قوم سبأ: تفاوت میان نسخه‌ها

قرآن کریم درباره فرجام سبأِ معاصر [[حضرت سلیمان]]{{ع}} سخنی نگفته است؛ اما سبأ یادشده در [[سوره سبأ]] / ۳۴ در پی [[کفر]] و ناسپاسی فراوان گرفتار [[کیفر الهی]] شدند. قرآن با معرفی باغ‌های آنان به عنوان نشانه‌ای از [[رحمت]] و [[نعمت الهی]] می‌گوید که به آنان گفته شد از [[شهر]] و دیار دل‌پسند و بوستان‌های پیرامون آن استفاده کرده و [[شکر الهی]] را به جای آورید ([[سبأ]] / ۳۴، ۱۵)؛ ولی آنان [[ناسپاسی]] کرده و [[کفر]] ورزیدند و به [[کیفر]] این کار، [[خداوند]] به وسیله سیل عَرِم باغ‌های آنان را نابود کرد و درختانی با میوه‌های تلخ و درخت شوره‌گز و سِدْر را جایگزین آنها ساخت: «فَاَعرَضوا فَاَرسَلنا عَلَیهِم سَیلَ العَرِمِ وبَدَّلنهُم بِجَنَّتَیهِم جَنَّتَینِ ذَواتَی اُکُلٍ خَمطٍ واَثلٍ وشَی‌ءٍ مِن سِدرٍ قَلیل * ذلِکَ جَزَینهُم بِما کَفَروا وهَل نُجزِی اِلاَّ الکَفور». (سبأ / ۳۴، ۱۶ - ۱۷) بنا به گفته [[مفسران]]، [[قوم]] سبأ نهرهایی روان و اموالی فراوان داشتند. آبادی‌های آنان به هم‌پیوسته بودند؛ اما بر اثر [[فراوانی نعمت]]، [[امنیت]] و [[آسایش]] به [[تجمل‌گرایی]] و عیاشی‌مشغول و دچار [[کبر]]، کفر،<ref>تفسیر ثعلبی، ج۸، ص۸۳؛ التبیان، ج۸، ص۳۸۶-۳۸۷.</ref> ناسپاسی <ref>تفسیر مقاتل، ج۲، ص۲۰۰-۲۰۱؛ التبیان، ج۸، ص۳۸۷.</ref> و [[طغیان]] <ref>جامع البیان، ج۲۲، ص۹۸.</ref> شده و [[پیامبران الهی]] را [[تکذیب]] کردند.<ref>جامع البیان، ج۲۲، ص۹۶؛ زاد المسیر، ج۶، ص۲۲۹-۲۳۰.</ref> سرانجام خداوند با سیل عَرِم سدّ مأرب را ویران و همه مزارع خرم و بوستان‌های پرنعمت آنان را به صحرایی سوزان بدل کرد.<ref>تفسیر مقاتل، ج۳، ص۵۲۹؛ تفسیر قمی، ج۲، ص۲۰۱؛ جامع البیان، ج۲۲، ص۹۸-۹۹.</ref> در روایتی منسوب به [[امام صادق]]{{ع}} نیز به این مطلب اشاره شده است.<ref>الکافی، ج۲، ص۲۷۴؛ بحار الانوار، ج۷۰، ص۳۳۴-۳۳۵؛ شرح اصول کافی، ج۹، ص۲۵۲-۲۵۳.</ref>

