امام حسین در قرآن: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'رحم' به 'رحم') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
{{سوگواری امام حسین}} | {{سوگواری امام حسین}} | ||
<div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">این مدخل از زیرشاخههای بحث '''[[اهل بیت پیامبر خاتم]]''' است. "'''[[امام حسین]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی میشود:</div> | <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">این مدخل از زیرشاخههای بحث '''[[اهل بیت پیامبر خاتم]]''' است. "'''[[امام حسین]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی میشود:</div> | ||
<div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[امام حسین در قرآن]] - [[امام حسین در حدیث]] - [[امام حسین در کلام اسلامی]] - [[امام حسین در تاریخ | <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[امام حسین در قرآن]] - [[امام حسین در حدیث]] - [[امام حسین در معارف دعا و زیارات]] - [[امام حسین در کلام اسلامی]] - [[امام حسین در تاریخ اسلامی]] - [[امام حسین در معارف و سیره فاطمی]] - [[امام حسین در معارف و سیره حسینی]] - [[امام حسین در معارف و سیره رضوی]] - [[امام حسین در معارف و سیره نبوی]]</div> | ||
<div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسشهای عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[امام حسین (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div> | <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسشهای عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[امام حسین (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div> | ||
'''[[امام حسین]]{{ع}}''' فرزند [[امام علی]]{{ع}} و [[حضرت زهرا]]{{س}} سوم [[شعبان]] [[سال]] چهارم متولد شد. در شأن نزول آیات مختلفی امام حسین{{ع}} قرار گرفته است. آیاتی که درباره امام حسین{{ع}} نازل شده، دو دسته هستند؛ دسته اول آیاتی هستند که درباره [[اهل بیت پیامبر]]{{صل}} و از جمله امام حسین{{ع}} نازل شد و دسته دوم آیاتی است که به طور خاص درباره آن حضرت نازل شده است. [[دست]] اول مانند [[سوره انسان]]، [[آیه مباهله]] و [[آیه تطهیر]] و دسته دوم مانند [[آیه]] ۱۵ احقاف و [[آیات]] پایانی [[سوره فجر]]. | |||
==مقدمه== | ==مقدمه== | ||
[[ابو عبدالله]]، [[حسین بن علی بن ابی طالب]]، دومین [[فرزند]] [[حضرت علی]] و [[فاطمه]] [[دختر پیامبر]]{{ع}}، [[تولد]] وی نزدیک دو سال و اندی پس از [[ازدواج]] آن دو و در [[منابع روایی شیعه]]، سوم<ref>مصباح المتهجد، ص۸۲۶، ۸۲۸؛ اقبال الاعمال، ج۳، ص۳۰۳.</ref> یا پنجم<ref>الارشاد، ج۲، ص۲۷؛ اللهوف، ص۱۲؛ مناقب، ج۳، ص۲۳۱.</ref> [[شعبان]] [[سال]] چهارم یاد شده است<ref>المعجم الکبیر، ج۳، ص۱۱۷؛ مصباح المتهجد، ص۸۵۲؛ مناقب، ج۳، ص۲۳۱.</ref>؛ ولی بیشتر منابع [[اهل تسنن]] چند [[شب]] گذشته از [[شعبان]] [[سال]] چهارم<ref>الطبقات، خامسه ۱، ص۳۶۹؛ انساب الاشراف، ج۲، ص۳۲؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۵۵۵.</ref> و برخی آن را پنجم [[شعبان]]<ref>مقاتل الطالبیین، ص۵۱؛ المعجم الکبیر، ج۳، ص۱۱۷.</ref> همان سال دانستهاند. | [[ابو عبدالله]]، [[حسین بن علی بن ابی طالب]]، دومین [[فرزند]] [[حضرت علی]] و [[فاطمه]] [[دختر پیامبر]]{{ع}}، [[تولد]] وی نزدیک دو سال و اندی پس از [[ازدواج]] آن دو و در [[منابع روایی شیعه]]، سوم<ref>مصباح المتهجد، ص۸۲۶، ۸۲۸؛ اقبال الاعمال، ج۳، ص۳۰۳.</ref> یا پنجم<ref>الارشاد، ج۲، ص۲۷؛ اللهوف، ص۱۲؛ مناقب، ج۳، ص۲۳۱.</ref> [[شعبان]] [[سال]] چهارم یاد شده است<ref>المعجم الکبیر، ج۳، ص۱۱۷؛ مصباح المتهجد، ص۸۵۲؛ مناقب، ج۳، ص۲۳۱.</ref>؛ ولی بیشتر منابع [[اهل تسنن]] چند [[شب]] گذشته از [[شعبان]] [[سال]] چهارم<ref>الطبقات، خامسه ۱، ص۳۶۹؛ انساب الاشراف، ج۲، ص۳۲؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۵۵۵.</ref> و برخی آن را پنجم [[شعبان]]<ref>مقاتل الطالبیین، ص۵۱؛ المعجم الکبیر، ج۳، ص۱۱۷.</ref> همان سال دانستهاند. | ||
[[حسین بن علی]]{{ع}} بسیار به [[پیامبر]]{{صل}} شباهت داشت<ref>سنن الترمذی، ج۵، ص۳۲۵؛ المعجم الکبیر، ج۳، ص۹۶؛ صحیح ابن حبان، ج۱۵، ص۴۳۱.</ref> و آن حضرت وی را [[حسین]] نامید و برایش [[عقیقه]] کرد و به مناسبتهای گوناگونی در [[مسجد]] [[نبوی]] و برابر [[مؤمنان]]، علاقه خود را به [[حسین]] که در آن اوان [[کودک]] بود، نشان میداد و از [[گریه]] او بسیار آزرده خاطر میشد. [[پیامبر]]{{صل}} در بیان [[احساس]] خود به [[حسین]]{{ع}} آن را به بوییدن گل خوشبو مانند کرده<ref>صحیح البخاری، ج۴، ص۲۱۷؛ سنن الترمذی، ج۵، ص۳۲۲؛ المعجم الکبیر، ج۴، ص۱۵۶.</ref> و از [[علی بن ابیطالب]]{{ع}} میخواست مراقب وی باشد<ref>الامالی، ص۱۹۸؛ معرفة الصحابه، ج۱، ص۲۶۶؛ میزان الاعتدال، ج۴، ص۷۶.</ref> و برای دفع [[حسادت]] دیگران به [[امام حسین]] و [[امام حسن]]{{عم}} از دعاهایی بهره میگرفت<ref>صحیح البخاری، ج۴، ص۱۱۹؛ سنن ابی داوود، ج۲، ص۴۲۱؛ الکافی، ج۲، ص۵۶۹.</ref>. | |||
[[رسول خدا]]{{صل}} فراوان به | [[رسول خدا]]{{صل}} فراوان به حسنین{{عم}} علاقه داشت و آن دو را [[فرزندان]] خود میخواند<ref>مسند احمد، ج۵، ص۳۸، ۴۴، ۴۷؛ صحیح البخاری، ج۴، ص۲۱۶؛ سنن النسائی، ج۵، ص۱۴۹.</ref>. نسبت دادن [[فرزندان]] دختر به خود، برخلاف عرف پدر سالارانه [[نظام]] [[شبانی]] آن زمانه [[عرب]] بود؛ لکن [[آیات الهی]] نیز بر این انتساب تأکید داشتند. | ||
در رویداد مشهور [[مباهله]]، [[مسیحیان]] [[نجران]] در رویارویی با [[آیین اسلام]]، ابتدا پذیرفتند که با [[مسلمانان]] [[مباهله]] کنند و برپایه [[آیه]] {{متن قرآن|فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ}}<ref>«بنابراین، پس از دست یافتن تو به دانش، به هر کس که با تو به چالش برخیزد؛ بگو: بیایید تا فرزندان خود و فرزندان شما و زنان خود و زنان شما و خودیهای خویش و خودیهای شما را فرا خوانیم آنگاه (به درگاه خداوند) زاری کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغگویان نهیم» سوره آل عمران، آیه ۶۱.</ref> که در آن هنگام نازل شد، [[پیامبر]]{{صل}} از [[مسیحیان]] خواست که برای [[مباهله]]، [[همسر]] و [[فرزندان]] را همراه خود بیاورند؛ سپس | در رویداد مشهور [[مباهله]]، [[مسیحیان]] [[نجران]] در رویارویی با [[آیین اسلام]]، ابتدا پذیرفتند که با [[مسلمانان]] [[مباهله]] کنند و برپایه [[آیه]] {{متن قرآن|فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ}}<ref>«بنابراین، پس از دست یافتن تو به دانش، به هر کس که با تو به چالش برخیزد؛ بگو: بیایید تا فرزندان خود و فرزندان شما و زنان خود و زنان شما و خودیهای خویش و خودیهای شما را فرا خوانیم آنگاه (به درگاه خداوند) زاری کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغگویان نهیم» سوره آل عمران، آیه ۶۱.</ref> که در آن هنگام نازل شد، [[پیامبر]]{{صل}} از [[مسیحیان]] خواست که برای [[مباهله]]، [[همسر]] و [[فرزندان]] را همراه خود بیاورند؛ سپس حضرت همراه با [[علی بن ابیطالب]]، [[فاطمه]] و [[حسنین]]{{عم}} برای [[مباهله]] حاضر شدند. [[مسیحیان]] [[نجران]]، با دیدن چهرههای [[نورانی]] همراهان [[پیامبر]]{{صل}} از [[مباهله]] خودداری و به پرداخت [[جزیه]] [[رضایت]] دادند. پس {{متن قرآن|أَبْنَاءَنَا}} اشاره به [[حسنین]]{{عم}} است. [[مفسران]]<ref>اسباب النزول، ص۶۷ - ۶۸؛ التبیان، ج۲، ص۴۸۴؛ زادالمسیر، ج۱، ص۳۳۹.</ref> و [[محدثان]]<ref>صحیح مسلم، ج۷، ص۱۲۰ - ۱۲۱؛ سنن الترمذی، ج۴، ص۲۹۳ - ۲۹۴؛ السنن الکبری، ج۷، ص۶۳.</ref> در [[تفسیر]] این [[آیه]] آن را بیانگر [[روابط]] [[پدر]] و [[فرزندی]] ایشان و [[پیامبر]]{{صل}} دانستهاند<ref>تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۰۴ - ۱۰۵؛ البحرالمحیط، ج۳، ص۱۸۹.</ref>. این امر در عرصه [[سیاسی]] میتواند نتایج درخور توجهی داشته باشد. | ||
هرچند در [[باور]] [[شیعه]]، [[جانشینی]] را [[خدا]] و [[نماینده]] او [[تعیین]] میکنند و انتخابی نیست، [[تعیین]] [[امامان]] پس از [[پیامبر]]{{صل}} با [[فرهنگ]] [[سیاسی]] [[عرب]] نیز هماهنگی داشت که بستگان نزدیک [[حاکم]] ([[برادر]]، [[فرزند]]) [[جانشین]] او میشدند. ضمن آنکه | هرچند در [[باور]] [[شیعه]]، [[جانشینی]] را [[خدا]] و [[نماینده]] او [[تعیین]] میکنند و انتخابی نیست، [[تعیین]] [[امامان]] پس از [[پیامبر]]{{صل}} با [[فرهنگ]] [[سیاسی]] [[عرب]] نیز هماهنگی داشت که بستگان نزدیک [[حاکم]] ([[برادر]]، [[فرزند]]) [[جانشین]] او میشدند. ضمن آنکه جانشینی در میان [[انبیای بنیاسرائیل]] نیز برپایه چنین [[فرهنگی]] بود<ref>ر.ک: جانشینی حضرت محمد، ص۳۱ - ۴۸.</ref>، از اینرو [[قبایل عرب]] برابر [[فرهنگ]] مشترکشان، [[اولویت]] بیشتری برای [[جانشینی]] [[حسین بن علی]]{{ع}} [[باور]] داشتند؛ به ویژه که سفارشهای [[پیامبر]]{{صل}} و ویژگیهای شخصی وی، او را در این عرصه بیرقیب میساخت. | ||
افزون بر [[آیه]] {{متن قرآن|فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ...}} | افزون بر [[آیه]] {{متن قرآن|فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ...}} که برپایه آن [[امام حسین]]{{ع}} [[فرزند پیامبر]] دانسته شده [[آیات]] {{متن قرآن|وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ كُلًّا هَدَيْنَا وَنُوحًا هَدَيْنَا مِنْ قَبْلُ وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِ دَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسَى وَهَارُونَ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ * وَزَكَرِيَّا وَيَحْيَى وَعِيسَى وَإِلْيَاسَ كُلٌّ مِنَ الصَّالِحِينَ}}<ref>«و به او اسحاق و یعقوب را بخشیدیم و همه را راهنمایی کردیم -نوح را پیشتر راهنمایی کرده بودیم- و داود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسی و هارون را که از فرزندزادگان وی بودند (نیز راهنمایی کردیم)؛ و این چنین نیکوکاران را پاداش میدهیم * و زکریا و یحیی و عیسی و الیاس را (نیز)؛ آنان همه از شایستگان بودند» سوره انعام، آیه ۸۴-۸۵.</ref> همچنین [[حضرت عیسی]] را از تبار [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} دانسته، و چون [[عیسی]]{{ع}} پدر نداشت، قطعاً رابطه وی با [[ابراهیم]]{{ع}} از طرف مادر است. این [[آیه]] نیز ناقض اصلی است که تنها [[فرزندان]] پسر را [[فرزندان]] هر شخص میشمرد، در نتیجه [[مفسران شیعه]]<ref>تفسیر قمی، ج۱، ص۲۰۹؛ التبیان، ج۴، ص۱۹۴؛ مجمع البیان، ج۴، ص۵۱۱.</ref> و [[سنی]]<ref>التفسیر الکبیر، ج۵، ص۵۲ - ۵۳؛ تفسیر قرطبی، ج۷، ص۳۱؛ البحر المحیط، ج۴، ص۵۷۵.</ref> از این [[آیه]] برای [[اثبات]] رابطه [[پدر]] و [[فرزندی]] [[پیامبر]]{{صل}} با [[امام حسین]]{{ع}} استفاده کردهاند. بهگزارشی، [[حجاج بن یوسف ثقفی]]، [[والی]] [[امویان]] بر [[عراق]] [[امام حسین]] را از [[ذریه]] [[رسول اکرم]]{{صل}} نمیدانست و [[امام باقر]]{{ع}}<ref>التفسیر الکبیر، ج۱۳، ص۵۳ - ۵۴؛ البحر المحیط، ج۴، ص۵۷۵.</ref> براساس همین [[آیات]] به وی پاسخ داد. | ||
همچنین [[حجاج]] به [[یحیی بن یعمر]]، [[فقیه]] و [[قاضی]] [[خراسان]]، [[نامه]] نوشت که من با [[قرائت قرآن]] از آغاز تا پایانش آیهای که برساند [[حسین]]{{ع}} از [[ذریه]] [[پیامبر]]{{صل}} است نیافتم، در حالی که تو بدان [[باور]] داری و [[یحیی بن یعمر]] نیز [[آیات]] یاد شده را پایه [[اعتقاد]] خود دانست<ref>انساب الاشراف، ج۱۳، ص۲۶۵ - ۲۶۶؛ البحر المحیط، ج۴، ص۵۷۵.</ref>. به [[روایت]] [[شعبی]]، [[یحیی بن یعمر]] را دست بسته نزد [[حجاج]] آوردند و | همچنین [[حجاج]] به [[یحیی بن یعمر]]، [[فقیه]] و [[قاضی]] [[خراسان]]، [[نامه]] نوشت که من با [[قرائت قرآن]] از آغاز تا پایانش آیهای که برساند [[حسین]]{{ع}} از [[ذریه]] [[پیامبر]]{{صل}} است نیافتم، در حالی که تو بدان [[باور]] داری و [[یحیی بن یعمر]] نیز [[آیات]] یاد شده را پایه [[اعتقاد]] خود دانست<ref>انساب الاشراف، ج۱۳، ص۲۶۵ - ۲۶۶؛ البحر المحیط، ج۴، ص۵۷۵.</ref>. به [[روایت]] [[شعبی]]، [[یحیی بن یعمر]] را دست بسته نزد [[حجاج]] آوردند و حجاج او را [[تهدید]] کرد چنانچه دلیلی روشن برای [[اثبات]] [[باور]] خود نیاورد، همه اعضای [[بدن]] او را خواهد برید؛ ضمناً [[حجاج]] از وی خواست که به [[آیه مباهله]] استناد نکند؛ در این هنگام، [[یحیی بن یعمر]] به [[آیات]] مذکور اشاره کرد که تعجب [[حجاج]] را برانگیخت و اظهار داشت که گویا این [[آیات]] را تاکنون نخوانده است و سپس [[دستور]] داد بندهای [[یحیی]] را باز کرده و به او [[صله]] دهند<ref>التفسیر الکبیر، ج۲، ص۴۱۲.</ref>. | ||
