تضرع در قرآن: تفاوت میان نسخهها
←تضرع در دانشنامه معاصر قرآن کریم
خط ۴۹: | خط ۴۹: | ||
[[پیامبر اکرم]]{{صل}} در سفری، برخی [[اصحاب]] را دیدند که با فریاد [[دعا]] میکنند، فرمود: آرام دعا کنید<ref>مجمع البیان، ج۹، ص۱۳۳ ذیل آیه.</ref>. در [[سوره مریم]] آیه سوم یادآور دعای [[حضرت زکریا]] شده که {{متن قرآن|إِذْ نَادَى رَبَّهُ نِدَاءً خَفِيًّا}}<ref>«(یاد کن) آنگاه را که پروردگارش را با بانگی نهفته ندا داد» سوره مریم، آیه ۳.</ref>. در [[سوره حجرات]] آیه دوم، [[مؤمنان]] [[فرمان]] یافتهاند که در حضور پیامبر اکرم{{صل}} صدایشان را بلند نکنند که امری دور از [[ادب]] و [[احترام]] است: {{متن قرآن|لَا تَرْفَعُوا أَصْوَاتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِيِّ وَلَا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ}}<ref>«ای مؤمنان! صدایتان را از صدای پیامبر فراتر نبرید و در گفتار با او بلند سخن مگویید» سوره حجرات، آیه ۲.</ref>. | [[پیامبر اکرم]]{{صل}} در سفری، برخی [[اصحاب]] را دیدند که با فریاد [[دعا]] میکنند، فرمود: آرام دعا کنید<ref>مجمع البیان، ج۹، ص۱۳۳ ذیل آیه.</ref>. در [[سوره مریم]] آیه سوم یادآور دعای [[حضرت زکریا]] شده که {{متن قرآن|إِذْ نَادَى رَبَّهُ نِدَاءً خَفِيًّا}}<ref>«(یاد کن) آنگاه را که پروردگارش را با بانگی نهفته ندا داد» سوره مریم، آیه ۳.</ref>. در [[سوره حجرات]] آیه دوم، [[مؤمنان]] [[فرمان]] یافتهاند که در حضور پیامبر اکرم{{صل}} صدایشان را بلند نکنند که امری دور از [[ادب]] و [[احترام]] است: {{متن قرآن|لَا تَرْفَعُوا أَصْوَاتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِيِّ وَلَا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ}}<ref>«ای مؤمنان! صدایتان را از صدای پیامبر فراتر نبرید و در گفتار با او بلند سخن مگویید» سوره حجرات، آیه ۲.</ref>. | ||
در نگاه [[قرآن]]، [[تضرّع]] و ناله در [[دعا]]، نشانه توجه [[انسان]] به کمبودها و نیازهای خود و عامل شکستن [[غرور]] و [[خودخواهی]] است؛ زیرا آنکه خود را [[قوی]] و [[غنی]] بداند در برابر هیچ کس ناله و درخواستی ندارد. از [[امام صادق]]{{ع}} نقل شده که [[تضرع]] در دعا، دستان را به طرف [[آسمان]] بلند کردن و دعا نمودن است<ref>الکافی، ج۲، ص۴۸۱.</ref>. و از [[رسول خدا]]{{صل}} نیز نقل شده که «[[خداوند]] [[حیا]] میکند دستی را که به دعا بلند شود [[محرم]] برگرداند»<ref>تفسیر قرطبی، ذیل آیه مذکور.</ref>. {{متن قرآن|وَاذْكُرْ رَبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعًا وَخِيفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ وَلَا تَكُنْ مِنَ الْغَافِلِينَ}}<ref>«و پروردگارت را در دل خود به لابه و ترس و بیبانگ بلند در گفتار، سپیدهدمان و دیرگاه عصرها یاد کن و از غافلان مباش!» سوره اعراف، آیه ۲۰۵.</ref>. بر اساس این [[آیه]]، [[قرآن کریم]]، علاوه بر [[ذکر زبانی]]، [[ذکر قلبی]] و دورنی را هم میستاید {{متن قرآن| فِي نَفْسِكَ }} و [[یاد خدا]] وقتی [[غفلتزدایی]] میکند که بدون [[تظاهر]] و [[ریا]] و بدون سر و صدا، آن هم با تضرّع و [[زاری]] و [[بیم]] و [[ترس از خدا]] باشد: {{متن قرآن| تَضَرُّعًا وَخِيفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ}}. در آیه ۵۵ [[اعراف]] {{متن قرآن| تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً}} بود و در این آیه {{متن قرآن| تَضَرُّعًا وَخِيفَةً}}. معلوم میشود که «خُفیَه= پنهانی» و «خِیفَة= [[ترس]] و بیم» همراه با «تضرع» از ویژگیهای دعا و [[مناجات]] صمیمانه با [[خدا]] است. حالت خیفه و پنهانی در دعا بیشتر برای تمرکز [[دعاکننده]] و توجه کامل او به [[خدای یکتا]] و محفوظ ماندن از تظاهر و ریا و [[خودنمایی]] در مقابل چشمان دیگران است ولی حالت خیفه و بیم برای قرار گرفتن دعاکننده در حیطه «[[خوف و رجا]]» و [[مصونیت]] از دچار شدن به [[کیفر]] [[کردار]] خویشتن است و حالت [[تضرع]] و [[زاری]] برای تلطیف [[روح]] و رقّت [[قلب]] [[دعاکننده]] در بستر [[دعا]] و [[مناجات]] و ایجاد زمینه [[تقرب]] به سوی [[قاضی]] الحاجات است. | در نگاه [[قرآن]]، [[تضرّع]] و ناله در [[دعا]]، نشانه توجه [[انسان]] به کمبودها و نیازهای خود و عامل شکستن [[غرور]] و [[خودخواهی]] است؛ زیرا آنکه خود را [[قوی]] و [[غنی]] بداند در برابر هیچ کس ناله و درخواستی ندارد. از [[امام صادق]]{{ع}} نقل شده که [[تضرع]] در دعا، دستان را به طرف [[آسمان]] بلند کردن و دعا نمودن است<ref>الکافی، ج۲، ص۴۸۱.