شرک در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
←پیوند شرک عبادی با شرک ربوبی
| خط ۲۵۳: | خط ۲۵۳: | ||
از [[آیات قرآن کریم]] به روشنی استفاده می‌شود که [[اقوام]] [[پیامبران پیشین]] و بت‌پرستانی که [[قرآن]] [[زندگی]] آنها را گزارش کرده، از رهگذر شرک در [[ربوبیّت]] و [[باور]] به [[تدبیر]] برخی امور عالم از سوی غیر خدا به شرک عبادی می‌گراییدند و موجودی را که به [[گمان]] خود در [[شئون]] مختلف هستی مؤثر می‌پنداشتند به [[امید]] کسب سود یا دفع زیان عبادت می‌کردند. بنابراین [[شرک عبادی]] آنها در [[شرک]] [[ربوبی]] ریشه داشت، از این رو [[پیامبران]]، مستمر به آنها تأکید می‌کردند که غیر [[خدا]] هیچ‌گونه نقش مستقلی در [[تدبیر]] عالم ندارد. | از [[آیات قرآن کریم]] به روشنی استفاده می‌شود که [[اقوام]] [[پیامبران پیشین]] و بت‌پرستانی که [[قرآن]] [[زندگی]] آنها را گزارش کرده، از رهگذر شرک در [[ربوبیّت]] و [[باور]] به [[تدبیر]] برخی امور عالم از سوی غیر خدا به شرک عبادی می‌گراییدند و موجودی را که به [[گمان]] خود در [[شئون]] مختلف هستی مؤثر می‌پنداشتند به [[امید]] کسب سود یا دفع زیان عبادت می‌کردند. بنابراین [[شرک عبادی]] آنها در [[شرک]] [[ربوبی]] ریشه داشت، از این رو [[پیامبران]]، مستمر به آنها تأکید می‌کردند که غیر [[خدا]] هیچ‌گونه نقش مستقلی در [[تدبیر]] عالم ندارد. | ||
با بهره‌گیری از مجموع [[آیات قرآن]] در این زمینه می‌توان برهانی را این گونه اقامه کرد: ارباب و آلهه [[ربوبیت]] ندارند و کسی که ربوبیت ندارد [[شایستگی]] [[معبود]] بودن ندارد. در نتیجه، ارباب و آلهه (غیر خدا) شایستگی [[عبادت]] ندارند، از همین‌رو در [[آیات]] فراوانی که از زبان پیامبران گزارش شده‌اند، اقتضائات ربوبیت، مانند روزی‌رسانی، [[هدایت]] و [[اضلال]]، نفع و ضرر رساندن، ایجاد [[زندگی]] و [[مرگ]] و [[سلامت]] و [[مرض]]، از معبودهای غیر [[حقیقی]] [[نفی]] شده‌اند، تا در نتیجه صلاحیت آنها برای عبادت منتفی باشد؛ از جمله، [[ابراهیم]]{{ع}} با [[استدلال]] به همین [[برهان]] در مواجهه با [[آزر]]، او را به سبب عبادت موجوداتی که از شنیدن و دیدن بی‌بهره‌اند و سود و زیانی ندارند [[نکوهش]] کرده است: | با بهره‌گیری از مجموع [[آیات قرآن]] در این زمینه می‌توان برهانی را این گونه اقامه کرد: ارباب و آلهه [[ربوبیت]] ندارند و کسی که ربوبیت ندارد [[شایستگی]] [[معبود]] بودن ندارد. در نتیجه، ارباب و آلهه (غیر خدا) شایستگی [[عبادت]] ندارند، از همین‌رو در [[آیات]] فراوانی که از زبان پیامبران گزارش شده‌اند، اقتضائات ربوبیت، مانند روزی‌رسانی، [[هدایت]] و [[اضلال]]، نفع و ضرر رساندن، ایجاد [[زندگی]] و [[مرگ]] و [[سلامت]] و [[مرض]]، از معبودهای غیر [[حقیقی]] [[نفی]] شده‌اند، تا در نتیجه صلاحیت آنها برای عبادت منتفی باشد؛ از جمله، [[ابراهیم]]{{ع}} با [[استدلال]] به همین [[برهان]] در مواجهه با [[آزر]]، او را به سبب عبادت موجوداتی که از شنیدن و دیدن بی‌بهره‌اند و سود و زیانی ندارند [[نکوهش]] کرده است: {{متن قرآن|إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ يَا أَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ مَا لَا يَسْمَعُ وَلَا يُبْصِرُ وَلَا يُغْنِي عَنْكَ شَيْئًا}}<ref>«هنگامی که به پدر خویش گفت: ای پدر! چرا چیزی را می‌پرستی که نه می‌شنود و نه می‌بیند و نه هیچ به کار تو می‌آید؟» سوره مریم، آیه ۴۲.</ref> خدا دانستن [[بت‌ها]] و معبودانی که در هیچ امری و از جمله در رزق‌رسانی نقشی ندارند را [[بهتان]] دانسته است و [[باور]] درست را که [[رزق]] از سوی خداست و او باید عبادت شود به آنها متذکر می‌شود: {{متن قرآن|إِنَّمَا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثَانًا وَتَخْلُقُونَ إِفْكًا إِنَّ الَّذِينَ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَا يَمْلِكُونَ لَكُمْ رِزْقًا فَابْتَغُوا عِنْدَ اللَّهِ الرِّزْقَ وَاعْبُدُوهُ وَاشْكُرُوا لَهُ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ}}<ref>«تنها بت‌هایی را به جای خداوند می‌پرستید و دروغی فرا می‌بافید؛ بی‌گمان کسانی که به جای خداوند می‌پرستید اختیار روزی شما را ندارند ، روزی را نزد خداوند بجویید و او را بپرستید و او را سپاس گزارید که به سوی او باز گردانده می‌شوید» سوره عنکبوت، آیه ۱۷.</ref> [[رسول خدا]]{{صل}} نیز به [[صراحت]] به [[مشرکان]] اعلام می‌کند که من معبودهای شما را نمی‌پرستم، بلکه اللّه را که مرگ و زندگی در دست اوست، می‌پرستم: {{متن قرآن|قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنْ كُنْتُمْ فِي شَكٍّ مِنْ دِينِي فَلَا أَعْبُدُ الَّذِينَ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَكِنْ أَعْبُدُ اللَّهَ الَّذِي يَتَوَفَّاكُمْ وَأُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«بگو: ای مردم! اگر در دین من شک دارید پس (بدانید که) من کسانی را که به جای خداوند می‌پرستید نمی‌پرستم ولی خداوندی را می‌پرستم که جان شما را می‌ستاند و فرمان یافته‌ام که از مؤمنان باشم» سوره یونس، آیه ۱۰۴.</ref> از این [[آیه]] به روشنی استفاده می‌شود که فقدان شایستگی معبودهای مخاطبان [[آیه]] به سبب فقدان [[ربوبیت]] آنها در موضوع [[مرگ]] و [[زندگی]] است. | ||
[[آیات]] {{متن قرآن|قُلْ مَنْ يُنَجِّيكُمْ مِنْ ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً لَئِنْ أَنْجَانَا مِنْ هَذِهِ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ}}<ref>«بگو: چه کس شما را از تاریکناهای خشکی و دریا می‌رهاند؟ در حالی که او را به لابه و در نهان می‌خوانید که اگر از این (ورطه) رهایی‌مان دهد از سپاسگزاران خواهیم بود» سوره انعام، آیه ۶۳.