[[فخر رازی]] نیز در [[تفسیر]] این [[آیه]] افزوده که گفته شده [[محمد بن علی باقر]]{{ع}} نیز بر اساس این [[آیه]] ضد [[حجاج]] [[دلیل]] آورد<ref>التفسیر الکبیر، ج۱۳، ص۵۴.</ref>. | [[فخر رازی]] نیز در [[تفسیر]] این [[آیه]] افزوده که گفته شده [[محمد بن علی باقر]]{{ع}} نیز بر اساس این [[آیه]] ضد [[حجاج]] [[دلیل]] آورد<ref>التفسیر الکبیر، ج۱۳، ص۵۴.</ref>. | ||
[[عباسیان]] نیز که از قاعده [[ارث]] بردن از [[پیامبر]]{{صل}}، جد خود، [[عباس]] را [[وارث]] | [[عباسیان]] نیز که از قاعده [[ارث]] بردن از [[پیامبر]]{{صل}}، جد خود، [[عباس]] را [[وارث]] حضرت و [[شایسته]] [[خلافت]] میدانستند، با [[وارث]] بودن [[حسنین]]{{عم}} [[مخالفت]] میکردند. | ||
در گفت و گوی [[امام کاظم]]{{ع}} با [[هارون الرشید]] [[خلیفه عباسی]] نیز از این [[آیات]] برای [[اثبات]] این مدعا بهرهگیری شده بود<ref>عیون الاخبار، ج۲، ص۷۹ - ۸۲؛ الاختصاص، ص۵۶.</ref>. به گزارشی، [[ابوالجارود]] در پاسخ به [[پرسش]] [[امام باقر]]{{ع}} در مقابله با کسانی که رابطه [[پدر]] و [[فرزندی]] [[پیامبر]]{{صل}} و [[امام حسین]]{{ع}} را [[انکار]] میکنند، چگونه [[استدلال]] میکنی، گفت: در مباحث خود از این دو [[آیه]] برای [[اثبات]] این پیوند استفاده میکنم<ref>الکافی، ج۸، ص۳۱۷ - ۳۱۸.</ref>. | در گفت و گوی [[امام کاظم]]{{ع}} با [[هارون الرشید]] [[خلیفه عباسی]] نیز از این [[آیات]] برای [[اثبات]] این مدعا بهرهگیری شده بود<ref>عیون الاخبار، ج۲، ص۷۹ - ۸۲؛ الاختصاص، ص۵۶.</ref>. به گزارشی، [[ابوالجارود]] در پاسخ به [[پرسش]] [[امام باقر]]{{ع}} در مقابله با کسانی که رابطه [[پدر]] و [[فرزندی]] [[پیامبر]]{{صل}} و [[امام حسین]]{{ع}} را [[انکار]] میکنند، چگونه [[استدلال]] میکنی، گفت: در مباحث خود از این دو [[آیه]] برای [[اثبات]] این پیوند استفاده میکنم<ref>الکافی، ج۸، ص۳۱۷ - ۳۱۸.</ref>. | ||
خط ۳۶: | خط ۳۸: | ||
==[[امام حسین]]{{ع}} پس از [[پیامبر]]{{صل}}== | ==[[امام حسین]]{{ع}} پس از [[پیامبر]]{{صل}}== | ||
به استناد محاسبات تقویمی، [[حسین بن علی]]{{ع}} هنگام [[وفات پیامبر]]{{صل}} نزدیک ۷ سال داشت. آن | به استناد محاسبات تقویمی، [[حسین بن علی]]{{ع}} هنگام [[وفات پیامبر]]{{صل}} نزدیک ۷ سال داشت. آن حضرت هنگام به [[قدرت]] رسیدن [[عمر]]، ۱۰ ساله، زمان [[انتخاب عثمان]] ۲۰ ساله، تا ۳۲ سالگی در [[مدینه]] و از ۳۲ - ۳۷ سالگی یعنی از [[خلافت]] پدرش [[امیرمؤمنان]] تا [[صلح]] برادرش [[حسن بن علی]]{{ع}}، در [[کوفه]] بود. حدود ۴۷ سالگیاش [[برادر]] خود، [[امام حسن]]{{ع}} را از دست داد و خود به [[امامت]] رسید و در ۵۷ سالگی به [[شهادت]] رسید. روی هم ۲۰ سال در دوره [[معاویه]] و چند ماه در روزگار [[یزید]]، در [[مدینه]] زیست. | ||
بیشترین گزارشها از ایشان در دوره پس از [[پیامبر]]{{صل}} درباره [[فضائل]] او، مسائل [[سیاسی]] آن دوره و [[شهادت]] وی در کربلاست و از زندگانی شخصی | بیشترین گزارشها از ایشان در دوره پس از [[پیامبر]]{{صل}} درباره [[فضائل]] او، مسائل [[سیاسی]] آن دوره و [[شهادت]] وی در کربلاست و از زندگانی شخصی حضرت اطلاعات کمتری در دست است؛ یکی از آنها درخواست از [[خلیفه دوم]] است که از [[منبر]] پدرش [[پیامبر]]{{صل}} پایین آید تا وی بر [[منبر]] [[پدر]] خود بنشیند<ref>تاریخ المدینه، ج۳، ص۷۹۸ - ۷۹۹؛ تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۵۱ - ۱۵۲؛ سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۲۸۵.</ref> که بسا در [[نوجوانی]] حضرت و آغاز دوره [[خلافت عمر]] انجام گرفته است؛ همچنین در [[ثبت]] [[میزان]] دریافتی [[حسین بن علی]]{{ع}} در [[دیوان]] عطا که در سالهای پایانی [[خلافت]] عمربن خطاب تأسیس گردید، سهم آن حضرت به جهت نسبتشان با [[رسول خدا]]{{صل}} ۵ هزار درهم [[تعیین]] شد<ref>الطبقات، ج۳، ص۲۹۷؛ فتوح البلدان، ص۴۳۶.</ref>. در [[نبرد جمل]]، [[فرماندهی]] بخش چپ [[سپاه امام علی]]{{ع}} را ضد [[طلحه]] و [[زبیر]] به عهده داشت<ref>تاریخ خلیفه، ص۱۱۱؛ تاریخ الاسلام، ج۳، ص۴۸۵.</ref>.<ref>[[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[حسین بن علی (مقاله)|مقاله «حسین بن علی»]]،[[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref> | ||
==[[امام حسین]]{{ع}} در دوره [[معاویه]]== | ==[[امام حسین]]{{ع}} در دوره [[معاویه]]== | ||
خط ۵۸: | خط ۶۰: | ||
==[[امام حسین]] در دوران [[یزید]]== | ==[[امام حسین]] در دوران [[یزید]]== | ||
[[معاویه]] در نیمه [[رجب]] سال ۶۰ از [[دنیا]] رفت<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۲۴.</ref>. در پی رسیدن [[نامه]] [[یزید]] و [[دیدار]] شبانه [[امام]] با [[والی مدینه]]، [[عمرو بن سعید]] [[اموی]]، [[امام]] دو [[شب]] مانده به پایان [[رجب]] (۲۷ یا ۲۸ [[رجب]]) همان سال از راه اصلی عازم [[مکه]] شد و این مسیر ۵۰۰ کیلومتری را با شتاب و در ۵ روز پیمود، تا در [[حرم مکه]] بیشتر [[مصونیت]] یابد<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۲۴، ۳۸۱.</ref>. [[امام حسین]]{{ع}} در ماههای [[شعبان]]، [[رمضان]]، [[شوال]]، [[ذی قعده]] برنامههای خود را پی گرفت. نزدیک ۴۰ روز طول کشید تا نخستین [[دعوت]] نامههای اهالی [[کوفه]]، در [[مکه]] به [[امام]] برسد<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۵۲.</ref> و [[دعوت]] نامههای دیگر [[کوفیان]] اندکی پس از آن به [[امام]] رسید<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۵۲.</ref>؛ گویا نامههای دریافتی از [[کوفه]] به گونهای نبودند که [[امام]] [[عزم]] [[کوفه]] کند. به هر روی، خلأ [[رهبران]] و شخصیتهای با [[نفوذ]] برای [[بسیج]] کردن [[قبایل]] [[کوفه]] پس از [[قتل]] [[عمرو بن حمق]] و [[حجر بن عدی]] مشهود بود و [[امام]]{{ع}} برای دریافت جزئیات بیشتر و مطمئن تر، پسر عموی خود [[مسلم بن عقیل]] را در [[نیمه رمضان]]، حدود ۵۰ روز پس از حرکت از [[مدینه]]، به [[کوفه]] فرستاد<ref>مروج الذهب، ج۳، ص۵۴.</ref>. [[مسلم بن عقیل]] بر اثر رخدادهایی در مسیر [[کوفه]]، مدتی از حرکت بازایستاد و پس از مکاتبه با [[امام]]، دوباره عازم [[کوفه]] شد<ref>الاخبار الطوال، ص۲۳۰؛ الفتوح، ص۳۲ - ۳۳.</ref>. به گزارشی، ۵ [[شوال]] به [[کوفه]] رسید؛ نزدیک ۲۰ روز پس از اعزامش از [[مکه]] و ۷۰ روز پس از حرکت [[امام]] از [[مدینه]]<ref>الاخبار الطوال، ص۲۳۰؛ الفتوح، ص۳۲ - ۳۳.</ref>. روشن نیست که [[مسلم بن عقیل]] پس از چند روز اقامت در [[کوفه]]، از [[حمایت]] [[قبایل]] [[کوفه]] [[اطمینان]] یافت و آن را در نامهای برای [[امام]]{{ع}} فرستاد<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۷۵.</ref>. به گزارشی، ۲۷ [[شب]] پس از [[نوشتن]] و فرستادن [[نامه]] به [[امام]]{{ع}} مسلم در [[کوفه]] به [[شهادت]] رسید<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۹۵.</ref>. همزمان با حرکت [[امام]] از [[مکه]]، در ۸ [[ذیحجه]]<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۸۱، ۳۹۵ – ۳۹۷.</ref> یا ۹ [[ذیحجه]]<ref>الارشاد، ج۲، ص۶۶.</ref> - روز [[عرفه]] -[[سال]] ۶۰ قمری. بر این اساس، مسلم باید تقریبا در ۱۱ [[ذیقعده]] یعنی ۳۵ روز پس از آمدن به [[کوفه]] و ۱۰۵ روز پس از حرکت [[امام]] از [[مدینه]]، به وی [[نامه]] نوشته باشد که همه [[کوفیان]] با اویند و [[دل]] در گرو [[بنیامیه]] ندارند<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۷۵، ۳۹۵.</ref>. در [[ذیحجه]] همان سال حوادثی در [[مکه]] روی دادند که [[امام]]{{ع}} ادامه ماندن در آنجا را مناسب ندانست. [[یزید]] برای کنترل اوضاع [[حجاز]]، [[حکم]] [[ولایت]] [[مدینه]]، [[مکه]] و [[امارت]] [[حج]] را در [[رمضان]] همان سال برای [[عمرو بن سعید]] [[اموی]] صادر کرد <ref>تاریخ خلیفه، ص۱۴۲؛ انساب الاشراف، ج۵، ص۳۲۶ - ۳۲۷؛ تاریخ طبری، ج۵، ص۳۴۳.</ref>. [[پدر]] عمرو در دوره [[معاویه]] مدتها [[والی مدینه]]<ref>البدایة والنهایه، ج۸، ص۴۵، ۶۱، ۶۷.</ref> و جدش عاص از [[دشمنان پیامبر]]{{صل}} بود که در [[نبرد]] [[بدر]] به دست [[امام علی]]{{ع}} کشته شد<ref>انساب الاشراف، ج۱، ص۳۵۵؛ السیرة النبویه، ج۱، ص۷۰۸.</ref>. به محض آمدن [[عمرو بن سعید]] به [[مکه]]، [[امام]] آنجا را ترک گفت، زیرا با حضور وی، [[حرم]] مکی برای او [[امن]] نبود؛ ولی [[عمرو بن سعید]] کوشید [[امام]] را به [[مکه]] بازگرداند. با وجود درگیری دو طرف و آسیب دیدن برخی، همراهان [[امام حسین]]{{ع}} کوتاه نیامده و [[ایستادگی]] [[سختی]] از خود نشان دادند و [[عمرو بن سعید]] نیز نتوانست بر اثر فشار جوّ عمومی [[حاجیان]]، [[سختگیری]] بیشتری از خود نشان دهد و پس از آن [[امام]]{{ع}} به حرکت خود ادامه داد<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۸۵؛ البدایة والنهایه، ج۸، ص۱۶۶.</ref>. آن | [[معاویه]] در نیمه [[رجب]] سال ۶۰ از [[دنیا]] رفت<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۲۴.</ref>. در پی رسیدن [[نامه]] [[یزید]] و [[دیدار]] شبانه [[امام]] با [[والی مدینه]]، [[عمرو بن سعید]] [[اموی]]، [[امام]] دو [[شب]] مانده به پایان [[رجب]] (۲۷ یا ۲۸ [[رجب]]) همان سال از راه اصلی عازم [[مکه]] شد و این مسیر ۵۰۰ کیلومتری را با شتاب و در ۵ روز پیمود، تا در [[حرم مکه]] بیشتر [[مصونیت]] یابد<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۲۴، ۳۸۱.</ref>. [[امام حسین]]{{ع}} در ماههای [[شعبان]]، [[رمضان]]، [[شوال]]، [[ذی قعده]] برنامههای خود را پی گرفت. نزدیک ۴۰ روز طول کشید تا نخستین [[دعوت]] نامههای اهالی [[کوفه]]، در [[مکه]] به [[امام]] برسد<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۵۲.</ref> و [[دعوت]] نامههای دیگر [[کوفیان]] اندکی پس از آن به [[امام]] رسید<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۵۲.</ref>؛ گویا نامههای دریافتی از [[کوفه]] به گونهای نبودند که [[امام]] [[عزم]] [[کوفه]] کند. به هر روی، خلأ [[رهبران]] و شخصیتهای با [[نفوذ]] برای [[بسیج]] کردن [[قبایل]] [[کوفه]] پس از [[قتل]] [[عمرو بن حمق]] و [[حجر بن عدی]] مشهود بود و [[امام]]{{ع}} برای دریافت جزئیات بیشتر و مطمئن تر، پسر عموی خود [[مسلم بن عقیل]] را در [[نیمه رمضان]]، حدود ۵۰ روز پس از حرکت از [[مدینه]]، به [[کوفه]] فرستاد<ref>مروج الذهب، ج۳، ص۵۴.</ref>. [[مسلم بن عقیل]] بر اثر رخدادهایی در مسیر [[کوفه]]، مدتی از حرکت بازایستاد و پس از مکاتبه با [[امام]]، دوباره عازم [[کوفه]] شد<ref>الاخبار الطوال، ص۲۳۰؛ الفتوح، ص۳۲ - ۳۳.</ref>. به گزارشی، ۵ [[شوال]] به [[کوفه]] رسید؛ نزدیک ۲۰ روز پس از اعزامش از [[مکه]] و ۷۰ روز پس از حرکت [[امام]] از [[مدینه]]<ref>الاخبار الطوال، ص۲۳۰؛ الفتوح، ص۳۲ - ۳۳.</ref>. روشن نیست که [[مسلم بن عقیل]] پس از چند روز اقامت در [[کوفه]]، از [[حمایت]] [[قبایل]] [[کوفه]] [[اطمینان]] یافت و آن را در نامهای برای [[امام]]{{ع}} فرستاد<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۷۵.</ref>. به گزارشی، ۲۷ [[شب]] پس از [[نوشتن]] و فرستادن [[نامه]] به [[امام]]{{ع}} مسلم در [[کوفه]] به [[شهادت]] رسید<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۹۵.</ref>. همزمان با حرکت [[امام]] از [[مکه]]، در ۸ [[ذیحجه]]<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۸۱، ۳۹۵ – ۳۹۷.</ref> یا ۹ [[ذیحجه]]<ref>الارشاد، ج۲، ص۶۶.</ref> - روز [[عرفه]] -[[سال]] ۶۰ قمری. بر این اساس، مسلم باید تقریبا در ۱۱ [[ذیقعده]] یعنی ۳۵ روز پس از آمدن به [[کوفه]] و ۱۰۵ روز پس از حرکت [[امام]] از [[مدینه]]، به وی [[نامه]] نوشته باشد که همه [[کوفیان]] با اویند و [[دل]] در گرو [[بنیامیه]] ندارند<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۷۵، ۳۹۵.</ref>. در [[ذیحجه]] همان سال حوادثی در [[مکه]] روی دادند که [[امام]]{{ع}} ادامه ماندن در آنجا را مناسب ندانست. [[یزید]] برای کنترل اوضاع [[حجاز]]، [[حکم]] [[ولایت]] [[مدینه]]، [[مکه]] و [[امارت]] [[حج]] را در [[رمضان]] همان سال برای [[عمرو بن سعید]] [[اموی]] صادر کرد <ref>تاریخ خلیفه، ص۱۴۲؛ انساب الاشراف، ج۵، ص۳۲۶ - ۳۲۷؛ تاریخ طبری، ج۵، ص۳۴۳.</ref>. [[پدر]] عمرو در دوره [[معاویه]] مدتها [[والی مدینه]]<ref>البدایة والنهایه، ج۸، ص۴۵، ۶۱، ۶۷.</ref> و جدش عاص از [[دشمنان پیامبر]]{{صل}} بود که در [[نبرد]] [[بدر]] به دست [[امام علی]]{{ع}} کشته شد<ref>انساب الاشراف، ج۱، ص۳۵۵؛ السیرة النبویه، ج۱، ص۷۰۸.</ref>. به محض آمدن [[عمرو بن سعید]] به [[مکه]]، [[امام]] آنجا را ترک گفت، زیرا با حضور وی، [[حرم]] مکی برای او [[امن]] نبود؛ ولی [[عمرو بن سعید]] کوشید [[امام]] را به [[مکه]] بازگرداند. با وجود درگیری دو طرف و آسیب دیدن برخی، همراهان [[امام حسین]]{{ع}} کوتاه نیامده و [[ایستادگی]] [[سختی]] از خود نشان دادند و [[عمرو بن سعید]] نیز نتوانست بر اثر فشار جوّ عمومی [[حاجیان]]، [[سختگیری]] بیشتری از خود نشان دهد و پس از آن [[امام]]{{ع}} به حرکت خود ادامه داد<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۸۵؛ البدایة والنهایه، ج۸، ص۱۶۶.</ref>. آن حضرت تقریبا ۱۳۲ روز پس از حرکتشان از [[مدینه]] از [[مکه]] بیرون رفت. | ||
