دجال که خروجش از نشانه‌های غیرحتمی ظهور است کیست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

در ذیل، پاسخ جامع اجمالی به اين پرسش و دیدگاه‌های متفرقه برخی از نویسندگان و دانشمندان، در این باره، به طور مفصل‌تری قابل بررسی است.

==عبارت‌های دیگری از این پرسش==

*[[دجال]] چه کسی است و چه خواهد کرد؟

== پاسخ جامع اجمالی==

===معنای [[دجال]]===

*یکی از علایم [[ظهور امام زمان]]{{ع}} که در بعضی [[روایات]] از نشانه‏‌های حتمی شمرده شده، [[خروج]] شخصی به نام [[دجال]] است<ref>ر.ک: [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۱۸۴ ـ ۱۸۶؛ [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص ۲۲۴ ـ ۲۲۷؛ [[آفتاب مهر ج۱ (کتاب)|آفتاب مهر]]، ج ۱، ص ۲۱۴ ـ ۲۱۷؛ [[پژوهشگران مؤسسه آینده روشن]] ، [[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]، ص ۱۸۵.</ref>. وی یک [[طاغوت]] پرتزویر و حیله‌‏گر است که عدّه بسیاری را به دنبال خود می‌‏‏کشد<ref>ر.ک: [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۱۸۴ ـ ۱۸۶؛ [[ محمد محمدی اشتهاردی|محمدی اشتهاردی، محمد]]، [[حضرت مهدی فروغ تابان ولایت (کتاب)|حضرت مهدی فروغ تابان ولایت]]، ص ۶۹ ـ ۷۰.</ref>.

*[[دجال]] در لغت<ref>لسان العرب، ج ۱۱، ص ۲۳۶، فرهنگ ابجدی، ج ۱، ص ۳۸۶</ref> از ریشۀ "دجل" به معنای [[دروغگو]]، [[حیله]]‌گر و کسی که [[حق]] و [[باطل]] را با هم مخلوط می‌‌کند آمده است<ref>ر.ک: [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]]، ص ۲۶۹ ـ ۲۷۰؛ [[علی رضا رمضانیان|رمضانیان، علی رضا]]، [[شرایط و علائم حتمی ظهور (کتاب)|شرایط و علائم حتمی ظهور]]، ص ۶۲ ـ ۶۳؛ [[پژوهشگران مؤسسه آینده روشن]] ، [[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]، ص ۱۸۵.</ref>. تاریخچه [[دجال]] به قبل از [[اسلام]] برمی‌‌‌گردد در کتاب [[انجیل]] [[دجال]] به معانی [[دروغگو]] و گمراه‌‌‌کننده آمده است<ref>ر.ک: [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ج ۲، ص ۴۵ ـ ۴۹؛ [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]؛ [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|مهدویت دوران ظهور]]، ص ۲۶ ـ ۳۰؛ [[آفتاب مهر ج۱ (کتاب)|آفتاب مهر]]، ج ۱، ص ۲۱۴ ـ ۲۱۷؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[پرسمان مهدویت (کتاب)|پرسمان مهدویت]]، ص ۲۲۶ ـ ۲۲۹؛ [[ محمد محمدی اشتهاردی|محمدی اشتهاردی، محمد]]، [[حضرت مهدی فروغ تابان ولایت (کتاب)|حضرت مهدی فروغ تابان ولایت]]، ص ۶۹ ـ ۷۰.</ref>. اما برخی از [[اهل سنت]] معتقدند [[دجال]] به عنوان نشانۀ [[ظهور]] نیست و تنها یک پدیده آخر الزمانی و از [[نشانه‌های برپایی قیامت]] است<ref>ر.ک. [[محمد باقری‌زاده اشعری|باقری‌زاده اشعری، محمد]]، [[از امام مهدی بیشتر بدانیم (کتاب)|از امام مهدی بیشتر بدانیم]]، ص ۸۷ ـ ۸۹؛ [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ج ۲، ص ۴۵ ـ ۴۹؛ [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]؛ [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|مهدویت دوران ظهور]]، ص ۲۶ ـ ۳۰.</ref>. البته اشکالی ندارد که رخدادهایی چون [[خروج دجال]] هم نشانۀ [[ظهور]] باشند و هم نشانۀ [[قیامت]]؛ بدین معنی که این رخداد [[پیش از ظهور]] و در دوره [[غیبت]] واقع گردد<ref>ر.ک. اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، ص ۲۸۹ ـ ۲۹۶.</ref>.

