علائم و نشانه‌های ظهور چند قسم‌اند؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان پاسخ‌دهنده = ۱. آیت‌الله شهید صدر؛

| تصویر = 1368171.jpg

::::::«علامت متضمن معنای [[کشف]]، دلالت، نشان دادن چیزی، که این شی‏ء علامت آن است می‏‌باشد. و چون ما اکنون درباره [[ظهور]] [[حضرت]] [[بقیة الله]] بحث می‏‌کنیم، درباره سبب وجود این حالت در [[علائم ظهور]] صحبت خواهیم کرد.

[[علائم]] به این مفهوم و معنی از دو دیدگاه تقسیم می‌‏شود:

| عنوان پاسخ‌دهنده = ۲. آیت‌الله محمدی ری‌شهری؛

| تصویر = 11046759983.jpg

::::::«برای [[نشانه‌های ظهور]]، تقسیم‌های گوناگونی ذکر کرده‌اند. از مهم‌ترین آنها، تقسیم به علامت متصل (نزدیک) و منفصل (دور)، همچنین تقسیم به حتمی و غیر حتمی است. تقسیمات دیگری مانند [[علائم]] طبیعی و [[غیر طبیعی]]، عادی و [[خارق العاده]]، کلی یا جزئی، [[عام و خاص]]، مجمل و کنایی، [[مقید]] یا مشروط، قطعی یا مشکوک، در کتاب‌هایی که از [[نشانه‌های ظهور]] سخن گفته‌اند، به چشم می‌خورد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که از این همه تقسیم‌بندی‌ها، فقط یک مورد آن در [[احادیث]] وجود دارد و آن حتمی بودن و غیر حتمی بودن است که از آن دو به محتوم و موقوف هم تعبیر می‌شود.

::::::'''[[علائم حتمی]] و غیر حتمی‌:''' در [[حدیثی]] از [[امام صادق]]{{ع}} چهار نشانه ذکر شده و آنها را محتوم دانسته است<ref>الغیبة، نعمانی، ص۲۷۲، ح ۲۶ باب ۱۴.</ref>. در دو [[حدیث]] دیگر، ایشان چندین نشانه ذکر کرده و در هر کدام، کلمه "محتوم" را تکرار فرموده است<ref>الغیبة، نعمانی، ص۲۶۲ و ۲۶۵، ح ۱۱ و ۱۵ باب ۱۴.</ref>. البته به [[نشانه‌های غیر حتمی]]، تصریح نشده، ولی می‌توان غیر از این موارد را جزء غیر حتمی‌ها دانست.

| عنوان پاسخ‌دهنده = ۳. آیت‌الله قزوینی؛

| تصویر = 13681099.jpg

::::::«[[علایم ظهور]] [[امام زمان]] {{ع}} که در کتاب‌های [[احادیث]] وارد شده است را به ۳ قسمت تقسیم می‌کنیم:  

:::::#نشانه‌های عمومی که درباره انحرافاتی که در [[سرزمین‌های اسلامی]] و غیره منتشر می‌شود و [[جامعه بشری]] به آن آلوده می‌گردند را خبر می‌دهد. این علایم از علایمی که نزدیک به [[ظهور امام زمان]] {{ع}} است، نمی‌باشد؛ بلکه ممکن است از ۲۰سال قبل از [[ظهور]] رخ دهد.

| عنوان پاسخ‌دهنده = ۴. حجت الاسلام و المسلمین محمدی منفرد؛

| تصویر = 13681170.jpg

::::::«دو گونه [[نشانه برای ظهور]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} ذکر شده است:  

::::* برخی از آنها به‌عنوان '''[[نشانه‌های قطعی ظهور]]''' در [[روایت‌ها]] [[بیان]] شده است و [[مقید]] به هیچ قید و شرطی نیست و تحقق آنها پیش از [[ظهور]] بایسته است که از جملۀ آنها می‌توان به [[صیحه آسمانی]]، [[خروج سفیانی]]، [[خسف بیدا]]، [[خروج یمانی]] و [[قیام نفس زکیه]] اشاره کرد؛ چنان‌که [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: پنج چیز از علامت‌های [[قیام]] [[قائم]] است: [[صیحه آسمانی]]، [[خروج سفیانی]]، [[خسف بیدا]]، [[خروج یمانی]]، [[قتل نفس زکیه]]<ref>[[منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر]]، لطف الله صافی گلپایگانی، ص۵۶۲.</ref>.