از [[مکه]] تا [[کوفه]] حدود ۲۷ - ۳۰ منزل راه است<ref>المسالک والممالک، ص۱۸۵؛ الاعلاق النفیسه، ص۱۷۴ - ۱۷۷؛ البلدان، ص۱۵۰.</ref>. در منزلگاه الحاجر (منزل دوازدهم یا سیزدهم) [[امام]]{{ع}} نامهای به [[اهل کوفه]] فرستادند و در آن به [[تاریخ]] حرکت خود اشاره کردند، تا برای آنها زمان احتمالی رسیدن ایشان مشخص گردد <ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۹۴ - ۳۹۵.</ref> و در توقفگاه [[ثعلبیه]] (منزل هفدهم یا نوزدهم) خبر [[شهادت]] مسلم به [[امام]] رسید<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۹۷.</ref>. پس از آنکه اوضاع برای [[امام]] روشن شد، در زباله (منزل بیست و یکم یا بیست و دوم و ۷ منزل مانده به [[کوفه]]) در سخنانی برای همراهان خود، وضعیت را به اطلاع آنان رساند و اجازه داد او را ترک گویند<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۹۸ - ۳۹۹.</ref> و بیشتر کسانی که در راه به او پیوسته بودند، جدا شدند<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۹۹.</ref>. گذر کردن [[امام]] از منزل شَراف مینمایاند که پس از پیمایش مسافتی نزدیک به ۱۴۰۰ کیلومتر، حدود سه منزل و ۵۷ میل (معادل یکصد و اندی کیلومتر) تا [[کوفه]] فاصله داشتند. | از [[مکه]] تا [[کوفه]] حدود ۲۷ - ۳۰ منزل راه است<ref>المسالک والممالک، ص۱۸۵؛ الاعلاق النفیسه، ص۱۷۴ - ۱۷۷؛ البلدان، ص۱۵۰.</ref>. در منزلگاه الحاجر (منزل دوازدهم یا سیزدهم) [[امام]]{{ع}} نامهای به [[اهل کوفه]] فرستادند و در آن به [[تاریخ]] حرکت خود اشاره کردند، تا برای آنها زمان احتمالی رسیدن ایشان مشخص گردد <ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۹۴ - ۳۹۵.</ref> و در توقفگاه [[ثعلبیه]] (منزل هفدهم یا نوزدهم) خبر [[شهادت]] مسلم به [[امام]] رسید<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۹۷.</ref>. پس از آنکه اوضاع برای [[امام]] روشن شد، در زباله (منزل بیست و یکم یا بیست و دوم و ۷ منزل مانده به [[کوفه]]) در سخنانی برای همراهان خود، وضعیت را به اطلاع آنان رساند و اجازه داد او را ترک گویند<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۹۸ - ۳۹۹.</ref> و بیشتر کسانی که در راه به او پیوسته بودند، جدا شدند<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۹۹.</ref>. گذر کردن [[امام]] از منزل شَراف مینمایاند که پس از پیمایش مسافتی نزدیک به ۱۴۰۰ کیلومتر، حدود سه منزل و ۵۷ میل (معادل یکصد و اندی کیلومتر) تا [[کوفه]] فاصله داشتند. | ||
پس از آن بود که نیروهای حر آن | پس از آن بود که نیروهای حر آن حضرت را محاصره کردند، تا نزد [[ابن زیاد]]، [[والی کوفه]] ببرند؛ ولی [[امام]] [[تسلیم]] خواسته حر نشد و توافق شد حضرت{{ع}} جز مسیر [[کوفه]] یا [[مدینه]]، به هر سمت که میخواهد برود، تا حر پاسخنامه خود به [[ابن زیاد]] را دریافت کند<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۴۰۲ - ۴۰۳.</ref>. مسیر [[کوفه]] در جهت شمال بود و [[امام]]{{ع}} مسیر خود را به سمت شمال با اندکی [[انحراف]] به سمت [[غرب]] ادامه داد و از [[غرب]] [[کوفه]] [[گذشت]] تا آنکه در هفتاد و اندی کیلومتر شمال [[کوفه]] و در پی آمدن پیک [[ابن زیاد]] از حرکت باز ایستاد<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۴۰۸.</ref>. به [[دستور]] [[ابن زیاد]]، حضرت در دوم [[محرم]]، ۲۴ روز پس از حرکت کاروان در منطقهای خشک و دور از قلعهها و برجهایی که روستاها از آن برخوردار بودند متوقف شد<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۴۰۸.</ref>. [[ابنسعد]] و ۴۰۰۰ نیروی او که عازم [[ری]] بودند، برپایه [[مأموریت]] جدیدشان، در سوم [[محرم]] به [[نینوا]] آمدند<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۴۱۰.</ref> و در روز هفتم و به [[دستور]] [[والی]] [[اموی]] [[کوفه]] و به [[انتقام]] [[خون عثمان]] که [[تشنه]] کشته شد، از دسترسی کاروان [[امام حسین]]{{ع}} به آب جلوگیری کردند<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۴۱۲.</ref>. [[ابنسعد]]، [[فرمانده]] [[سپاهیان]] [[اموی]]، در پی گفت و گوهای چند باره خود با [[امام]]{{ع}} بارها با [[ابنزیاد]] [[والی]] [[اموی]] [[کوفه]] مکاتبه کرد، تا شاید به درگیری پایان دهد<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۴۱۴.</ref>؛ ولی وی جز به [[تسلیم امام]] [[رضایت]] نداد و در برابر [[تسلیم]] ایشان هیچ تعهدی را نپذیرفت<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۴۱۵.</ref>. اگر [[امام]] خود را [[تسلیم]] میکرد، او را به [[جرم]] [[قیام]]، [[ناامنی]] و [[آشوب]] [[محاکمه]] کرده و میکشتند و بسا همین شد که [[امام]] به [[نبرد]] تن داد، زیرا در آن وضعیت [[تسلیم]]، [[زبونی]] شمرده میشد<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۴۲۵ - ۴۲۶.</ref>. در روز [[نبرد]] در ۱۰ [[محرم]]، چند تن از [[سپاهیان]] [[اموی]]، مانند [[حر بن یزید ریاحی]] و [[یزید بن زیاد مهاصر]]، به حضرت پیوستند<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۴۲۷، ۴۴۵.</ref>. [[امام]] و یارانش تا بعدازظهر روز ۱۰ [[محرّم]] به [[شهادت]] رسیدند<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۴۲۲.</ref>. [[رفتار]] [[سپاهیان]] [[اموی]] با جنازه [[شهدا]] و اسرای بازمانده بسیار خصمانه و کینهتوزانه بود<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۴۵۳ - ۴۵۵.</ref>. [[ابن سعد]]، ۱۱ [[محرم]] نیز در اردوگاه خود ماند و سپس همراه [[اسرا]] و ۷۲ سر از [[شهدای کربلا]] به [[کوفه]] بازگشت<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۴۵۲ - ۴۵۳؛ تاریخ الطوال، ص۲۵۹.</ref>. این رخداد از بزرگترین حوادث [[جهان اسلام]] به شمار میآید و روایتهای گوناگونی از آن به دست داده شده است.<ref>[[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[حسین بن علی (مقاله)|مقاله «حسین بن علی»]]،[[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref> | ||
==گفتمان جبرگرا== | ==گفتمان جبرگرا== | ||
گفتمان جبرگرا در گذشته، همواره از راههای کسب [[مشروعیت]] [[حاکمان]] بوده است و براساس آن، همه اقدامهای [[حاکم]] بر اساس [[مشیت الهی]] انجام و [[رضایت خدا]] به این تعلق گرفته که آن رویداد رخ دهد و [[آیات]] و [[روایات]] این باب را در راستای تضمین صیانت [[مقبولیت]] و [[مشروعیت]] وی [[تفسیر]] میکردند. این در حالی است که برپایه [[قرآن]]، مانند {{متن قرآن|وَمَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ}}<ref>«و جز آنچه خواست خداوند است، مخواهید» سوره انسان، آیه ۳۰.</ref> و [[روایات]]<ref>الاخبار الطوال، ص۲۲۸ - ۲۲۹؛ البدایة والنهایه، ج۸، ص۱۶۳.</ref>، تمام حوادث [[جهان]] از جمله [[افعال]] [[انسان]] متأثر از تقدیر و [[مشیت]] الهیاند؛ لکن [[اعتقاد]] به تقدیر هرگز نافی [[اختیار انسان]] و [[تدبیر]] وی در امور نخواهد بود. گفتمان جبرگرا پیشینه داشت، چنانکه [[معاویه]] نیز [[ولایتعهدی]] [[یزید]] را که بسیاری آن را [[مخالف]] [[اصول اسلامی]] میدانستند، به [[مشیت الهی]] نسبت داد که [[مردم]] در آن نقش ندارند<ref>الامامة والسیاسه، ج۱، ص۲۰۵.</ref>. نخستین گزارشها پس از [[حادثه عاشورا]] در گفتمان جبرگرا، اندکی پس از این رویداد و پس از انتقال [[اسرا]] به [[کوفه]] بود: [[والی]] آنجا رو به [[زینب دختر امام علی]]{{ع}} خدایی را [[سپاس]] گفت که مایه [[بیآبرویی]]، [[قتل]] و [[رسوایی]] [[امام حسین]]{{ع}} شده بود و خطاب به [[امام سجاد]]{{ع}} [[شهادت]] [[علی بن الحسین]] ([[علی اکبر]]) را خواست [[خدا]] دانست <ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۴۵۷ - ۴۵۸.</ref>. او در نخستین [[سخنرانی]] عمومیاش پس از [[عاشورا]] نیز با تکیه بر ایده [[مشیت]]، [[حادثه عاشورا]] را [[حمایت]] [[الهی]] از [[یزید]] و خواست [[خدا]] برای [[پیروزی]] [[حقیقت]] دانست. در [[شام]] و در مجلس [[یزید]] نیز سخن از [[مشیت]] به میان آمد و [[یزید]] [[سرنوشت]] [[امام حسین]]{{ع}} را [[خواست الهی]] برای ایشان دانست که بر اثر به چالش کشیدن [[حکومت اموی]] مقدّر شده بود<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۴۶۱.</ref>. به نظر، [[روایت]] رسمی [[نظام]] [[اموی]] که چه بسا بتوان آن را [[روایت]] [[عثمانی]] [[تاریخ]] در برابر [[روایت]] [[شیعی]] از [[تاریخ]] دانست، گفتمان جبرگرا را چنان فراگیر به تصویر کشیده، به گونهای که برداشت [[نادرست]] خود را به [[سخنان امام حسین]]{{ع}} نیز مستند میکردند. به [[روایت]] دینوری [[امام]] در پاسخ به ابن [[مطیع]] که [[سعی]] داشت [[امام]] را از رفتن به [[کوفه]] بازدارد، کار را به [[قضای الهی]] و [[سرنوشت]] محتوم خود سپرد<ref>الاخبار الطوال، ص۲۲۸ - ۲۲۹.</ref>؛ همچنین برپایه [[روایت]] دیگری، [[امام حسین]]{{ع}} در پاسخ به واکنش یکی از [[زنان]] [[انصاری]] به نام [[عمره]]، پاسخ دادند که از [[سرنوشت]] چارهای نیست<ref>تاریخ دمشق، ج۱۴، ص۲۰۹؛ البدایة والنهایه، ج۸، ص۱۶۳؛ سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۲۹۶ - ۲۹۷.</ref>. | گفتمان جبرگرا در گذشته، همواره از راههای کسب [[مشروعیت]] [[حاکمان]] بوده است و براساس آن، همه اقدامهای [[حاکم]] بر اساس [[مشیت الهی]] انجام و [[رضایت خدا]] به این تعلق گرفته که آن رویداد رخ دهد و [[آیات]] و [[روایات]] این باب را در راستای تضمین صیانت [[مقبولیت]] و [[مشروعیت]] وی [[تفسیر]] میکردند. این در حالی است که برپایه [[قرآن]]، مانند {{متن قرآن|وَمَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ}}<ref>«و جز آنچه خواست خداوند است، مخواهید» سوره انسان، آیه ۳۰.</ref> و [[روایات]]<ref>الاخبار الطوال، ص۲۲۸ - ۲۲۹؛ البدایة والنهایه، ج۸، ص۱۶۳.</ref>، تمام حوادث [[جهان]] از جمله [[افعال]] [[انسان]] متأثر از تقدیر و [[مشیت]] الهیاند؛ لکن [[اعتقاد]] به تقدیر هرگز نافی [[اختیار انسان]] و [[تدبیر]] وی در امور نخواهد بود. گفتمان جبرگرا پیشینه داشت، چنانکه [[معاویه]] نیز [[ولایتعهدی]] [[یزید]] را که بسیاری آن را [[مخالف]] [[اصول اسلامی]] میدانستند، به [[مشیت الهی]] نسبت داد که [[مردم]] در آن نقش ندارند<ref>الامامة والسیاسه، ج۱، ص۲۰۵.