===دو احتمال درباره [[دجال]]===

*دو احتمال در مورد [[دجال]] وجود دارد:

====شخص بودن [[دجال]]====

*با توجه به معنای لغوی [[دجال]]، مقصود از آن فرد است منتها نام شخصی معینی نیست، بلکه هر کسی که با ادعاهای پوچ و بی‌اساس و با [[تمسک]] به انواع اسباب [[حیله‌گری]] و [[نیرنگ]]، در صدد [[فریب]] [[مردم]] باشد، [[دجال]] است<ref>ر.ک: [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]]، ص ۲۶۹ ـ ۲۷۰؛ [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص ۲۲۴ ـ ۲۲۷؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[پرسمان مهدویت (کتاب)|پرسمان مهدویت]]، ص ۲۲۶ ـ ۲۲۹؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، ص ۲۸۹ ـ ۲۹۶؛ [[محمد باقری‌زاده اشعری|باقری‌زاده اشعری، محمد]]، [[از امام مهدی بیشتر بدانیم (کتاب)|از امام مهدی بیشتر بدانیم]]، ص ۸۷ ـ ۸۹؛ [[آفتاب مهر ج۱ (کتاب)|آفتاب مهر]]، ج ۱، ص ۲۱۴ ـ ۲۱۷.</ref>. لذا [[پیامبر اکرم]]{{صل}} در [[حدیثی]] فرمودند<ref>صحیح ترمذی، باب ما جاء فی الدجال، ص ۴۲: {{متن حدیث|"إِنَّهُ لَمْ یَکُنْ نَبِیٌ بَعْدَ نُوحٍ إِلاَّ وَ قَدْ أَنْذَرَ قَومَهُ الدَّجَّالَ وَ إِنِّی أُنْذَرکُمُوهُ"}}</ref>: "هر [[پیامبری]] بعد از [[نوح]] [[قوم]] خود را از [[فتنه دجال]] بر حذر داشت من نیز شما را بر حذر می‌دارم".

*بر این اساس، [[دجال‌ها]]، متعدد خواهند بود. از [[پیامبر اسلام]]{{صل}} [[نقل]] شده است<ref>کنزالعمال، ج ۱۴، ص ۲۰۰: «یکون قبل خروج الدجال نیف علی سبعین رجالا» </ref>: «پیش از [[خروج دجال]]، بیش از هفتاد [[دجال]]، [[خروج]] خواهد کرد». بنابراین احتمال، در [[حقیقت]] قضیه [[دجال]]، نشانۀ این مطلب است که در آستانۀ [[انقلاب امام مهدی]] {{ع}}، افراد [[فریب‌کار]] و [[حیله‌گری]] ویژه‌ای، برای نگهداشتن [[فرهنگ]] و [[نظام جاهلی]]، همه تلاش خود را به کار می‌گیرند<ref>ر.ک: [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]]، ص ۲۶۹ ـ ۲۷۰؛ [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]؛ [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|مهدویت دوران ظهور]]، ص ۲۶ ـ ۳۰.</ref>.  

