زن در معارف و سیره نبوی: تفاوت میان نسخهها
←جستارهای وابسته
خط ۷۷: | خط ۷۷: | ||
به طور کلی، از دید [[دین اسلام]] و [[سنّت]] [[رسول الله]]{{صل}}، هیچ یک از [[زن]] و مرد از نظر [[کرامت انسانی]] و [[فضیلت]] بر یکدیگر [[برتری]] ندارند. آنان به دلیل ساختار متمایز [[جسمانی]] و [[روحانی]] در برخی [[حقوق]] و [[تکالیف]] با هم تفاوت دارند که آن هم با در نظر گفتن مجموع حقوق، اصل [[تساوی]] به چشم میآید. ماه و [[خورشید]] هرگز با هم برابر نیستند، ولی آیا این تفاوت به معنای کمارزش بودن یکی در برابر دیگری است؟ همه میدانند که ماه و خورشید کارکرد ویژه خود را دارند و [[جهان]] بدون وجود هر یک از آنان قابل زیستن نخواهد بود.<ref>[[سید حسین اسحاقی|اسحاقی، سید حسین]]، [[رسول مهربانی (کتاب)|رسول مهربانی]] ص ۶۷.</ref>. | به طور کلی، از دید [[دین اسلام]] و [[سنّت]] [[رسول الله]]{{صل}}، هیچ یک از [[زن]] و مرد از نظر [[کرامت انسانی]] و [[فضیلت]] بر یکدیگر [[برتری]] ندارند. آنان به دلیل ساختار متمایز [[جسمانی]] و [[روحانی]] در برخی [[حقوق]] و [[تکالیف]] با هم تفاوت دارند که آن هم با در نظر گفتن مجموع حقوق، اصل [[تساوی]] به چشم میآید. ماه و [[خورشید]] هرگز با هم برابر نیستند، ولی آیا این تفاوت به معنای کمارزش بودن یکی در برابر دیگری است؟ همه میدانند که ماه و خورشید کارکرد ویژه خود را دارند و [[جهان]] بدون وجود هر یک از آنان قابل زیستن نخواهد بود.<ref>[[سید حسین اسحاقی|اسحاقی، سید حسین]]، [[رسول مهربانی (کتاب)|رسول مهربانی]] ص ۶۷.</ref>. | ||
==جایگاه [[زنان]] در [[خانواده]] از نگاه [[پیامبر اعظم]]{{صل}}== | |||
خانواده به عنوان اساسیترین واحد [[اجتماعی]] که [[شخصیت]] و اساس وجودی [[انسان]] در آن شکل میگیرد، همواره مورد توجه [[اسلام]] و [[رسول خدا]]{{صل}} بود. [[پیامبر]] به منظور [[حفظ]] [[استحکام]] این کانون پُر مهر، در سفارشهایی به زنان و مردان [[مؤمن]]، [[حقوق]] و [[وظایف]] متقابل هر دو طرف را مشخص کرده است. [[آگاه کردن]] افراد خانواده از وظایف و [[حقوق متقابل]] هر یک، از مهمترین بخشهای [[فعالیتهای تربیتی]] و [[فرهنگی]] در [[جامعه دینی]] است. در سخنان و [[آموزههای دینی]] [[معصومین]]{{عم}} به اهمیت و نقش [[روابط]] [[عاطفی]] و [[روانی]] اعضای خانواده با یکدیگر و توجه به نیازهای عاطفی، جسمی، روانی و اجتماعی یکدیگر، در سالمسازی خانواده و [[جامعه]]، اشاره و وظایف و حقوق هر یک از اعضای خانواده بیان شده است. | |||
[[رفتار پیامبر]] با زنان در [[محیط]] خانواده و توجه به روابط حساس و اثرگذار اعضای خانواده، اهمیت این مسئله را بیش از پیش آشکار میسازد. در این فصل از نوشتار، نخست به رفتار پیامبر [[اکرم]]{{صل}} با زنان در حوزه خانواده میپردازیم. سپس [[رفتار]] آن [[حضرت]] را با [[همسران]] خود، به عنوان الگویی ارزنده و مناسب، به انسان و جامعه امروز معرفی میکنیم.<ref>[[ناهید طیبی|طیبی، ناهید]]، [[گونهشناسی رفتار پیامبر اعظم با زنان (کتاب)|گونهشناسی رفتار پیامبر اعظم با زنان]]، ص ۸۱.</ref>. | |||
