن محمد فیومی، المصباح المنیر، ص۲۱-۲۲.</ref>. و راغب اصفهانی نیز معنای [[شأن]] را برای آن ذکر کرده است.<ref>حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات، ص۸۸.</ref> البته به نظر می‌رسد، معنای‌ای که فیومی و راغب بیان کرده‌اند، می‌تواند به معنای نخست، یعنی کار (چیز)، برگردد. همچنین باید توجه داشت که این واژه، آن‌گاه که جمع بسته می‌شود، در معانی مختلف، هیئت‌های متفاوتی به خود می‌گیرد؛ چنان‌که اگر به معنای کار یا [[شأن]] و امثال آن باشد، جمع آن، “امور” است و اگر به معنای [[طلب]] باشد، جمع آن، “اوامر” است.
یادکرد این نکته ضروری است که برخی محققان عرصه لغت، تمام این معانی را به یک ریشه، یعنی [[طلب]] و [[تکلیف]] همراه با استعلا، برگردانده‌اند.<ref>حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۱، ص۱۴۳.</ref> با وجود این، به نظر می‌رسد، [[تطبیق]] این اصل و ریشه برتمام کاربردهای آن، از جمله “برکت” و “عجیب بودن” خالی از [[تکلف]] نیست.
با توجه به آن چه [[گذشت]]، روشن می‌شود که واژه “الامر” که همزه آن به [[فتح]] و میم آن به طور ساکن خوانده می‌شود، تنها می‌تواند به معانی کار (چیز) و [[طلب]] باشد و معانی [[برکت]]، علامت و شیء عجیب را نمی‌توان از معانی آن به شمار آورد.
این که معنای دو واژه “اولی” و “الامر” روشن شد، باید به [[تعیین]] معنای ترکیب “اولی الامر” بپردازیم. برخی لغویون این ترکیب را به معنای رؤسا و [[اهل]] [[علم]] دانسته<ref>محمد بن مکرم بن منظور، لسان العرب، ج۴، ص۳۱.</ref> و برخی نیز چنین نوشته‌اند: {{عربی|اولوا الامر هم اصحاب النبي و من اتبعهم من اهل العلم و من الامراء اذا كانوا اولي علم و دين}}<ref>«اولوا الامر همان صاحب پیامبر و تابعان آنها از اهل علم و امیران هنگامی که دارای علم و دین باشند، هستند». بطرس البستانی، محیط المحیط، ص۲۲؛ نیز، ر.ک: خلیل الجر، فرهنگ لاروس، ص۲۰۱-۲۰۲.</ref>.
به نظر می‌رسد، این نظریات، به ویژه نظریه دوم، متأثر از نظریات [[کلامی]] است و در [[حقیقت]]، معنای اصطلاحی این ترکیب است. در واقع، ترکیب “اولی الامر” به خودی خود، به معنای [[صاحبان امر]] است که به نظر می‌رسد، [[تعیین]] معنای [[حقیقی]] آن، به کاربرد این ترکیب در مواضع متفاوت بستگی دارد و بررسی قراین حالیه و مقالیه را می‌طلبد؛ از این‌رو، نمی‌توان یک معنای واحد برای تمام کاربردهای آن عرضه کرد<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان (کتاب)|معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان]]، ص ۱۹۰.</ref>
===[[اولی الامر]] در [[قرآن]]===
این ترکیب در [[قرآن کریم]]، تنها دو بار در [[سوره نساء]] تکرار شده است:
{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا}}<ref>«ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند  فرمانبرداری کنید و اگر به خداوند و روز بازپسین ایمان دارید، چون در چیزی با هم به ستیز برخاستید آن را به خداوند و پیامبر بازبرید که این بهتر و بازگشت آن نیکوتر است» سوره نساء، آیه ۵۹.</ref>.
در آیه‌ای دیگر می‌فرماید:
{{متن قرآن|وَإِذَا جَاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُوا بِهِ وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ لَاتَّبَعْتُمُ الشَّيْطَانَ إِلَّا قَلِيلًا}}<ref>«و هنگامی که خبری از ایمنی یا بیم به ایشان برسد آن را فاش می‌کنند و اگر آن را به پیامبر یا پیشوایانشان باز می‌بردند کسانی از ایشان که آن را در می‌یافتند به آن پی می‌بردند و اگر بخشش و بخشایش خداوند بر شما نمی‌بود (همه) جز اندکی، از شیطان پیروی می‌کردید» سوره نساء، آیه ۸۳.</ref>.
چنان‌که [[گذشت]] [[اولی الامر]] به معنای [[صاحبان امر]] است. آنچه اهمیت دارد، [[تبیین]] معنای “امر” در این ترکیب است. [[مفسران شیعه]] و [[سنی]] اغلب به [[تعیین]] مصادیق [[اولی الامر]] توجه کرده‌اند و هر کدام دیدگاه خاصی در این باره عرضه کرده‌اند؛ اما پیش از [[تعیین]] مصادیق [[اولی الامر]]، لازم است تبیینی جامع از مفهوم این ترکیب عرضه گردد، تا از این طریق، به شکل دقیق تری راجع به نظریات مختلف [[داوری]] شود<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان (کتاب)|معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان]]، ص ۱۹۰-۱۹۴.</ref>
==منابع==
==منابع==
* [[پرونده:000055.jpg|22px]] [[محمد حجتیان|حجتیان، محمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵''']]
# [[پرونده:000055.jpg|22px]] [[محمد حجتیان|حجتیان، محمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵''']]
* [[پرونده:1313.jpg|22px]] [[فرهنگ قرآن ج۵ (کتاب)|'''فرهنگ قرآن ج۲۴''']]
# [[پرونده:1313.jpg|22px]] [[فرهنگ قرآن ج۵ (کتاب)|'''فرهنگ قرآن ج۲۴''']]
# [[پرونده:291506008.jpg|22px]] [[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان (کتاب)|'''معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان''']]


==پانویس==
==پانویس==
۷۳٬۱۸۵

ویرایش