*منتها ممکن است گفته شود در [[آخر الزمان]] و نزدیک [[ظهور]] [[حضرت صاحب الامر]] {{ع}} شخصی پیدا خواهد شد که در [[دروغگویی]] و [[حقه‌بازی]] سرآمد اقرانش می‌باشد و در [[دروغگویی]] بر تمام دجال‌های گذشته [[برتری]] دارد، با ادعاهای پوچش گروهی را [[گمراه]] می‌کند. در [[دروغگویی]] کارش به جایی می‌رسد که کارهای خوب را بد و کارهای بد را خوب معرفی می‌کند. [[بهشت]] را [[جهنم]] و [[جهنم]] را [[بهشت]] جلوه می‌دهد. لکن کفرش بر هر بی‌سواد و باسوادی واضح است<ref>ر.ک: [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص ۲۲۴ ـ ۲۲۷؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[پرسمان مهدویت (کتاب)|پرسمان مهدویت]]، ص ۲۲۶ ـ ۲۲۹؛ [[علی رضا رمضانیان|رمضانیان، علی رضا]]، [[شرایط و علائم حتمی ظهور (کتاب)|شرایط و علائم حتمی ظهور]]، ص ۶۲ ـ ۶۳؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، ص ۲۸۹ ـ ۲۹۶.</ref>.  

*به عبارتی دیگر می‌‌توان گفت: بر این اساس دو نوع [[دجّال]] وجود دارد، یکی همان [[دجّال]] [[حقیقی]] و واقعی که پس از همۀ "[[دجّال]]"‌ها می‌آید و دیگری گروهی شیاد و دروغگویند که دست به فریبکاری، تحمیق و [[گمراهی]] [[مردم]] می‌زنند<ref>ر.ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[پرسمان مهدویت (کتاب)|پرسمان مهدویت]]، ص ۲۲۶ ـ ۲۲۹. </ref>.  

*کسانی که قائلند [[دجال]] عنوان یک شخص است به [[روایت]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} هم استناد می‌‌کنند<ref>بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۹۳: {{متن حدیث|:فَقَامَ إِلَیْهِ الْأَصْبَغُ بْنُ نُبَاتَةَ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَنِ الدَّجَّالُ فَقَالَ أَلَا إِنَّ الدَّجَّالَ صَائِدُ بْنُ الصَّیْدِ فَالشَّقِیُّ مَنْ صَدَّقَهُ وَ السَّعِیدُ مَنْ کَذَّبَهُ یَخْرُجُ مِنْ‏ بَلْدَةٍ یُقَالُ لَهَا أَصْبَهَانُ مِنْ قَرْیَةٍ تُعْرَفُ بِالْیَهُودِیَّةِ عَیْنُهُ الْیُمْنَی مَمْسُوحَةٌ وَ الْأُخْرَی فِی جَبْهَتِهِ تُضِی‏ءُ کَأَنَّهَا کَوْکَبُ الصُّبْحِ فِیهَا عَلَقَةٌ کَأَنَّهَا مَمْزُوجَةٌ بِالدَّمِ بَیْنَ عَیْنَیْهِ مَکْتُوبٌ کَافِرٌ یَقْرَأْهُ کُلُّ کَاتِبٍ وَ أُمِّیٍّ یَخُوضُ الْبِحَارَ وَ تَسِیرُ مَعَهُ الشَّمْسُ بَیْنَ یَدَیْهِ جَبَلٌ مِنْ دُخَانٍ وَ خَلْفَهُ جَبَلٌ أَبْیَضُ یَرَی النَّاسُ أَنَّهُ طَعَامٌ یَخْرُجُ فِی قَحْطٍ شَدِیدٍ تَحْتَهُ حِمَارٌ أَقْمَرُ"}}</ref>: «[[اصبغ بن نباته]] روزی از [[امیرالمؤمنین]] پرسید: یا [[امیرالمؤمنین]]! [[دجال]] کیست؟ [[حضرت]] فرمود: «[[دجال]] کسی است که تصدیق‌کننده او [[شقی]] است و تکذیب‌کننده او سعید. از [[اصفهان]] بیرون آید، چشم راست ندارد و چشم چپش در پیشانی است مانند [[ستاره]] سرخ، لفظ [[کافر]] در زیر آن نقش، بر خری سرخ‌رنگ سوار، طی ارض به سرعت نماید، به هر چشمه که قدمش برسد آن چشمه بر [[زمین]] فرو [[رود]] و اکثر [[تابعان]] او از [[اولاد]] [[زنا]] باشند و [[یهودیان]] و آن [[ملعون]] با آنکه طعام خورد و در بازارها گردد به آواز بلندی که همه جا رسد "أنا ربکم الأعلی" گوید. [[بقیة الله]] در حوالی [[شام]] بر عقبه‌ای که آن را "[[فیق]]" خوانند در ساعت سیم در [[روز جمعه]] او را به [[قتل]] آورد».<ref>ر.ک: [[مهدی علی‌زاده|علی‌زاده، مهدی]]، [[نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار (کتاب)|نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار (کتاب)]]، ص ۴۱ و ۴۲؛ [[عباس رحیمی|رحیمی، عباس]]، [[امید فردا (کتاب)|امید فردا]]، ص ۴۲.</ref>