==[[نقش زنان]] در تقویت و [[تحکیم]] [[روابط خانوادگی]]== | |||
[[پیامبر اکرم]]{{صل}} همواره در سخنان خود، زنان متأهل را به رعایت حقوق متقابل [[زناشویی]] سفارش میکرد. آن حضرت، از هر فرصتی برای [[روشنگری]] زنان نسبت به اهمیت [[همسرداری]] و توجه به حقوق و علایق همسرانشان بهره میبرد. برای نمونه، به قسره دختر رواس تأکید کرد که [[اطاعت]] از [[همسر]]، وی را برای دوری از [[شر]] [[دنیا]] و [[آخرت]] کفایت میکند و [[نیکی به پدر و مادر]]، خیر دنیا و آخرت را برای وی افزون میسازد. [[حدیث]] ارزنده «[[جهاد]] [[زن]]، [[نیکو]] همسرداری کردن است»<ref>الاصابه، ج۸، ص۸۳.</ref> از جمله سفارشهای پیامبر به زنان است. | |||
آنچه از واژه «جهاد» به [[ذهن]] میرسد، در [[سختی]] بودن، آسیب دیدن، [[اسارت]]، [[شهادت]] و [[مدیریت]] [[شایسته]] در موقعیتهای [[بحرانی]] و حساس است. [[پیامبر خدا]]، [[تدبیر امور]] [[خانه]]، سالمسازی [[روابط خانوادگی]]، [[نیکو]] [[همسرداری]] و [[تحکیم]] پیوندهای [[عاطفی]] میان اعضای [[خانواده]] و [[فامیل]] را در [[حکم]] و هم ردیف [[جهاد در راه خدا]] دانسته است. در [[حقیقت]]، [[زن]] باید با همه [[مشکلات]] و سختیهای پیش رو بجنگد و با [[خلاقیت]] و [[مدیریت]] خویش، بحرانهای خانواده را برطرف کند. | |||
نقل شده است عمه [[حصین بن محصن]] نزد [[رسول خدا]]{{صل}} آمد و نیاز و خواستهاش را به عرض [[حضرت]] رساند. پس از آنکه حضرت نیازش را برآورده ساخت، از وی درباره چگونگی ارتباطش با همسرش پرسید. زن گفت: کوتاهی نمیکنم مگر آنکه خارج از توان من باشد. [[پیامبر]] فرمود: «بنگر که در چه جایگاهی نسبت به همسرت قرار داری که او [[بهشت و دوزخ]] توست»<ref>ابن سعد، طبقات الکبری، ج۸، ص۴۵۹؛ اسد الغابه، ج۵، ص۶۳۷.</ref>. | |||
[[اطاعت]] از خواستههای [[مشروع]] و منطقی [[همسر]]، [[احترام]] به او و خواسته هایش و مواردی مانند آن از جمله [[حقوق]] مرد بر زن است که پیامبر در گفت وگو با [[زینب]] عطّاره، به جزئیات آن اشاره میکند<ref>اسدالغابه، ج۵، ص۴۳۳؛ الاصابه، ج۴، ص۲۷۸.</ref>. همچنین آن حضرت در روایتهای مختلف، برخی [[حقوق زن]] بر مرد را نیز بیان میکرد تا زوجین با [[حفظ]] حدود و حقوق یکدیگر، کانون خانواده را [[استحکام]] بخشند و با کمک و هم [[یاری]]، با مشکلات و سختیهای [[زندگی]] مشترک دست و پنجه نرم کنند. | |||
[[رسول]] [[رحمت]] با رهنمودهای ارزنده خود به [[زنان]] آستانه [[تحمل]] آنان را بالا میبرد. در روایتی آمده است روزی [[خوله بنت مالک]]، همسر [[اوس بن صامت]] که ظاهراً [[آیات]] نخستین [[سوره مبارکه مجادله]] درباره وی نازل شده است، نزد پیامبر خدا آمد و از [[عصبانیت]] و [[تندخویی]] همسرش به ایشان [[شکایت]] کرد. آن حضرت با سخن خود، وی را آرام ساخت و فرمود: «ای خوله! پسر عموی تو (همسرت) پیرمرد است. درباره او [[تقوای الهی]] پیشه کن [[[پرهیزکار]] و [[صبور]] باش]»<ref>المسند، ج۶، ص۴۲۲.</ref>.<ref>[[ناهید طیبی|طیبی، ناهید]]، [[گونهشناسی رفتار پیامبر اعظم با زنان (کتاب)|گونهشناسی رفتار پیامبر اعظم با زنان]]، ص ۸۲.</ref>. | |||
