آب در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

برخی [[مفسّران]] بر آنند که نکره بودن {{متن قرآن|مَاءً فُرَاتًا}} در [[سیاق]] [[امتنان]]، دلالت دارد بر اینکه همه آب‌های شیرین موجود در زمین از آسمان است و ذکر آن پس از ذکر ایجاد کوه‌ها در زمین، از نقش و تأثیر کوه‌ها در پیدایش رودهای کوچک و بزرگ و تأمین آب گوارا برای [[انسان]] خبر می‌دهد.<ref>الاشارات العلمیه فی الآیات الکونیّه، ص ۸۸. </ref> آنان با توجّه به پژوهش‌های [[علمی]] بر این باورند که بخار آب به صورت [[ابر]] در می‌آید و هنگام رسیدن به طبقات سرد جَو پس از سرد و متراکم شدن، به [[باران]] و برف تبدیل می‌شود و مهم‌ترین عاملِ سرد شدن جو و [[نزول]] باران، قلّه‌های کوه‌ها و بادهایند و آیه پیشین به همین معنا اشاره دارد.<ref>التفسیر العلمی للآیات الکونیّه، ص ۳۸۰.</ref> در آیه {{متن قرآن|وَأَلْقَى فِي الْأَرْضِ رَوَاسِيَ أَنْ تَمِيدَ بِكُمْ وَأَنْهَارًا وَسُبُلًا لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ}}<ref>«و کوه‌هایی پابرجا را در زمین در افکند تا شما را نجنباند و رودها و راه‌هایی را (پدید آورد) باشد که رهیاب گردید» سوره نحل، آیه ۱۵.</ref> نیز از کوه‌ها در کنار نهرها یاد شده است. کوه‌ها نه تنها در تأمین دائم آب [[آشامیدنی]] برای انسان نقش اساسی دارند، بلکه آب مورد نیاز انواع درختان و گیاهان را نیز تأمین می‌کنند. آیه {{متن قرآن|وَالْأَرْضَ مَدَدْنَاهَا وَأَلْقَيْنَا فِيهَا رَوَاسِيَ وَأَنْبَتْنَا فِيهَا مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ}}<ref>«و زمین را گستردیم و در آن کوهسارهایی گماردیم و در آن از هر گونه زیبا  گیاهی رویاندیم» سوره ق، آیه ۷.</ref> که در آن از [[رویش گیاهان]] پس از ایجاد کوه‌ها در زمین، [[سخن]] رفته، به این [[حقیقت]] اشاره دارد. [[آیه]] {{متن قرآن|وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَرٍ فَأَسْكَنَّاهُ فِي الْأَرْضِ وَإِنَّا عَلَى ذَهَابٍ بِهِ لَقَادِرُونَ}}<ref>«و از آسمان آبی به اندازه‌ای (معیّن) فرو فرستادیم آنگاه آن را در زمین جای دادیم و ما به بردن آن بی‌گمان تواناییم» سوره مؤمنون، آیه ۱۸.</ref>، از اسکان و ذخیره‌سازی آبِ نازل شده از [[آسمان]] در [[زمین]] خبر می‌دهد. که در یک [[تفسیر]] از آیه، مقصود از اسکان آب، برف‌های انباشته شده بر فراز قله‌های کوه‌ها دانسته شده <ref>الکشّاف، ج ۳، ص ۱۸۰.</ref> که به تدریج ذوب شده، با سرازیر شدن به دامنه کوه‌ها، آب مورد نیاز در تمام فصل‌های سال را در [[اختیار]] [[اهل]] زمین قرار می‌دهد. تفسیر مشهورتری از اسکان آب در زمین، مقصود از آن را [[ذخیره]] شدن آب‌های [[باران]] در درون زمین می‌داند.<ref> مجمع‌البیان، ج ۷، ص ۱۶۲؛ قرطبی، ج ۱۲، ص ۷۵.</ref>