====[[دجال]] نماد [[کفر]] جهانی====

*[[دجال]]، کنایه از [[کفر]] جهانی و سیطرۀ [[فرهنگ مادی]] بر همه [[جهان]] باشد. [[استکبار]]، با ظاهری [[فریبنده]] و با [[قدرت]] مادی و صنعتی عظیمی که در [[اختیار]] دارد، سعی می‌کند [[مردم]] را [[فریب]] دهد و مرعوب [[قدرت]] و ظاهر [[فریبنده]] خود کند. بر این اساس، اینکه [[پیامبران]]، امت‌های خود را از [[فتنه دجال]] [[بیم]] داده‌اند؛ به این معناست که آنان را از افتادن به دام [[مادیت]] و ورطۀ [[حاکمیت]] [[طاغوت]] و [[استکبار جهانی]] برحذر داشته‌اند<ref>ر.ک: [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]]، ص ۲۶۹ ـ ۲۷۰؛ [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]؛ [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|مهدویت دوران ظهور]]، ص ۲۶ ـ ۳۰؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، ص ۲۸۹ ـ ۲۹۶؛ پژوهشگران مرکز فرهنگی تبلیغی آینده سازان، [[پرسمان نوجوان (کتاب)|پرسمان نوجوان]]، ص ۳۰ ـ ۳۱.</ref>.

===اوصاف [[دجال]]===

*در [[روایات]] برای [[دجال]] صفات گوناگون و عجیبی ذکر شده است مانند:  

#نام و [[نسب]] او: از دیدگاه بعضی [[عامه]] [[دجال]]، همان [[صائد بن صید]] است. [[علامه مجلسی]] دربارۀ [[دجال]] می‌گوید: [[اهل سنت]] [[اختلاف]] کرده‌اند که آیا [[دجال]] همان [[صائد بن صید]] است یا غیر او؟ عده‌ای گفته‌اند: [[صائد بن صید]] [[توبه]] کرد و در [[مدینه]] از [[دنیا]] رفت. و از [[حضرت علی]]{{ع}} [[نقل]] کرده‌اند که این شخص، [[دجال]] نیست؛ ولی بنا به [[نقل]] عده‌ای دیگر، [[صائد بن صید]] همان [[دجال]] است<ref>ر.ک: طبسی، نجم الدین، تاظهور، ج ۱، ص ۳۶۰؛ [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۱۸۴ ـ ۱۸۶.</ref>. لکن [[دلیل]] معتبری نداریم که [[صائد بن صید]]، [[دجال]] [[موعود]] و از زمان [[رسول خدا]] تا حال زنده باشد<ref>ر.ک: [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص ۲۲۴ ـ ۲۲۷. </ref>.

