|
|
| خط ۷: |
خط ۷: |
|
| |
|
| ==مقدمه== | | ==مقدمه== |
| هشتاد و هفتمین سوره قرآن، دارای ۱۹ آیه و مکی است<ref>التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۳۲۸؛ مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۱۷؛ الکشاف، ج۴، ص۷۳۷.</ref>، اگر چه طبق برخی اقوال، مدنی محسوب می‌شود<ref>التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۳۴۸؛ مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۱۷.</ref>. واژه اعلی از ماده علو به معنای بلندی و در مقابل پستی<ref>المفردات، ص۵۸۳.</ref>، یا به معنای [[رفعت]] و [[عظمت]] است<ref>کتاب العین، ج۲، ص۲۴۵.</ref>، که در این صورت، اعلی به معنای رفیع‌تر و یا با عظمت‌تر خواهد بود. برای کاربرد اعلی درباره [[خداوند]] معانی مختلفی گفته شده است. به عنوان مثال، اعلی به معنای بالاتر بودن او از هر گونه ثناگویی<ref>کتاب العین، ج۲، ص۲۴۵.</ref>، یا برتر بودن از مقایسه او با دیگران و یا مقایسه دیگران با او<ref>المفردات، ص۵۸۳.</ref>، و یا به معنای کسی است که با سلطنت و قدرت خود دارای بزرگی است<ref>مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۱۸.</ref>. این سوره به این جهت اعلی نامیده شده است که در آیه اول آن این واژه به کار رفته است: {{متن قرآن|سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى}}<ref>«نام برتر پروردگارت را به پاکی بستای!» سوره اعلی، آیه ۱.</ref>. این سوره در حقیقت از دو بخش تشکیل یافته است. بخشی که در آن روی سخن با شخص [[پیامبر]]{{صل}} بوده، و دستوراتی در زمینه تسبیح پروردگار، و اعطای رسالت به او می‌دهد، و در ضمن، اوصاف هفت گانه‌ای از [[خداوند بزرگ]] را بیان می‌کند. بخش دیگر هم از مؤمنان خاشع، و کافران شقی، سخن گفته، و عوامل سعادت و شقاوت این دو گروه را به طور فشرده بیان می‌کند. در پایان سوره نیز اعلام می‌کند که این مطالب تنها در قرآن مجید نیامده، بلکه حقایقی است که در کتب وصحف پیشین، یعنی [[صحف ابراهیم]] و [[موسی]]، نیز بر آن تأکید شده است<ref>تفسیر نمونه، ج۲۶، ص۳۸۰.</ref>. درباره اهمیت و فضیلت این سوره و خواندن آن، روایت‌های متعددی از [[اهل بیت]]{{عم}} رسیده است. به عنوان نمونه، [[امام صادق]]{{ع}} قرائت آن را در هر [[شب جمعه]] برای [[شیعیان]] لازم دانسته است<ref>ثواب الأعمال، ص۱۱۸.</ref>. همچنین آن [[حضرت]] فرمود: هر کس این سوره را در [[نماز واجب]] یا [[مستحب]] بخواند، در [[روز قیامت]] گفته می‌شود از هر کدام از درهای بهشت که می‌خواهی وارد شو<ref>ثواب الأعمال، ص۱۲۲.</ref>.
