فتنه در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

<div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[فتنه در قرآن]] - [[فتنه در نهج البلاغه]] - [[فتنه در معارف مهدویت]] - [[فتنه در فقه سیاسی]] - [[فتنه در جامعه‌شناسی اسلامی]]</div>

ماده [[فتن]] و [[فتنه]] در [[قرآن]] بیش از ۶۰ بار به کار رفته و معانی مختلفی به مناسبت سیاق مراد بوده است، چنان‌که در کتاب‌های لغت این کلمه برای معانی مختلفی بیان شده است. به عنوان نمونه در کتاب لسان العرب، برای این واژه، متناسب با سیاق استعمال این کلمه، معانی ذیل را آورده است:

# [[امتحان]] و [[آزمایش]] {{عربی|"الابتلاء وَالاِمتحان"}}؛

# [[گمراهی]] و [[گناه]] {{عربی|"الضَّلال َوالاثم"}}؛

# [[انحراف]] از [[حق]] {{عربی|"الميلة عَنِ الحَق"}}؛

# [[رسوایی]] {{عربی|"الفَضيحة"}}؛

#{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا يُحْيِيكُمْ وَاعْلَمُوا أَنَّ الله يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ وَاتَّقُوا فِتْنَةً لَا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ الله شَدِيدُ الْعِقَابِ}}<ref>«ای مؤمنان! (ندای) خداوند و پیامبر را هر گاه شما را به چیزی فرا خوانند که به شما زندگی می‌بخشد پاسخ دهید و بدانید که خداوند میان آدمی و دل او میانجی می‌شود و (بدانید که) به نزد وی گرد آورده می‌شوید و از فتنه‌ای پروا کنید که (چون درگیرد) تنها به کسانی از شما که ستم کردند نمی‌رسد (بلکه دامنگیر همه می‌شود) و بدانید که به راستی خداوند سخت کیفر است» سوره انفال، آیه ۲۴-۲۵.</ref>.

#{{متن قرآن|وَاقْتُلُوهُمْ حَيْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَأَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَيْثُ أَخْرَجُوكُمْ وَالْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ}}<ref>«و هر جا بر آنان دست یافتید، بکشیدشان و از همان‌جا که بیرونتان راندند بیرونشان برانید و (بدانید که) آشوب (شرک) از کشتار بدتر است و با آنان نبرد کنید تا آشوبی برجا نماند» سوره بقره، آیه ۱۹۱و ۱۹۳. </ref>.

#{{متن قرآن|كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ وَنَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَالْخَيْرِ فِتْنَةً وَإِلَيْنَا تُرْجَعُونَ}}<ref>«هر کسی (مزه) مرگ را می‌چشد و شما را با بد و نیک می‌آزماییم و به سوی ما بازگردانده می‌شوید» سوره انبیاء، آیه ۳۵.</ref>.

#متخلفان از [[دستورات]] [[خدا]] و [[رسول]] ایجاد کننده اخلال و [[فتنه]] فراگیر در [[جامعه]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا يُحْيِيكُمْ وَاتَّقُوا فِتْنَةً لَا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً}}؛

# [[تخلف]] از [[دستورات]] حیات‌بخش [[خدا]] و [[رسول]] عامل بروز اخلال، [[هرج و مرج]] و فتنه‌ای فراگیر در [[جامعه اسلامی]]: {{متن قرآن|وَاتَّقُوا فِتْنَةً لَا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً}}؛