#خصوصیات فردی او: [[امیر المؤمنین]] {{ع}} می‌‏‏فرماید<ref>بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۹۳: {{متن حدیث|"عَیْنُهُ الْیُمْنَی مَمْسُوحَةٌ وَ الْأُخْرَی فِی جَبْهَتِهِ تُضِی‏ءُ کَأَنَّهَا کَوْکَبُ الصُّبْحِ فِیهَا عَلَقَةٌ کَأَنَّهَا مَمْزُوجَةٌ بِالدَّمِ... یَخْرُجُ فِی قَحْطٍ شَدِیدٍ تَحْتَهُ حِمَارٌ أَقْمَرُ"}}</ref>: «او چشم راست ندارد و چشم دیگرش در پیشانی اوست و مانند [[ستاره]] صبح می‌‏‏درخشد، چیزی در چشم اوست که گویی آمیخته به [[خون]] است. وی در یک [[قحطی]] [[سختی]] می‌‏‏آید و بر الاغ سفیدی سوار است..».<ref>ر.ک: [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۱۸۴ ـ ۱۸۶؛ [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص ۲۲۴ـ ۲۲۷.</ref>

*در مجموع می‌‌توان گفت اصل قضیه [[دجال]] به طور اجمال صحت دارد ولی تعریفات و توصیفاتی که درباره‌اش شده است مدرک قابل اعتمادی ندارد<ref>ر.ک: [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ج ۲، ص ۴۵ ـ ۴۹. </ref>.

«در مورد [[دجال]] باید گفت: او نیز یک [[طاغوت]] حیله‌گر دیگر است. طبق [[نقل]] [[امام صادق]] {{ع}}، [[امام علی|امیر مؤمنان علی]]{{ع}} در ضمن [[خطبه]] طولانی فرمود: "[[حضرت مهدی]] {{ع}} با یارانش از [[مکه]] به [[بیت المقدس]] آمده و در آنجا بین آن حضرت با [[دجال]] و ارتش آن [[جنگ]] می‌شود. [[دجال]] و ارتشش مفتضحانه شکست می‌خورند، به طوری که از اول تا آخر آنها به [[هلاکت]] می‌رسند و [[دنیا]] آباد می‌شود و [[حضرت مهدی]] {{ع}} [[عدالت]] و [[قسط]] را در [[جهان]] برپا می‌دارد. بنا به روایتی: آن حضرت {{ع}} [[دجال]] را در کناسه [[کوفه]] به دار می‌زند"<ref>اثبات الهداة، ج ۷، ص ۱۴۲؛ ۱۷۶.</ref>. [[خروج دجال]] در [[روایات]] [[اهل سنت|اهل تسنن]] و در [[تورات]] و [[انجیل]] نیز آمده، و اوصاف و ویژگی‌های او نیز در [[روایات]] ذکر شده است‌<ref>در این‌باره به بحار الانوار، ج ۵۲ ص ۱۹۴ و ۱۹۵ مراجعه شود.</ref>. به هرحال آن حضرت {{ع}} [[دجال]]- آن [[طاغوت]] حقه‌باز و پرتزویر- را نیز که به [[جنگ]] با او برمی‌خیزد، شکست می‌دهد. طبق بعضی از [[روایات]]، آن حضرت، [[حضرت عیسی]]{{ع}} را در کشتن [[دجال]] در سرزمین [[فلسطین]] کمک می‌کند<ref>المجالس السنیه، ج ۵ ص ۷۱۰.</ref>. آری [[پیامبر خاتم|رسول خدا]]{{صل}} به [[امام علی|علی]]{{ع}} فرمود: "بدان فرزندم ([[مهدی]]{{ع}}) از کسانی که به تو و [[شیعیان]] تو [[ستم]] کردند، در [[دنیا]] [[انتقام]] می‌گیرد، و [[خداوند]] در [[آخرت]] آنها را [[عذاب]] می‌نماید. [[سلمان]] پرسید: او کیست؟ [[پیامبر]] {{صل}} فرمود: او نهمین فرزند [[امام حسین|حسین]]{{ع}} است که پس از [[غیبت]] طولانی [[ظاهر]] می‌شود و [[فرمان]] [[خدا]] را اعلام می‌کند و [[دین خدا]] را آشکار می‌سازد و از [[دشمنان]] [[خدا]] [[انتقام]] می‌گیرد و سراسر [[زمین]] را همان‌گونه که پر از [[ظلم‌]] و [[جور]] شده، پر از [[عدل‌]] و [[داد]] می‌نماید"<ref>اثبات الهداة، ج ۷، ص ۱۳۷؛ علائم بسیار دیگری نیز ذکر شده که برای رعایت اختصار از ذکر آنها صرف نظر شده به اثبات الهداة، ج ۷، ص ۳۸۳ تا ۴۳۱ مراجعه شود.</ref>»<ref>[[ محمد محمدی اشتهاردی|محمدی اشتهاردی، محمد]]، [[حضرت مهدی فروغ تابان ولایت (کتاب)|حضرت مهدی فروغ تابان ولایت]]، ص ۶۹-۷۰.</ref>.

