علم‌الکتاب در حدیث: تفاوت میان نسخه‌ها

<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">

[[مناقب]] ذکر شده در کتب عامه پیرامون [[علم]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} به [[کتاب الهی]] و [[شریعت]] [[نبوی]] را می‌توان در سه بخش طبقه‌بندی نمود: اول، در معرفی صاحبان کتاب به طور خاص؛ دوم، به عنوان [[اعلم امت]] که در نتیجه، چنین فردی [[اعلم الناس]] بعد از [[رسول خدا]]{{صل}} خواهد بود: {{متن قرآن وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}} باید اعلم‌الناس باشد و جهت سوم، به لحاظ قاضی بودن در [[حکومت]] میان [[مردم]]؛ زیرا [[قاضی]] باید در [[استنباط احکام]] [[الهی]] و [[حکم]] میان متخاصمین، [[تسلط]] کافی بر کتاب الهی داشته باشد. در [[روایات]] [[اهل]] عامه، از هر سه جهت به [[مقامات]] [[اهل بیت]]{{عم}} اشاره شده که به هریک جداگانه اشاره می‌شود.

در منابع عامه، روایات فراوانی از طرق متعدد وارد شده که مراد از {{متن قرآن وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}} را امیرالمؤمنین علی{{ع}} معرفی می‌کند. شیخ [[شهید]] در [[احقاق الحق]] اسامی تعداد کثیری از [[راویان]] این [[احادیث]] را پس از بیان مقدمه‌ای نقل می‌کند. در اینجا تنها به ذکر چند مورد معدود اشاره می‌کنیم:

#{{عربی|لا يخفى على من راجع كتب القوم و تنقب في آثارهم أن الآية الشريفة نزلت في حق على بن أبي طالب سلام اللّه عليه دون غيره من عبد اللّه بن سلام و أضرابه و انكار الناصب انكار بارد لا يلتفت اليه من له حظ من العلم و الإحاطة بما ورد في كتب الآثار و نحن مضافا إلى ما ذكره القاضي الشهيد نسرد اسماء بعض منهم القائل بنزول الآية الشريفة في حق مولانا على بن أبي طالب عليه السلام و نقول: العلامة ابو عبد الله محمد بن احمد الأنصاري القرطبي المتوفى سنة ۶۷۱، أورد في تفسيره المعروف<ref>الجامع لأحکام القرآن (ط. قاهره.۱۳۵۷ ه.ق.)، ج۹، ص۳۳۶.</ref> عن عبد اللّه بن عطاء ما لفظه: قلت لأبي جعفر بن على بن الحسين ابن على بن أبي طالب رضى اللّه عنهم زعموا أن الذي‌عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ عبد اللّه بن سلام، فقال انما ذلك على بن أبي طالب رضى اللّه عنه، و كذلك قال محمد بن الحنفية}}.

#{{عربی|العلامة الشيخ سليمان القندوزى في «ينابيع المودة» روى الثعلبي و ابن المغازلي بسنديهما عن عبد اللّه بن عطاء، قال: كنت مع محمد الباقر رضى اللّه عنه في المسجد، فرأيت ابن عبد اللّه بن سلام، فقلت هذا ابن الذي {{متن قرآن| عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}}، قال: انما ذلك على بن أبي طالب. روى عن عطية العوفى عن أبي سعيد الخدري رضى اللّه عنه، قال: سألت رسول اللّه{{صل}} عن هذه الآية: {{متن قرآن|الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتَابِ}} قال ذاك وزير أخى سليمان بن داود عليه السلام و سألته عن قول اللّه عز و جل {{متن قرآن|قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}}، قال ذاك أخى على بن أبي طالب}}<ref>احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۲۸۱.</ref>.<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۵ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل]]، ج۵ ص ۲۲۲.</ref>