</ref>. نخستین گزارشها پس از [[حادثه عاشورا]] در گفتمان جبرگرا، اندکی پس از این رویداد و پس از انتقال [[اسرا]] به [[کوفه]] بود: [[والی]] آنجا رو به [[زینب دختر امام علی]]{{ع}} خدایی را [[سپاس]] گفت که مایه [[بیآبرویی]]، [[قتل]] و [[رسوایی]] [[امام حسین]]{{ع}} شده بود و خطاب به [[امام سجاد]]{{ع}} [[شهادت]] [[علی بن الحسین]] ([[علی اکبر]]) را خواست [[خدا]] دانست <ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۴۵۷ - ۴۵۸.</ref>. او در نخستین [[سخنرانی]] عمومیاش پس از [[عاشورا]] نیز با تکیه بر ایده [[مشیت]]، [[حادثه عاشورا]] را [[حمایت]] [[الهی]] از [[یزید]] و خواست [[خدا]] برای [[پیروزی]] [[حقیقت]] دانست. در [[شام]] و در مجلس [[یزید]] نیز سخن از [[مشیت]] به میان آمد و [[یزید]] [[سرنوشت]] [[امام حسین]]{{ع}} را [[خواست الهی]] برای ایشان دانست که بر اثر به چالش کشیدن [[حکومت اموی]] مقدّر شده بود<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۴۶۱.</ref>. به نظر، [[روایت]] رسمی [[نظام]] [[اموی]] که چه بسا بتوان آن را [[روایت]] [[عثمانی]] [[تاریخ]] در برابر [[روایت]] [[شیعی]] از [[تاریخ]] دانست، گفتمان جبرگرا را چنان فراگیر به تصویر کشیده، به گونهای که برداشت [[نادرست]] خود را به [[سخنان امام حسین]]{{ع}} نیز مستند میکردند. به [[روایت]] دینوری [[امام]] در پاسخ به ابن [[مطیع]] که [[سعی]] داشت [[امام]] را از رفتن به [[کوفه]] بازدارد، کار را به [[قضای الهی]] و [[سرنوشت]] محتوم خود سپرد<ref>الاخبار الطوال، ص۲۲۸ - ۲۲۹.</ref>؛ همچنین برپایه [[روایت]] دیگری، [[امام حسین]]{{ع}} در پاسخ به واکنش یکی از [[زنان]] [[انصاری]] به نام [[عمره]]، پاسخ دادند که از [[سرنوشت]] چارهای نیست<ref>تاریخ دمشق، ج۱۴، ص۲۰۹؛ البدایة والنهایه، ج۸، ص۱۶۳؛ سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۲۹۶ - ۲۹۷.</ref>. حضرت در گزارش دیگری، در پاسخ به برخی دیگر، علت حرکت خود را رؤیایی میدانست که در همین اواخر دیده بود<ref>الطبقات، خامسه ۱، ص۴۴۷؛ تاریخ طبری، ج۵، ص۳۸۸؛ البدایة والنهایه، ج۸، ص۱۶۳.</ref>.<ref>[[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[حسین بن علی (مقاله)|مقاله «حسین بن علی»]]،[[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref> | ||
==گفتمان مصلحتاندیش== | ==گفتمان مصلحتاندیش== | ||
خط ۷۱: | خط ۷۳: | ||
در این گفتمان و در واکنش به [[اقدام]] [[امام حسین]]{{ع}} سه گونه [[روایت]] در [[اختیار]] است: | در این گفتمان و در واکنش به [[اقدام]] [[امام حسین]]{{ع}} سه گونه [[روایت]] در [[اختیار]] است: | ||
#روایاتی که [[اقدام]] [[امام]] را [[تفرقهافکنی]] شناسانده است؛ مانند [[روایت]] [[عمره انصاریه]] که وی | #روایاتی که [[اقدام]] [[امام]] را [[تفرقهافکنی]] شناسانده است؛ مانند [[روایت]] [[عمره انصاریه]] که وی حضرت را از [[تفرقهافکنی]] باز داشت و به [[فرمانبرداری]] از [[یزید]] فراخواند<ref>تاریخ دمشق، ج۱۴، ص۲۰۹؛ البدایة والنهایه، ج۸، ص۱۶۳؛ سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۲۹۶ - ۲۹۷.</ref>. این [[روایت]] در منابع متقدم نیست و برای نخستین بار در [[تاریخ]] [[دمشق]] [[ثبت]] شده است که از منابع سده ششم است؛ همچنین [[عبدالله بن مطیع عَدوی قریشی]] (از [[طایفه]] [[عمر بن خطاب]]) که در مسیر [[امام]] از [[مدینه]] به [[مکه]] با او روبه رو شد، به [[امام]] توصیه کرد که با رها کردن [[قیام]]، [[حرمت]] [[عرب]] را پاس دارد<ref>انساب الاشراف، ج۳، ص۳۶۷ - ۳۶۸؛ تاریخ طبری، ج۵، ص۳۹۵. الارشاد، ج۲، ص۷۲.</ref>. مرادش از [[عرب]]، [[قریش]] بود. [[نهی]] از [[تفرقه]] افکنی در دو [[روایت]] از بزرگان [[انصار]] چون [[جابر بن عبدالله انصاری]]<ref>الطبقات، خامسه ۱، ص۴۴۵؛ البدایة والنهایه، ج۸، ص۱۶۳.</ref> و [[ابوسعید خدری]]<ref>الطبقات الکبری، خامسه ۱، ص۴۴۵؛ تاریخ دمشق، ج۱۴، ص۲۰۵؛ البدایة والنهایه، ج۸، ص۱۶۳.</ref> نیز [[نقل]] شده است؛ ولی این سخنان را نمیتوان به آنها نسبت داد، زیرا آنان قرشی نبودند تا نگران انشعاب در درون [[قریش]] یا لرزش [[حاکمیت]] [[قریش]] باشند. افزون بر این، [[انصار]] از [[امویان]] ([[قریش]]) ستمهای فراوانی دیده بودند و نمیتوان آنان را [[هوادار]] [[حکومت اموی]] دانست، چنانکه در [[نبرد صفین]] در کنار [[امیرمؤمنان]]{{ع}} ضد [[معاویه]] [[جنگ]] کردند<ref>الاخبار الطوال، ص۱۸۲، ۱۸۴؛ انساب الاشراف، ج۲، ص۷۲.</ref> و [[انتقام]] از [[انصار]]، خواست [[معاویه]] از [[یزید]] بود<ref>انساب الاشراف، ج۵، ص۳۵۲؛ تاریخ خلیفه، ص۱۴۸؛ البدایة والنهایه، ج۸، ص۲۲۱.</ref> که به [[نبرد]] [[حره]] در سال ۶۳ و [[قتل]] و [[غارت]] اهالی آن انجامید<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۴۸۷، ۴۹۴.</ref>؛ همچنین سالها بعد [[حجاج ثقفی]] بر [[بدن]] بسیاری از آنان داغ نهاد<ref>انساب الاشراف، ج۷، ص۱۳۵؛ الکامل، ج۴، ص۳۵۹.</ref>؛ | ||
#روایاتی که در گفتمان مصلحتاندیشانه درباره [[مصلحت]] [[قریش]] در ارتباطش با دیگر [[قبایل عرب]] نیستند، بلکه در مورد رقابت [[سیاسی]] طوایف [[قریش]] با یکدیگرند؛ برای نمونه [[مصلحتاندیشی]] و [[مخالفت]] [[عبدالله بن عمر]] با [[قیام امام]]<ref>مناقب امیرالمؤمنین، ج۲، ص۲۶۱؛ صحیح ابن حبان، ج۱۵، ص۴۲۴.</ref> را باید نسبت به سهم [[طایفه]] بنی عَدی، [[طایفه]] [[عبدالله بن عمر]] در اداره [[حکومت اسلامی]] در نظر گرفت. [[طایفه]] [[بنیعدی]] یک بار در دوره [[عمر بن خطاب]] [[قدرت]] را به دست آورده بود، در حالیکه [[طایفه]] [[بنیهاشم]] دو بار (در دوره [[پیامبر]]{{صل}} و [[امام علی]]{{ع}}) به [[قدرت]] رسید و در صورت موفقیت [[امام حسین]]{{ع}} [[بنیهاشم]] برای سومین بار به [[قدرت]] میرسیدند و بسا پس از آن نیز [[قدرت]] در میان [[بنیهاشم]] میماند، از این رو [[عبدالله بن عمر]] در سخنان خود به [[امام]]{{ع}} روایتی از [[پیامبر]] [[نقل]] کرد که در آن [[پیشگویی]] شده بود [[خدا]] [[مصلحت]] نمیداند [[دنیا]] را بهره آنها کند<ref>الطبقات، خامسه ۱، ص۴۴۴.</ref>. دیدگاه ابنعمر درباره [[قدرت]] یافتن [[بنیهاشم]] در این گزارش، شبیه سخنان [[معاویه]] است که [[معتقد]] بود [[پیامبری]] به [[بنیهاشم]] رسید؛ ولی [[جانشینی]] به آنان نمیرسد<ref>اخبار الدولة العباسیه، ص۵۱.</ref>. هرچند [[عبدالله بن عمر]] از [[طایفه]] [[بنی عدی]] بود، [[سخن]] او بیانگر [[مصلحت اندیشی]] و خواسته دیگر طوایف [[قریشی]] رقیب با [[بنیهاشم]] نیز هست؛ | #روایاتی که در گفتمان مصلحتاندیشانه درباره [[مصلحت]] [[قریش]] در ارتباطش با دیگر [[قبایل عرب]] نیستند، بلکه در مورد رقابت [[سیاسی]] طوایف [[قریش]] با یکدیگرند؛ برای نمونه [[مصلحتاندیشی]] و [[مخالفت]] [[عبدالله بن عمر]] با [[قیام امام]]<ref>مناقب امیرالمؤمنین، ج۲، ص۲۶۱؛ صحیح ابن حبان، ج۱۵، ص۴۲۴.</ref> را باید نسبت به سهم [[طایفه]] بنی عَدی، [[طایفه]] [[عبدالله بن عمر]] در اداره [[حکومت اسلامی]] در نظر گرفت. [[طایفه]] [[بنیعدی]] یک بار در دوره [[عمر بن خطاب]] [[قدرت]] را به دست آورده بود، در حالیکه [[طایفه]] [[بنیهاشم]] دو بار (در دوره [[پیامبر]]{{صل}} و [[امام علی]]{{ع}}) به [[قدرت]] رسید و در صورت موفقیت [[امام حسین]]{{ع}} [[بنیهاشم]] برای سومین بار به [[قدرت]] میرسیدند و بسا پس از آن نیز [[قدرت]] در میان [[بنیهاشم]] میماند، از این رو [[عبدالله بن عمر]] در سخنان خود به [[امام]]{{ع}} روایتی از [[پیامبر]] [[نقل]] کرد که در آن [[پیشگویی]] شده بود [[خدا]] [[مصلحت]] نمیداند [[دنیا]] را بهره آنها کند<ref>الطبقات، خامسه ۱، ص۴۴۴.</ref>. دیدگاه ابنعمر درباره [[قدرت]] یافتن [[بنیهاشم]] در این گزارش، شبیه سخنان [[معاویه]] است که [[معتقد]] بود [[پیامبری]] به [[بنیهاشم]] رسید؛ ولی [[جانشینی]] به آنان نمیرسد<ref>اخبار الدولة العباسیه، ص۵۱.</ref>. هرچند [[عبدالله بن عمر]] از [[طایفه]] [[بنی عدی]] بود، [[سخن]] او بیانگر [[مصلحت اندیشی]] و خواسته دیگر طوایف [[قریشی]] رقیب با [[بنیهاشم]] نیز هست؛ | ||
#روایتهای مصلحتاندیشانه هاشمی تباران که واکنشهایی براساس [[حدس]] و [[گمان]] نسبت به فرجام این [[قیام]] بود. برپایه این رویکرد، بهتر آن بود که [[امام حسین]]{{ع}} [[قیام]] نکند و از عرصه [[حیات اجتماعی]] و [[علمی]] حذف نشود؛ همان اقدامی که خود انجام داده بودند؛ یعنی [[بیعت]] با [[حاکم]] جدید و [[حفظ]] وضع موجود. در این باره میتوان از توصیههای تنی چند از [[بنیهاشم]] چون [[ابنعباس]]<ref>انساب الاشراف، ج۳، ص۳۷۳؛ تاریخ طبری، ج۵، ص۳۸۳.</ref> و [[عبدالله بن جعفر]]<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۸۷؛ الفتوح، ج۵، ص۶۷.</ref> یاد کرد. [[محمد حنفیه]] [[برادر]] [[امام]] در این گفتمان قرار ندارد، زیرا وی ایشان را از [[قیام]] بازنداشت<ref>تجارب الامم، ج۲، ص۳۹؛ تاریخ طبری، ج۵، ص۳۴۱ - ۳۴۲.</ref>.<ref>[[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[حسین بن علی (مقاله)|مقاله «حسین بن علی»]]،[[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref> | #روایتهای مصلحتاندیشانه هاشمی تباران که واکنشهایی براساس [[حدس]] و [[گمان]] نسبت به فرجام این [[قیام]] بود. برپایه این رویکرد، بهتر آن بود که [[امام حسین]]{{ع}} [[قیام]] نکند و از عرصه [[حیات اجتماعی]] و [[علمی]] حذف نشود؛ همان اقدامی که خود انجام داده بودند؛ یعنی [[بیعت]] با [[حاکم]] جدید و [[حفظ]] وضع موجود. در این باره میتوان از توصیههای تنی چند از [[بنیهاشم]] چون [[ابنعباس]]<ref>انساب الاشراف، ج۳، ص۳۷۳؛ تاریخ طبری، ج۵، ص۳۸۳.</ref> و [[عبدالله بن جعفر]]<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۸۷؛ الفتوح، ج۵، ص۶۷.</ref> یاد کرد. [[محمد حنفیه]] [[برادر]] [[امام]] در این گفتمان قرار ندارد، زیرا وی ایشان را از [[قیام]] بازنداشت<ref>تجارب الامم، ج۲، ص۳۹؛ تاریخ طبری، ج۵، ص۳۴۱ - ۳۴۲.</ref>.<ref>[[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[حسین بن علی (مقاله)|مقاله «حسین بن علی»]]،[[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref> | ||
==گفتمان [[پیامبر]]{{صل}} و [[اهل بیت]]{{عم}}== | ==گفتمان [[پیامبر]]{{صل}} و [[اهل بیت]]{{عم}}== | ||
گفتمان سوم، رویکرد [[شیعی]] است: شواهد و نشانههای فراوانی در [[سخنان پیامبر]]{{صل}} نشان میدهند ایشان میخواسته [[جایگاه امام]] [[حسین]]{{ع}} را نزد [[خدا]] و پیامبرش مشخص کند و از وی الگویی برای [[پیروی]] و هواداری بسازد. [[امام]]{{ع}} [[فرزند]] [[رسول اکرم]]{{صل}} و از [[اهل بیت]] ایشان بود که از هرگونه [[ناپاکی]] پیراسته شده بود. [[رسول خدا]]{{صل}} [[امام حسین]]{{ع}} را از شاخصهای [[درستی]] و [[راستی]] خواند تا در روزگار سردرگمی [[مؤمنان]]، راهنمایشان باشد و بر بهشتی بودن آن | گفتمان سوم، رویکرد [[شیعی]] است: شواهد و نشانههای فراوانی در [[سخنان پیامبر]]{{صل}} نشان میدهند ایشان میخواسته [[جایگاه امام]] [[حسین]]{{ع}} را نزد [[خدا]] و پیامبرش مشخص کند و از وی الگویی برای [[پیروی]] و هواداری بسازد. [[امام]]{{ع}} [[فرزند]] [[رسول اکرم]]{{صل}} و از [[اهل بیت]] ایشان بود که از هرگونه [[ناپاکی]] پیراسته شده بود. [[رسول خدا]]{{صل}} [[امام حسین]]{{ع}} را از شاخصهای [[درستی]] و [[راستی]] خواند تا در روزگار سردرگمی [[مؤمنان]]، راهنمایشان باشد و بر بهشتی بودن آن حضرت تأکید ورزید و او و برادرش [[امام حسن]]{{ع}} را [[سرور]] [[جوانان]] [[بهشت]] دانست<ref>سنن النسائی، ج۵، ص۸۱؛ صحیح ابن حبان، ج۱۵، ص۴۱۲ - ۴۱۳؛ البدایة والنهایه، ج۲، ص۵۱.</ref>؛ همچنین [[امام حسین]]{{ع}} را یکی از ۴ تنی دانست که پیش از همه وارد [[بهشت]] میشوند و در [[قیامت]] در کنار پیامبرند<ref>المعجم الکبیر، ج۳، ص۴۱؛ تفسیر قرطبی، ج۱۶، ص۲۲.</ref>. این در حالی بود که [[حسین بن علی]]{{ع}} در دوره [[رسول اکرم]]{{صل}} چند سال بیشتر نداشت که به چنین امتیازهایی دست یافته بود. | ||