[[حدیث علوی]]<ref>ا[[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج ۴، ص ۵۲۵؛ الخرائج، ج ۳، صص ۱۱۳۵ - ۱۱۳۷؛ نوادر الاخبار، صص ۲۹۸ و ۲۹۹.</ref>: روزی [[امیرالمؤمنین]] [[خطبه]] می‌خواند، بعد از فارغ شدن از [[خطبه]] فرمود: {{متن حدیث|"سَلُونِي أَيُّهَا النَّاسُ قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي‏"}}. [[صعصعة بن صوحان]] قد راست کرده، پرسید که یا [[امیرالمؤمنین]]! کی [[دجال]] بیرون آید؟ آن حضرت فرمود: این علمی است که از [[اسرار]] مخفیه است و شاید رخصت اظهار آن نباشد و اما آن را [[نشانه‌ها]] و علامت‌هاست که همه به هم متصل است، فوت کردن و سهل دانستن [[نماز]] و برطرف شدن [[امانت]] و رواج یافتن و [[حلال]] دانستن [[دروغ]] و افترا و [[رشوه]] خوردن و..." سپس [[اصبغ بن نباته]] برخاست و گفت: یا [[امیرالمؤمنین]]! [[دجال]] کیست؟ فرمود: "[[دجال]] کسی است که تصدیق‌کننده او شقی است و تکذیب‌کننده او سعید. از اصفهان<ref>در حدیث دیگری از رسول خدا نقل شده که [[دجال]] از سجستان (سیستان) خروج خواهد کرد، ر.ک: ا[[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج ۱، صص ۲۵۱ و ۲۵۲؛ منتخب الانوار المضیئه، ص ۴۸؛ بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۶۸ و ج ۵۲، ص ۲۷۶.</ref> بیرون آید، چشم راست ندارد و چشم چپش در پیشانی است مانند ستاره سرخ، لفظ [[کافر]] در زیر آن نقش، بر خری سرخ‌رنگ سوار، طی ارض به سرعت نماید، به هر چشمه که قدمش برسد آن چشمه بر [[زمین]] فرو رود و اکثر [[تابعان]] او از اولاد زنا باشند و [[اصحاب]] طیلسان و [[یهودیان]]. و آن [[ملعون]] با آن که طعام خورد و در بازارها گردد به آواز بلندی که همه جا رسد "أنا ربکم الأعلی" گوید. [[بقیة الله]] در حوالی [[شام]] بر عقبه‌ای که آن را "[[فیق]]" خوانند در ساعت سیم در [[روز جمعه]] او را به قتل آورد..."<ref>حدیقة الشیعه، ص ۹۹۷ - ۹۹۹.</ref>. <ref>[[مهدی علی‌زاده|علی‌زاده، مهدی]]، [[نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار (کتاب)|نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار (کتاب)]]، ص۴۱، ۴۲.</ref>.