| عنوان پاسخ‌دهنده = ۵. [[حجت الاسلام و المسلمین]] کارگر؛

| تصویر = 1368119.jpg

::::::[[احادیث]] [[اهل بیت]]{{عم}} [[علایم ظهور]] را به دو قسم تقسیم کرده‏‌اند:

:::::*یکی از آنها [[علایم حتمی]] است که به هیچ قید و شرطی مشروط نیست و قبل از [[ظهور]] باید واقع شود.

| عنوان پاسخ‌دهنده = ۶. [[حجت الاسلام و المسلمین]] رضایی اصفهانی؛

| تصویر = 11538.jpg

:::::*«'''[[نشانه‌های ظهور]]''': آنچه از [[روایات]] استفاده می‌شود این است که نشانه‌های [[ظهور]] [[حضرت]] بر دو قسم است: [[نشانه‌های حتمی]] و غیرحتمی:

:::::*'''[[نشانه‌های حتمی]]:''' منظور از این [[نشانه‌ها]] آن است که تحقق و پدیدار شدن آنها بدون هیچ قید و شرطی، قطعی و الزامی خواهد بود به گونه‌ای که تا آنها واقع نگردد، [[حضرت مهدی]] {{ع}} [[ظهور]] نخواهد کرد و اگر کسی پیش از واقع شدن این [[نشانه‌ها]] ادعای [[ظهور]] نماید، ادعای نادرستی کرده است.

| عنوان پاسخ‌دهنده = ۷. [[حجت الاسلام و المسلمین]] سلیمیان؛

| تصویر = 136863.JPG

::::::«[[ظهور]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} به عنوان عظیم‌ترین حادثه‌ای که در دوران [[زندگی]] [[انسان]] رخ خواهد داد، بدون [[تردید]] دارای نشانه‌هایی است که از آنها در سخنان [[معصومین]]{{عم}} فراوان به آنها اشاره شده است. آنچه از [[کلام]] این بزرگان استفاده می‌شود اینکه آنها عبارتند از: آن رخدادهایی که در آستانه [[ظهور]]، یا همزمان و یا پس از [[ظهور]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} پدید می‌آیند و تحقّق هریک از آن [[نشانه‌ها]]، نویدی از [[ظهور]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} و نزدیکتر شدن [[قیام]] جهانی آن [[حضرت]] است.

:::::*بنابراین از یک نگاه می‌توان گفت: [[نشانه‌های ظهور]] از نگاه وقوع زمانی به چهار دسته تقسیم می‌شود:

| عنوان پاسخ‌دهنده = ۸. [[حجت الاسلام و المسلمین]] رجالی تهرانی؛

| تصویر = 1368299.jpg

::::::«چنان‏که پیشتر [[بیان]] شد، [[وقت ظهور]] [[امام مهدی]] {{ع}} برای هیچ‏کس جز [[خداوند متعال]] معلوم نیست، و کسانی که [[وقت ظهور]] را تعیین نمایند، [[دروغگو]] شمرده شده‏‌اند. ولی علایم و نشانه‏‌های بسیاری برای [[ظهور]] آن [[حضرت]] در کتاب‌های [[حدیث]] ثبت شده است که ذکر تمام آنها از حوصله این کتاب خارج می‌‏‏باشد.