از دیگر [[آیات]] در این باره، [[آیه]] {{متن قرآن|وَأَرْسَلْنَا الرِّيَاحَ لَوَاقِحَ فَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَسْقَيْنَاكُمُوهُ وَمَا أَنْتُمْ لَهُ بِخَازِنِينَ}}<ref>«و بادها را بارورکننده فرستادیم آنگاه از آسمان آبی فرو فشاندیم و شما را از آن سیراب کردیم و شما گنجور  آن نیستید» سوره حجر، آیه ۲۲.</ref> است که به آب‌های [[ذخیره]] شده در زیرزمین نیز اشاره دارد. این آیه می‌گوید: [[خداوند]] از [[آسمان]] برای شما آب فراهم کرد؛ در حالی که شما پیش از [[نزول]] و پس از آن، [[حافظ]] و نگه‌دارنده آن نبودید؛ بلکه فقط خداوند است که آب را برای شما نگه‌داری می‌کند؛ سپس به اندازه نیاز از طریق چشمه‌ها و از [[دل]] [[زمین]] بیرون می‌آورد.<ref>مجمع‌البیان، ج ۶، ص ۵۱۳؛ الرکام المزنی، ص ۳۹؛ فرهنگ جهاد، ش ۷ و ۸، ص ۱۷۵.</ref> [[چاه]] و چشمه، دو راه دست‌یابی به آب‌های زیرزمینی است که در آیاتی، از آن دو نام برده شده است. از چاه، جز چند مورد به طور مثال در آیه {{متن قرآن|وَجَاءَتْ سَيَّارَةٌ فَأَرْسَلُوا وَارِدَهُمْ فَأَدْلَى دَلْوَهُ قَالَ يَا بُشْرَى هَذَا غُلَامٌ وَأَسَرُّوهُ بِضَاعَةً وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِمَا يَعْمَلُونَ}}<ref>«و کاروانی از راه رسید و آبکش خود را (سر چاه) فرستادند، او دلو خود را افکند (و چون یوسف را بالا کشید) گفت: مژده! این یک پسر بچّه است و او را چون سرمایه‌ای پنهان داشتند و خداوند به آنچه انجام می‌دادند دانا بود» سوره یوسف، آیه ۱۹.</ref> و {{متن قرآن|وَلَمَّا وَرَدَ مَاءَ مَدْيَنَ وَجَدَ عَلَيْهِ أُمَّةً مِنَ النَّاسِ يَسْقُونَ وَوَجَدَ مِنْ دُونِهِمُ امْرَأَتَيْنِ تَذُودَانِ قَالَ مَا خَطْبُكُمَا قَالَتَا لَا نَسْقِي حَتَّى يُصْدِرَ الرِّعَاءُ وَأَبُونَا شَيْخٌ كَبِيرٌ}}<ref>«و چون به آب مدین رسید بر آن، گروهی را دید که (گوسفندان خود را) آب می‌دادند و کنار آنان دو زن را دید که (گوسفندان خود را از رفتن به سوی آب) دور می‌داشتند. گفت: شما چه می‌کنید؟ گفتند: ما (به گوسفندان خود) آب نمی‌دهیم تا شبانان (گوسفندان خود را از آبشخور) باز گردانند و پدر ما پیری کهنسال است» سوره قصص، آیه ۲۳.</ref> در ماجرای حکایت اقوامی از گذشتگان یاد نشده که در ضمن، اشاره‌ای به تاریخچه استفاده از آب چاه نیز هست؛ امّا چشمه، افزون بر اینکه در آیات بیش‌تری از آن یاد شده، یکی از [[نعمت‌های الهی]] به [[انسان]] نیز دانسته شده است. {{متن قرآن|وَجَعَلْنَا فِيهَا جَنَّاتٍ مِنْ نَخِيلٍ وَأَعْنَابٍ وَفَجَّرْنَا فِيهَا مِنَ الْعُيُونِ}}<ref>«و در آن بوستان‌هایی از خرمابنان و انگورها پدید آوردیم و چشمه‌ها در آن فرا جوشاندیم» سوره یس، آیه ۳۴.</ref>،  {{متن قرآن| أَمَدَّكُم بِأَنْعَامٍ وَبَنِينَ وَجَنَّاتٍ وَعُيُونٍ }}<ref>«شما را با چارپایان و فرزندان  یاوری کرد، و با بوستان‌ها و چشمه‌ساران» سوره شعراء، آیه ۱۳۳-۱۳۴.</ref> و... درباره آب چشمه، از یک سو، جوشش آن از زمین را به [[خدا]] نسبت داده و از سوی دیگر، آیه {{متن قرآن|قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْرًا فَمَنْ يَأْتِيكُمْ بِمَاءٍ مَعِينٍ}}<ref>«بگو: به من بگویید اگر آب (سرزمین) شما فرو رود چه کسی برای شما آبی روان می‌آورد؟» سوره ملک، آیه ۳۰.</ref> [[ناتوانی]] [[انسان]] را از استخراج آب از زمین اعمّ از چشمه و چاه به [[مردم]] [[یادآوری]] و فقط خدا را توانا بر آن معرّفی می‌کند.<ref>[[سید محمود دشتی|دشتی، سید محمود]]، [[آب - دشتی (مقاله)|مقاله «آب»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>