انفاق در معارف و سیره رضوی: تفاوت میان نسخه‌ها

از دیدگاه [[اسلام]] انفاق [[آداب]] خاصی دارد که [[شایسته]] است انفاق‌کنندگان این آداب را رعایت نمایند. عدم رعایت این آداب گاه سبب می‌گردد که انفاق‌کننده از آثار و [[برکات]] انفاقش [[محروم]] گردیده یا از پاداش کمتری برخوردار باشد. در هر انفاقی اعم از [[واجب]] یا غیر واجب، [[مستحب]] است که شخص از [[نزدیکان]] و [[خویشاوندان]] خود آغاز نماید<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۶۹؛ الإختصاص، ص۲۱۹.</ref> به این معنا که خویشاوندان نیازمند را مقدّم بر دیگران بدارد که بر اساس برخی [[روایت‌ها]] چنین صدقه‌ای دو پاداش دارد یکی پاداش برای [[صدقه]] و پاداشی دیگر برای دادن آن به [[خویشاوند]]. در روایتی از امام رضا{{ع}} آمده است که شخصی نزد [[پیامبر]]{{صل}} آمد و گفت: دو [[دینار]] دارم که قصد دارم آن را در [[راه خدا]] انفاق نمایم. پیامبر{{صل}} در پاسخ به او توصیه کرد که آن را به [[پدر]] و مادرت بده؛ زیرا این برای تو بهتر از آن است که آن را در [[راه خدا]] به دیگران [[انفاق]] نمایی و وی این کار را انجام داد و پس از مدتی دو [[دینار]] دیگر برای انفاق نزد [[پیامبر]]{{صل}} آورد که آن [[حضرت]] او را به دادن آنها به فرزندش توصیه نمود و پس از عمل به سفارش پیامبر{{صل}} دو دینار دیگر برای انفاق آورد که آن حضرت وی را به هزینه کردن آن برای همسرش [[فرمان]] داد و وی این عمل را نیز انجام داد و برای بار چهارم دو دینار دیگر را برای [[صدقه]] به نزد پیامبر{{صل}} آورد که آن حضرت به او توصیه نمود که آن را صرف خادمش نماید و وی به آن توصیه عمل نمود برای بار پنجم دو دینار دیگر آورد که پیامبر{{صل}} این دو دینار را پذیرفت و فرمود: «می‌دانی که این دو دینار تو [[بهترین]] دینار و [[اموال]] تو نخواهد بود»<ref>تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۷۱.</ref>. این مضمون در [[احادیث]] دیگر [[معصومان]]{{عم}} نیز آمده است از جمله از پیامبر{{صل}} [[روایت]] شده است که صدقه در راه خدا در صورتی که [[ارحام]] نیازمند باشند پاداشی ندارد<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۸.</ref>. از دیگر [[مستحبات]] انفاق آن است که [[انسان]] در هر [[روز]] چیزی را به [[نیازمندان]] کمک نماید. هر چند که اندک باشد<ref>الکافی، ج۴، ص۴۴.</ref>. از [[آداب]] انفاق آن است که انفاق‌کننده در ابتدای روز و اول شب مبادرت به این امر نماید<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۷.</ref>. در [[حدیثی]] [[امام رضا]]{{ع}} به نقل از [[رسول خدا]]{{صل}} [[مؤمنان]] را به انفاق در ابتدای روز فرمان داد {{متن حدیث|بَاكِرُوا بِالصَّدَقَةِ}}<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۶۷.</ref> برخی مراد از «بکر» در [[حدیث]] را صدقه‌دادن قبل از خروج از [[منزل]] دانسته‌اند<ref>بحار الأنوار، ج۸۶، ص۲۱۵.</ref>. در حدیثی از [[امام صادق]]{{ع}} نیز ضمن اشاره به این مضمون، صدقه صبحگاهان سبب دفع بلاهای روز و [[صدقه]] شامگاهان سبب دفع بلای شب دانسته شده است<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۷.