::::::[[علایم ظهور]] به دو دسته کلّی تقسیم می‌‏‏شوند: [[علایم حتمی]] و علایم غیرحتمی. چنانکه [[فضیل]] بن یسار از [[امام باقر]] {{ع}} [[روایت]] کرده که فرمود: نشانه‌‏های [[ظهور]] دو دسته است: یکی نشانه‏‌های غیرحتمی و دیگر نشانه‌‏های حتمی، [[خروج سفیانی]] از نشانه‌‏های حتمی است که راهی جز آن نیست<ref> غیبت نعمانی، با ترجمه غفّاری، باب ۱۸، ص ۴۲۹</ref> منظور از [[علایم حتمی]] آن است که به هیچ قید و شرطی مشروط نیست و قبل از [[ظهور]] باید واقع شود. و مقصود از علایم غیرحتمی آن است که حوادثی به‏‌طور مطلق و حتم از نشانه‌‏های [[ظهور]] نیست، بلکه مشروط به شرطی است که اگر آن شرط تحقّق یابد مشروط نیز متحقّق می‌‏شود، و اگر شرط مفقود شود مشروط نیز تحقّق نمی‌‏یابد. و لذا مسلّم است علایمی که در مورد حتمی بودن آنها نصّی نداشته باشیم، احتمال رخ دادن آنها نیز وجود دارد»<ref>[[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۱۷۰ تا ۱۷۸.</ref>.

| عنوان پاسخ‌دهنده = ۹. [[حجت الاسلام و المسلمین]] صادقی؛

| تصویر =  Pic2496.jpg

::::::«در کتاب‌هایی که از [[نشانه‌های ظهور]] بحث می‌شود، اقسام گوناگونی برای [[علائم]] ذکر می‌شود که غیر از یک مورد، در [[روایات]] به آن تصریح نشده است؛ مثلا یکی از تقسیم‌های رایج همان متصل یا نزدیک و منفصل یا دور است. تقسیم دیگر به [[نشانه‌های حتمی|حتمی]] و [[نشانه‌های غیر حتمی|غیرحتمی]] بودن نشانه‌هاست که این در [[روایات]] آمده است. تقسیم دیگر به طبیعی و [[غیر طبیعی]] یا عادی و [[خارق العاده]] است. تقسیم‌های دیگری که در کتاب‌ها به چشم می‌خورد، عبارت‌اند از: کلی و جزئی یا [[عام و خاص]]، مجمل و کنایی، [[مقید]] یا مشروط، قطعی یا مشکوک، واقع شده یا غیر آن و تقسیم به لحاظ زمان و نوع رویداد<ref>درباره این تقسیم‌‌بندی‌‌ها بنگرید به کتاب‌‌هایی که درباره نشانه‌‌های ظهور نوشته شده یا فصلی از آنها که مربوط به علائم است، مانند: [[سید محمد صدر]]، تاریخ الغیبة الکبری، ص ۵۲۷ به بعد، مقاله بررسی نشانه‌‌های ظهور در کتاب چشم به راه مهدی، ص ۲۶۳.</ref>. بسیاری از این تقسیم‌بندی‌ها پرورده افکار و سلیقه نویسندگان است که به مرور زمان افزوده شده است. البته برخی از آنها مانند طبیعی و [[غیر طبیعی]] قابل توجه و بعضی از اقسام قابل نقد است؛ مانند نشانه‌های نزدیک و دور که بعضی، حوادثی از زمان [[ائمه]] {{عم}} را به عنوان [[علائم ظهور]] معرفی کرده می‌گویند اینها از نشانه‌های دور است<ref>علت این‌‌گونه تقسیم‌‌بندی آن است که در روایات زیادی از سقوط بنی امیه یا بنی عباس یا اختلاف آنان یا حوادث دیگری سخن به میان آمده و این رویدادها جزء علائم ظهور معرفی می‌‌شوند؛ به خصوص که در منابع قدیمی ذیل عنوان علامات ظهور ذکر شده‌‌اند.</ref>. چون علامت نمی‌تواند با فاصله دور واقع شود و خواهیم گفت که این‌گونه [[نشانه‌ها]] در [[اخبار]] [[اهل بیت]] {{عم}} به عنوان علامت [[ظهور]] معرفی نشده است، بلکه در صورت درستی [[روایت]]، بر [[پیش‌گویی]] حمل می‌شود. تنها تقسیمی که در [[روایات]] به آن تصریح شده [[نشانه‌های حتمی|حتمی]] بودن و [[نشانه‌های غیر حتمی|غیر حتمی]] بودن نشانه‌هاست که از آن دو به [[محتوم]] و [[موقوف]] تعبیر می‌شود. در روایتی از [[امام صادق]] {{ع}} چهار نشانه ذکر شده و فرموده اینها [[محتوم]] است<ref>نعمانی، الغیبة، ص ۲۷۲، باب ۱۴، ح ۲۶.</ref>. در دو [[روایت]] دیگر، آن [[امام صادق|حضرت]] چندین نشانه ذکر کرده و در هرکدام کلمه "[[محتوم]]" را تکرار فرموده است<ref>نعمانی، الغیبة، ص ۲۶۲ و ۲۶۵، باب ۱۴، ح ۱۱ و ۱۵.</ref>. البته به [[نشانه‌های غیر حتمی]] تصریح نشده است ولی می‌توان غیر از این موارد را جزء [[نشانه‌های غیر حتمی|غیر حتمی]]‌ها دانست. [[امام باقر]] {{ع}} درباره [[تفسیر]] [[آیه]]: {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن طِينٍ ثُمَّ قَضَى أَجَلاً وَأَجَلٌ مُّسَمًّى عِندَهُ ثُمَّ أَنتُمْ تَمْتَرُونَ}}<ref> اوست که شما را از گل آفرید سپس اجلی مقرر داشت و اجل معیّن نزد اوست آنگاه شما تردید می‌کنید؛ سوره انعام، آیه: ۲.</ref> می‌فرماید: مقصود از [[آیه]]، اجل [[محتوم]] و [[موقوف]] است. [[محتوم]] آن است که غیر آن نمی‌شود و [[موقوف]] آن است که به [[مشیت]] [[الهی]] بستگی دارد<ref>نعمانی، الغیبة، باب ۱۸، ح ۵؛ این حدیث در چاپ موردنظر ما کامل چاپ نشده است. بنابراین بنگرید به چاپ‌‌های دیگر یا بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۲۴۹ و معجم احادیث المهدی، ج ۵، ص ۹۶.</ref>.