#از میان بردن [[فتنه‌ها]]: {{متن قرآن|حَتَّى لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ}} هر چند که بیشتر [[مفسران]] آن را محو [[شرک]] و [[بت‌پرستی]] معنا کرده‌اند، اما چون [[مبارزه]] با مشرکانی که [[مانع]] رسیدن سخن دیگران می‌شده است و این [[مبارزه]] برای جلوگیری از [[ظلم و ستم]] آنان نسبت به [[مسلمانان]] بوده، به [[پیامبر]] خطاب می‌رسد. [[شاهد]] مسئله [[آیه]] دیگری است که می‌گوید: {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ فَتَنُوا الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ لَمْ يَتُوبُوا فَلَهُمْ عَذَابُ جَهَنَّمَ...}}<ref>«به یقین آنان که مردان و زنان مؤمن را آزار دادند سپس توبه نکردند، عذاب دوزخ و عذاب آتش سوزان دارند» سوره بروج، آیه ۱۰.</ref>. منظور از این [[فتنه]]، [[عذاب]] و [[شکنجه]] بوده و لذا آنجا که [[کفر]] موجودیت مادی و [[معنوی]] [[انسان‌ها]] را به خطر می‌اندازد و الگوهای [[حیات]] را تباه می‌سازد، چاره‌ای جز [[مبارزه]] نیست، با هر وسیله و راهی که ممکن باشد، باید در مرتفع ساختن آن دست به کار شد و [[اجتماع]] را از لوث وجود [[کفر]] و [[کافران]] [[پاک]] کرد. لذا [[آیه]] قبلی - ۱۹۱ بقره - بیان علت [[حکم]] [[قتال]] با [[مشرکین]] است، زیرا [[کفار]] [[قریش]] همواره بر ضد [[مسلمانان]] [[قیام]] کردند و به هر صورت ممکن آنان را [[آزار]] داده‌اند {{متن قرآن|وَاقْتُلُوهُمْ حَيْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَأَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَيْثُ أَخْرَجُوكُمْ}} و [[کفر]] آنان و [[رفتار]] [[زشت]] و دور از [[انسانیت]] آنان به مراتب از [[قتل]] و [[کشتار]] خطرناک‌تر است {{متن قرآن|وَالْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ}}؛

#در این باره در [[مقام]] [[تسلی]] برای شرکت نکردن عده‌ای در [[جنگ]] و [[جهاد]] خطاب به [[پیامبر]] می‌فرماید: {{متن قرآن|لَوْ خَرَجُوا فِيكُمْ مَا زَادُوكُمْ إِلَّا خَبَالًا}} اگر همراه شما به سوی میدان [[جهاد]] خارج می‌شدند چیزی جز [[اضطراب]] و تردید به شما نمی‌افزودند و به سرعت در بین [[مردم]] به [[فتنه]] انگیزی (و ایجاد [[تفرقه]] و [[نفاق]] و [[آشوب]]) می‌پرداختند؛

# [[خداوند]] به [[پیامبر]] دستوری می‌دهد که در [[حقیقت]] منظور از آن عموم [[مسلمانان]] است و می‌گوید: و هرگز چشمان خود را به نعمت‌های مادی که به گروه‌هایی از آنها - [[کفار]] و [[مخالفان]] - داده‌ایم می‌فکن {{متن قرآن|وَلَا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِنْهُمْ}} آری! این نعمت‌های ناپایدار، شکوفه‌های [[زندگی]] دنیاست {{متن قرآن|زَهْرَةَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا}} شکوفه‌هایی که زود می‌شکفد و پژمرده می‌شود و پرپر می‌گردد و بر روی [[زمین]] می‌ریزد، و چند صباحی بیشتر پایدار نمی‌ماند. در عین حال اینها همه برای آن است که ما آنان را در آن بیازماییم {{متن قرآن|لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ}} دراین جا [[فتنه]] به معنای [[آزمایش]] به کار رفته است؛

#نخستین معنا و [[فهم]] کلی کلمه در [[فلسفه آفرینش]] است، که هر [[انسانی]] باید [[مرگ]] را بچشد {{متن قرآن|كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ}} البته ما شما را به [[بدی‌ها]] و [[نیکی‌ها]] [[امتحان]] می‌کنیم {{متن قرآن|وَنَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَالْخَيْرِ فِتْنَةً}} و سرانجام به سوی ما باز می‌گردید {{متن قرآن|وَإِلَيْنَا تُرْجَعُونَ}} [[جایگاه]] اصلی شما در این [[جهان]] نیست، بلکه جای دیگری است، شما تنها برای دادن [[امتحان]] به اینجا می‌آیید<ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۲، ص ۳۵۳.</ref>.