</ref>. از دیگر [[آداب صدقه]] رعایت [[اعتدال]] در [[انفاق]] است. [[امام رضا]]{{ع}} با استناد به [[آیه]] {{متن قرآن|وَالَّذِينَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا}}<ref>«و آنان که چون بخشش کنند نه گزافکاری می‌کنند و نه تنگ می‌گیرند و (بخشش آنها) میانگینی میان این دو، است» سوره فرقان، آیه ۶۷.</ref>؛ که از اعتدال در انفاق سخن به میان آورده، [[مؤمنان]] را به اعتدال در انفاق در همه امور از جمله، هزینه‌های شخصی و [[نفقه]] [[زن]] و فرزند، [[فرمان]] داد و فرمود: من ضمانت می‌کنم که رعایت‌کننده اعتدال هرگز [[فقیر]] نشود<ref>فقه الرضا{{ع}}، ص۲۵۵.</ref>. در روایتی دیگر نیز از آن [[حضرت]] از آیه {{متن قرآن|وَآتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ وَلَا تُسْرِفُوا}}<ref>«از میوه‌اش چون بار آورد بخورید و حقّ (مستمندان) را از آن، روز درو (یا چیدن) آن بپردازید و گزافکاری نکنید که او گزافکاران را دوست نمی‌دارد» سوره انعام، آیه ۱۴۱.</ref>؛ که از انفاق از محصولات [[کشاورزی]] و عدم [[اسراف]] در انفاق سخن به میان آورده، سؤال شد که مراد از اسراف در آیه چیست؟ حضرت پاسخ فرمود، اسراف آن است که فرد با هر دو مشت از محصولات کشاورزی به دیگران عطا نماید. سپس به [[سیره]] [[پدر]] بزرگوارش در این‌باره استناد فرمود که هرگاه [[غلامان]] با هر دو دست از محصولات کشاورزی صدقه می‌دادند به آنان توصیه می‌کرد که با یک دست این کار را انجام دهند<ref>قرب الإسناد، ص۳۶۷- ۳۶۸؛ الکافی، ج۳، ص۵۶۶.</ref>. نیز از آن حضرت آمده است که به گونه‌ای به [[برادران]] دینی‌ات [[بذل و بخشش]] نکن که ضرر آن برای تو بیشتر از نفع آن برای آنان باشد<ref>الکافی، ج۴، ص۳۳؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۱۶۸.</ref>. البته اگر افرادی [[توانایی]] انفاق بیشتر از حد اعتدال را داشته باشند و این کار سبب افتادن خود و [[اهل]] خویش در [[عسر و حرج]] نشود انفاق بیشتر نه تنها ایرادی ندارد بلکه بر اساس روایت‌های دیگر و [[سیره معصومین]]{{عم}} [[مستحب]] شمرده شده است. چنانچه در [[حدیثی]] [[پیامبر]]{{صل}} سفارش کرده‌اند که تا جایی که [[توانایی]] دارید [[صدقه]] بدهید<ref>المناقب، این شهر آشوب، ج۲، ص۷۳.</ref>. و به [[امیرمؤمنان]]{{ع}} نیز توصیه می‌کردند که آنقدر در [[راه خدا]] [[انفاق]] کن که دیگران بگویند [[اسراف]] کردی<ref>المحاسن، ج۱، ص۱۷؛ الکافی، ج۴، ص۳.</ref>، در [[روز]] عرفه‌ای همه اموالش را در راه خدا انفاق کرد<ref>المناقب، ابن شهر آشوب، ج۴، ص۳۶۱.</ref>. از دیگر [[مستحبات]] انفاق آن است که [[انسان]] از آنچه [[دوست]] دارد و یا از [[بهترین]] اموالش را صدقه دهد<ref>الکافی، ج۴، ص۶۱.</ref>. چنان‌که در [[قرآن کریم]] نیز شرط دست‌یابی انسان به [[نیکی]] و [[پاداش الهی]] را انفاق همین [[اموال]] دانسته است<ref>{{متن قرآن|لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ}} «هرگز به نیکی دست نخواهید یافت مگر از آنچه دوست دارید (به دیگران) ببخشید و هر چیزی ببخشید بی‌گمان خداوند آن را می‌داند» سوره آل عمران، آیه ۹۲.