[[قرآن کریم]] در ادامه به [[نعمت]] و ناسپاسی دیگری اشاره می‌کند: میان [[سرزمین]] سبأ و مناطق آباد و پرخیر و برکتی که سبئیان با آنها [[ارتباط]] داشتند، آبادی‌هایی نزدیک به هم و قابل [[رؤیت]] با فاصله‌ای معین وجود داشت و این موجب می‌شد که [[امنیت]] کامل شبانه‌روزی در مسیر سفرهای سبئیان برقرار باشد و آنها بدون [[هراس]] از [[گرسنگی]]، [[تشنگی]] و خطر جانی به [[مسافرت]] بپردازند؛ اما آنان به جای [[شکر]]، ناسپاسی در پیش گرفته و گفتند: پروردگارا! میان سفرهای ما فاصله‌های طولانی قرار ده که این همه [[شهر]] و دیار در طول [[سفر]]، خسته کننده و ملال‌آورند: «وجَعَلنا بَینَهُم وبَینَ القُرَی الَّتی برَکنا فیها قُرًی ظهِرَةً وقَدَّرنا فیهَا السَّیرَ سیروا فیها لَیالِی واَیّامًا ءامِنین * فَقالوا رَبَّنا بعِدْ بَینَ اَسفارِنا.»... ([[سبأ]] / ۳۴، ۱۸ - ۱۹) آنان با [[ارتکاب گناه]] بر خود [[ستم]] کرده و موجب شدند [[خداوند]] آنها را از بین ببرد؛ به گونه‌ای که هیچ اثری از ایشان نماند، جز اینکه داستان آنان بر سر زبان‌ها افتاد و بعدها هیچ گروهی با نام و نشان [[قوم]] سبأ در [[تاریخ]] نماند: «وظَلَموا اَنفُسَهُم فَجَعَلنهُم اَحادیثَ ومَزَّقنهُم کُلَّ مُمَزَّقٍ اِنَّ فی ذلِکَ لَأیتٍ لِکُلِّ صَبّارٍ [[شَکور]]». (سبأ / ۳۴، ۱۹) برخی [[مفسران]] در [[تفسیر]] «فَجَعَلنهُم اَحادیثَ ومَزَّقنهُم کُلَّ مُمَزَّقٍ»، گفته‌اند: قوم سبأ چنان پراکنده و از صفحه تاریخ برکنده شدند که پراکندگی و انقراض آنان ضرب‌المثل شد و [[مردم]] پراکندگی شدید را به پراکندگی قوم سبأ [[تشبیه]] می‌کردند.<ref>مجمع البیان، ج۸، ص۶۰۶؛ زاد المسیر، ج۶، ص۲۳۲؛ تفسیر بیضاوی، ج۴، ص۳۹۸.</ref> براساس گزارش‌های گوناگون، در پی نابودی باغ‌ها و پیدایش [[خشکسالی]]، [[سرزمین]] سبأ رو به ویرانی نهاد و هریک از [[قبایل]] سبأ ناگزیر شد به منطقه‌ای [[مهاجرت]] کند؛ غسّانیان به [[شام]]، [[قبیله]] انمار ([[انصار]]) به یثرب، قبیله خُزاعه ([[جذام]]) به تهامه در [[مکه]]<ref>تفسیر مقاتل، ج۳، ص۵۳۰؛ مجمع البیان، ج۸، ص۶۰۶؛ البدایة و النهایه، ج۲، ص۱۹۴.</ref> و قبیله اَزْد به عمان رفتند <ref> جامع البیان، ج۲۲، ص۱۰۵؛ التبیان، ج۸، ص۳۸۹؛ تفسیر نسفی، ج۳، ص۳۲۵.</ref> و این‌گونه بود که پراکنده شدن قوم سبأ در میان [[عرب]]، ضرب‌المثل شد.<ref>جامع البیان، ج۲۲، ص۱۰۵؛ معجم البلدان، ج۳، ص۱۸۱؛ لسان العرب، ج۶، ص۱۳۶، «سبأ».</ref> [[قرآن کریم]] در ادامه با توجه به [[سرنوشت]] قوم سبأ می‌گوید: یقیناً [[ابلیس]] [[پندار]] خود را درباره [[گمراه]] ساختن بیشتر سبئیان محقق یافت، زیرا همه آنها جز گروهی [[مؤمن]] از ابلیس [[پیروی]] کردند: «ولَقَد صَدَّقَ عَلَیهِم اِبلیسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعوهُ اِلاّ فَریقًا مِنَ المُؤمِنین». (سبأ / ۳۴، ۲۰) درباره [[مرجع]] [[ضمیر]] «هم» [[اختلاف]] است: شماری از مفسران هماهنگ با ظاهر و [[سیاق آیات]]، [[مرجع]] [[ضمیر]] را [[قوم]] [[سبأ]] دانسته‌اند.<ref>جامع البیان، ج۲۲، ص۱۰۷؛ مجمع البیان، ج۸، ص۶۰۸؛ تفسیر سمرقندی، ج۳، ص۸۲.</ref> بر اساس این دیدگاه، در میان قوم سبأ اقلیتی [[مؤمن]] نیز بوده است. در مقابل، برخی [[مفسران]]، مرجع ضمیر را «[[الناس]]» یا «[[بنی آدم]]» و [[آیه]] را اشاره به [[سوگند]] [[ابلیس]] درباره [[گمراه]] ساختن اکثر [[انسان‌ها]] دانسته‌اند.<ref>المیزان، ج۱۶، ص۳۶۶؛ نیز نک: الکشاف، ج۳، ص۲۸۶-۲۸۷؛ مجمع البیان، ج۸، ص۶۰۸.</ref>

 

.<ref>[[علی اسدی|اسدی]] و [[علی قانعی|قانعی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>