بسمله در فقه اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

بسمله در فقه اسلامی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۹ مهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۱۶:۲۲

۱۱٬۸۸۱ بایت اضافه‌شده ، ‏۲۹ مهٔ ۲۰۲۱

←‏مقدمه

دیداریویکی‌متن

Wasity

دیوان‌سالاران، مدیران

۲۱۸٬۴۳۸

ویرایش

@@ خط ۲۳: / خط ۲۳: @@
 گفتن بسمله هنگام شروع به هر کاری مستحب است.<ref> [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۲، صفحه ۱۱۰-۱۱۱.</ref>
+==[[احکام فقهی]] بسمله==
+در [[کتب فقهی]] [[احکام]] مختلفی درباره [[قرآن]] بیان شده است که از جمله می‌توان به [[حرمت]] مسّ قرآن بدون [[وضو]]،<ref>مستمسک العروه، ج ۲، ص ۲۷۲.</ref>[[حرمت]] مسّ آن برای جنب <ref>مستمسک العروه، ج ۳، ص ۴۲.</ref> و حرمت [[نوشتن]] قرآن با مرکب [[نجس]] <ref>مستمسک العروه، ج ۱، ص ۵۱۷.</ref> و... اشاره کرد. این [[احکام]] همگی عام و شامل تمامی [[آیات قرآن]] از جمله {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}}<ref>«به نام خداوند بخشنده بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۱.</ref> است، افزون بر این، [[آیه شریفه]] [[بسمله]] به [[تنهایی]] موضوع احکام اختصاصی و متنوع در [[فقه]] است که با مراجعه به [[منابع فقهی]] و [[تفسیری]] احکام ذیل را می‌توان برشمرد: [[آیات شریفه]] {{متن قرآن|فَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهَا}}<ref>« نام خداوند را بر آنها  ببرید » سوره حج، آیه ۳۶.</ref>، {{متن قرآن|فَكُلُوا مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ}}<ref>«پس، از آنچه (به هنگام ذبح) نام خداوند بر آن برده شده است بخورید» سوره انعام، آیه ۱۱۸.</ref> و {{متن قرآن|وَلَا تَأْكُلُوا مِمَّا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ}}<ref>«و از چیزی که (در ذبح) نام خداوند بر آن برده نشده است نخورید» سوره انعام، آیه ۱۲۱.</ref> بر [[وجوب]] تسمیه هنگام [[ذبح]] و حرمت خوردن از ذبیحه‌ای که هنگام ذبح آن عمداً {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ}} گفته نشده باشد دلالت دارد؛<ref> الکشاف، ج ۲، ص ۶۱؛ مجمع‌البیان، ج ۴، ص ۱۴۸ ـ ۱۴۹؛ التفسیرالکبیر، ج ۱، ص ۱۸۷۳.</ref> همچنین از این [[آیات]] وجوب تسمیه در هنگام [[تیراندازی]] برای شکار و فرستادن سگ شکاری برای صید استفاده می‌شود. [[امامیه]]، [[ابوحنیفه]] و ثوری افزون بر اتفاق بر این آرا، ترک تسمیه را در صورت [[فراموشی]] موجب حرمت ذبیحه نمی‌دانند؛ امّا [[شعبی]]، [[داود]] و [[ابوثور]] تسمیه را شرط [[حلیت]] ذبیحه و ترک آن را از روی عمد یا فراموشی سبب حرمت ذبیحه می‌دانند؛ ولی [[شافعی]] چون نظر به [[استحباب]] تسمیه دارد ترک آن را سبب حرمت ذبیحه نمی‌شمرد.<ref>الخلاف، ج ۶، ص ۱۰ ـ ۱۱.</ref> [[آلوسی]] ذکر بسمله را در ابتدای [[کارهای حرام]] و [[مکروه]]، به ترتیب دارای حرمت و [[کراهت]] و با قصد [[استخفاف]] هر دو صورت را [[حرام]] و موجب [[کفر]] می‌داند.<ref>روح المعانی، مج ۱، ج ۱، ص ۶۷.</ref>