در عرصه [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] نیز [[پیامبر]]{{صل}} [[عنایت]] ویژهای به [[حسین]]{{ع}} داشت: براساس مفاهیم [[اجتماعی]] روزگار خود، [[حسین]]{{ع}} را از خود دانست و خود را از [[حسین]]{{ع}}<ref>المصنف، ج۷، ص۵۱۵؛ صحیح ابن حبان، ۱۵، ص۴۲۸؛ البدایة والنهایه، ج۸، ص۲۰۶.</ref>. این عبارت به [[حریم]] مشترکی اشاره دارد که آن دو بزرگوار در آن قرار میگیرند و به سخن دیگر، [[تجاوز]] به [[حریم]] [[امام حسین]]{{ع}}، [[تعدی]] به [[حریم]] [[رسول اکرم]]{{صل}} است. با این حال، [[پیامبر]]{{صل}} به این سخن بسنده نکرد و به صراحت فرمود هرکه با [[حسین]]{{ع}} [[پیکار]] کند، با [[پیامبر]]{{صل}} [[نبرد]] کرده و هرکه با [[حسین]]{{ع}} [[روابط]] دوستانه داشته باشد، با [[پیامبر]]{{صل}} دوستانه [[رفتار]] کرده است<ref>المعجم الکبیر، ج۳، ص۴۰؛ تاریخ دمشق، ج۱۳، ص۲۱۸؛ البدایة والنهایه، ج۸، ص۳۶.</ref>؛ همچنین [[محبت]] و [[دشمنی]] با [[حسین]]{{ع}} را با [[محبت]] و [[دشمنی]] با خود برابر شمرد<ref>سنن ابنماجه، ج۱، ص۵۱؛ المستدرک، ج۳، ص۱۶۶، ۱۷۱؛ السنن الکبری، ج۴، ص۲۹.</ref>. افزون بر [[سخنان رسول اکرم]]{{صل}} [[آیات قرآنی]] نیز برای [[احترام]] و ابراز [[محبت به اهل بیت]] از جمله [[امام حسین]]{{ع}} نازل شدند: [[آیه]] {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}<ref>«بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمیخواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.</ref> [[مؤمنان]] را به ابراز [[محبت]] به [[حسین بن علی]]{{ع}} در ازای [[سختیها]] و تلاشهای [[پیامبر]]{{صل}} در دوره رسالتش فراخوانده است<ref>تفسیر ابن ابی حاتم، ج۱۰، ص۳۲۷۶؛ التبیان، ج۹، ص۱۵۸ - ۱۵۹؛ زادالمسیر، ج۷، ص۷۹.</ref>. به نظر، [[روایات نبوی]] و [[آیات قرآنی]] برای [[تربیت]] مخاطبان خود، ضمن ارائه ارزشهای [[اسلامی]]، در پی آن هستند از وی شخصیتی [[برتر]] و [[الگو]] بسازند و از انگیزههای [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] برای رویارویی با [[حسین بن علی]]{{ع}} بکاهند. | در عرصه [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] نیز [[پیامبر]]{{صل}} [[عنایت]] ویژهای به [[حسین]]{{ع}} داشت: براساس مفاهیم [[اجتماعی]] روزگار خود، [[حسین]]{{ع}} را از خود دانست و خود را از [[حسین]]{{ع}}<ref>المصنف، ج۷، ص۵۱۵؛ صحیح ابن حبان، ۱۵، ص۴۲۸؛ البدایة والنهایه، ج۸، ص۲۰۶.</ref>. این عبارت به [[حریم]] مشترکی اشاره دارد که آن دو بزرگوار در آن قرار میگیرند و به سخن دیگر، [[تجاوز]] به [[حریم]] [[امام حسین]]{{ع}}، [[تعدی]] به [[حریم]] [[رسول اکرم]]{{صل}} است. با این حال، [[پیامبر]]{{صل}} به این سخن بسنده نکرد و به صراحت فرمود هرکه با [[حسین]]{{ع}} [[پیکار]] کند، با [[پیامبر]]{{صل}} [[نبرد]] کرده و هرکه با [[حسین]]{{ع}} [[روابط]] دوستانه داشته باشد، با [[پیامبر]]{{صل}} دوستانه [[رفتار]] کرده است<ref>المعجم الکبیر، ج۳، ص۴۰؛ تاریخ دمشق، ج۱۳، ص۲۱۸؛ البدایة والنهایه، ج۸، ص۳۶.</ref>؛ همچنین [[محبت]] و [[دشمنی]] با [[حسین]]{{ع}} را با [[محبت]] و [[دشمنی]] با خود برابر شمرد<ref>سنن ابنماجه، ج۱، ص۵۱؛ المستدرک، ج۳، ص۱۶۶، ۱۷۱؛ السنن الکبری، ج۴، ص۲۹.</ref>. افزون بر [[سخنان رسول اکرم]]{{صل}} [[آیات قرآنی]] نیز برای [[احترام]] و ابراز [[محبت به اهل بیت]] از جمله [[امام حسین]]{{ع}} نازل شدند: [[آیه]] {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}<ref>«بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمیخواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.</ref> [[مؤمنان]] را به ابراز [[محبت]] به [[حسین بن علی]]{{ع}} در ازای [[سختیها]] و تلاشهای [[پیامبر]]{{صل}} در دوره رسالتش فراخوانده است<ref>تفسیر ابن ابی حاتم، ج۱۰، ص۳۲۷۶؛ التبیان، ج۹، ص۱۵۸ - ۱۵۹؛ زادالمسیر، ج۷، ص۷۹.</ref>. به نظر، [[روایات نبوی]] و [[آیات قرآنی]] برای [[تربیت]] مخاطبان خود، ضمن ارائه ارزشهای [[اسلامی]]، در پی آن هستند از وی شخصیتی [[برتر]] و [[الگو]] بسازند و از انگیزههای [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] برای رویارویی با [[حسین بن علی]]{{ع}} بکاهند. | ||
خط ۸۲: | خط ۸۴: | ||
[[پیامبر]]{{صل}} با وجود [[علم]] به [[شهادت امام حسین]]{{ع}} نمیتوانست جبرگرا باشد، زیرا به [[تربیت]] و شکلگیری [[شخصیت]] [[انسانها]] و رفتارهای [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] برخاسته از آن فراوان اهتمام داشت و چنانچه [[خواست الهی]] را منافی با [[اراده انسان]] و امری تغییرناپذیر میدانست، نیازی به بیان چنین سخنانی نبود، زیرا [[سرنوشت]] [[حسین]]{{ع}} مشخص شده بود و گریزی از آن نداشت و [[تشویق]] و [[تنبیه]] [[رسول خدا]]{{صل}} بر [[مؤمنان]] نمیتوانست اثر داشته باشد؛ همچنین اگر [[پیامبر]]{{صل}} مصلحتاندیش بود، به [[حسین]]{{ع}} سفارش میکرد که خود را در برابر [[منافع]] [[قریش]] یا طوایف آن قرار ندهد. | [[پیامبر]]{{صل}} با وجود [[علم]] به [[شهادت امام حسین]]{{ع}} نمیتوانست جبرگرا باشد، زیرا به [[تربیت]] و شکلگیری [[شخصیت]] [[انسانها]] و رفتارهای [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] برخاسته از آن فراوان اهتمام داشت و چنانچه [[خواست الهی]] را منافی با [[اراده انسان]] و امری تغییرناپذیر میدانست، نیازی به بیان چنین سخنانی نبود، زیرا [[سرنوشت]] [[حسین]]{{ع}} مشخص شده بود و گریزی از آن نداشت و [[تشویق]] و [[تنبیه]] [[رسول خدا]]{{صل}} بر [[مؤمنان]] نمیتوانست اثر داشته باشد؛ همچنین اگر [[پیامبر]]{{صل}} مصلحتاندیش بود، به [[حسین]]{{ع}} سفارش میکرد که خود را در برابر [[منافع]] [[قریش]] یا طوایف آن قرار ندهد. | ||
سخنان [[امام علی بن ابیطالب]]{{ع}} با یکی از سپاهیانش در [[نبرد صفین]]، بیست و اندی سال پیش از [[قیام]] [[حسین]]{{ع}} نیز بیانگر [[مخالفت]] آشکار او با تقدیرگرایی منتهی به [[جبرگرایی]] است: در پاسخ به یکی از جنگجویانش که از [[صفین]] باز میگشت و رفتن به [[جبهه]] [[جنگ]]، [[نبرد]] با [[دشمن]] و بازگشت از [[جنگ]] را نتیجه [[جبر]] و [[تقدیر الهی]] دانسته بود، فرمود که اگر [[قضایی]] لازم و قَدَری محتوم همه امور را پیش میبرد و [[اختیار انسان]] نادیده گرفته میشد، [[ثواب]] و [[عقاب]]، [[نهی]] و [[پیشگیری]] [[نادرست]] بود و [[توبیخ]] عصیانگر و [[تأیید]] [[پرهیزکار]] معنایی نداشت؛ [[گناهکار]] بیش از [[نیکوکار]] [[شایسته]] [[احسان]] بود و [[نیکوکار]] شایستهتر به [[تنبیه]]. آن | سخنان [[امام علی بن ابیطالب]]{{ع}} با یکی از سپاهیانش در [[نبرد صفین]]، بیست و اندی سال پیش از [[قیام]] [[حسین]]{{ع}} نیز بیانگر [[مخالفت]] آشکار او با تقدیرگرایی منتهی به [[جبرگرایی]] است: در پاسخ به یکی از جنگجویانش که از [[صفین]] باز میگشت و رفتن به [[جبهه]] [[جنگ]]، [[نبرد]] با [[دشمن]] و بازگشت از [[جنگ]] را نتیجه [[جبر]] و [[تقدیر الهی]] دانسته بود، فرمود که اگر [[قضایی]] لازم و قَدَری محتوم همه امور را پیش میبرد و [[اختیار انسان]] نادیده گرفته میشد، [[ثواب]] و [[عقاب]]، [[نهی]] و [[پیشگیری]] [[نادرست]] بود و [[توبیخ]] عصیانگر و [[تأیید]] [[پرهیزکار]] معنایی نداشت؛ [[گناهکار]] بیش از [[نیکوکار]] [[شایسته]] [[احسان]] بود و [[نیکوکار]] شایستهتر به [[تنبیه]]. آن حضرت این نگرش را [[شیطانی]] و برخاسته از باورهای [[بتپرستان]] دانست<ref>الکافی، ج۱، ص۱۵۵.</ref>. [[امام سجاد]]{{ع}} در پاسخ به سخنان [[والی کوفه]] - که میپنداشت آن حضرت در [[کربلا]] کشته شده و در [[حمایت]] از [[نظام]] [[اموی]] کشتن وی را به [[خدا]] نسبت داد - فرمود: [[برادری]] داشتم که او نیز نامش [[علی بن الحسین]] بود؛ اما [[مردم]] ([[یزید]]، [[ابنزیاد]]، [[ابنسعد]]، [[شمر]]،...) - او را کشتند؛ سپس در ارائه تعریف خود از [[اراده الهی]] به دو [[آیه]] {{متن قرآن|وَمَا كَانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ كِتَابًا مُؤَجَّلًا...}}<ref>«و هیچ کس جز به اذن خداوند نخواهد مرد؛ که سرنوشتی است با هنگا»؛ سوره آل عمران، آیه ۱۴۵.</ref> و {{متن قرآن|اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِهَا وَالَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنَامِهَا فَيُمْسِكُ الَّتِي قَضَى عَلَيْهَا الْمَوْتَ وَيُرْسِلُ الْأُخْرَى إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى...}}<ref>«خداوند، جانها را هنگام مرگشان و آن (جان) را که نمرده است هنگام خوابیدن آن میگیرد و آن را که مرگش را رقم زده است نگاه میدارد و دیگری را تا زمانی معیّن رها میکند» سوره زمر، آیه ۴۲.</ref> استناد کردند و [[اراده الهی]] را فراتر از خواست [[امویان]] دانست. در پی این سخنان، [[والی کوفه]] خواست وی را بکشد که با دخالت [[زینب]] [[خواهر]] [[امام حسین]]{{ع}} ایشان [[جان]] سالم به در برد <ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۴۵۸.</ref>. [[امام سجاد]]{{ع}} در پاسخ به [[یزید]] نیز شبیه همین سخنان را بازگو کرد <ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۴۶۱.</ref> و [[اقدام]] او برای به [[شهادت]] رساندن [[حسین]]{{ع}} را [[مخالفت]] با [[قرآن]] و [[آیه مودّت]] دانست که برپایه آن، [[مؤمنان]] بایستی به [[اهل بیت پیامبر]]{{عم}} [[احترام]] بگذارند<ref>جامع البیان، ج۲۵، ص۱۶؛ تفسیر ابن کثیر، ج۷، ص۱۸۳؛ الدرالمنثور، ج۶، ص۷.</ref>. [[ادعیه]] و زیارتنامههای موجود نیز درون همین گفتمان تولید شدهاند و بر عامل شخصیتهای مؤثر این رویداد تأکید دارند: در [[زیارت]] [[امام حسین]]{{ع}} در [[روز عاشورا]] [[معاویه]] و فرزندش [[یزید]]، [[حاکمان جائر]] [[اموی]] یاد شدهاند و از [[عبیدالله بن زیاد]] [[والی کوفه]] و [[عمر بن سعد]] [[فرمانده]] [[نظامیان]] اعزامی از [[کوفه]] [[اعلان برائت]] و از [[خدا]] خواسته شده که از [[رحمت الهی]] محرومشان سازد<ref>کامل الزیارات، ص۳۲۸ - ۳۲۹.</ref>. | ||
عملکرد [[امام حسین]]{{ع}} نیز با گفتمان [[جبرگرایی]] ناهمخوان است: برپایه گزارشهای موجود، باوجود [[علم امام]]{{ع}} به شهادتش عامل [[قیام]] وی یک [[اندیشه]] و [[برنامهریزی]] برای عمل به [[تکلیف]] بوده است و چنانچه [[اراده]] و [[اختیار]] در حرکت ایشان مؤثر نبود، نیازی به برخی [[تدابیر]] در [[قیام]] ایشان نبود؛ برای نمونه هنگامی که خبر به [[قدرت]] رسیدن [[یزید]] به [[مدینه]] رسید و [[والی مدینه]] شبانه [[امام]]{{ع}} را فرا خواند، ایشان جماعتی از هواداران را با خود همراه کردند، تا مانع شوند که [[والی مدینه]] وی را به [[جرم]] [[بیعت نکردن]] دستگیر کرده یا به [[قتل]] برساند؛ همچنین پیمایش مسیر ۵۰۰ کیلومتری [[مدینه]] به [[مکه]] در ۵ روز، [[انتخاب]] [[شهر]] [[مکه]] و [[حرمت]] آن، نیز [[حرمت]] [[ماههای حرام]] برای صیانت از خود، نامهنگاری با [[مردم کوفه]] و [[بصره]]، فرستادن [[نماینده]] به [[کوفه]]، همگی مینمایانند که [[امام]]{{ع}} امور خود را به [[تدبیر]] انجام میدادند و تقدیر را مانع از [[تدبیر]] و عمل به [[تکلیف]] نمیدانستند. | عملکرد [[امام حسین]]{{ع}} نیز با گفتمان [[جبرگرایی]] ناهمخوان است: برپایه گزارشهای موجود، باوجود [[علم امام]]{{ع}} به شهادتش عامل [[قیام]] وی یک [[اندیشه]] و [[برنامهریزی]] برای عمل به [[تکلیف]] بوده است و چنانچه [[اراده]] و [[اختیار]] در حرکت ایشان مؤثر نبود، نیازی به برخی [[تدابیر]] در [[قیام]] ایشان نبود؛ برای نمونه هنگامی که خبر به [[قدرت]] رسیدن [[یزید]] به [[مدینه]] رسید و [[والی مدینه]] شبانه [[امام]]{{ع}} را فرا خواند، ایشان جماعتی از هواداران را با خود همراه کردند، تا مانع شوند که [[والی مدینه]] وی را به [[جرم]] [[بیعت نکردن]] دستگیر کرده یا به [[قتل]] برساند؛ همچنین پیمایش مسیر ۵۰۰ کیلومتری [[مدینه]] به [[مکه]] در ۵ روز، [[انتخاب]] [[شهر]] [[مکه]] و [[حرمت]] آن، نیز [[حرمت]] [[ماههای حرام]] برای صیانت از خود، نامهنگاری با [[مردم کوفه]] و [[بصره]]، فرستادن [[نماینده]] به [[کوفه]]، همگی مینمایانند که [[امام]]{{ع}} امور خود را به [[تدبیر]] انجام میدادند و تقدیر را مانع از [[تدبیر]] و عمل به [[تکلیف]] نمیدانستند. | ||
خط ۹۰: | خط ۹۲: | ||