«این نشانه، در کتاب‌های [[اهل سنت]]، از نشانه برپایی [[قیامت]] دانسته شده است‌<ref>سنن ترمذی، ج ۴، ۵۰۷، ۵۱۹؛ سنن ابی داود، ج ۴، ۱۱۵؛ صحیح مسلم، ج ۱۸، ۴۶- ۸۱.</ref> ولی، در منابع روایی [[شیعه]]، از [[نشانه‌های ظهور]]<ref>بحار الأنوار، ج ۵۲، ۱۹۳؛ کمال الدین، ۵۲۵، ۵۲۶؛ کشف الغمة، ج ۳، ۲۸۱؛ المسائل العشر، چاپ‌شده در مجموعه مصنفات شیخ مفید، ۳، ۱۲۲.</ref>. برابر آنچه پیش از این یادآور شدیم، هیچ اشکالی ندارد که رخدادهایی چون [[خروج دجال]] هم، نشانه [[ظهور]] باشند و هم نشانه [[قیامت]]. بدین معنی که این رخداد پیش از [[ظهور]] و در دوره [[غیبت ]] واقع گردد. به‌هرحال براساس آنچه از [[ظاهر]] [[اخبار]] استفاده می‌شود، [[دجال]] فردی است که در [[آخر الزمان]] و پیش از [[قیام مهدی]]{{ع}} [[خروج]] می‌کند و غیر عادی است و با انجام کارهای شگفت‌انگیز جمع زیادی از [[مردم]] را می‌فریبد و سرانجام به دست [[حضرت مسیح|عیسی مسیح]]{{ع}} در کنار دروازه "لد" در منطقه [[شام]]، به [[هلاکت]] می‌رسد.

#احتمال آن است که فردی معین و مشخص، به عنوان "[[دجال]]" در دوره [[غیبت ]]، با همان ویژگی‌هایی که برای وی بیان شده، [[خروج]] می‌کند و [[مردم]] را به [[انحراف]] می‌کشاند. [[ظاهر]] بسیاری از [[روایات]]، بیانگر این احتمال است، ولی تقریبا هیچ‌ کدام از این [[روایات]]، [[سند]] معتبری که بشود بر آن اعتماد کرد، ندارند. مستند این نشانه، در منابع [[شیعه]]، دو [[روایت]] است که [[شیخ صدوق]]، آنها را در "[[کمال الدین]]" آورده است و [[سند]] هردوی آنها ضعیف است و در محتوای آنها نیز ناهماهنگی و ضعف‌های فراوانی دیده می‌شود، چنانکه [[شیخ صدوق]]، بدان اشاره کرده است. با توجه به [[روایات]] زیاد در منابع [[عامه]]، اصل قضیه [[دجال]]، بعید نیست صحیح باشد، ولی تعریف و توضیحاتی که درباره‌اش گفته‌اند، نمی‌تواند درست باشد؛ زیرا [[خروج دجال]]، با اوصافی که بدان‌ها اشاره کردیم، به صورت طبیعی، تقریبا، غیر ممکن است و بیشتر، به افسانه شباهت دارد، تا واقعیت و به صورت [[معجزه]] نیز، با توجه به توضیحی که پیش از این، در مورد قانون [[معجزه]] آوردیم، نمی‌تواند واقع شود، زیرا [[معجزه]] بودن چنین پدیده‌هایی مستقیما، درجهت تقویت و تأیید [[باطل]] است و موجب [[انحراف]] بیشتر [[مردم]] می‌گردد، مگر این‌که بگوییم صدور [[معجزه]] از [[دجال]]، به رسوایی وی منجر می‌شود که بعید است.

[[رده:پرسش‌]]