نصب الهی امام در دوران امام علی: تفاوت میان نسخه‌ها

ایشان در سخنی دیگر،[[ امامت]] و [[رهبری اهل بیت]]{{عم}} و [[لزوم اطاعت]] و [[پیروی]] از آنها را [[اراده]] و [[دستور خداوند]] خوانده، آن را موجب برقراری [[نظم اجتماعی]] و دوری از [[تفرقه]] دانسته است<ref>ر.ک: احمد بن علی طبرسی، الاحتجاج علی اهل اللجاج، نشر مرتضی، ج۱، ص۹۹؛ ر.ک: احمد بن ابی‌طاهر، بلاغات النساء، ص۲۸؛ محمد بن جریر طبری، دلائل الامامه، ص۱۱۳، محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، علل الشرایع، ج۱، ص۲۴۸.</ref>.

بنابراین [[حضرت]] [[فاطمه]]{{س}} در لابه‌لای سخنان و خطبه‌های خود، در [[اعتراض]] به [[خواص]] یا [[عوام]]، از [[الهی]] بودن [[منصب امامت]] و [[حاکمیت]] [[سیاسی]]، همچنین [[گزینش الهی]] [[امیرمؤمنان]]{{ع}} برای این [[جایگاه]][[ سخن]] گفته‌اند.

در روزهای اول پس از [[بیعت مردم]] با [[ابوبکر]]، [[حضرت]] [[فاطمه]]{{س}} همراه [[امام علی]]{{ع}} به [[خانه]] [[مسلمانان]] می‌رفت و از آنها [[یاری]] می‌خواست<ref>ر.ک: عبدالله بن مسلم ابن قتیبه دینوری، الامامه و السیاسة، ص۱۹؛ محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۲۸، ص۳۵۵؛ ر.ک: عبدالحمید ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج۶، ص۱۳. </ref>. بعد از [[امتناع]] [[مسلمانان]] از [[یاری]] [[امیرمؤمنان]]{{ع}}، با خطبه‌هایی آتشین به بانیان [[سقیفه]] و [[مردم]] [[اعتراض]] نمود<ref>{{متن حدیث|تَرَكْتُمْ رَسُولَ اللَّهِ{{صل}} جَنَازَةً بَيْنَ أَيْدِينَا وَ قَطَعْتُمْ أَمْرَكُمْ فِيمَا بَيْنَكُمْ وَ لَمْ تُؤَمِّرُونَا وَ لَمْ تَرَوْا لَنَا حَقّاً كَأَنَّكُمْ لَمْ تَعْلَمُوا مَا قَالَ يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ وَ اللَّهِ لَقَدْ عَقَدَ لَهُ يَوْمَئِذٍ الْوَلَاءَ لِيَقْطَعَ مِنْكُمْ بِذَلِكَ مِنْهَا الرَّجَاءَ وَ لَكِنَّكُمْ قَطَعْتُمُ الْأَسْبَابَ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ نَبِيِّكُمْ وَ اللَّهُ حَسِيبٌ بَيْنَنَا وَ بَيْنَكُمْ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ}} (احمد بن علی طبرسی، الاحتجاج علی اهل اللجاج، ج۱، ص۸۰).</ref> و تا آخر [[عمر]] نیز با [[خلیفه اول]] و دوم سخن نگفت<ref>ر.ک: محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، علل الشرایع، ج۱، ص۱۸۶-۱۸۷؛ همچنین ر.ک: محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید)، الاختصاص، ص۱۸۴- ۱۸۵؛ عبدالحمید ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۶۴.</ref>. [[خلیفه اول]] را [[نفرین]] کرد<ref>ر.ک: عبدالله بن مسلم ابن قتیبه دینوری، الامامه و السیاسه، ص۲۰؛ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱۰، ص۷۹؛ محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۲۹، ص۶۲۸؛ همچنین ر.ک: عبدالحمید ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج۱۶، ص۲۶۴.</ref> و آنها را از شرکت در [[نماز]] بر [[بدن]] خود منع نمود و در نهایت، به [[امیر مؤمنان]]{{ع}} [[وصیت]] کرد بدنش شبانه [[دفن]] شود و قبرش را مخفی نگاه دارند که [[اعتراض]] و [[مخالفت]] [[دختر پیامبر]] تا [[قیامت]] برای [[مردم]] ثابت بماند<ref>ر.ک: محمد بن احمد فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ج۱، ص۱۵۱؛ همچنین ر.ک: محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، علل الشرایع، ج۱، ص۱۸۶-۱۸۷.</ref>.