| | «أعلی» به معنای [[برتر]] و بلندتر و صفت [[ذات مقدس الهی]] است. در [[آیه]] نخست این [[سوره]] واژه «أعلی» آمده و نام سوره نیز از همین کلمه گرفته شده است. |
|
| |
|
| علی‌رغم حجم کم سوره اعلی، در سخنان و [[سیره امام رضا]]{{ع}} مورد توجه قرار گرفته و چند [[روایت]] از ایشان به این سوره اختصاص یافته است. آن حضرت هرگاه [[آیه]] {{متن قرآن|سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى}} را قرائت می‌کرد، آهسته می‌گفت: {{متن حدیث|سُبْحَانَ رَبِّيَ الْأَعْلَى}}<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۱۸۳.</ref>. گفتن این ذکر در اینجا در واقع [[امتثال]] [[دستور خداوند]] در همین آیه است که به تسبیح‌گویی [[خداوند]] امر کرده است، که حاکی از تعبد کامل آن حضرت به [[اوامر الهی]] می‌باشد. البته [[دستور]] به گفتن {{متن حدیث|سُبْحَانَ رَبِّيَ الْأَعْلَى}} هنگام قرائت این آیه، در برخی روایت‌های دیگر نیز [[مشاهده]] می‌شود<ref>مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۱۹.</ref>. همچنین گزارش شده است که آن حضرت در رکعت دوم نماز عشا شب جمعه، [[سوره حمد]] و اعلی را می‌خواندند<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۱۸۲.</ref>. از سوی دیگر، خواندن سوره‌های اعلی، جمعه و منافقون در تمام نمازهای شب و [[روز جمعه]]<ref>فقه الرضا{{ع}}، ص۱۳۰.</ref>، و خواندن سوره اعلی در رکعت دوم نماز عید فطر یا قربان<ref>فقه الرضا{{ع}}، ص۱۳۱.</ref> از سوی ایشان سفارش شده است، که نشان از اهمیت این سوره‌ها و توجه ویژه به بهره‌مندی بیشتر از محتوای آنها دارد. [[امام رضا]]{{ع}} در [[تفسیر آیه]] ۱۵ این سوره {{متن قرآن|وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى}}<ref>«و نام پروردگار خویش برد، آنگاه نماز گزارد» سوره اعلی، آیه ۱۵.</ref> [[تفسیر]] نمودن واژه {{متن قرآن|فَصَلَّى}} به اقامه نماز را نپذیرفته و آن را تکلیفی همراه با [[ظلم و ستم]] به انسان دانسته، و مقصود از این واژه را [[صلوات]] بر [[رسول خدا]]{{صل}} و اهل بیت ایشان دانسته‌اند<ref>الکافی، ج۴، ص۳۵۵، ۳۵۶.</ref>. این تفسیر بدان علت است که چون نماز و مقدمات و شرایط آن زیاد است، اگر در هر بار یاد خداوند، انسان موظف به [[نماز]] باشد، سختی و مشقت به وجود می‌آید، بر خلاف صلوات فرستادن<ref>شرح أصول الکافی، مازندرانی، ج۱۰، ص۲۳۷.</ref>. البته چون این آیه و آیه قبل از آن {{متن قرآن|قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى}}<ref>«بی‌گمان آنکه پاکیزه زیست رستگار شد،» سوره اعلی، آیه ۱۴.</ref> در روایت‌های متعدد [[شیعه]]<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۱۰؛ تهذیب الأحکام، ج۴، ص۱۰۹.</ref> و [[اهل سنت]]<ref>الکشاف، ج۴، ص۷۴۰؛ کشف الأسرار، میبدی، ج۱۰، ص۴۶۲.</ref> به دادن [[زکات]] فطره و [[اقامه نماز]] [[عید فطر]] [[تفسیر]] شده است، احتمال دارد تفسیر این آیه به صلوات، مربوط به بطن آیه، و نه ظاهر آن باشد<ref>روضة المتقین، ج۱۲، ص۴۷.</ref>.<ref>[[محمد کاظمی بنچناری|کاظمی بنچناری، محمد]]، [[اعلی - کاظمی بنچناری (مقاله)|مقاله «اعلی»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا ج۲]] ص ۲۹۴.</ref>