==خشمگینی [[پیامبر اعظم]]{{صل}} از [[آزار]] [[زنان]]== | |||
نگرش تحقیرآمیز به زنان و [[رفتارهای ناشایست]] با آنان مانند آزار دادن و [[شکنجه]] کردن، از ویژگیهای [[عصر جاهلیت]] بود. با [[ظهور اسلام]] و گسترش سطح [[آگاهی]] افراد و تبیین [[مقام]] [[انسانی]] و [[هویت]] بخشیدن به [[زن]] از سوی [[اسلام]] و [[پیامبر خدا]]، این شیوه [[رفتاری]] [[تغییر]] چشمگیری کرد. [[سیره نبوی]] بر اساس [[ارزش]] بخشی به زنان و [[مبارزه]] با هرگونه [[تبعیض]] جنسیتی [[استوار]] بود. بنابر قول [[ابن سعد]] و دیگر [[سیره]] نویسان، [[پیامبر گرامی اسلام]]، هرگز زن یا کنیزی را آزار [[روحی]] و جسمی نداد و همواره میفرمود: «[[دوست]] ندارم مردی را ببینم که رگهای گردن خود را از [[خشم]] نسبت به همسرش متورم کرده است و با زنش میجنگد»<ref>ابن سعد، طبقات الکبری، ج۸، ص۲۰۴.</ref>. | |||
در کتابهای [[اهل]] [[سنّت]] آمده است [[ولید بن عقبه]]، همسرش را کتک میزد. [[پیامبر]] از این ماجرا باخبر شد و سه بار از وی خواست این کار [[زشت]] را ترک کند، ولی [[ولید]] همچنان به آزار و شکنجه همسرش ادامه داد. سرانجام، [[رسول خدا]]{{صل}} دستهای خود را به [[آسمان]] بلند کرد و فرمود: «پروردگارا! کار ولید را به تو وا میگذارم. او چند مرتبه (دو یا سه مرتبه) از امر من [[سرپیچی]] کرد»<ref>مسند احمد، ج۱، ص۱۵۱؛ کنز العمال، ج۱۳، ص۶۰۳.</ref>. | |||
در [[روایت]] دیگری آمده است که پیامبر خدا به دلیل [[اخلاق]] بد و [[خشن]] [[ثابت بن قیس]] از وی خواست همسرش، [[حبیبه بن سهل]] را [[طلاق]] دهد؛ زیرا وی با [[حبیبه]] [[بدرفتاری]] میکرد و این زن را به شدت کتک میزد<ref>کتاب المسند، ص۲۶۳؛ ابن سعد، ج۸، ص۴۴۵.</ref>. این ماجرا [[تنفر]] و [[بیزاری]] [[حضرت رسول]]{{صل}} را از این کار زشت نشان میدهد. | |||
نقل شده است روزی [[زینب]] (حولاء) عطرفروش نزد رسول خدا{{صل}} آمد و از آن [[حضرت]] درباره [[وظایف]] شوهرش نسبت به خود پرسید. حضرت فرمود: | |||
[[همسر]] تو [[وظیفه]] دارد از غذایی که میخورد، به تو نیز بدهد و برای تو [[لباس]] خوب و مناسب تهیه کند. تو را کتک نزند [و به تو [[آزار]] نرساند] و بر سر تو داد و فریاد نیز نزند<ref>اسد الغابه، ج۵، ص۴۳۳؛ الاصابه، ج۴، ص۲۷۸.</ref>. | |||
[[رسول خدا]]{{صل}} حتی به مردانی که [[اسلام]] را نپذیرفته بودند، سفارش میکرد که با [[زنان]] خود [[خوشرفتاری]] کنند. حوّا، دختر [[زید بن سکن بن کرز]] پیش از [[هجرت به مدینه]]، [[مسلمان]] شده بود، ولی همسرش، [[قیس بن حطیم]] همچنان [[کافر]] بود و [[حوا]] را به سبب مسلمان شدنش آزار میداد. نقل است روزی [[پیامبر]]، قیس را به اسلام [[دعوت]] کرد، ولی وی نپذیرفت. سپس به او فرمود: | |||
ای ابویزید! به من خبر رسیده از وقتی همسرت حوّا از [[آیین]] تو دور شده [و اسلام را پذیرفته است]، با او [[بدرفتاری]] میکنی. از [[خدا]] بترس و [[حرمت]] مرا نگه دار و متعرض همسرت نشو<ref>ابن سعد، طبقات الکبری، ج۸، ص۳۲۳.</ref>. | |||