از [[ابن عباس]] هم [[نقل]] شده که منکر چنین وصیتی از سوی [[رسول خدا]]{{صل}} شده است<ref>ر.ک: شمس‌الدین محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۱، ص۵۸۶. گفتنی است: چنان‌که گذشت، از ابن عباس روایاتی نیز در الهی بودن امامت امیرمؤمنان نقل شده است.</ref> و [[عبدالله بن ابی]] اوفی نیز خبر داده است که خاتم الانبیا{{صل}} تنها به [[قرآن]] [[وصیت]] کرد<ref>ر.ک: محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۱۳۶؛ ر.ک: احمد بن حسین بیهقی، دلائل النبوه، ج۷، ص۲۲۷.</ref>.

#چنان‌که در عنوان این [[تحقیق]] آمده است، این نوشتار در پی بررسی [[تفکر]] [[امامیه]] درباره [[نصب الهی امام]] می‌باشد. روشن است افرادی مانند خلفای اول، دوم و کسانی چون [[معاویه]] و [[عبدالله بن زبیر]] که مدعی [[خلافت]] بوده‌اند، از طرف‌داران و [[دوستان]] [[امیرمؤمنان]]{{ع}} نبوده‌اند تا دیدگاهشان در این [[تحقیق]] مورد نظر باشد. ذکر [[عقیده]] آنها تنها به [[دلیل]] این است که ایشان نیز جزء [[اصحاب نبی اکرم]]{{صل}} به شمار آمده‌اند؛

#سخن این افراد که [[معصوم]] نبوده، حتی برخی از آنها مدعی [[حکومت]] نیز بوده‌اند، قابل استناد نیست؛ زیرا ایشان از این ادعا برای رسیدن خود به [[حکومت]] سود می‌بردند. همچنین [[عدم آگاهی]] فردی بادیه‌نشین و عامّی مانند [[حارث]] بن [[معاویه]] هم نمی‌تواند [[دلیل]] بر [[انکار]] معرفی [[امیرمؤمنان]]{{ع}} به عنوان [[امام]] منتخب [[خدا]] به حساب آید؛

#برخی سخنان فوق، مانند نقل‌های منکر [[وصیت]] از سوی [[رسول]] اعظم{{صل}} صراحتی در این موضوع ندارد که ایشان در طول [[نبوت]] خویش، کسی را به عنوان [[امام]] [[منصوب]] از سوی [[خدا]] معرفی نکرده باشد؛

#از آنجا که در این [[تحقیق]] به دنبال دیدگاه [[امامیه]] هستیم، [[بدیهی]] است که در [[نقل احادیث]]، منابع [[شیعی]] مورد نظر است؛ مگر روایاتی از [[اهل سنت]] که مؤید دیدگاه [[امامیه]] باشد که جهت نشان دادن [[قوت]] بیشتر مطلب، ذکر شده است. وقتی با در نظر گرفتن این نکته به چنین روایاتی نگاه می‌کنیم، در می‌یابیم که غیر از سخنان [[نقل]] شده از [[خلیفه اول]] و دوم - که چنان که گفته شد، خود، مدعی [[خلافت]] و از [[مخالفان]] [[حاکمیت]] [[امیرمؤمنان]]{{ع}} بوده‌اند؛ لذا سخنانشان قابل استناد نیست - و [[حدیثی]] که گفت‌وگوی جناب [[عباس]] با [[امام علی]]{{ع}} را [[نقل]] می‌کند، و همچنین تردید [[نقل]] شده از [[خزیمه]]، هیچ کدام از آنها در منابع [[شیعی]] وجود ندارد. بنابراین نمی‌توان به آنها استناد نمود؛