| | در این سوره به [[توحید]] [[خدای تعالی]] [[امر]] شده، [[توحیدی]] که لایق به ساحت [[مقدس]] او باشد، و نیز به [[تنزیه]] ذات متعالیش از اینکه نام مقدسش با نامی دیگر ذکر شود، و یا چیزی که باید به او مستند شود بغیر او نسبت دهند، مثلا کسی دیگر را در [[خلقت]] و [[تدبیر]] و [[رزق]] [[شریک]] او بدانند، و به [[رسول خدا]]{{صل}} [[وعده]] [[تأیید]] می‌دهد، تأیید به وسیله [[علم]] و [[حفظ]]، و نیز وعده می‌دهد که او را از آسان‌ترین طریق و مناسب‌ترین راه موفق به [[تبلیغ]] و [[دعوت]] بفرماید. |
|
| |
|
| == جستارهای وابسته == | | و [[سیاق آیات]] اول سوره سیاق آیات مکی است، و اما ذیل سوره یعنی از جمله {{متن قرآن|قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى}}<ref>«بی‌گمان آنکه پاکیزه زیست رستگار شد،» سوره اعلی، آیه ۱۴.</ref> مورد تردید است برای اینکه از طرق [[ائمه اهل بیت]] و همچنین از [[طرق اهل سنت]] روایاتی رسیده که منظور از تزکی دادن [[زکات]] فطره و [[خواندن نماز]] [[عید]] است، و این را هم می‌دانیم که [[روزه]] و توابعش که یکی زکات فطره است و همچنین [[نماز عید]]، بعد از [[هجرت]] در [[مدینه]] [[تشریع]] شده، نتیجه این که [[آیات]] ذیل سوره در مدینه نازل شده، پس سوره مورد بحث مشتمل است بر [[آیات مکی و مدنی]] هر دو، و این با روایاتی که می‌گوید این [[سوره مکی]] است منافاتی ندارد، برای اینکه می‌توان آن را حمل کرد به اینکه منظور صدر سوره است. |
| | |
| | ==ویژگی‌های سوره أعلی== |
| | #نوزده آیه، ۷۲ یا ۷۸ کلمه و ۲۷۰ یا ۲۷۱ حرف دارد. |
| | #هشتمین سوره‌ای است که در [[مکه]] پس از [[سوره تکویر]] و پیش از [[سوره لیل]] بر [[پیامبر اکرم]]{{صل}} نازل شد و در ترتیب [[مصحف شریف]] هشتاد و هفتمین سوره است. |
| | #از نظر کمیت، از سوره‌های مفصّل و از نوع اوساط آن به‌شمار می‌آید. |
| | #در این [[سوره]] نَسخی رخ نداده است. |
| | |
| | ==مهم‌ترین مطالب سوره أعلی== |
| | # [[تسبیح]] و [[تقدیس]] [[خداوند]] متعالی؛ |
| | #اشاره به [[قانون]] [[نظم]] و [[توازن]]، و [[هدایت فطری]] [[بشر]]؛ |
| | # [[ترغیب]] به [[تزکیه نفس]] و [[خودسازی]]؛ |
| | # مقایسه [[زندگی]] فانی [[دنیا]] و زندگی جاوید [[آخرت]]؛ |
| | #اشاره‌ای کوتاه به [[صحف ابراهیم]] و موسی{{ع}} و [[تعالیم]] آموزنده آنان<ref>هاشم زاده هریسی، هاشم، ۱۳۱۷ -، شناخت سوره‌های قرآن، صفحه ۵۳۲؛ رامیار، محمود، ۱۳۰۱ - ۱۳۶۳، تاریخ قرآن، صفحه ۵۹۰؛ جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، جلد۱، صفحه ۳۱۵؛ فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، ۷۲۹ - ۸۱۷ق، بصائرذوی التمییزفی لطائف الکتاب العزیز، جلد۱، صفحه ۵۱۴؛ مکارم شیرازی، ناصر، ۱۳۰۵ -، تفسیر نمونه، جلد۲۶، صفحه ۳۷۸؛ زرکشی، محمد بن بهادر، ۷۴۵ - ۷۹۴ق، البرهان فی علوم القرآن(باحاشیه)، جلد۱، صفحه ۱۹۳؛ حجتی، محمد باقر، ۱۳۱۱ -، پژوهشی درتاریخ قرآن کریم، صفحه ۱۴۸؛ طباطبایی، محمد حسین، ۱۲۸۱ - ۱۳۶۰، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد۲۰، صفحه ۲۶۳.</ref>.<ref>فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی، ص:۲۷۵۸.</ref> |