[[امام]]{{ع}} در پاسخ [[فرزدق]] که گفته بود این [[مشیت الهی]] است که از [[آسمان]] فرود میآید، کوشید دید وی را به [[مشیت]] تصحیح کند و اینگونه میان [[مشیت]] و برنامه و [[تکلیف]] خود سخن گفت: چنانچه [[مشیت الهی]] مطابق خواست ما بود، سپاسگزار [[خدا]] هستیم و از او برای [[سپاس]] از نعمتهایش کمک میگیریم و اگر [[مشیت الهی]] با خواست ما هماهنگی نداشت، [[اهل]] [[تقوا]] و کسانی که با [[نیت]] درست کار میکنند (خود [[امام]])، کار خطایی نکردهاند<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۸۶.</ref>. [[امام]] در این سخن به خوبی نشان دادهاند که بر اساس [[ایمان]]، [[اندیشه]] و باورهای اصولی، شایست را از ناشایست تشخیص داده و اهمیت و [[اولویت]] [[اقدام]] بر ضد [[نادرستی]] را سنجیده و براساس [[فرصتها]] و امکانات خود، قیامی را [[مدیریت]] میکند و اینگونه نیست که [[اعتقاد]] به [[مشیت الهی]] او را از انجام [[تکلیف]] باز دارد.<ref>[[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[حسین بن علی (مقاله)|مقاله «حسین بن علی»]]،[[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref> | [[امام]]{{ع}} در پاسخ [[فرزدق]] که گفته بود این [[مشیت الهی]] است که از [[آسمان]] فرود میآید، کوشید دید وی را به [[مشیت]] تصحیح کند و اینگونه میان [[مشیت]] و برنامه و [[تکلیف]] خود سخن گفت: چنانچه [[مشیت الهی]] مطابق خواست ما بود، سپاسگزار [[خدا]] هستیم و از او برای [[سپاس]] از نعمتهایش کمک میگیریم و اگر [[مشیت الهی]] با خواست ما هماهنگی نداشت، [[اهل]] [[تقوا]] و کسانی که با [[نیت]] درست کار میکنند (خود [[امام]])، کار خطایی نکردهاند<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۸۶.</ref>. [[امام]] در این سخن به خوبی نشان دادهاند که بر اساس [[ایمان]]، [[اندیشه]] و باورهای اصولی، شایست را از ناشایست تشخیص داده و اهمیت و [[اولویت]] [[اقدام]] بر ضد [[نادرستی]] را سنجیده و براساس [[فرصتها]] و امکانات خود، قیامی را [[مدیریت]] میکند و اینگونه نیست که [[اعتقاد]] به [[مشیت الهی]] او را از انجام [[تکلیف]] باز دارد.<ref>[[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[حسین بن علی (مقاله)|مقاله «حسین بن علی»]]،[[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref> | ||
== | ==روایات تفسیری در گفتمان [[پیامبر]]{{صل}} و [[اهل بیت]]{{عم}}== | ||
گفتمان [[اهل بیت]]{{عم}} افزون بر [[روایات]] [[تاریخی]]، [[روایات تفسیری]] نیز ارائه کرده است. این [[روایات]]، ضمن [[تطبیق]] برخی [[آیات قرآنی]] بر عوامل [[انسانی]] [[حادثه عاشورا]]، در پی [[تأیید]] [[قیام امام حسین]]{{ع}} و محکوم دانستن و [[نکوهش]] [[حاکمان]]، [[والیان]] و عاملان [[نظام]] [[اموی]] برآمدهاند. | گفتمان [[اهل بیت]]{{عم}} افزون بر [[روایات]] [[تاریخی]]، [[روایات تفسیری]] نیز ارائه کرده است. این [[روایات]]، ضمن [[تطبیق]] برخی [[آیات قرآنی]] بر عوامل [[انسانی]] [[حادثه عاشورا]]، در پی [[تأیید]] [[قیام امام حسین]]{{ع}} و محکوم دانستن و [[نکوهش]] [[حاکمان]]، [[والیان]] و عاملان [[نظام]] [[اموی]] برآمدهاند. | ||
خط ۱۱۱: | خط ۱۱۳: | ||
[[خدا]] در [[آیه]] {{متن قرآن|وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ...}}<ref>«خداوند به کسانی از شما که ایمان آوردهاند و کارهای شایسته کردهاند وعده داده است که آنان را به یقین در زمین جانشین میگرداند - چنان که کسانی پیش از آنها را جانشین گردانید- و بیگمان دینی را که برای آنان پسندیده است برای آنها استوار میدارد» سوره نور، آیه ۵۵.</ref> به [[مؤمنان]] [[نیکوکار]] [[وعده]] میدهد که [[زمین]] را به آنان میسپارد و این کار را پیش از این نیز انجام داده است و به استناد [[روایات تفسیری]]، [[خدا]] به [[حسین بن علی]]{{ع}} و [[شیعیان علی]]{{ع}} [[وعده]] داده که [[دین]] مقبول ایشان را در [[زمین]] [[حاکم]] گرداند و [[زمین]] را به امامی از [[نسل]] او میسپارد. در این [[آیه]] [[خدا]] به [[مؤمنان]] و [[نیکوکاران]] [[وعده]] میدهد که [[قدرت]] را به آنان بازخواهد گرداند<ref>تفسیر قمی، ج۲، ص۱۰۸؛ مجمع البیان، ج۷، ص۲۳۹ - ۲۴۰؛ شواهد التنزیل، ج۱، ص۵۳۷.</ref>. | [[خدا]] در [[آیه]] {{متن قرآن|وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ...}}<ref>«خداوند به کسانی از شما که ایمان آوردهاند و کارهای شایسته کردهاند وعده داده است که آنان را به یقین در زمین جانشین میگرداند - چنان که کسانی پیش از آنها را جانشین گردانید- و بیگمان دینی را که برای آنان پسندیده است برای آنها استوار میدارد» سوره نور، آیه ۵۵.</ref> به [[مؤمنان]] [[نیکوکار]] [[وعده]] میدهد که [[زمین]] را به آنان میسپارد و این کار را پیش از این نیز انجام داده است و به استناد [[روایات تفسیری]]، [[خدا]] به [[حسین بن علی]]{{ع}} و [[شیعیان علی]]{{ع}} [[وعده]] داده که [[دین]] مقبول ایشان را در [[زمین]] [[حاکم]] گرداند و [[زمین]] را به امامی از [[نسل]] او میسپارد. در این [[آیه]] [[خدا]] به [[مؤمنان]] و [[نیکوکاران]] [[وعده]] میدهد که [[قدرت]] را به آنان بازخواهد گرداند<ref>تفسیر قمی، ج۲، ص۱۰۸؛ مجمع البیان، ج۷، ص۲۳۹ - ۲۴۰؛ شواهد التنزیل، ج۱، ص۵۳۷.</ref>. | ||
[[آیات]] {{متن قرآن|يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ * ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً * فَادْخُلِي فِي عِبَادِي * وَادْخُلِي جَنَّتِي}}<ref>«ای روان آرمیده! * به سوی پروردگارت خرسند و پسندیده بازگرد! * آنگاه، در جرگه بندگان من درآی! * و به بهشت من پا بگذار!» سوره فجر، آیه ۲۷-۳۰.</ref> "نفس مطمئن" و در کمال آرامشی را با بیانی سرشار از [[لطف]] و [[محبت]] مخاطب ساخته و وی را به سوی پروردگارش میخواند، در حالی که هم او از پروردگارش [[راضی]] و هم [[خدا]] از وی [[خشنود]] است، پس او را در جمع [[بندگان]] ویژه خود به [[بهشت]] فرا میخواند. [[روایات تفسیری]]، [[سوره فجر]] را "سورة الحسین{{ع}}" و این [[آیات]] را درباره [[امام حسین]]{{ع}} و [[پیروان]] آن | [[آیات]] {{متن قرآن|يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ * ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً * فَادْخُلِي فِي عِبَادِي * وَادْخُلِي جَنَّتِي}}<ref>«ای روان آرمیده! * به سوی پروردگارت خرسند و پسندیده بازگرد! * آنگاه، در جرگه بندگان من درآی! * و به بهشت من پا بگذار!» سوره فجر، آیه ۲۷-۳۰.</ref> "نفس مطمئن" و در کمال آرامشی را با بیانی سرشار از [[لطف]] و [[محبت]] مخاطب ساخته و وی را به سوی پروردگارش میخواند، در حالی که هم او از پروردگارش [[راضی]] و هم [[خدا]] از وی [[خشنود]] است، پس او را در جمع [[بندگان]] ویژه خود به [[بهشت]] فرا میخواند. [[روایات تفسیری]]، [[سوره فجر]] را "سورة الحسین{{ع}}" و این [[آیات]] را درباره [[امام حسین]]{{ع}} و [[پیروان]] آن حضرت میدانند <ref>ثواب الاعمال، ص۱۲۳؛ مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۳۰؛ البرهان، ج۵، ص۶۵۸.</ref>. | ||
[[آیات]] فراوان دیگری نیز بر [[امام حسین]]{{ع}} [[تطبیق]] یا [[تأویل]] شدهاند؛ نمونهاش [[آیه]] {{متن قرآن|وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا...}}<ref>«و به آدمی سپردهایم که به پدر و مادرش نیکی کند؛ مادرش او را به دشواری آبستن بوده و به دشواری زاده است» سوره احقاف، آیه ۱۵.</ref> که مقصود از [[انسان]] در آن [[امام حسین]]{{ع}} دانسته شده که ۶ ماهه به [[دنیا]] آمد<ref>الکافی، ج۱، ص۴۶۴؛ نورالثقلین، ج۵، ص۱۳ - ۱۴؛ البرهان، ج۵، ص۳۹.</ref>؛ همچنین مقصود از [[نهار]]<ref>تفسیر فرات الکوفی، ص۵۶۲؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۴۳۲.</ref> در [[آیه]] {{متن قرآن|وَالنَّهَارِ إِذَا جَلَّاهَا}}<ref>«و به روز چون آن (زمین) را روشن گرداند» سوره شمس، آیه ۳.</ref> و یکی از مصادیق {{متن قرآن|كَلِمَات}}<ref>الکافی، ج۸، ص۳۰۵؛ شواهد التنزیل، ج۱، ص۱۰۰؛ الدرالمنثور، ج۱، ص۶۱.</ref>. | [[آیات]] فراوان دیگری نیز بر [[امام حسین]]{{ع}} [[تطبیق]] یا [[تأویل]] شدهاند؛ نمونهاش [[آیه]] {{متن قرآن|وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا...}}<ref>«و به آدمی سپردهایم که به پدر و مادرش نیکی کند؛ مادرش او را به دشواری آبستن بوده و به دشواری زاده است» سوره احقاف، آیه ۱۵.</ref> که مقصود از [[انسان]] در آن [[امام حسین]]{{ع}} دانسته شده که ۶ ماهه به [[دنیا]] آمد<ref>الکافی، ج۱، ص۴۶۴؛ نورالثقلین، ج۵، ص۱۳ - ۱۴؛ البرهان، ج۵، ص۳۹.</ref>؛ همچنین مقصود از [[نهار]]<ref>تفسیر فرات الکوفی، ص۵۶۲؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۴۳۲.</ref> در [[آیه]] {{متن قرآن|وَالنَّهَارِ إِذَا جَلَّاهَا}}<ref>«و به روز چون آن (زمین) را روشن گرداند» سوره شمس، آیه ۳.</ref> و یکی از مصادیق {{متن قرآن|كَلِمَات}}<ref>الکافی، ج۸، ص۳۰۵؛ شواهد التنزیل، ج۱، ص۱۰۰؛ الدرالمنثور، ج۱، ص۶۱.</ref>. | ||
در [[آیه]] {{متن قرآن|فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ}}<ref>«آنگاه آدم از پروردگارش کلماتی فرا گرفت و (پروردگار) از او در گذشت که او بسیار توبهپذیر بخشاینده است» سوره بقره، آیه ۳۷.</ref> آن | در [[آیه]] {{متن قرآن|فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ}}<ref>«آنگاه آدم از پروردگارش کلماتی فرا گرفت و (پروردگار) از او در گذشت که او بسیار توبهپذیر بخشاینده است» سوره بقره، آیه ۳۷.</ref> آن حضرت دانسته شده است. | ||
حروف مقطعه {{متن قرآن|كهيعص}}<ref>«کاف،ها، یا، عین، صاد» سوره مریم، آیه ۱.</ref> در آغاز [[سوره مریم]] نیز به [[امام حسین]]{{ع}} و رخدادهای [[کربلا]] [[تأویل]] شده است<ref>کمال الدین، ج۲، ص۴۶۱؛ نورالثقلین، ج۳، ص۳۱۹ - ۳۲۰؛ البرهان، ج۳، ص۶۹۸.</ref>.<ref>[[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[حسین بن علی (مقاله)|مقاله «حسین بن علی»]]،[[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref> | حروف مقطعه {{متن قرآن|كهيعص}}<ref>«کاف،ها، یا، عین، صاد» سوره مریم، آیه ۱.</ref> در آغاز [[سوره مریم]] نیز به [[امام حسین]]{{ع}} و رخدادهای [[کربلا]] [[تأویل]] شده است<ref>کمال الدین، ج۲، ص۴۶۱؛ نورالثقلین، ج۳، ص۳۱۹ - ۳۲۰؛ البرهان، ج۳، ص۶۹۸.</ref>.<ref>[[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[حسین بن علی (مقاله)|مقاله «حسین بن علی»]]،[[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref> | ||
==[[آیات]] نازل شده درباره [[امام حسین]]{{ع}}== | ==[[آیات]] نازل شده درباره [[امام حسین]]{{ع}}== | ||
آیاتی که درباره [[امام حسین]]{{ع}} نازل شده، دو دسته هستند؛ دسته اول آیاتی هستند که درباره [[اهل بیت پیامبر]]{{صل}} و از جمله [[امام حسین]]{{ع}} نازل شد، و دسته دوم آیاتی است که به طور خاص درباره آن | آیاتی که درباره [[امام حسین]]{{ع}} نازل شده، دو دسته هستند؛ دسته اول آیاتی هستند که درباره [[اهل بیت پیامبر]]{{صل}} و از جمله [[امام حسین]]{{ع}} نازل شد، و دسته دوم آیاتی است که به طور خاص درباره آن حضرت نازل شده است. | ||
===دسته اول=== | ===دسته اول=== | ||
خط ۱۳۸: | خط ۱۴۰: | ||
از [[رسول خدا]]{{صل}} درباره [[نزول]] این [[آیه]] درباره [[پنج تن آل عبا]] (از جمله [[امام حسین]]{{ع}}) [[روایات]] زیادی [[نقل]] شده است که در اینجا به ذکر برخی از این [[روایات]] میپردازیم: | از [[رسول خدا]]{{صل}} درباره [[نزول]] این [[آیه]] درباره [[پنج تن آل عبا]] (از جمله [[امام حسین]]{{ع}}) [[روایات]] زیادی [[نقل]] شده است که در اینجا به ذکر برخی از این [[روایات]] میپردازیم: | ||
'''[[روایت]] [[عشق]]:''' از [[عایشه]] [[نقل]] شده که میگوید: "صبح روزی [[پیامبر خدا]] (از [[خانه]]) خارج شد و بر سر ایشان کسایی مویین و رنگارنگ و [[براق]] بود که از موی سیاه بافته شده بود و روی آن نقشی بود. در این هنگام [[حسن بن علی]]{{ع}} نزد او آمد؛ [[رسول خدا]]{{صل}} او را در زیر کساء داخل کرد. سپس [[حسین]]{{ع}} آمد؛ | '''[[روایت]] [[عشق]]:''' از [[عایشه]] [[نقل]] شده که میگوید: "صبح روزی [[پیامبر خدا]] (از [[خانه]]) خارج شد و بر سر ایشان کسایی مویین و رنگارنگ و [[براق]] بود که از موی سیاه بافته شده بود و روی آن نقشی بود. در این هنگام [[حسن بن علی]]{{ع}} نزد او آمد؛ [[رسول خدا]]{{صل}} او را در زیر کساء داخل کرد. سپس [[حسین]]{{ع}} آمد؛ حضرت او را نیز در کساء داخل کرد. پس از او [[فاطمه]]{{س}} آمد؛ [[پیامبر]]{{صل}} او را نیز به زیر کساء وارد کرد و بعد از اینها [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} آمد و حضرت ایشان را نیز به زیر کساء وارد کرد. سپس این [[آیه]] را خواند: [[خداوند]] [[اراده]] کرده که [[رجس]] و [[پلیدی]] را از شما [[اهل بیت]] دور فرموده و شما را [[پاک]] و [[پاکیزه]] قرار دهد"<ref>صحیح مسلم، مسلم نیشابوری، ج۴، ص۱۸۸۳؛ المستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری، ج۳، ص۱۵۹.</ref>. | ||