::::::گروهی از نویسندگان معتقدند که بعضی از نشانه‌های ذکر شده برای [[ظهور]] معنای ظاهری خود را ندارند بلکه [[مظهر]] یک پدیده و سمبل آن هستند. [[سید محمد صدر]] در کتاب دوم و سوم از موسوعه [[غیبت]] این بحث را مطرح کرده و درباره احتمال رمزی بودن [[دجال]]، [[سفیانی]] و [[یأجوج و مأجوج]] سخن گفته است. وی [[دجال]] را سمبل حرکت‌های ضد [[اسلامی]] و [[انحرافات]] عمومی از جمله مظاهر [[فریبنده]] [[تمدن]] غربی، [[سفیانی]] را سمبل [[انحراف]] در میان [[مسلمانان]] و [[یأجوج و مأجوج]] را گونه‌هایی از همان [[دجال]] یا [[تمدن]] مادی می‌داند<ref>ر.ک: سید محمد صدر، تاریخ الغیبة الکبری، ص ۶۴۰ تا ۶۴۷؛ همو، تاریخ ما بعد الظهور، ص ۱۴۹ و ۱۷۳ و ر.ک: اسماعیلی، مقاله "بررسی نشانه‌‌های ظهور".</ref>. از آن‌جا که در [[روایات]] متعدد، [[نشانه‌های ظهور]] غالبا با تعبیر واحدی آمده است سمبلیک دانستن آنها به راحتی ممکن نیست؛ مثلا اگر قرار بود مراد از [[سفیانی]]، طرز [[تفکر]] [[اموی]] و [[ابوسفیان]] و مقابله با [[اسلام]] باشد می‌توانست از آن تعبیرهای دیگری هم بشود یا دست‌کم در یکی دو [[روایت]] ردپایی از رمزی بودن و سمبل بودن آن باشد و حال آن‌که چنین نیست. علاوه بر این، اگر قرار باشد همه [[نشانه‌ها]] را سمبل [[انحراف]]، [[رفتار]] [[اجتماعی]] یا ... بدانیم راه برای چنین برداشتی در سایر موضوعات هم باز خواهد شد. این دیدگاه با اشکال‌های دیگری نیز روبه‌روست از جمله آن‌که: حمل [[نشانه‌ها]] به رمز بودن خلاف ظاهر [[روایات]] و ذهنیت عرفی مخاطبان آن است؛ تعبیر [[یأجوج و مأجوج]] در [[قرآن]] هم به کار رفته و معنای ظاهری آن مراد است؛ حمل بسیاری از [[نشانه‌های ظهور]] به معنای سمبلیک امکان‌پذیر نیست ضمن این‌که نیاز به قرینه دارد، یعنی از معنای اصلی خارج و مجاز خواهد شد؛ اگر چنین باشد هرکس طبق سلیقه خود [[علائم]] را [[تفسیر]] و توجیه خواهد کرد و به‌طور کلی مفهوم علامت و این [[ویژگی]] که موجب [[شناخت]] موضوع دیگر می‌شود، با سمبلیک بودن نمی‌سازد»<ref>[[مصطفی صادقی|صادقی، مصطفی]]؛ [[تحلیل تاریخی نشانه‌های ظهور (کتاب)|تحلیل تاریخی نشانه‌های ظهور]]، ص ۵۶- ۵۹.</ref>.