#نکته قابل توجه درباره روایتی که گفت‌و‌گوی جناب [[عباس]] با [[امیر مؤمنان]]{{ع}} را [[نقل]] می‌کند، این است که در منابع [[شیعی]] اعتنایی به این [[حدیث]] نشده و این خبر، از [[ابوهاشم جبائی]] [[نقل]] شده است که وی از بزرگان [[معتزله]] می‌باشد و تنها [[سید مرتضی]]، آن هم برای پاسخ‌گویی به آن، این [[روایت]] را در کتاب خود آورده و سپس رد کرده است. پس این خبر [[نقل]] شده نیز مورد قبول [[امامیه]] نیست و امکان مقابله با [[روایات]] متعدد سابق را ندارد. به علاوه، مطابق این خبر، جناب [[عباس]] از [[امیرمؤمنان]]{{ع}} خواسته است تا درباره امر [[خلافت]] و [[جانشینی]] از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} بپرسد. لازمه این سخن،[[ جهل]] ایشان نسبت به [[خلافت]] و [[امامت حضرت علی]]{{ع}} نمی‌باشد؛ زیرا [[پرسش]]، همیشه با [[انگیزه]] برطرف کردن [[جهل]] نیست. چه بسا [[پرسش]] [[عباس]] به [[دلیل]] مطمئن شدن خود و شنوندگان دیگر باشد و یا ممکن است [[پرسش]] ایشان از [[استحقاق]] [[خلافت]] نبوده، بلکه از وقوع و حصول [[حاکمیت]] باشد. به عبارت دیگر، جناب [[عباس]]، [[خلیفه پیامبر]]{{صل}} را [[امام علی]]{{ع}} می‌داند؛ اما نمی‌داند که آیا [[مردم]] نیز [[حکومت]] او را می‌پذیرند و می‌خواهد از وضع [[آینده]] مطلع گردد.[[ شاهد]] این سخن، جواب [[رسول گرامی اسلام]]{{صل}} به [[پرسش]] وی است که می‌فرماید: {{متن حدیث|علی سبیلکم معشر الشیعه انکم المظلومون}}<ref>در بعضی نسخ {{عربی|انکم المقهورون}} آمده است (ر.ک: محمد بن حسین الشریف المرتضی، الشافی فی الامامة، ج۲، ص۱۵۳). البته این روایت در کتاب السیرة النبویه ابن هشام، ج۲، ص۶۵۴ آمده، اما پاسخ پیامبر اسلام{{صل}} ذکر نشده است؛ بلکه مطابق آن، امام علی{{ع}} درخواست عباس را نمی‌پذیرد.</ref> که [[پیامبر]]{{صل}} از [[آینده]] اطلاع می‌دهد<ref>ر.ک: محمد بن حسین الشریف المرتضی، الشافی فی الامامة، ج۲، ص۱۵۳؛ ابوالصلاح حلبی، تقریب المعارف، ص۲۲۴-۲۲۵؛ ابن میثم بحرانی، النجاة فی القیامة فی تحقیق امر الامامه ص۸۶-۸۷: سیدسامی البدری، شبهات و ردود، ص۲۵۷-۲۵۸.</ref><ref>[[سید احمد حسینی|حسینی، سید احمد]]، [[نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه (کتاب)|نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه]]، ص ۱۲۱-۱۳۱.</ref>.

===[[بیعت]] [[امام علی]]{{ع}} با [[ابوبکر]]===

 