</ref>. و از [[رسول خدا]]{{صل}} نیز نقل شده که «[[خداوند]] [[حیا]] میکند دستی را که به دعا بلند شود [[محرم]] برگرداند»<ref>تفسیر قرطبی، ذیل آیه مذکور.</ref>. {{متن قرآن|وَاذْكُرْ رَبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعًا وَخِيفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ وَلَا تَكُنْ مِنَ الْغَافِلِينَ}}<ref>«و پروردگارت را در دل خود به لابه و ترس و بیبانگ بلند در گفتار، سپیدهدمان و دیرگاه عصرها یاد کن و از غافلان مباش!» سوره اعراف، آیه ۲۰۵.</ref>. بر اساس این [[آیه]]، [[قرآن کریم]]، علاوه بر [[ذکر زبانی]]، [[ذکر قلبی]] و دورنی را هم میستاید {{متن قرآن| فِي نَفْسِكَ }} و [[یاد خدا]] وقتی [[غفلتزدایی]] میکند که بدون [[تظاهر]] و [[ریا]] و بدون سر و صدا، آن هم با تضرّع و [[زاری]] و [[بیم]] و [[ترس از خدا]] باشد: {{متن قرآن| تَضَرُّعًا وَخِيفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ}}. در آیه ۵۵ [[سوره اعراف]] {{متن قرآن| تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً}} بود و در این آیه {{متن قرآن| تَضَرُّعًا وَخِيفَةً}}. معلوم میشود که «خُفیَه= پنهانی» و «خِیفَة= [[ترس]] و بیم» همراه با «تضرع» از ویژگیهای دعا و [[مناجات]] صمیمانه با [[خدا]] است. حالت خیفه و پنهانی در دعا بیشتر برای تمرکز [[دعاکننده]] و توجه کامل او به [[خدای یکتا]] و محفوظ ماندن از تظاهر و ریا و [[خودنمایی]] در مقابل چشمان دیگران است ولی حالت خیفه و بیم برای قرار گرفتن دعاکننده در حیطه «[[خوف و رجا]]» و [[مصونیت]] از دچار شدن به [[کیفر]] [[کردار]] خویشتن است و حالت [[تضرع]] و [[زاری]] برای تلطیف [[روح]] و رقّت [[قلب]] [[دعاکننده]] در بستر [[دعا]] و [[مناجات]] و ایجاد زمینه [[تقرب]] به سوی [[قاضی]] الحاجات است. | ||
اصل ریشه تضرع از «ضَرع» به معنی میل کردن به سوی چیزی و نزدیک شدن به آن است. «مضارعه» به معنای مشابهت و نزدیک بودن دو چیز در اوصاف است<ref>لسان العرب، ج۸، ص۲۲۳.</ref>. و فعل مضارع را از آن رو مضارع گفتهاند که بر وقوع فعل در [[آینده]] نزدیک دلالت میکند. نامگذاری پستان به «ضرع» نیز به جهت مایل شدن شیر از میان سرگین و [[خون]] به سوی آن است: {{متن قرآن|وَإِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعَامِ لَعِبْرَةً نُسْقِيكُمْ مِمَّا فِي بُطُونِهِ مِنْ بَيْنِ فَرْثٍ وَدَمٍ لَبَنًا خَالِصًا سَائِغًا لِلشَّارِبِينَ}}<ref>«و به یقین در چارپایان برای شما پندی (نهفته) است؛ از آنچه در شکم دارند از میان سرگین و خون، شیری ناب به شما مینوشانیم که گوارای نوشندگان است» سوره نحل، آیه ۶۶.</ref>. | اصل ریشه تضرع از «ضَرع» به معنی میل کردن به سوی چیزی و نزدیک شدن به آن است. «مضارعه» به معنای مشابهت و نزدیک بودن دو چیز در اوصاف است<ref>لسان العرب، ج۸، ص۲۲۳.</ref>. و فعل مضارع را از آن رو مضارع گفتهاند که بر وقوع فعل در [[آینده]] نزدیک دلالت میکند. نامگذاری پستان به «ضرع» نیز به جهت مایل شدن شیر از میان سرگین و [[خون]] به سوی آن است: {{متن قرآن|وَإِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعَامِ لَعِبْرَةً نُسْقِيكُمْ مِمَّا فِي بُطُونِهِ مِنْ بَيْنِ فَرْثٍ وَدَمٍ لَبَنًا خَالِصًا سَائِغًا لِلشَّارِبِينَ}}<ref>«و به یقین در چارپایان برای شما پندی (نهفته) است؛ از آنچه در شکم دارند از میان سرگین و خون، شیری ناب به شما مینوشانیم که گوارای نوشندگان است» سوره نحل، آیه ۶۶.</ref>. |