| عنوان پاسخ‌دهنده = ۱۰. [[حجت الاسلام و المسلمین]] علی‌پور؛

| تصویر = 9030760879.jpg

::::::«نشانه‌های یاد شده در [[روایات]]، به گونه‌های مختلف قابل دسته بندی است؛ مفاد پاره‌ای از این [[روایات]] ویژگی‌های جسمانی [[امام مهدی|امام منتظر]]{{ع}} است. پاره‌ای دیگر به اوصاف و امتیازات [[روحانی]] و نفسانی آن [[حضرت]]{{ع}} اشاره دارد. دسته سوم، به حوادث تكوینی [[زمان ظهور]] یا نزدیک آن دلالت می‌کند. گروه چهارم به اوضاع [[اجتماعی]]، [[فرهنگی]]، [[دینی]]، [[سیاسی]] و [[اقتصادی]] [[جامعه]] و [[مردم]] می‌پردازد. جمعی از [[روایات]] نشانه‌های نزدیک [[ظهور]] یا [[هنگام ظهور]] را مطرح می‌کنند و دسته ای [[علائم]] بعيد [[ظهور]] را می‌شمارند. پاره ای از [[نشانه‌ها]] قطعی و حتمی‌اند و دسته ای دیگر غیر قطعی؛ یعنی امکان عدم تحقق آنها وجود دارد، زیرا قضای حتمی [[الهی]] بر وقوع آنها تعلق نگرفته است.  

:::::*[[شیخ مفید]]، بعد از شمارش بسیاری از [[علائم]] [[قیام]] [[امام مهدی|حضرت حجت]]{{ع}} می‌گوید: این حوادث و [[نشانه‌ها]] دو دسته‌اند: محتوم و مشروط.<ref> ر.ک: مجموعه مصنفات، ج ۱۱ ( الارشاد)، ص ۳۷۰.</ref>. [[سید محمد کاظم قزوینی]] به علام [[ظهور]] را دقیق‌تر دسته بندی می‌کند و می‌گوید: [[نشانه‌های ظهور]] یا خاصند و یا عام؛ یعنی [[انحراف]] گسترده در [[جهان]] را می‌نمایانند. افزون بر این، یا دور از [[زمان ظهور]] رخ می‌دهند و یا نزدیک آن. هر یک از این [[علائم]]، خود یا قطعی‌اند و یا غیر قطعی و نامحتوم. او می‌افزاید: به طور کلی این [[علائم]]، از نظر مفهوم و [[پیام]]، یا روشن آشکارند و یا بسیار مبهم و مجمل. نشانه‌های مبهم و پیچیده را نمی‌توان به لحاظ علمی یا [[تاریخ]] ثابت کرد. در این موارد، باید از توجيه‌ها و تأویل‌های ناصواب دوری جست و [[علم]] به آنها را به [[خدا]]، [[پیامبر]]{{صل}} و [[اهل بیت]]{{عم}} واگذارد.<ref> .ک: [[امام مهدی]]{{ع}} از ولادت تا ظهور، ص ۴۸۳ - ۴۸۵ </ref>. مؤلف يوم الخلاص نیز دیدگاهی چون آية [[الله]] [[قزوینی]] دارد، اما در تقسیم [[روایات]] بسیار دقیق‌تر عمل می‌کند.<ref> کامل سليمان، يوم الخلاص، ترجمه علی اکبر مهدی پور، ص ۶۸۰ به بعد </ref>.