+قرائت بسمله در [[نماز]] نیز دارای احکامی متفاوت در بین [[مذاهب اسلامی]] است؛ امامیه ترک [[بسمله]] را در [[نماز]] جایز نمی‌دانند و جهر (بلند خواندن) به آن را در نمازهای جهری [[واجب]] و در نمازهای اخفاتی [[مستحب]] می‌دانند. [[شافعی]] نیز ترک بسمله را جایز نمی‌داند و به [[وجوب]] جهر به آن در نمازهای جهری قائل است؛ ولی جهر به آن را در نمازهای اخفاتی مستحب نمی‌داند. [[احمد بن حنبل]] نیز بسمله را در نماز واجب می‌داند؛ ولی جهر به آن را جایز نمی‌داند. [[ابوحنیفه]] ترک آن را در نماز جایز می‌داند و در صورت قرائت قائل به اخفات (آهسته خواندن) است و به نظر [[مالک]] قرائت بسمله در نماز [[مکروه]] است، جز در [[ماه رمضان]] که می‌توان آن را تبرکاً بین دو [[سوره]] قرائت کرد، بدون اینکه در ابتدای [[سوره فاتحه]] آورده شود. ابن‌منذر از برخی [[تابعان]] و [[مفسران]] نخستین چون [[عطاء]]، طاووس، [[مجاهد]] و [[سعید بن جبیر]] قول به جهر بسمله را گزارش کرده و برای ابن [[عمر]] نیز این نظر [[روایت]] شده است؛ امّا از فقهای نخستین [[سفیان ثوری]]، اوزاعی و [[ابوعبیده]] به اخفات بسمله در نماز [[معتقد]] بوده‌اند.<ref>ر. ک: الخلاف، ج ۱، ص ۳۲۹ ـ ۳۳۲؛ الفقة علی المذاهب الخمسه، ص ۱۰۹ ـ ۱۱۰؛ آیات الاحکام، ج ۱، ص ۸ ـ ۹.</ref>
+از [[اهل]] [[سنّت]] در این رابطه روایاتی وارد شده است که بخشی از آن بر قرائت نکردن بسمله در نماز نیز دلالت دارد؛<ref>السنن الکبری، ج ۲، ص ۳۴۸ ـ ۳۴۹.</ref> از جمله روایاتی که مشخصا بر اخفات بسمله دلالت دارد روایت [[انس بن مالک]] است که می‌گوید: [[پیامبر]]{{صل}}، [[ابوبکر]] و عمر، بسمله را در قرائت به جهر نمی‌خواندند <ref>السنن الکبری، ج ۲، ص ۳۵۱.</ref> که البته نقل‌های این روایت مختلف است؛ در برخی نقل‌ها آمده است آنان اصلاً بسمله را نمی‌خواندند و در برخی دیگر آمده است که [[انس]] می‌گوید: من بسمله را از آنان نشنیدم.<ref>عون المعبود، ج ۲، ص ۳۴۵ ـ ۳۴۷.</ref> برای [[اثبات]] جهر به بسمله در نماز، نیز به [[روایات]] بسیاری از طریق [[شیعه]] و [[سنی]] می‌توان [[تمسک]] کرد.
+در روایات [[امامیه]] به دلالت [[اخبار]] [[مستفیضه]] جهر به [[بسمله]] یکی از ۵ علامت [[مؤمن]] است.<ref>جواهر الکلام، ج ۹، ص ۳۸۶.</ref> [[فقهای امامیه]] تنها در [[نماز]] [[احتیاط]] و در رکعات سوم و چهارم نماز که [[نمازگزار]] به جای تسبیحات [[حمد]] قرائت می‌کند به اخفات بسمله [[فتوا]] داده‌اند.<ref>تحریر الوسیله، ج ۱، ص ۱۵۲.</ref> در روایات [[اهل]] [[سنّت]]، [[بیهقی]] از [[ابوهریره]] [[روایت]] کرده است که [[پیامبر]]{{صل}} [[بسم الله]] را در نماز بلند می‌خواند.<ref>السنن الکبری، ج ۲، ص ۳۴۴.</ref> [[سیوطی]] از [[حکم بن عمیر]] این‌گونه روایت می‌کند: پشت سر پیامبر{{صل}} نماز گزاردم و پیامبر در نمازهای صبح، شب‌ هنگام و [[نماز جمعه]] {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}}<ref>«به نام خداوند بخشنده بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۱.</ref> را به جهر می‌خواندند.<ref>الدر المنثور، ج ۱، ص ۲۱ ـ ۲۳.</ref> بیهقی بلند خواندن آن را از [[ابن عباس]]،<ref> السنن الکبری، ج ۲، ص ۳۴۴.</ref> [[عمر]]، ابن عمر <ref> السنن الکبری، ج ۲، ص ۳۴۵.</ref> و [[ابن‌زبیر]] <ref> السنن الکبری، ج ۲، ص ۳۴۶.</ref> روایت کرده است. بر اساس روایتی [[عمرو بن سعید بن عاص]] را در [[مدینه]]، اولین کسی می‌داند که بسمله را به اخفات خوانده است.<ref> السنن الکبری، ج ۲، ص ۳۴۸.</ref> [[فخر رازی]] جهر به {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}}<ref>«به نام خداوند بخشنده بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۱.</ref> را سنّت می‌داند و در ضمن ادلّه شش‌گانه‌اش بر این مطلب می‌گوید: "بلند خواندن {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ }} [[مذهب]] [[علی]]{{ع}} است" و این قوی‌ترین دلیلی است که هیچ یک از سخنان [[مخالفان]] آن، نمی‌تواند [[دل انسان]] را نگران کند. همو در ادامه سخنانش می‌نویسد: به [[تواتر]] [[ثابت]] شده است که علی {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ }} را بلند می‌خواند و هیچ اختلافی در آن نیست و هرکس در دینش به علی [[اقتدا]] کند [[هدایت]] شده است، زیرا پیامبر{{صل}} فرمودند: بار خدایا به هر سو علی گردید [[حق]] را با او بگردان. وی در پاسخ دو روایت که از [[انس بن مالک]] و ابن‌مغفل بر خلاف این نظر نقل شده است می‌گوید: [[روایت]] [[انس]] در نقل‌های مختلف مضطرب و متناقض است، افزون بر این در دَوَران بین قول و روش [[علی]] با نظر انس و ابن‌مغفل قطعا [[پیروی]] از نظر و روش علی{{ع}} اولی است، زیرا هرکس در دینش علی را [[امام]] خود قرار دهد یقیناً به دستگیره محکم [[الهی]] چنگ زده است.<ref>التفسیر الکبیر؛ ج ۱، ص ۲۰۴ - ۲۰۸.</ref>
+چنان‌که گذشت نظریه جزئیت [[بسمله]] برای [[سوره‌ها]] متضمن پیامدها و آثاری در مباحث گوناگون [[فقهی]] است که برخی از آنها در [[فقه شیعه]] عبارت است از:
+#بنابر مشهور هنگام قرائت هر سوره‌ای باید قصد بسمله همان [[سوره]] را کرد <ref>مستند العروه، ج ۳، ص ۳۶۷.</ref> و در [[نماز]] بعد از قصد بسمله سوره‌ای خاص قرائت سوره‌ای دیگر جایز نیست <ref>العروة الوثقی، ج ۲، ص ۵۰۳.</ref>
+#در سوره‌های جحد و [[توحید]] پس از قرائت بسمله <ref>مستمک العروه، ج ۶، ص ۱۸۹.</ref> و در سوره‌های دیگر اگر با [[احتساب]] بسمله نصف سوره قرائت شده باشد [[عدول]] از آنها جایز نیست.<ref> تفسیر سید مصطفی خمینی، ج ۱، ص ۵۳.</ref>
+#در [[نماز آیات]]، بسمله یک [[آیه]] به شمار می‌آید و [[رکوع]] بعد از آن جایز است.<ref>توضیح المسائل، ج ۱، ص ۸۴۸.</ref>
+#جزو ۷ آیه‌ای که قرائت بیشتر از آن برای جنب [[مکروه]] است محسوب می‌گردد<ref>تفسیر سید مصطفی خمینی، ج ۱، ص ۵۳.</ref> و به قصد سوره‌های [[عزائم]] قرائت آن بر جنب و حائض [[حرام]] است.<ref>العروة الوثقی، ج ۲، ص ۵۰۳.</ref>.<ref>[[غلام رضا قدمی|قدمی، غلام رضا]]، [[بسمله (مقاله)|مقاله «بسمله»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref>
 == جستارهای وابسته ==