</ref>، {{متن قرآن|قُلِ اللَّهُ يُنَجِّيكُمْ مِنْهَا وَمِنْ كُلِّ كَرْبٍ ثُمَّ أَنْتُمْ تُشْرِكُونَ}}<ref>«بگو: خداوند شما را از آن (ورطه) و از هر بلا رهایی می‌بخشد باز هم شما شرک می‌ورزید» سوره انعام، آیه ۶۴.</ref> در قالب استفهام تقریری از مخاطبان می‌پرسد که چه کسی شما را از دشواری‌هایی که در تاریکی‌های خشکی و دریا برایتان پدید می‌آید [[رهایی]] می‌بخشد؟ در هنگامه [[سختی‌ها]] شما او را آشکارا و با [[فروتنی]] و نیز در [[نهان]] می‌خوانید و [[عهد]] می‌کنید که اگر ما را از این [[مهلکه]] برهاند، از سپاسگزاران خواهیم شد. خداست که شما را از آن سختی‌ها و از هر اندوهی دیگر [[نجات]] بخشد؛ آنگاه شما [[پیمان]] خود را می‌شکنید و برای او [[شریک]] قرار می‌دهید.<ref>المیزان، ج۷، ص۱۴۳. </ref> از آنجا که [[عبادت]] [[خدایان دروغین]] از سوی [[مشرکان]] بر پایه [[امید]] یا [[ترس]] نهاده شده است، [[خداوند]] در شماری از آیات، [[خدایان]] را به [[ناتوانی]] از سود و زیان‌رسانی [[وصف]] کرده است تا هرگونه اقتضایی را برای [[عبادت غیر خدا]] [[نفی]] کند، از همین رو [[ابراهیم]]{{ع}} در [[رویارویی]] با [[بت‌پرستان]]، آنان را به سبب [[پرستش]] خدایانی که سود و زیان ندارند [[نکوهیده]] است: {{متن قرآن|قَالَ أَفَتَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لَا يَنْفَعُكُمْ شَيْئًا وَلَا يَضُرُّكُمْ}}<ref>«گفت: آیا به جای خداوند چیزی را می‌پرستید که برای شما هیچ سودی و زیانی ندارد؟» سوره انبیاء، آیه ۶۶.</ref> [[رسول خدا]]{{صل}} نیز مشرکان را مخاطب قرار داده و با استفهام انکاری می‌پرسد: {{متن قرآن|قُلْ أَنَدْعُو مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لَا يَنْفَعُنَا وَلَا يَضُرُّنَا وَنُرَدُّ عَلَى أَعْقَابِنَا بَعْدَ إِذْ هَدَانَا اللَّهُ كَالَّذِي اسْتَهْوَتْهُ الشَّيَاطِينُ فِي الْأَرْضِ حَيْرَانَ لَهُ أَصْحَابٌ يَدْعُونَهُ إِلَى الْهُدَى ائْتِنَا قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدَى وَأُمِرْنَا لِنُسْلِمَ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ}}<ref>«بگو آیا به جای خداوند کسی را (به پرستش) بخوانیم که نه به ما سود می‌رساند و نه زیان می‌زند و پس از آنکه خداوند ما را راهنمایی کرده است به (عقاید) گذشته خود بازگردانده شویم؟ چونان کسی که شیطان‌ها او را در زمین، سرگشته و سرگردان کرده‌اند در حالی که او را همراهانی است که به راهیابی فرا می‌خوانندش که نزد ما بیا؛ بگو: تنها رهنمود خداوند، رهنمود است و فرمان یافته‌ایم که تسلیم پروردگار جهانیان باشیم» سوره انعام، آیه ۷۱.</ref>؛ نیز با لحنی خاص پرستشگران بت‌های بی‌سود و زیان و شفاعت‌خواهان از چنین موجوداتی را نکوهیده است: {{متن قرآن|وَيَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لَا يَضُرُّهُمْ وَلَا يَنْفَعُهُمْ وَيَقُولُونَ هَؤُلَاءِ شُفَعَاؤُنَا عِنْدَ اللَّهِ قُلْ أَتُنَبِّئُونَ اللَّهَ بِمَا لَا يَعْلَمُ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ}}<ref>«و به جای خداوند چیزی را می‌پرستند که نه زیانی به آنان می‌رساند و نه سودی و می‌گویند اینان میانجی‌های ما نزد خداوندند؛ بگو: آیا خداوند را از چیزی آگاه می‌کنید که خود در آسمان‌ها و زمین سراغ ندارد؟ پاکا و فرابرترا که اوست از شرکی که می‌ورزند» سوره یونس، آیه ۱۸.</ref> آیه {{متن قرآن|وَلَا تَدْعُ مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لَا يَنْفَعُكَ وَلَا يَضُرُّكَ فَإِنْ فَعَلْتَ فَإِنَّكَ إِذًا مِنَ الظَّالِمِينَ}}<ref>«و به جای خداوند چیزی را (به پرستش) مخوان که نه تو را سودی می‌رساند و نه زیانی، اگر چنین کنی آنگاه بی‌گمان از ستمگرانی» سوره یونس، آیه ۱۰۶.</ref> به [[صراحت]] از عبادت خدایان بی‌سود و زیان و از گرفتار شدن در [[شرک عبادی]] و [[ظلم]] [[پرهیز]] داده است. | |||
[[قرآن کریم]] در شماری از [[آیات]] بر این نکته پای فشرده که معبودهای ساختگی نه تنها برای دیگران توان جذب سود و دفع زیان ندارند، برای خود نیز نمی‌توانند جلب [[منفعت]] و دفع ضرری داشته باشند، از همین‌رو [[قرآن]] انسان‌های گرفتار در شرک عبادی را [[نکوهیده]] که با وجود اینکه [[ربوبیّت]] همه هستی مختص خداست، چرا آنان غیر [[خدا]] را که حتی [[مالک]] سود و زیان برای خویش نیست به [[ولایت]] و [[سرپرستی]] گرفته‌اند: {{متن قرآن|قُلْ مَنْ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ قُلِ اللَّهُ قُلْ أَفَاتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ لَا يَمْلِكُونَ لِأَنْفُسِهِمْ نَفْعًا وَلَا ضَرًّا قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ أَمْ هَلْ تَسْتَوِي الظُّلُمَاتُ وَالنُّورُ أَمْ جَعَلُوا لِلَّهِ شُرَكَاءَ خَلَقُوا كَخَلْقِهِ فَتَشَابَهَ الْخَلْقُ عَلَيْهِمْ قُلِ اللَّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ}}<ref>«بگو: پروردگار آسمان‌ها و زمین کیست؟ بگو: خداوند؛ بگو: آیا در برابر او سرورانی گزیده‌اید که هیچ سود و زیانی برای خویش در اختیار ندارند؟ بگو: آیا نابینا و بینا برابر است؟ یا تیرگی‌ها با روشنایی برابرند؟ یا برای خداوند شریک‌هایی تراشیده‌اند که همانند آفرینش او را آفریده‌اند بنابراین (این دو) آفرینش بر آنان مشتبه شده است؟ بگو خداوند آفریننده هر چیز است و اوست که یگانه دادفرماست» سوره رعد، آیه ۱۶.</ref> و این معبودان حتی [[قدرت]] [[یاری]] خود را ندارند: {{متن قرآن|أَمْ لَهُمْ آلِهَةٌ تَمْنَعُهُمْ مِنْ دُونِنَا لَا يَسْتَطِيعُونَ نَصْرَ أَنْفُسِهِمْ وَلَا هُمْ مِنَّا يُصْحَبُونَ}}<ref>«آیا خدایانی دارند که آنان را در برابر ما نگهداری می‌کنند؟ آنها به خویش یاری نمی‌توانند کرد و از سوی ما نیز همراهی نمی‌شوند» سوره انبیاء، آیه ۴۳.</ref> [[آیه]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ}}<ref>«ای مردم! پروردگارتان را بپرستید که شما و پیشینیانتان را آفرید، باشد که پرهیزگاری ورزید» سوره بقره، آیه ۲۱.</ref> به [[صراحت]] میان [[عبادت]] و [[ربوبیت]] پیوند برقرار کرده و [[حکم]] {{متن قرآن|اعْبُدُوا}} را بر [[وصف]] {{متن قرآن|رَبَّكُمُ}} معلق کرده است و تعلیق حکم عبادت بر وصف ربوبیت، بیانگر علیت وصف یادشده برای [[ضرورت]] عبادت است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ}}.<ref> تسنیم، ج۲، ص۳۶۲. </ref> | |||