| عنوان پاسخ‌دهنده = ۱۱. [[حجت الاسلام و المسلمین]] اسماعیلی؛

| تصویر = 13681131.jpg

::::::«آن دسته از رخدادها، که بر اساس پیشبینی [[معصومان]] {{ع}} پیش و یا در آستانه [[ظهور]] [[حضرت مهدی]]{{ع}}، پدید خواهند آمد، نشانه‌های ظهورند. تحقق هریک از این [[نشانه‌ها]]، نویدی از نزدیک‌تر شدن [[ظهور]] [[قائم]]{{ع}} است، به گونه‌ای که با تحقق مجموعه رخدادهای [[پیشگویی]] شده و به دنبال آخرین نشانه [[ظهور]]، [[حضرت مهدی]]{{ع}} [[قیام]] خواهد کرد. پس پدیدار شدن یک و یا چند نشانه از مجموعه [[نشانه‌های ظهور]]، چیزی جز نزدیک‌تر شدن [[زمان ظهور]] را نمی‌رساند. البته بسیاری از حوادث و تحولاتی را که [[امامان]]{{عم}} وقوع آنها را در دوران [[غیبت کبری]] پیشبینی کرده‌اند، یا شماری از آنها را به عنوان نشانه [[ظهور]] معرفی کرده‌اند، به وقوع پیوسته‌اند. مثلاً، در [[روایات]]، از [[اختلاف]] در میان [[امت اسلام]]<ref>کتاب الغیبة، محمد بن ابراهیم نعمانی، ۲۵۱، مکتبة الصدوق، تهران.</ref>، [[انحراف]] [[بنی عباس]] و از هم گسستن [[حکومت]] آنان<ref>کتاب الغیبة، محمد بن ابراهیم نعمانی، ۲۵۵.</ref>، [[جنگ‌های صلیبی]]<ref>سنن ابو داود، سلیمان بن الأشعث السجستانی ج ۴، ۱۰۹ حدیث ۴۲۹۲، دار احیاء السنة النبویة، بیروت.</ref>، [[فتح قسطنطنیه]] به دست [[مسلمانان]]<ref>سنن ابو داود، سلیمان بن الأشعث السجستانی ج ۴، ۱۰۹ حدیث ۴۲۹۲، دار احیاء السنة النبویة، بیروت.</ref>، درآمدن [[پرچم‌های سیاه]] از [[ناحیه]] [[خراسان]]<ref>بحار الأنوار، ج، ۵۲.</ref>، [[خروج]] [[مغربی]] در [[مصر]] و تشکیل [[دولت]] فاطمیان<ref>تاریخ الغیبة الکبری، سید محمد صدر، ج ۲، ۴۷۲، مکتبة الأمام امیر المؤمنین {{ع}}، اصفهان.</ref>، وارد شدن [[ترک‌ها]] در منطقه جزیره، واقع در [[بین النهرین]] و [[عراق]] امروزی<ref>تاریخ الغیبة الکبری، سید محمد صدر، ج ۲، ۴۷۲، مکتبة الأمام امیر المؤمنین {{ع}}، اصفهان.</ref>، وارد شدن [[رومیان]] در منطقه [[رمله]] و [[شام]]<ref>تاریخ الغیبة الکبری، سید محمد صدر، ج ۲، ۴۷۲، مکتبة الأمام امیر المؤمنین {{ع}}، اصفهان.</ref>، رها شدن کشورهای [[عرب]] از قید [[استعمار]]<ref>تاریخ الغیبة الکبری، سید محمد صدر، ج ۲، ۴۷۲، مکتبة الأمام امیر المؤمنین {{ع}}، اصفهان.</ref>، بالا آمدن [[آب]] دجله و سرازیر شدن آن به کوچههای [[کوفه]]<ref>تاریخ الغیبة الکبری، سید محمد صدر، ج ۲، ۴۷۴.</ref>، بسته شدن پل بر روی دجله، بین [[بغداد]] و [[کرخ]]<ref>تاریخ الغیبة الکبری، سید محمد صدر، ج ۲، ۴۷۴.</ref>، [[اختلاف]] بین شرق و غرب و [[جنگ]] و [[خونریزی]] فراوان<ref>تاریخ الغیبة الکبری، سید محمد صدر، ج ۲، ۴۵۹.</ref> بین آنان و...<ref>کتاب الغیبة، ۲۴۷- ۲۸۳.</ref> خبر داده شده که ظاهرا همه، یا بسیاری از آنها تابه کنون، رخ داده‌اند. اما باید توجه داشت که:

::::#معلوم نیست که مراد از این حوادث، همان حوادثی باشد که در [[روایات]] آمده است.

| عنوان پاسخ‌دهنده = ۱۲. [[حجت]] الاسلام والمسلمین [[هاشمی]] شهیدی؛

| تصویر = 151937.jpg

::::::«[[علائم ظهور]] بر شش قسم است:

:::::#[[علائم حتمیه]] که البته خواه ناخواه باید واقع شود مانند "[[خروج دجال]]" و "[[سفیانی]]" و "[[صیحه آسمانی]]" و این هر "سه" علاماتی است که مقارن با [[ظهور]] خواهد بود.

| عنوان پاسخ‌دهنده = ۱۳. [[حجت]] الاسلام والمسلمین زهادت؛

| تصویر = Pic259.jpg

::::::«برای علایم تقسیمات متعدّدی [[بیان]] شده است که به برخی از آنها اشاره می‌شود:

::::#'''حتمی و غیرحتمی''': این تقسیم‌بندی برگرفته از [[روایات]] است؛ بدین معنی که در [[روایات]] موجود بعضی علایم، از امور محتومه دانسته شده است که مراد از آن حتمیت وقوع آنها است و بعضی از علایم دیگر غیر حتمی معرفی شده است که مراد از آن امکان واقع نشدن و تحقّق پیدا نکردن آنهاست. [[امام باقر]] {{ع}} فرمود: {{متن حدیث|"إِنَّ مِنَ الْأُمُورِ أُمُوراً مَوْقُوفَةً وَ أُمُوراً مَحْتُومَةً وَ إِنَّ السُّفْيَانِيَّ مِنَ الْمَحْتُومِ الَّذِي لَا بُدَّ مِنْهُ"}}<ref>غیبة نعمانی، ص۳۰۱، ح ۶.</ref> به درستی که بعضی از امور، امور موقوف (غیر حتمی) هستند و بعضی امور حتمی و به درستی [[سفیانی]] از امور حتمی است که چاره‌ای از آن نیست.