'''[[روایت]] [[ام المؤمنین]] [[امسلمه]]:''' [[ام سلمه]] میگوید: "[[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} در [[خانه]] من نازل شد. سپس [[رسول خدا]]{{صل}} به دنبال [[علی]] و [[فاطمه]] و [[امام حسن|حسن]] و [[حسین]] که [[رضوان]] [[خدا]] بر آنها باد، فرستاد و فرمود: " خداوندا! اینان [[اهل بیت]] من هستند". من گفتم: ای [[رسول خدا]] آیا من از [[اهل بیت]] نیستم؟ | '''[[روایت]] [[ام المؤمنین]] [[امسلمه]]:''' [[ام سلمه]] میگوید: "[[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} در [[خانه]] من نازل شد. سپس [[رسول خدا]]{{صل}} به دنبال [[علی]] و [[فاطمه]] و [[امام حسن|حسن]] و [[حسین]] که [[رضوان]] [[خدا]] بر آنها باد، فرستاد و فرمود: " خداوندا! اینان [[اهل بیت]] من هستند". من گفتم: ای [[رسول خدا]] آیا من از [[اهل بیت]] نیستم؟ حضرت فرمود: " تو [[خانواده]] و [[اهل]] و عیال من و بر خیر و [[نیکی]] هستی ولی اینها [[اهل بیت]] من هستند و [[آیه]] درباره آنها است"<ref>المستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری، ج۲، ص۴۵۱. او در ذیل این حدیث میگوید: {{عربی|حديث صحيح على شرط البخاري و لم يخرجاه}}. این حدیث مطابق شروطی که بخاری برای صحت حدیث دارد، صحیح است اما نه بخاری و نه مسلم هیچ کدام آن را نقل نکردهاند.</ref>. | ||
[[ام سلمه]] در [[روایت]] دیگری نیز [[نقل]] کرده که این [[آیه]] درباره [[رسول خدا]]{{صل}} و [[علی]] و [[فاطمه]] و [[امام حسن|حسن]] و [[حسین]]{{ع}} نازل شده است. | [[ام سلمه]] در [[روایت]] دیگری نیز [[نقل]] کرده که این [[آیه]] درباره [[رسول خدا]]{{صل}} و [[علی]] و [[فاطمه]] و [[امام حسن|حسن]] و [[حسین]]{{ع}} نازل شده است. | ||
خط ۱۵۱: | خط ۱۵۳: | ||
[[امام صادق]]{{ع}} در این باره میفرماید: "[[امام حسن]] و [[امام حسین]]{{عم}} [[بیمار]] شدند و جد ایشان به همراه دو نفر دیگر به عیادتشان آمدند. یکی از آن دو نفر به [[حضرت علی]]{{ع}} گفت: "ای [[ابوالحسن]]، اگر برای فرزندانت نذری کنی [[خداوند]] آنان را [[شفاء]] میدهد". [[علی]]{{ع}} فرمود: "به شکرانه [[الهی]] سه روز [[روزه]] میگیرم". [[فاطمه]]{{س}} و [[امام حسن]] و [[امام حسین]]{{عم}} و فضه، خدمتکار آنها نیز همین [[نذر]] را کردند. [[خداوند]] [[امام حسن]] و [[امام حسین]]{{عم}} را [[شفا]] بخشید؛ [[اهل بیت پیامبر]]{{صل}} طبق [[نذر]] خود [[روزه]] گرفتن را آغاز کردند اما هیچ غذایی در [[خانه]] [[آل محمد]]{{صل}} نبود. پس [[علی]]{{ع}} پیش [[همسایه]] یهودیاش که [[شمعون]] نام داشت و پشمریس بود، رفت و از او پرسید: "آیا پشمی دارد که بدهد [[فاطمه]]{{س}}، دختر [[محمد]]{{صل}} آن را بریسد و در مقابل، سه پیمانه جو مزد بگیرد یا نه؟" آن [[یهودی]] پذیرفت، [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} پشم و جو را پیش [[فاطمه]]{{س}} آورد و داستان را برای [[حضرت زهرا]]{{س}} شرح داد. [[حضرت فاطمه]]{{س}} نیز این [[قرارداد]] را پذیرفت و از [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} [[اطاعت]] کرد. | [[امام صادق]]{{ع}} در این باره میفرماید: "[[امام حسن]] و [[امام حسین]]{{عم}} [[بیمار]] شدند و جد ایشان به همراه دو نفر دیگر به عیادتشان آمدند. یکی از آن دو نفر به [[حضرت علی]]{{ع}} گفت: "ای [[ابوالحسن]]، اگر برای فرزندانت نذری کنی [[خداوند]] آنان را [[شفاء]] میدهد". [[علی]]{{ع}} فرمود: "به شکرانه [[الهی]] سه روز [[روزه]] میگیرم". [[فاطمه]]{{س}} و [[امام حسن]] و [[امام حسین]]{{عم}} و فضه، خدمتکار آنها نیز همین [[نذر]] را کردند. [[خداوند]] [[امام حسن]] و [[امام حسین]]{{عم}} را [[شفا]] بخشید؛ [[اهل بیت پیامبر]]{{صل}} طبق [[نذر]] خود [[روزه]] گرفتن را آغاز کردند اما هیچ غذایی در [[خانه]] [[آل محمد]]{{صل}} نبود. پس [[علی]]{{ع}} پیش [[همسایه]] یهودیاش که [[شمعون]] نام داشت و پشمریس بود، رفت و از او پرسید: "آیا پشمی دارد که بدهد [[فاطمه]]{{س}}، دختر [[محمد]]{{صل}} آن را بریسد و در مقابل، سه پیمانه جو مزد بگیرد یا نه؟" آن [[یهودی]] پذیرفت، [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} پشم و جو را پیش [[فاطمه]]{{س}} آورد و داستان را برای [[حضرت زهرا]]{{س}} شرح داد. [[حضرت فاطمه]]{{س}} نیز این [[قرارداد]] را پذیرفت و از [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} [[اطاعت]] کرد. | ||
سپس [[حضرت زهرا]]{{س}} از جا برخاست و یک سوم پشمها را ریسید و سپس یک صاع از جو را آرد و با آن خمیر درست کرد و پنج گرده نان برای [[اهل]] [[خانه]] پخت. [[علی]]{{ع}} [[نماز]] [[مغرب]] را با [[پیامبر]]{{صل}} خواند و به منزل آمد؛ سفره پهن شد و هر پنج نفر سر سفره نشستند. هنگامی که | سپس [[حضرت زهرا]]{{س}} از جا برخاست و یک سوم پشمها را ریسید و سپس یک صاع از جو را آرد و با آن خمیر درست کرد و پنج گرده نان برای [[اهل]] [[خانه]] پخت. [[علی]]{{ع}} [[نماز]] [[مغرب]] را با [[پیامبر]]{{صل}} خواند و به منزل آمد؛ سفره پهن شد و هر پنج نفر سر سفره نشستند. هنگامی که حضرت{{ع}} میخواست اولین لقمه را بردارد، درماندهای بر آستانه در ظاهر شد و گفت: "[[سلام]] بر شما [[اهل بیت]] [[محمد]]{{صل}}؛ درماندهای از درماندگان مسلمانم؛ از غذایی که میخورید به من نیز بدهید تا [[خدا]] از غذاهای بهشتی نصیبتان کند". [[علی]]{{ع}} نان خود را به وی داد و سپس به [[فاطمه]]{{س}} فرمود: " ای [[فاطمه]] که بزرگوار هستی و (به [[بهشت]] و نعمتهای آن) [[یقین]] داری و ای دختر [[بهترین]] [[انسانها]]، آیا نمیبینی مسکینی را که به در [[خانه]] ما آمده و سوز و گداز دارد (تقاضای کمک دارد). او از فقرش به [[خداوند]] [[شکایت]] میبرد و گرسنه و ناراحت به سوی ما آمده است. هر [[انسانی]] در گرو [[اعمال]] خود است و هر شخصی هم که [[کار نیک]] انجام دهد روز [[جزا]] (در موقف [[قیامت]]) با [[دست]] پر ([[اعمال صالح]]) نزد [[خداوند]] حاضر میشود و [[جایگاه]] او در [[بهشت]] [[خداوند]] [[رحیم]] است و [[خداوند]]، [[آتش]] را بر او [[حرام]] میگرداند. | ||
و کسی که [[بخیل]] است، [[روز قیامت]] ناراحت و [[غمگین]] در [[محضر الهی]] حاضر میشود، و او به [[آتش]] و [[جهنم]] کشیده میشود. و نوشیدنی ([[خوراک]]) او چرک و [[خون]] است (چرک و خونی که از [[بدن]] [[کفار]] میریزد)". | و کسی که [[بخیل]] است، [[روز قیامت]] ناراحت و [[غمگین]] در [[محضر الهی]] حاضر میشود، و او به [[آتش]] و [[جهنم]] کشیده میشود. و نوشیدنی ([[خوراک]]) او چرک و [[خون]] است (چرک و خونی که از [[بدن]] [[کفار]] میریزد)". | ||
خط ۱۶۱: | خط ۱۶۳: | ||
سپس [[حضرت زهرا]]{{س}} از جا برخاست و تمامی آنچه را که در سفره بود به [[یتیم]] بخشید و آن [[شب]] نیز گرسنه خوابیدند و جز آب چیزی نخوردند. | سپس [[حضرت زهرا]]{{س}} از جا برخاست و تمامی آنچه را که در سفره بود به [[یتیم]] بخشید و آن [[شب]] نیز گرسنه خوابیدند و جز آب چیزی نخوردند. | ||
فردای آن روز [[حضرت فاطمه]]{{س}} یک سوم آخر پشمها را ریسید، و آخرین صاع از جوها را آرد و با آن خمیر درست کرد و پنج گرده نان برای [[اهل]] [[خانه]] پخت. [[علی]]{{ع}} [[نماز]] [[مغرب]] را با [[پیامبر]]{{صل}} خواند و به منزل آمد؛ سفره پهن شد و هر پنج نفر سر سفره نشستند. همان لحظهای که | فردای آن روز [[حضرت فاطمه]]{{س}} یک سوم آخر پشمها را ریسید، و آخرین صاع از جوها را آرد و با آن خمیر درست کرد و پنج گرده نان برای [[اهل]] [[خانه]] پخت. [[علی]]{{ع}} [[نماز]] [[مغرب]] را با [[پیامبر]]{{صل}} خواند و به منزل آمد؛ سفره پهن شد و هر پنج نفر سر سفره نشستند. همان لحظهای که حضرت میخواست اولین لقمه را بخورد، اسیری از اسرای [[مشرکان]] بر آستانه در ظاهر شد و گفت: "[[سلام]] بر شما [[اهل بیت]] [[محمد]]{{صل}}؛ ما را [[اسیر]] کردید و به ما [[غذا]] نمیدهید؟" [[علی]]{{ع}} نان خود را در [[دست]] او گذاشت؛ سپس فرمود: "[[فاطمه]] ای [[دختر پیامبر]] [[برگزیده]] و ای دختر [[پیامبری]] آقا و بزرگ! بر در [[خانه]] تو اسیری آمده که به [[اسلام]] [[هدایت]] نشده و ([[دست]] و پایش) با زنجیر بسته شده است. او از [[گرسنگی]] به سوی ما [[شکایت]] آورده در حالی که آواره است و هر کسی امروز (به او) [[غذا]] دهد در [[قیامت]] نتیجهاش را میبیند. هر چه که کشاورز ([[مؤمن]]) نزد [[خداوند]] بلند مرتبه و [[یکتا]]، بکارد فردا ([[قیامت]]) درو میکند. پس به من عطا کن و محرومم مکن". | ||
[[حضرت فاطمه]]{{س}} به [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} گفت: "از جوها غیر از صاعی باقی نمانده و دیگر چیزی در دستانم نیست. به [[خدا]] قسم هر دو فرزندم گرسنهاند؛ خداوندا! آنها را زنده نگه دار و نمیران. [[پدر]] آنها [[اهل]] خیر و [[نیکی]] به دیگران است و دستان بخشندهای دارد. بر سرم مقنعهای نیست (مقنعهای ندارم که بر سر کنم) جز عبایی که آن را در مقابل پیمانهای بافتهام". سپس [[اهل بیت]]{{عم}} تمامی آنچه را که در سفره داشتند به [[اسیر]] دادند و [[شب]] را تا به صبح گرسنه خوابیدند و فردای آن روز نیز [[روزه]] گرفتند در حالی که هیچ غذایی نداشتند. | [[حضرت فاطمه]]{{س}} به [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} گفت: "از جوها غیر از صاعی باقی نمانده و دیگر چیزی در دستانم نیست. به [[خدا]] قسم هر دو فرزندم گرسنهاند؛ خداوندا! آنها را زنده نگه دار و نمیران. [[پدر]] آنها [[اهل]] خیر و [[نیکی]] به دیگران است و دستان بخشندهای دارد. بر سرم مقنعهای نیست (مقنعهای ندارم که بر سر کنم) جز عبایی که آن را در مقابل پیمانهای بافتهام". سپس [[اهل بیت]]{{عم}} تمامی آنچه را که در سفره داشتند به [[اسیر]] دادند و [[شب]] را تا به صبح گرسنه خوابیدند و فردای آن روز نیز [[روزه]] گرفتند در حالی که هیچ غذایی نداشتند. | ||
خط ۱۶۷: | خط ۱۶۹: | ||
[[شعیب]] میگوید: "سپس [[امام حسن]] و [[امام حسین]]{{عم}} به نزد [[رسول خدا]] رفتند در حالی که مانند پرندهای کوچک (جوجه) از شدت [[گرسنگی]] به خود میلرزیدند، زمانی که چشم [[رسول خدا]]{{صل}} به آنها افتاد، فرمود: "ای [[ابوالحسن]]! چرا شما را در این وضعیت سخت میبینم؟! برویم پیش دخترم [[فاطمه]]". همگی پیش [[حضرت زهرا]]{{س}} رفتند؛ ایشان در [[محراب]]، مشغول [[عبادت]] بود و از شدت [[گرسنگی]]، شکم ایشان به کمرش چسبیده و چشمهای ایشان گود افتاده و پای چشمهایش کبود شده بود. | [[شعیب]] میگوید: "سپس [[امام حسن]] و [[امام حسین]]{{عم}} به نزد [[رسول خدا]] رفتند در حالی که مانند پرندهای کوچک (جوجه) از شدت [[گرسنگی]] به خود میلرزیدند، زمانی که چشم [[رسول خدا]]{{صل}} به آنها افتاد، فرمود: "ای [[ابوالحسن]]! چرا شما را در این وضعیت سخت میبینم؟! برویم پیش دخترم [[فاطمه]]". همگی پیش [[حضرت زهرا]]{{س}} رفتند؛ ایشان در [[محراب]]، مشغول [[عبادت]] بود و از شدت [[گرسنگی]]، شکم ایشان به کمرش چسبیده و چشمهای ایشان گود افتاده و پای چشمهایش کبود شده بود. | ||