[[روایات]] فراوانی از طرق [[عامه]] نقل شده که [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} را اعلم امت بعد از [[رسول خدا]]{{صل}} معرفی می‌نمایند. این دلیل عام‌تر از اولی است و اشاره به [[آیات]] فراوانی دارد که در آنها به [[راسخین در علم]] و یا [[معلم]] و یا [[مفسر]] کتاب و یا [[اهل ذکر]] و غیره اشاره شده و مصداق آنان را [[اهل بیت]]{{عم}} معرفی می‌نماید. برای نمونه به یک مورد اشاره می‌کنیم: {{عربی| [القسم الاول ما نرویه عن تسعة من اعاظم محدثی العامة] منهم المحافظ شیرویه بن شهرداد الدیلمی فی «فردوس الاخبار» روی مرفوعا إلی سلمان الفارسی قال: قَالَ رَسُولُ اللهِ{{صل}}}}: {{متن حدیث|أَعْلَمُ‏ أُمَّتِي‏ مِنْ‏ بَعْدِي‏ عَلِيُّ‏ بْنُ‏ أَبِي‏ طَالِبٍ}}<ref>احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۴، ص۳۱۹.</ref>. او سپس نام تعداد فراوانی از علمای [[عامه]] را در این باب بیان می‌کند<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۵ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل]]، ج۵ ص ۲۲۳.</ref>.

در بعضی [[روایات]]، [[رسول اکرم]]{{صل}}، علی{{ع}} را [[اعلم]] و احق [[مردم]] در [[قضاوت]] میان مردم معرفی می‌کنند و طبعاً چنین کسی باید اعلم مردم به [[کتاب خدا]] و [[احکام دین]] [[الهی]] باشد: {{عربی|رواه القوم منهم العلامة أبو عبد اللّه محمد بن يوسف بن محمد القرشي الكنجي في كفاية الطالب قال}} {{متن حدیث|قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}}‏ أَعْلَمُ بِالسُّنَّةِ وَ الْقَضَاءِ بَعْدِي‏ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ}} {{عربی|هكذا أخرجه ابن بطة العكبري في كتاب الابانة الأكبر}}<ref>احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۴، ص۳۲۴.</ref>.<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۵ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل]]، ج۵ ص ۲۲۳.</ref>

در روایات فراوانی [[حضرت علی]]{{ع}} را باب علم رسول خدا{{صل}} بیان نموده‌اند. معنای این سخن آن است که اگر رسول خدا{{صل}} صاحب [[علوم الهی]] است و اشراف بر [[قرآن]] دارد، حضرت علی{{ع}} نازل منزله حضرتش در این [[علوم]] و [[اسرار الهی]] است.

مرحوم [[علامه امینی]] بعد از ذکر نام ۲۳ نفر از علمای عامه که تصریح به [[صحت]] مضمون [[روایت]] ذیل کرده‌اند، آن را با بیان‌های مختلف از رسول خدا{{صل}} نقل می‌کند که به چند مورد اشاره می‌نماییم: {{متن حدیث|عن الحرث و عاصم، عن علی{{ع}} مرفوعاً قال [[رسول الله]] إن [[اللّه]] خلقنی و علیا من شجرة أنا أصلها و [[علی]] فرعها و [[الحسن]] و الحسین ثمرتها و الشیعه ورقها، فهل یخرج من الطیب إلا الطیب؟ و أنا [[مدینه]] العلم وعلی بابها، فمن أراد [[المدینة]] فلیأتیها من بابها. و فی لفظ [[حذیفة]] عن علی{{ع}}: «أنا مدینه العلم و علی بابها و لا [[توتی]] البیوت إلا من أبوابها». و فی لفظ آخر له{{ع}}: «أنا مدینه العلم و أنت بابها [[کذب]] من [[زعم]] أنه یصل إلی المدینة لا من قبل الباب. و فی لفظ له{{ع}} «أنا مدینه العلم و علی البابها کذب من زعم أنه یدخل المدینه بغیر الباب، قال [[الله]] وجل: {{متن قرآن|وَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا}}<ref>«و به خانه‌ها از در درآیید» سوره بقره، آیه ۱۸۹.</ref>}}<ref>الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب (ط. مرکز الغدیر، ۱۴۱۶ ه. ق.)، ج۶، ص۱۱۴.</ref>.<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۵ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل]]، ج۵ ص ۲۲۴.</ref>