</ref>. در [[سیره امام رضا]]{{ع}} نقل گردیده است که هرگاه طعامی را برای [[حضرت]] حاضر می‌کردند آن حضرت ظرفی را در کنار سفره می‌گذاشتند و از بهترین قسمت هر [[غذا]] بخشی را برداشته و در آن ظرف قرار می‌دادند و سپس آن را برای [[مساکین]] می‌فرستادند<ref>المحاسن، ج۲، ص۳۹۲؛ الکافی، ج۴، ص۵۲.</ref>. از جمله [[آداب]] دیگر انفاق، دادن آن در [[نهان]] است<ref>الکافی، ج۴، ص۸.</ref> که دارای [[فضیلت]] بیشتری نسبت به آشکار دادن آن می‌باشد<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۷.</ref>. در روایتی آمده است که [[امام رضا]]{{ع}} بسیار [[اهل کار]] [[نیک]] و [[انفاق در راه خدا]] بود و بیشتر انفاق‌های آن حضرت در شب‌های تاریک انجام می‌گرفت<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۱۹۸.</ref>، در [[نقلی]] دیگر نیز آمده است که امام رضا{{ع}} مشغول [[بیان احکام]] و مسائل [[حلال و حرام]] بودند که مردی [[خراسانی]] از [[شیعیان]] آن حضرت وارد شد و به جهت مفقودشدن هزینه [[سفر]] [[حج]] از آن [[حضرت]] [[تقاضای کمک]] برای بازگشت به [[وطن]] نمود که آن حضرت او را به نشستن در کناری [[فرمان]] داد و پس از رفتن حاضران، داخل اطاقی گردید و پس از مدت‌زمانی دست [[مبارک]] خویش را از درب اتاق خارج کرده و بدون اینکه چشم آن حضرت به [[مرد]] [[خراسانی]] بیافتد دویست‌دینار به او عطا کردند و او را به خروج از [[منزل]] و عازم‌شدن به وطن خویش فرمان دادند و وقتی از علت این عمل از آن حضرت سؤال شد [[امام رضا]]{{ع}} فرمود: ترسیدم که [[ذلّت]] و [[شرم]] سؤال و درخواست [[حاجت]] را در صورتش [[مشاهده]] کنم؛ سپس حضرت به روایتی از [[پیامبر]]{{صل}} استناد فرمود که در آن [[پاداش]] مخفی‌کننده [[کار نیک]] برابر با هفتاد [[حج]] شمرده شده است و نیز به شعری از پیشینیان با این مضمون که هرگاه برای حاجتی به نزد او می‌رفتم به سوی خانواده‌ام باز می‌گشتم در حالی‌که آبرویم [[حفظ]] شده بود، [[استشهاد]] نمودند<ref>الکافی، ج۴، ص۲۳- ۲۴؛ المناقب، ابن شهر آشوب، ج۴، ص۳۶۰-۳۶۱.</ref>. این مضمون در روایت‌های متعددی از دیگر [[معصومان]]{{عم}} نیز آمده است<ref>الخصال، ج۲، ص۶۱۹؛ الکافی، ج۴، ص۲۳.</ref>. همچنین [[انفاق]] هر چند در همه زمان‌ها [[مستحب]] است اما دادن آن در اوقات [[شریف]] مانند روزهای [[جمعه]]<ref>المحاسن، ج۱، ص۵۹؛ ثواب الأعمال، ص۱۴۳.</ref>، [[روز عرفه]]<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۲۱۱؛ ثواب الأعمال، ص۱۴۲.</ref> و [[ماه رمضان]] از [[استحباب]] بیشتری برخوردار است<ref>ثواب الأعمال، ص۱۴۲.</ref>. امام رضا{{ع}} به نقل از پیامبر{{صل}} آورده است: «شب روشن، [[شب جمعه]] و [[روز]] [[نورانی]]، [[روز جمعه]] است که در آنها [[خداوند]] افراد بسیاری را از [[آتش]] می‌رهاند و آن روز، روز [[عید]] [[امّت]] من است پس در این شب و روز زیاد [[صدقه]] بدهید»<ref>فقه الرضا{{ع}}، ص۱۳۰.</ref>.در روایتی از [[امام صادق]]{{ع}} آمده است که پاداش صدقه در شب و روز جمعه هزار برابر دیگر [[روزهای هفته]] است<ref>المحاسن، ج۱، ص۵۹.