وقتی [[پیامبر اکرم]]{{صل}} [[حضرت فاطمه]]{{س}} را به این حال دید، ایشان را در آغوش گرفت و فرمود: "[[پناه]] بر [[خدا]]! شما سه روز است این گونهاید ([[غذا]] نخوردهاید!)" در این هنگام [[جبرئیل]] نازل شد و گفت: "ای [[محمد]] دریافت کن آن فضیلتی را که [[خداوند]] برای [[اهل بیت]] تو قرار داده است". | وقتی [[پیامبر اکرم]]{{صل}} [[حضرت فاطمه]]{{س}} را به این حال دید، ایشان را در آغوش گرفت و فرمود: "[[پناه]] بر [[خدا]]! شما سه روز است این گونهاید ([[غذا]] نخوردهاید!)" در این هنگام [[جبرئیل]] نازل شد و گفت: "ای [[محمد]] دریافت کن آن فضیلتی را که [[خداوند]] برای [[اهل بیت]] تو قرار داده است". حضرت فرمود: "آن چیست؟" [[جبرئیل]] این [[آیات]] را برای [[پیامبر اکرم]]{{صل}} خواند<ref>درباره نزول این آیات در شأن اهل بیت{{عم}} در مصادر دیگر همچون تفسیر قمی حدیث صحیحی وارد شده است اما از آنجایی که در آن روایت، از فضه نامی برده نشده است، از نقل روایت در متن، خودداری کردیم. روایت اینگونه است: {{متن حدیث|حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَيْمُونٍ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: كَانَ عِنْدَ فَاطِمَةَ{{س}} شَعِيرٌ فَجَعَلُوهُ عَصِيدَةً، فَلَمَّا أَنْضَجُوهَا وَ وَضَعُوهَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ جَاءَ مِسْكِينٌ، فَقَالَ الْمِسْكِينُ: رَحِمَكُمُ اللَّهُ، أَطْعِمُونَا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ، فَقَامَ عَلِيٌّ{{ع}} فَأَعْطَاهُ ثُلُثَهَا، فَمَا لَبِثَ أَنْ جَاءَ يَتِيمٌ فَقَالَ الْيَتِيمُ: رَحِمَكُمُ اللَّهُ أَطْعِمُونَا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ، فَقَامَ عَلِيٌّ{{ع}} فَأَعْطَاهُ ثُلُثَهَا الثَّانِيَ، فَمَا لَبِثَ أَنْ جَاءَ أَسِيرٌ فَقَالَ الْأَسِيرُ: يَرْحَمْكُمُ اللَّهُ أَطْعِمُونَا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ فَقَامَ عَلِيٌ{{ع}} فَأَعْطَاهُ الثُّلُثَ الْبَاقِيَ، وَ مَا ذَاقُوهَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ فِيهِمْ هَذِهِ الْآيَةَ إِلَى قَوْلِهِ {{متن قرآن|وَكَانَ سَعْيُكُمْ مَشْكُورًا}} (و تلاشتان را سپاس مینهند) سوره انسان، آیه ۲۲. فِي أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ{{ع}}...}} ([[تفسیر قمی]]، [[علی بن ابراهیم قمی]]، ج۲، ص۳۹۸-۳۹۹، ذیل [[آیات سوره دهر]]).</ref>: {{متن قرآن|هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنْسَانِ حِينٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُنْ شَيْئًا مَذْكُورًا إِنَّ هَذَا كَانَ لَكُمْ جَزَاء وَكَانَ سَعْيُكُم مَّشْكُورًا}}<ref>«آیا بر آدمی پارهای از روزگار گذشت که چیزی سزیده یادکرد نبود؟ بیگمان این پاداش شماست و تلاشتان را سپاس مینهند» سوره انسان، آیه ۱-۲۲.</ref><ref>الأمالی، شیخ صدوق، ص۳۲۹-۳۳۲؛ أسد الغابه، ابن اثیر، ج۳، ص۴۰۳ (با مقداری تفاوت).</ref>.<ref>[[اکبر روستایی|روستایی، اکبر]]، [[حسین بن علی بن ابی طالب (مقاله)| مقاله «حسین بن علی بن ابی طالب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۱، ص۴۲۸-۴۳۲.</ref> | ||
====[[آیه مباهله]]==== | ====[[آیه مباهله]]==== | ||
خط ۱۸۵: | خط ۱۸۷: | ||
[[امام صادق]]{{ع}} در ادامه فرمود: "در [[دنیا]] دیده نشده است که [[مادری]] از به [[دنیا]] آوردن پسری ناراحت باشد اما [[حضرت فاطمه]]{{س}} به خاطر اینکه میدانست در [[آینده]] فرزندش کشته خواهد شد، از این بارداری و زایمان ناراحت بود و در همین باره این [[آیه]] نازل شد: {{متن قرآن|وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا}}<ref>«و به آدمی سپردهایم که به پدر و مادرش نیکی کند؛ مادرش او را به دشواری آبستن بوده و به دشواری زاده است -و بارداری و از شیر گرفتنش سی ماه است-» سوره احقاف، آیه ۱۵.</ref><ref>اصول کافی، کلینی، ج۱، ص۴۶۴.</ref>. | [[امام صادق]]{{ع}} در ادامه فرمود: "در [[دنیا]] دیده نشده است که [[مادری]] از به [[دنیا]] آوردن پسری ناراحت باشد اما [[حضرت فاطمه]]{{س}} به خاطر اینکه میدانست در [[آینده]] فرزندش کشته خواهد شد، از این بارداری و زایمان ناراحت بود و در همین باره این [[آیه]] نازل شد: {{متن قرآن|وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا}}<ref>«و به آدمی سپردهایم که به پدر و مادرش نیکی کند؛ مادرش او را به دشواری آبستن بوده و به دشواری زاده است -و بارداری و از شیر گرفتنش سی ماه است-» سوره احقاف، آیه ۱۵.</ref><ref>اصول کافی، کلینی، ج۱، ص۴۶۴.</ref>. | ||
همچنین [[ابی بصیر]] از [[امام صادق]]{{ع}} [[نقل]] میکند که آن | همچنین [[ابی بصیر]] از [[امام صادق]]{{ع}} [[نقل]] میکند که آن حضرت فرمود: "منظور از [[آیات]] {{متن قرآن|يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً}}<ref>«ای روان آرمیده! به سوی پروردگارت خرسند و پسندیده بازگرد!» سوره فجر، آیه ۲۷-۲۸.</ref> [[حسین بن علی]]<ref>امام صادق{{ع}}، این آیه را درباره امام حسین{{ع}} دانستهاند، زیرا این سوره به شهادت آیات آن، مکی است و نزول آن قبل از تولد ظاهری امام حسین{{ع}} است. کما اینکه علما به مکی بودن این سوره اعتراف کردهاند. (تفسیر احسن الحدیث، سید علی اکبر قریشی، ج۱۲، ص۲۰۷).</ref> است"<ref>تفسیر القمی، علی بن ابراهیم قمی، ج۲، ص۴۲۲؛ تفسیر نورالثقلین، شیخ حویزی، ج۵، ص۵۷۷، ح۲۸؛ البرهان فی تفسیر القرآن، سید هاشم بحرانی، ج۵، ص۶۵۷.</ref>. | ||
[[ابوهریره]] نیز میگوید: "از [[رسول خدا]]{{صل}} درباره [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|وَجَعَلَهَا كَلِمَةً بَاقِيَةً فِي عَقِبِهِ}}<ref>«و همین را سخنی پاینده در میان فرزندان (آینده) خویش قرار داد» سوره زخرف، آیه ۲۸.</ref> پرسیدم". ایشان فرمود: "[[خداوند]] [[امامت]] را در [[نسل حسین]] قرار داده است، نُه نفر از [[ائمه]] از [[نسل]] او هستند که [[مهدی این امت]]، جزء آنان است"<ref>مناقب آل ابی طالب، ابن شهر آشوب، ج۳، ص۲۰۶.</ref>.<ref>[[اکبر روستایی|روستایی، اکبر]]، [[حسین بن علی بن ابی طالب (مقاله)| مقاله «حسین بن علی بن ابی طالب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۱، ص۴۳۴-۴۳۵.</ref> | [[ابوهریره]] نیز میگوید: "از [[رسول خدا]]{{صل}} درباره [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|وَجَعَلَهَا كَلِمَةً بَاقِيَةً فِي عَقِبِهِ}}<ref>«و همین را سخنی پاینده در میان فرزندان (آینده) خویش قرار داد» سوره زخرف، آیه ۲۸.</ref> پرسیدم". ایشان فرمود: "[[خداوند]] [[امامت]] را در [[نسل حسین]] قرار داده است، نُه نفر از [[ائمه]] از [[نسل]] او هستند که [[مهدی این امت]]، جزء آنان است"<ref>مناقب آل ابی طالب، ابن شهر آشوب، ج۳، ص۲۰۶.</ref>.<ref>[[اکبر روستایی|روستایی، اکبر]]، [[حسین بن علی بن ابی طالب (مقاله)| مقاله «حسین بن علی بن ابی طالب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۱، ص۴۳۴-۴۳۵.</ref> | ||
== جستارهای وابسته == | |||
{{مدخل وابسته}} | |||
* [[نام امام حسین]] | |||
* [[کنیه امام حسین]] | |||
* [[القاب امام حسین]] | |||
* [[تبار امام حسین]] ([[نسب امام حسین]]) | |||
* [[خاندان امام حسین]] | |||
** [[پدر امام حسین]] ([[امام علی]]) | |||
** [[مادر امام حسین]] ([[فاطمه زهرا]]) | |||
** [[برادران امام حسین]] | |||
** [[خواهران امام حسین]] | |||
** [[ازدواج امام حسین]] | |||
** [[همسران امام حسین]] | |||
** [[کنیزان امام حسین]] | |||
** [[فرزندان امام حسین]] | |||
** [[همسران فرزندان امام حسین]] | |||
* [[سرگذشت تاریخی امام حسین]] ([[سرگذشت زندگی امام حسین]]) | |||
* [[عصر امام حسین]] | |||
* [[شرایط سیاسی و اجتماعی عصر امام حسین]] | |||
* [[شرایط دینی و فرهنگی عصر امام حسین]] | |||
* [[شمایل امام حسین]] | |||
* [[صفات ظاهری امام حسین]] ([[سیمای امام حسین]]) | |||
* [[امامت امام حسین]] ([[ولایت امام حسین]]) | |||
** [[امامت امام حسین در قرآن]]: | |||
** [[امامت امام حسین در حدیث]]: | |||
*** [[حدیث ثقلین]] | |||
*** [[حدیث سفینه نوح]] | |||
** [[خلافت امام حسین در حدیث]]: | |||
*** [[حدیث دوازده جانشین]] | |||
** [[ولایت امام حسین در حدیث]] | |||
** [[امارت امام حسین در حدیث]] | |||
** [[وراثت امام حسین در حدیث]] | |||
** [[وصایت امام حسین در حدیث]] | |||
** [[هدایت امام حسین در حدیث]] | |||
* [[نصب الهی امام حسین به امامت]] | |||
* [[صفات امام حسین]] ([[ویژگیهای امام حسین]]): | |||
** [[محبوبیت امام حسین]] | |||
* [[صفات امامت در امام حسین]] | |||
* [[علم لدنی امام حسین]]: | |||
** [[علم امام حسین در حدیث]] | |||
** [[جایگاه علمی امام حسین]] | |||
** [[انواع دانشهای امام حسین]] | |||
** [[علم غیب امام حسین]] ([[پیشگویی امام حسین]]) | |||
* [[عصمت امام حسین]]: | |||
** [[عصمت امام حسین در حدیث]] | |||
* [[افضلیت امام حسین]] | |||
* [[فضایل امام حسین]]: | |||
** [[امام حسین از زبان پیامبر]] | |||
** [[دعاهای پیامبر خاتم برای امام حسین]] | |||
** [[پذیرفته شدن دعاهای امام حسین]] | |||
* [[مناقب امام حسین]]: | |||
** [[امام حسین در قرآن]] | |||
** [[امام حسین در حدیث]] | |||
* [[کرامتهای امام حسین]]: | |||
* [[رخدادهای خارقالعاده زندگی امام حسین]] | |||
* [[دیدگاههایی درباره شخصیت امام حسین]] ([[امام حسین در نگاه دیگران]]) | |||
* [[سیره امام حسین]]: | |||
** [[ویژگیهای عملی امام حسین]] | |||
** [[سیره عبادی امام حسین]] | |||
** [[سیره عرفانی امام حسین]] | |||
** [[سیره اخلاقی امام حسین]]: | |||
*** [[ویژگیهای اخلاقی امام حسین]] | |||
** [[سیره اعتقادی امام حسین]]: | |||
*** [[مکتب فکری امام حسین]] | |||
*** [[ویژگیهای اعتقادی امام حسین]] | |||
** [[سیره علمی امام حسین]] | |||
** [[سیره تبلیغی امام حسین]] | |||
** [[سیره تربیتی امام حسین]] | |||
** [[سیره خانوادگی امام حسین]] | |||
** [[سیره اجتماعی امام حسین]] | |||
** [[سیره سیاسی امام حسین]]: | |||
*** [[ویژگیهای سیاسی امام حسین]] | |||
** [[سیره اقتصادی امام حسین]] | |||
** [[سیره قضایی امام حسین]]: | |||
*** [[داوریهای امام حسین]] | |||
** [[سیره نظامی و جنگی امام حسین]]: | |||
*** [[ویژگیهای جنگی امام حسین]] | |||
* [[مأموریت امام حسین]] | |||
* [[نقشهای ویژه امام حسین]] | |||
* [[یاران امام حسین|یاران]] و [[شاگردان امام حسین]] | |||
* [[مخالفان امام حسین|مخالفان]] یا [[دشمنان امام حسین]]: | |||
* [[دشمنی با امام حسین]] | |||
** [[نیرنگهای دشمنان امام حسین]] | |||
** [[زیانهای دشمنی با امام حسین]] | |||
** [[انگیزههای دشمنی با امام حسین]] | |||
* [[وظایف امت نسبت به امام حسین]]: | |||
** [[شناخت شخصیت و جایگاه امام حسین]] | |||
** [[شناخت حقوق امام حسین]] | |||
** [[شناخت سیره و معارف امام حسین]] | |||
** [[ایمان به امام حسین]] ([[کفر به دشمنان او|کفر به دشمنان امام حسین]]) | |||
** [[پذیرش ولایت امام حسین]] ([[بیزاری از دشمنان امام حسین|بیزاری از دشمنان او]]) | |||
** [[محبت به امام حسین]] ([[بغض به دشمنان امام حسین|بغض به دشمنان او]]): | |||
*** [[دوست داشتن امام حسین]] | |||
*** [[برکات دوست داشتن امام حسین]] | |||
*** [[ویژگیهای دوستداران امام حسین]] | |||
*** [[غلو در دوست داشتن امام حسین]] | |||
** [[مودت امام حسین]] ([[عداوت با دشمنان امام حسین|عداوت با دشمنان او]]) | |||
** [[تمسک به امام حسین]] | |||
** [[اعتصام به امام حسین]] | |||
** [[تبعیت از امام حسین]] | |||
** [[اطاعت از امام حسین]] | |||
** [[معیت با امام حسین]] | |||
** [[وفاداری در بیعت با امام حسین]] | |||
** [[اجابت دعوت امام حسین]] | |||
** [[تسلیم امر امام حسین]] ([[جنگ با دشمنان امام حسین|جنگ با دشمنان او]]) | |||
* [[مظلومیت امام حسین]] | |||
* [[شهادت امام حسین]] | |||
** [[پس از شهادت امام حسین]] | |||
* [[پرسش و پاسخ دوران امام حسین]] | |||
{{پایان مدخل وابسته}} | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:000062.jpg|22px]] [[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[حسین بن علی (مقاله)|مقاله «حسین بن علی»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۱''']] | # [[پرونده:000062.jpg|22px]] [[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[حسین بن علی (مقاله)|مقاله «حسین بن علی»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۱''']] | ||
# [[پرونده:1100354.jpg|22px]] [[اکبر روستایی|روستایی، اکبر]]، [[حسین بن علی بن ابی طالب (مقاله)|حسین بن علی بن ابی طالب]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|'''دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||