'''پاسخ''': بعد از جریان [[سقیفه]]، [[امیر مؤمنان]]{{ع}} را به [[اجبار]] و با وضعی اسفناک، برای [[بیعت با ابوبکر]] حاضر کردند. روشن است که چنین بیعتی اعتبار ندارد. این چه بیعتی است که به [[خانه]] [[امام]] [[هجوم]] برده، [[امام]] را به [[زور]] به [[مسجد]] می‌برند و با [[تهدید]] به [[قتل]]، او را وادار به [[بیعت]] می‌کنند؟<ref>{{عربی|فأخرجوا علیا، فمضوا به إلی أبی بکر، فقالوا له: بایع، فقال: إن أنا لم أفعل فمه؟ قالوا: إذا والله الذی لا إله إلا هو نضرب عنقک. فقال: إذا تقتلون عبدالله و أخا رسوله، قال عمر: أما عبدالله فنعم، و أما أخو رسوله فلا}} (عبدالله بن مسلم ابن قتیبه دینوری، الامامه و السیاسه، ج۱، ص۳۰-۳۱). </ref> [[مقاومت]] [[امیر مؤمنان]]{{ع}} در مقابل [[خلفا]] به حدی بود که سال‌ها بعد، [[معاویه]] در [[انتقاد]] از [[مخالفت]] [[امام]] با [[خلفا]] این حادثه را یادآور می‌شود و [[امام علی]]{{ع}} هم آن را نشانه‌ای از [[مظلومیت]] و [[حقانیت]] خویش می‌داند<ref>{{متن حدیث|قُلْتَ إِنِّي كُنْتُ أُقَادُ كَمَا يُقَادُ الْجَمَلُ الْمَخْشُوشُ حَتَّى أُبَايِعَ وَ لَعَمْرُ اللَّهِ لَقَدْ أَرَدْتَ أَنْ تَذُمَّ فَمَدَحْتَ وَ أَنْ تَفْضَحَ فَافْتَضَحْتَ وَ مَا عَلَى الْمُسْلِمِ مِنْ غَضَاضَةٍ فِي أَنْ يَكُونَ مَظْلُوماً مَا لَمْ يَكُنْ شَاكّاً فِي دِينِهِ وَ لَا مُرْتَاباً بِيَقِينِهِ}} (شریف رضی، نهج‌البلاغه، للصبحی صالح، ص۳۸۷-۳۸۸).</ref>.

===[[تمسک]] به [[بیعت]] و [[فضایل]] شخصی===

ب) {{متن حدیث|أَمَّا الِاسْتِبْدَادُ عَلَيْنَا بِهَذَا الْمَقَامِ وَ نَحْنُ الْأَعْلَوْنَ نَسَباً وَ الْأَشَدُّونَ بِالرَّسُولِ{{صل}} نَوْطاً}} ([[محمد بن حسین]] الشریف الرضی، [[نهج‌البلاغه]] للصبحی [[صالح]]، ص۲۳۱).

ج) {{متن حدیث|احْتَجُّوا بِالشَّجَرَةِ وَ أَضَاعُوا الثَّمَرَةَ}} ([[محمد بن حسین]] الشریف الرضی، [[نهج‌البلاغه]] للصبحی [[صالح]]، ص۹۸). </ref> و در این موارد، به [[انتخاب]] [[الهی]] خویش استناد نکرده است.

==جمع‌بندی==

هرچند [[میزان]] روایاتی که از [[امیر مؤمنان]] و [[حضرت زهرا]]{{س}} درباره آموزه [[نصب الهی امام]] [[نقل]] شده است، نسبت به [[احادیث نبوی]] کاهش زیادی دارد، از همین [[احادیث]] نیز می‌توان دریافت که ایشان [[امامت]] را منصبی [[الهی]] و [[اهل بیت]]{{عم}} را افراد منتخب [[خداوند]] در این [[مقام]] دانسته‌اند. ایشان در سخنانی بر [[نقش مردم]] نسبت به [[لزوم]] [[حمایت از امام]] منتخب [[الهی]] برای تحقق [[حاکمیت]] وی تأکید نموده‌اند. آنها با اعتراض‌های متعدد، [[حکومت]] حاکمانی را که با نظر [[خواص]] و [[بیعت مردم]] روی کار آمده بودند، غاصبانه دانستند. با توجه به این مطلب و اینکه ایشان بر [[الهی]] بودن امر [[امامت]] و اختصاص آن در میان [[اهل بیت]]{{عم}} تأکید داشتند، می‌توان گفت که ایشان نقشی برای [[مردم]] در [[انتخاب امام]] به عنوان [[وظیفه]] قائل نبوده‌اند؛ بلکه بنا بر اعتقادشان، کار [[گزینش امام]] تنها به دست خداست و [[مردم]] هم باید با [[حمایت]] خود از [[امام]] منتخبِ [[الهی]]، به [[وظیفه]] خود عمل کرده، [[حکومت الهی]] را مستقر سازند. [[امیر مؤمنان]]{{ع}} [[امام]] [[منصوب از سوی خداوند]] را نه تنها [[حاکم]] [[سیاسی]] [[مردم]]، بلکه [[مرجع]] [[دینی]] آنها دانسته است.

==منابع==

* [[پرونده:1100557.jpg|22px]] [[سید احمد حسینی|حسینی، سید احمد]]، [[نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه (کتاب)|'''نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه''']]