==[[مبارزه]] با شرک عبادی با [[انکار الوهیت]] غیر خدا== | ==[[مبارزه]] با شرک عبادی با [[انکار الوهیت]] غیر خدا== | ||
در شماری از آیات، با [[نفی]] [[الوهیت]] غیر خدا بر نفی شرک عبادی [[استدلال]] شده است؛ با این بیان که غیر خدا "اِله" نیست و تنها [[اله]] [[شایسته]] عبادت است و در نتیجه، غیر خدا شایسته عبادت نیست.<ref> نک: معالم التوحید فی القرآن، ص۳۸۴. </ref> این [[برهان]] بر این پایه نهاده شده که "اله" را به معنای موجود مستقل در امور بدانیم، چنان‌که برخی [[مفسران]] بر آن‌اند که [[تفسیر]] "اله" به [[معبود]]، تفسیر به لازم معناست و از آنجا که "اله" [[حقیقی]] و آلهه‌پنداری در میان [[ملل]] مختلف عبادت شده و می‌شوند، پنداشته شده که "اله" به معنای معبود است، در حالی که [[معبود]] بودن غیر از [[الوهیت]] است؛ زیرا [[عبادت]] به معنای [[خضوع]] عملی و قولی برای موجودی با [[اعتقاد]] به الوهیت اوست و معنای پذیرش الوهیت، [[باور]] به موجودی است که در کار خود به گونه مطلق مستقل باشد.<ref>نک. تفسیر موضوعی، ج۲، ص۵۲۴، "توحید در قرآن".</ref> بر این اساس، [[نفی]] آلهه بدین معناست که غیر [[خدا]] از این‌رو که [[ربوبیت]] ندارد، [[شایستگی]] عبادت هم ندارد و در واقع نفی آلهه، نفی همزمان [[شرک]] [[ربوبی]] و [[شرک عبادی]] است. | در شماری از آیات، با [[نفی]] [[الوهیت]] غیر خدا بر نفی شرک عبادی [[استدلال]] شده است؛ با این بیان که غیر خدا "اِله" نیست و تنها [[اله]] [[شایسته]] عبادت است و در نتیجه، غیر خدا شایسته عبادت نیست.<ref> نک: معالم التوحید فی القرآن، ص۳۸۴. </ref> این [[برهان]] بر این پایه نهاده شده که "اله" را به معنای موجود مستقل در امور بدانیم، چنان‌که برخی [[مفسران]] بر آن‌اند که [[تفسیر]] "اله" به [[معبود]]، تفسیر به لازم معناست و از آنجا که "اله" [[حقیقی]] و آلهه‌پنداری در میان [[ملل]] مختلف عبادت شده و می‌شوند، پنداشته شده که "اله" به معنای معبود است، در حالی که [[معبود]] بودن غیر از [[الوهیت]] است؛ زیرا [[عبادت]] به معنای [[خضوع]] عملی و قولی برای موجودی با [[اعتقاد]] به الوهیت اوست و معنای پذیرش الوهیت، [[باور]] به موجودی است که در کار خود به گونه مطلق مستقل باشد.<ref>نک. تفسیر موضوعی، ج۲، ص۵۲۴، "توحید در قرآن".</ref> بر این اساس، [[نفی]] آلهه بدین معناست که غیر [[خدا]] از این‌رو که [[ربوبیت]] ندارد، [[شایستگی]] عبادت هم ندارد و در واقع نفی آلهه، نفی همزمان [[شرک]] [[ربوبی]] و [[شرک عبادی]] است. | ||