| | |
| | ==[[فضیلت سوره]] اَعلی== |
| | از [[امام صادق]]{{ع}} [[روایت]] شده است: «هر کس [[سوره اعلی]] را در نمازهای [[واجب]] یا [[مستحب]] خود قرائت نماید در [[روز قیامت]] به او گفته می‌شود از هر دری از درهای [[بهشت]] که [[دوست]] داری وارد بهشت شو». |
| | |
| | [[رسول خدا]]{{صل}} می‌فرماید: «کسی که سوره اعلی را قرائت نماید خداوند به تعداد همه حروفی که بر [[پیامبران الهی]] ابراهیم، موسی و محمد نازل کرده است به ازای هر حرف ده [[حسنه]] به او می‌بخشد». |
| | |
| | [[امیرالمؤمنین علی]]{{ع}} در [[حدیثی]] فرموده است: «[[پیامبر اسلام]]{{صل}} [[سوره]] «[[اعلی]]» را دوست می‌داشت و اولین کسی که گفت: {{متن حدیث|سُبْحَانَ رَبِّيَ اَلْأَعْلَى وَ بِحَمْدِهِ}}، [[میکائیل]] بود». |
| | |
| | ابوحمیصه از [[امیرالمؤمنین]] نقل می‌کند: بیست شب پشت سر هم در [[نماز]] به علی{{ع}} [[اقتدا]] کردم و بعد از [[حمد]] سوره‌ای جز اعلی نخواند و روزی فرمود: «اگر [[مردم]] بدانند که چه چیزهایی (از [[منافع]] و فواید) در سوره اعلی هست حتما روزی بیست بار آن را قرائت می‌کردند. هر کس آن را قرائت کند مانند این است که [[کتاب‌های آسمانی]] موسی و ابراهیم را قرائت کرده است». |
| | |
| | [[ابن عباس]] از [[رسول خدا]]{{صل}} وسلم نقل کرده است: بعد از [[قرائت]] [[سوره اعلی]] بگویید: {{متن حدیث|سُبْحَانَ رَبِّيَ اَلْأَعْلَى}} |
| | |
| | در [[روایات]]، برای این [[سوره]] آثار و برکاتی بیان شده است، مثل: درمان درد گوش، درد گردن و دررفتگی استخوان<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، ثواب الاعمال،صفحه ۱۲۲؛ نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل،جلد۴،صفحه ۳۵۸؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القران،جلد۱۰،صفحه ۳۲۶.</ref>.<ref>فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی، ص:۳۵۸۲.</ref> |
|
| |
|
| ==منابع== | | ==منابع== |
| {{منابع}} | | {{منابع}} |
| # [[پرونده: 1100515.jpg|22px]] [[محمد کاظمی بنچناری|کاظمی بنچناری، محمد]]، [[اعلی - کاظمی بنچناری (مقاله)|مقاله «سوره اعلی»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|'''دانشنامه امام رضا ج۲''']] | | # [[پرونده: 9030760879.jpg|22px]] [[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه علوم قرآنی''']] |
| {{پایان منابع}} | | {{پایان منابع}} |
|
| |
|
| خط ۲۲: |
خط ۴۸: |
|
| |
|
| [[رده:سوره اعلی]] | | [[رده:سوره اعلی]] |
| [[رده:مدخل]]
| |
| [[رده:راویان امام رضا]]
| |
| [[رده:اصحاب امام رضا]]
| |
| [[رده:اعلام]]
| |