| عنوان پاسخ‌دهنده = ۱۴. [[حجت الاسلام و المسلمین]] علی‌زاده؛

| تصویر = 1100794.jpg

::::::«در [[جوامع]] روایی [[شیعه]] و [[سنی]]، از امور متعددی به عنوان "[[علائم ظهور]]" یاد شده است. منظم ساختن این [[نشانه‌ها]] در ضمنِ تقسیم و دسته‌بندی آن‌ها، فوایدی را در پی دارد که بر اهل دقت پوشیده نیست. [[نشانه‌های ظهور]] را از زوایای مختلفی می‌توان نگریست؛ مثلاً از لحاظ [[پیوستگی]] و گسستگی نسبت به [[ظهور]]، [[علائم]] منفصل و [[علائم]] متصل - و به تعبیر دیگر [[علائم]] پیش از [[ظهور]] و [[علائم]] مقارن با [[ظهور]] - را تشکیل می‌دهند و از نظر [[میزان]] قطعیت، به [[علائم]] محتوم و [[علائم]] مشروط انقسام می‌یابند و از جهت طبیعی و انسانی بودن و شخصی یا عمومی بودن سه دسته "حوادث [[خارق العاده]]"، "اوضاع عمومی اجتماعات بشری" و "متخاصمان؛ نیروها و چهره ها" را تشکیل می‌دهند. پیش از ذکر [[علائم]]، دو نکته را خاطر نشان می‌کنیم:

:::::*'''نکته اول:''' مأخذ برخی از [[علائم]]، [[خبر واحد]] یا [[احادیث]] مجهول و [[روایات]] مقطوعه و مرفوعه می‌باشد، هرچند نگارنده در این مکتوب، همه [[علائم]] را ذکر نمی‌کند و به ذکر علائمی که اکثراً در کتب متعدد و معتبر روایی وارد شده، بسنده می‌کند ولی به هر روی تضمینی برای عدم راهیابی نشانه‌های ضعیف السند وجود ندارد؛ البته [[قدر]] متیقن از نشانه‌های محتوم در میان مجموعه [[علائم]]، قابل تحصیل و تشخیص است.

| عنوان پاسخ‌دهنده = ۱۵. آقای باقری‌زاده [[اشعری]]؛

| تصویر = 87666522.jpg

::::::«برای [[نشانه‌های ظهور]]، تقسیم‌های گوناگونی ذکر کرده‌اند، مانند: متصل (نزدیک) و منفصل (دور)، حتمی و غیر حتمی، طبیعی و [[غیر طبیعی]]، عادی و [[خارق العاده]]، کلی و جزئی، [[عام و خاص]]، مجمل و کنایی، [[مقید]] یا مشروط، قطعی و مشکوک.

::::::بررسی‌ها نشان می‌دهد که فقط تقسیم‌بندی [[نشانه‌های ظهور]] به حتمی (محتوم) و غیر حتمی (موقوف) در [[احادیث]] وجود دارد.

| عنوان پاسخ‌دهنده = ۱۶. [[حجت الاسلام و المسلمین]] زمانی؛

| تصویر = 13681083.jpg

::::::*«در کتاب‌های مختلف، تقسیم‌هایی برای نشانه‌های [[قیام]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} مطرح شده است که به طور خلاصه [[بیان]] می‌شود:

:::::#'''نشانه‌های حتمی‌ و غیر حتمی'''؛

| عنوان پاسخ‌دهنده = ۱۷. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن؛

| تصویر = 1368303.jpg

::::::«از میان این [[علائم]] برخی قطعی هستند که به [[علائم حتمی ظهور]] یا [[نشانه‌های قطعی ظهور]] معروفند. یعنی اولاً: پدیدار شدن آنها بدون هیچ قید و شرطی قطعی و الزامی خواهد بود و ثانیاً: [[ظهور]] [[حضرت]] حتماً پس از وقوع آن [[علائم]] خواهند بود و همه آن‌ها در نزدیکی [[ظهور]] حدود شش ماه قبل از [[ظهور]] اتفاق خواهد افتاد. برخی دیگر نیز غیرحتمی هستند. [[امام باقر]] {{ع}} دراین‌باره فرمودند: نشانه‌های [[ظهور]] دو دسته است: یک دسته نشانه‌های غیرحتمی و دسته دیگر [[نشانه‌های حتمی]] ...<ref>[[نعمانی]]، [[کتاب الغیبة (کتاب)|الغیبة]]، ترجمه آقای غفاری، باب ۱۸، ص ۴۲۹</ref>»<ref>[[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]، ص ۳۷۵، ۳۸۴.</ref>.

}}