از آنجا که در فرهنگ [[شیعه]]، [[امام]] [[اشرف مخلوقات]] در [[نظام]] عالم است، همه مقاماتی که در [[نصوص عامه]] برای {{متن قرآن|مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}} گفتیم، به اکمل وجه در [[روایات شیعه]] یافت می‌شود. [[روایات]] زیر از جمله موارد در این زمینه است:

#{{متن حدیث|عَنْ سَدِيرٍ قَالَ: كُنْتُ أَنَا وَ أَبُو بَصِيرٍ وَ يَحْيَى الْبَزَّازُ وَ دَاوُدُ بْنُ كَثِيرٍ فِي مَجْلِسِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}}... فَقَالَ يَا سَدِيرُ أَ لَمْ تَقْرَأِ الْقُرْآنَ قُلْتُ بَلَى قَالَ فَهَلْ‏ وَجَدْتَ‏ فِيمَا قَرَأْتَ‏ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- {{متن قرآن|قَالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ}}<ref>«آن که دانشی از کتاب (آسمانی) با خویش داشت گفت: من پیش از آنکه چشم بر هم زنی آن را برایت می‌آورم» سوره نمل، آیه ۴۰.</ref> قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَدْ قَرَأْتُهُ قَالَ فَهَلْ عَرَفْتَ الرَّجُلَ وَ هَلْ عَلِمْتَ مَا كَانَ عِنْدَهُ مِنْ عِلْمِ الْكِتَابِ قَالَ قُلْتُ أَخْبِرْنِي بِهِ قَالَ قَدْرُ قَطْرَةٍ مِنَ الْمَاءِ فِي الْبَحْرِ الْأَخْضَرِ فَمَا يَكُونُ ذَلِكَ مِنْ عِلْمِ الْكِتَابِ- قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا أَقَلَّ هَذَا فَقَالَ يَا سَدِيرُ مَا أَكْثَرَ هَذَا أَنْ يَنْسُبَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ‏ إِلَى الْعِلْمِ الَّذِي أُخْبِرُكَ بِهِ}}.  [[امام باقر]]{{ع}} برای آنکه [[مقام]] صاحبان [[علم الکتاب]] را بیان کنند، در ابتدا [[عظمت]] [[علم]] [[آصف]] برخیا [[وزیر]] [[حضرت سلیمان]]{{ع}} را بیان می‌کنند و اینکه علی‌رغم آنکه چنین [[علمی]] قطره‌ای در برابر دریا است، ولی صاحب آن، توانست تخت [[عظیم]] [[ملکه سبا]] را در یک لحظه به [[قصر]] حضرت سلیمان{{ع}} منتقل نماید. ادامه این [[روایت]] شریفه چنین است: {{متن حدیث|يَا سَدِيرُ فَهَلْ‏ وَجَدْتَ‏ فِيمَا قَرَأْتَ‏ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَيْضاً- {{متن قرآن|قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}}<ref>«و کافران می‌گویند: تو فرستاده (خداوند) نیستی؛ بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس» سوره رعد، آیه ۴۳.</ref> قَالَ قُلْتُ قَدْ قَرَأْتُهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ أَ فَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ كُلُّهُ أَفْهَمُ أَمْ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ بَعْضُهُ قُلْتُ لَا بَلْ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ كُلُّهُ قَالَ فَأَوْمَأَ بِيَدِهِ إِلَى صَدْرِهِ وَ قَالَ عِلْمُ الْكِتَابِ وَ اللَّهِ كُلُّهُ عِنْدَنَا عِلْمُ الْكِتَابِ وَ اللَّهِ كُلُّهُ عِنْدَنَا}}<ref>الکافی، ج۱، ص۲۵۷، ح۳.</ref>.