قیس از آن پس به [[احترام]] [[پیامبر اکرم]]{{صل}} حرمت همسرش را نگاه داشت و حوّا نیز اسلام خود را آشکار کرد. با توجه به چنین روایتی میتوان دریافت که خوش [[رفتاری]] با زنان و توجه به نیازهای [[روحی]] و [[عاطفی]] آنان، از نظر رسول خدا{{صل}} امری [[انسانی]] و فراتر از [[باورهای دینی]] است. بر همین اساس، کسانی که از [[نعمت]] [[دین]] بیبهره هستند، بر اساس [[تکالیف]] و [[وظایف]] انسانی خویش باید به [[حقوق متقابل]] یکدیگر احترام بگذارند و [[محیط]] [[خانواده]] را [[مقدس]] شمارند.<ref>[[ناهید طیبی|طیبی، ناهید]]، [[گونهشناسی رفتار پیامبر اعظم با زنان (کتاب)|گونهشناسی رفتار پیامبر اعظم با زنان]]، ص ۸۴.</ref>. | |||
==[[نگرانی]] [[پیامبر اعظم]]{{صل}} از بیتوجهی به نیازهای [[روانی]] زنان== | |||
در روایتهای بسیاری، درباره نگرانی و [[ناراحتی]] پیامبر، از [[رفتار]] نادرست مردانی که به ورطه [[افراط و تفریط]]، [[سقوط]] و به بهانه [[زهد]] و ترک لذتهای [[دنیوی]]، به زنان خود بیتوجهی میکردند، سخن به میان آمده است. بیتوجهی مردان به نیازهای روانی همسرانشان و نادیده گرفتن آنان همواره برای [[رسول]] اسلام نگرانکننده بود. آن [[حضرت]] با این گونه [[رفتارها]] و [[افکار]] [[ناشایست]] [[مبارزه]] میکرد. نقل شده است روزی [[عایشه]]، حوله [[همسر]] [[عثمان بن مظعون]] را دید که بسیار ژولیده، آشفته و نامرتب بود. علت این حالت را از وی پرسید. حوله از بیتوجهی همسرش به [[زنان]] و [[روزهداری]] روزها و عبادتهای شبانه وی به [[عایشه]] [[شکایت]] کرد. [[پیامبر]] از این ماجرا باخبر شد و با [[ناراحتی]] نزد عثمان بن مظعون آمد و فرمود: | |||
ای [[عثمان]]! [[خداوند]]، مرا برای [[رهبانیت]] و ترک مواهب [[دنیا]] نفرستاده، بلکه برای آوردن [[دینی]] آسان و روشی صحیح و بزرگ منشانه [[مبعوث]] کرده است. خود من هم [[روزه]] میگیرم و هم [[نماز]] میخوانم و هم با [[همسر]] خویش مباشرت میکنم و [نسبت به خانوادهام] [[رفتاری]] مسئولانه دارم. هر کس [[دین]] مرا [[دوست]] دارد، باید از این شیوه عاقلانه من [[پیروی]] کند و از سنتهای درست [[اسلام]]، [[نکاح]]، [[ازدواج]] و رسیدگی به [[مسائل زناشویی]] است<ref>مسند احمد، ج۶، ص۲۲۶.</ref>.<ref>[[ناهید طیبی|طیبی، ناهید]]، [[گونهشناسی رفتار پیامبر اعظم با زنان (کتاب)|گونهشناسی رفتار پیامبر اعظم با زنان]]، ص ۸۶.</ref>. | |||
==[[عدالت]] و [[مهرورزی پیامبر]] اعظم{{صل}} با [[همسران]]== | |||
[[سیره نبوی]] درباره [[خانه]] و [[خانواده]]، از مهمترین بخشهای [[زندگی فردی]] و [[اجتماعی]] آن [[حضرت]] است. بررسی شیوه برخورد با همسران و [[فلسفه]] هر یک از برخوردهای ویژه پیامبر با آنان، اصل [[تعدد زوجات]] و اینکه پیامبر میتواند بر اساس ویژگیهای [[نبوی]]، بیشتر از دیگر انسانهای عادی همسر برگزیند و مواردی مانند آن، بسیار آموزنده است. [[بدیهی]] است پرداختن به همه این بحثها و تجزیه و تحلیل آنها خارج از مجال و [[هدف]] این نوشتار است. ازاین رو، به اختصار، موارد مربوط به بحث را بررسی میکنیم. | |||