</ref>. از آن حضرت نیز آمده است که در [[ماه مبارک رمضان]] زیاد [[انفاق]] کنید زیرا انفاق در این ماه پاداشی [[عظیم]] و اجری بزرگ دارد<ref>فقه الرضا{{ع}}، ص۲۰۷؛ ثواب الأعمال، ص۱۴۲.</ref>. در [[نقلی]] دیگر از [[امام رضا]]{{ع}} سفارش به [[صدقه]] صبحگاهان شده است و این امر را سبب [[دفع بلا]] دانسته است: {{متن حدیث|بَاكِرُوا بِالصَّدَقَةِ فَمَنْ بَاكَرَ بِهَا لَمْ يَتَخَطَّاهُ الْبَلَاء}}<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۶۷.</ref>. از دیگر [[آداب]] انفاق آن است که شخص صدقه را به دست خود یا فرزندش داده تا آن را به دست خود در [[راه خدا]] انفاق نماید<ref>الکافی، ج۴، ص۴.</ref>. از [[امام صادق]]{{ع}} نیز ضمن اشاره به این مضمون آمده است که دادن صدقه با دست خود به [[فقیران]]، [[انسان]] را از [[مرگ]] [[سوء]] باز داشته و هفتاد نوع [[بلا]] و هفتاد [[شیطان]] را از انسان دفع می‌کند<ref>ثواب الأعمال، ص۱۴۲.</ref>. برخی افضل‌بودن این نوع صدقه را به جهت [[مشقّت]] بیشتر آن برای انفاق‌کنندگان دانسته و گفته‌اند بر اساس برخی [[روایت‌ها]]، رعایت این امر در مورد افراد مریض تأکید بیشتری می‌شود<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۷؛ منتهی المطلب، ج۸ ص۴۹۹.</ref>. سفارش شده که انفاق‌کنندگان از [[نیازمندان]] [[طلب]] نمایند تا برای آنان [[دعا]] نمایند<ref>الکافی، ج۴، ص۱۷.</ref>. در روایتی از امام رضا{{ع}} آمده است که هیچ‌گاه دعای کسی را کوچک مشمارید؛ زیرا گاه دعای [[یهودی]] و [[نصرانی]] درباره شما [[مستجاب]] می‌شود در حالی‌که در مورد خودشان مستجاب نمی‌گردد<ref>الکافی، ج۴، ص۱۷.</ref> و از امام صادق{{ع}} نیز در تبیین بیشتر این عمل آمده است که هنگام انفاق به نیازمندان دعا برای خودتان را به آنان تلقین نمایید؛ زیرا دعای آن، گاه درباره خود مستجاب نمی‌گردد اما درباره دیگران مستجاب می‌گردد<ref>الکافی، ج۴، ص۱۷.</ref>. برخی از فقهیان علت این درخواست را آن دانسته‌اند که ممکن است در میان نیازمندان افراد مستجاب‌الدعوه وجود داشته باشند<ref>مجمع الفائدة و البرهان، ج۴، ص۲۸۸.</ref>. [[پسندیده]] است که در [[کارهای نیک]] و معروف مانند انفاق [[تعجیل]] کرده و کار خود را نیز کوچک بشمارد<ref>الکافی، ج۴، ص۳۰؛ الأمالی، طوسی، ص۴۸۰.</ref>. از امام رضا{{ع}} نقل شده که فرمود [[کار نیک]] کامل نمی‌گردد مگر اینکه [[انسان]] در آن [[تعجیل]] نموده و آن را کوچک شمارد زیرا وقتی انسان در این [[کارها]] [[عجله]] نماید کار آسان می‌گردد و هنگامی‌که آن را کوچک بشمارد آن را (در پیشگاه [[خداوند]] و [[مردم]]) [[عظیم]] خواهد کرد<ref>فقه الرضا{{ع}}، ص۳۷۴؛ خصائص الأئمة{{عم}}، ص۹۶.</ref>. این مضمون در روایتی از [[امیرمؤمنان]] و [[امام صادق]]{{عم}} نیز آمده است<ref>الکافی، ج۴، ص۳۰؛ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۷.</ref> و نیز در روایتی از [[امام رضا]]{{ع}} آمده است که هرگاه [[برادری دینی]] از تو حاجتی [[طلب]] نماید قبل از آنکه [[بی‌نیاز]] گردد به انجام آن مبادرت نما<ref>فقه الرضا{{ع}}، ص۳۷۴.</ref>.

== جستارهای وابسته ==