شرک در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

آیاتی مانند "لَو کانَ فیهِماءالِهَةٌ اِلاَّ اللّهُ لَفَسَدَتا" ([[انبیاء]] / ۲۱، ۲۲) و "و ما کانَ مَعَهُ مِن اِلـهٍ اِذًا لَذَهَبَ کُلُّ اِلـهٍ بِما خَلَقَ" (مؤمنون / ۲۳، ۹۱) مؤید این برداشت‌اند که [[اله]] به معنای معبود بودن صِرف نیست، بلکه به معنای موجود اثرگذار و مدبّر [[شایسته]] عبادت است؛ زیرا در این [[آیات]] سخن از [[تدبیر]] در [[آفرینش]] است.<ref> تفسیر ماوردی، ج۳، ص۴۴۲. </ref> [[قرآن کریم]] در یک [[پیام]] جامع، هرگونه [[الهی]] را جز [[اللّه]] نفی کرده است: "لا اِلـهَ اِلاّ هو" (بقره / ۲، ۲۵۵) و از این‌رو همه باید اللّه را عبادت کنند: "یـقَومِ اعبُدُوا اللّهَ ما لَکُم مِن اِلـهٍ غَیرُهُ". ([[اعراف]] / ۷، ۵۹) قرآن کریم این جمله را از بسیاری از [[پیامبران]] مانند [[نوح]]، [[هود]]، [[صالح]] و [[شعیب]]{{عم}}نقل کرده است؛ از جمله در آیات ۶۵، ۷۳ و ۸۵ [[سوره اعراف]] / ۷ و آیات ۵۰، ۶۱ و ۸۴ [[سوره هود]] / ۱۱. نفی الوهیت غیر خدا و [[لزوم]] [[عبادت خدا]]، موضوعِ محوری [[رسالت]] همه پیامبران بوده است: "و ما اَرسَلنا مِن قَبلِکَ مِن رَسولٍ اِلاّ نوحی اِلَیهِ اَنَّهُ لا اِلـهَ اِلاّ اَنا فَاعبُدون". (انبیاء / ۲۱، ۲۵) همین مفهوم با بیانی دیگر و با استفهام انکاری طرح، و بر این نکته تأکید شده که همه [[انبیای الهی]] [[پرستش]] غیر خدا را قاطعانه محکوم کرده‌اند: "و سـئَل مَن اَرسَلنا مِن قَبلِکَ مِن رُسُلِنا اَجَعَلنا مِن دونِ الرَّحمـنِ ءالِهَةً یُعبَدون". (زخرف / ۴۳، ۴۵) [[آیه]] ۱۱۷ [[سوره مؤمنون]] / ۲۳ ادّعای الوهیت غیر [[خدا]] را ادّعایی بی‌دلیل و [[برهان]] می‌داند: "و مَن یَدعُ مَعَ [[اللّه]] اِلـهًا ءاخَرَ لا بُرهـنَ لَهُ بِهِ" و در [[آیه]] ۷۴ [[سوره انعام]] / ۶ از زبان [[ابراهیم]]{{ع}} [[باور]] به آلهه را [[گمراهی]] می‌داند: "اَتَتَّخِذُ اَصنامًا ءَالِهَةً اِنّی‌اَرکَ و قَومَکَ فی ضَلـلٍ مُبین". [[قرآن]] آلهه را بر خلاف باور [[بت‌پرستان]]، بی‌اثر در [[تدبیر]] [[شئون]] بت‌پرستان می‌داند و آنها حتی توان [[یاری رساندن]] به خود را نیز ندارند: "اَم لَهُم ءالِهَةٌ تَمنَعُهُم مِن دونِنا لا یَستَطیعونَ نَصرَ اَنفُسِهِم". ([[انبیاء]] / ۲۱، ۴۳) از [[آیات قرآن]] استفاده می‌شود که گرچه [[مشرکان]] از رهگذر [[شرک]] [[ربوبی]] به شرک عبادی‌گراییده‌اند، [[توحید ربوبی]] در [[سرشت]] و [[باطن]] آنها نهفته است. شاید از همین‌روست که [[خداوند]] به پیغمبرش خبر می‌دهد اگر از مشرکان درباره روزی دهنده [[مخلوقات]] و [[مدبر]] [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] بپرسی، با اندکی درنگ باز هم پاسخشان "اللّه" خواهد بود: "قُل مَن یَرزُقُکُم مِنَ السَّماءِ و الاَرضِ اَمَّن یَملِکُ السَّمعَ و الاَبصـرَ و مَن یُخرِجُ الحَیَّ مِنَ المَیِّتِ و یُخرِجُ المَیِّتَ مِنَ الحَیِّ و مَن یُدَبِّرُ الاَمرَ فَسَیَقولونَ اللّهُ فَقُل اَفَلا تَتَّقون". ([[یونس]] / ۱۰، ۳۱) بنابراین شرک در [[ربوبیت]] از بت‌پرستان [[نفی]] نشده است؛ زیرا این [[آیات]] صرفاً [[فطری]] بودنِ [[توحید]] را گوشزد می‌کنند و اینکه مشرکان نیز با کمی [[اندیشه]] و [[رجوع]] به [[فطرت]] خویش به این نتیجه خواهند رسید که آن کس که [[خالق]] است، همو نیز مدبّر و [[ربّ]] خواهد بود و [[بهترین]] [[شاهد]] بر [[درستی]] این مدعا، وجود ادات استقبال در پاسخ مشرکان است: "فَسَیقُولُون"<ref> تفسیر قرطبی، ج ۸، ص۳۳۵. </ref> که در همه آیات در بردارنده سؤال از ربوبیت تکرار شده و [[بدیهی]] است که باید میان جمله "لَیَقُولُنَّ اللّه" و جمله "سَیَقُولُنَّ اللّه" فرق گذاشته شود؛ زیرا در [[ادبیات عرب]]، "[[لام]]" حرف تحقیق و "سین" حرف استقبال است و حاضر نبودن پاسخ در [[ذهن]] مشرکان و [[نیازمندی]] به اندکی [[تأمل]] را نشان می‌دهد. در برخی دیگر از آیات قرآن نیز، به وجود این [[توحید فطری]] نهفته، تصریح شده است. از نگاه [[قرآن]]، همه فطرت‌های به [[خواب]] رفته، هنگام پیشامدهای سخت و ناگوار، مانند [[غرق]] شدن در دریا، بیدار شده و به اصل خویش باز می‌گردند: "فَاِذا رَکِبوا فِی الفُلکِ دَعَوُا اللّهَ مُخلِصینَ لَهُ الدّینَ فَلَمّا نَجّـهُم اِلَی البَرِّ اِذا هُم یُشرِکون". (عنکبوت / ۲۹، ۶۵) [[امامان شیعه]] نیز با بهره‌گیری از مضمون همین [[آیات]]، بر [[فطری]] بودنِ [[توحید]] [[استدلال]] می‌کردند، چنان‌که [[امام صادق]]{{ع}}در [[مناظره]] با ملحدی که منکر [[خدا]] بود، ضمن اعتراف گرفتن از [[امیدواری]] او به یک [[نجات دهنده]] [[غیبی]] در هنگام غرق شدن کشتی، همان نقطه امیدبخش را خدا معرفی کرد.<ref>بحار الانوار، ج۳، ص۴۱. </ref> روشن است که شخص ملحد در شرایط عادی به آن مبدأ متعالی [[باور]] ندارد.