[[رفتار]] [[رسول الله]]{{صل}} با همسران خود دور از [[تبعیض]] و [[ظلم]] بود. [[رفتار پیامبر]] با زنانی که پیش از ازدواج با ایشان [[اسیر]] بودند، با شیوه رفتاری پیامبر با زنانی که [[آزاد]] و از [[قبایل]] و خانوادههای سرشناس بودند، هیچ گونه تفاوتی نداشت. [[رسول گرامی اسلام]]، وقت خود را با عدالت میان همسرانش تقسیم میکرد. بر همین اساس، در کتابهای [[تاریخی]] و سیره نبوی، بابی با عنوان «تقسیم اوقات میان همسران»<ref>ابن سعد، طبقات الکبری، ج۸، ص۱۶۹.</ref> آمده است. مبنای رفتاری [[پیامبر اکرم]]{{صل}}با همسرانش، بر اساس مهر و [[عطوفت]] و [[زندگی]] [[مسالمت]] آمیز بود. ایشان به شکلهای گوناگون از ایجاد تنش میان [[همسران]] خود جلوگیری میکرد. | |||
[[حضرت محمد]]{{صل}} با توجه به [[کرامت انسانی]] با همسران خویش [[رفتار]] میکرد. ازاین رو، دیده میشود که آن [[حضرت]] برای [[حفظ]] [[ارزش]] و [[کرامت]] زنانی که به نوعی ضعیفتر از دیگران بودند، مانند [[اسیران]]، [[کنیزان]] و کسانی که از [[طبقه اجتماعی]] پایینتری بودند، آنان را [[یاری]] و [[حمایت]] میکرد. برای مثال، به [[صفیه]] فرمود در پاسخ به زنانی که وی را با تعبیر «[[زن]] [[یهودی]]» [[تحقیر]] میکردند، بگوید: «[[پدر]] من، هارون و عمویم، موسی است»<ref>مغازی، ج۲، ص۶۷۵.</ref>. | |||
در [[روایتها]] آمده است که [[پیامبر خدا]] از رفتار یکی از همسرانش که فرد دیگری را تحقیر و مسخره کرده بود، بسیار ناراحت شد و چند روزی از وی دوری کرد تا وی را متوجه رفتار زشتش کند و به وی بفهماند که ارزش [[انسانها]] به نَسَب و حَسَب نیست، بلکه به کرامت و [[شرافت انسانی]] آنان است<ref>مسند احمد بن حنبل، ج۶، ص۳۳۷.</ref>. | |||
[[رفتار پیامبر]] با [[زنان]] خود چنان مهرآمیز است که وقتی انجشه [[ساربان]] هنگام بازگشت کاروان به [[مدینه]]، شترهای حامل زنان را با [[شتاب]] به جلو میراند، آن حضرت خود را به ساربان رساند و فرمود: «ای انجشه! در حرکت دادن این شیشههای شکننده [[[احتیاط]] را] رعایت کن»<ref>ابن سعد، طبقات الکبری، ج۸، ص۴۲۰.</ref>. | |||
[[رسول خدا]]{{صل}} چنان با [[محبت]] و [[نرمی]] با زنانش رفتار میکرد که [[خداوند]] وی را به دلیل این رفتار، عتابی دوستانه میکند و خطاب به رسولش میفرماید: | |||
{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكَ تَبْتَغِي مَرْضَاتَ أَزْوَاجِكَ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ * قَدْ فَرَضَ اللَّهُ لَكُمْ تَحِلَّةَ أَيْمَانِكُمْ وَاللَّهُ مَوْلَاكُمْ وَهُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ}}<ref>«ای پیامبر! چرا چیزی را که خداوند بر تو حلال کرده است برای کسب خشنودی همسرانت حرام میداری؟ و خداوند آمرزندهای بخشاینده است * خداوند، برای شما گشودن سوگندهایتان را (با دادن کفّاره) اجازه داده است و خداوند سرور شماست و او دانای فرزانه است» سوره تحریم، آیه ۱-۲.</ref>.<ref>[[ناهید طیبی|طیبی، ناهید]]، [[گونهشناسی رفتار پیامبر اعظم با زنان (کتاب)|گونهشناسی رفتار پیامبر اعظم با زنان]]، ص ۸۷.</ref>. | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == |