علم ذاتی در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

خط ۲۵: خط ۲۵:
==نتیجه گیری==
==نتیجه گیری==
بنابراین بدون تردید در فضای [[اندیشه]] [[اسلامی]]، غیر ذاتی و وابسته بودن [[علوم]] [[امامان]]{{ع}} به عطا و [[اذن الهی]] کاملا روشن و [[باور]] به آن از [[ضروریات دین]] به شمار می‌آید، یعنی ایشان از سرچشمه‌ [[علوم الهی]] بهره‌مندند و علمی ذاتی و مستقل از خداوند ندارند. ذاتی دانستن علم غیر خداوند، مستلزم [[انکار]] [[توحید افعالی]] و [[شرک]] است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمی امامیه (مقاله)|ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمی امامیه]].</ref>.
بنابراین بدون تردید در فضای [[اندیشه]] [[اسلامی]]، غیر ذاتی و وابسته بودن [[علوم]] [[امامان]]{{ع}} به عطا و [[اذن الهی]] کاملا روشن و [[باور]] به آن از [[ضروریات دین]] به شمار می‌آید، یعنی ایشان از سرچشمه‌ [[علوم الهی]] بهره‌مندند و علمی ذاتی و مستقل از خداوند ندارند. ذاتی دانستن علم غیر خداوند، مستلزم [[انکار]] [[توحید افعالی]] و [[شرک]] است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمی امامیه (مقاله)|ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمی امامیه]].</ref>.
==ذاتی یا الهی بودن==
منظور از ذاتی بودن [[علوم برگزیدگان خداوند]] در برابر [[الهی]] دانستن آنها، این [[تصور]] است که آنان دانش‌های خود را نه از [[عطای الهی]]، که در ذات خود دارند؛ به عبارت دیگر، این [[علوم]] هیچ ارتباطی با [[خداوند]] ندارند و آنان در کسب این علوم مستقل‌اند.
کسی که اندک [[آشنایی با معارف قرآن]] دارد، در این امر تردید نمی‌کند که اساسی‌ترین رکن [[اعتقادی]] در [[اسلام]]، [[توحید]] است و بنا بر آن، همه توان‌ها، [[کمالات]] و آنچه در [[جهان]] [[ظهور]] یافته، وابسته به [[خداوند متعال]] است. بنابراین تنها می‌توان کمالات خداوند را به این معنا ذاتی دانست؛ اما علوم و کمالاتی که در [[پیامبران]] و [[امامان]] و دیگر [[مخلوقات]] دیده می‌شود، از خداوند متعال، و مشروط به [[اذن]] و [[اراده]] اوست: {{متن قرآن|إِنْ كُلُّ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِلَّا آتِي الرَّحْمَنِ عَبْدًا}}<ref>«جز این نیست که هر که در آسمان‌ها و زمین است به بندگی به درگاه (خداوند) بخشنده می‌آید» سوره مریم، آیه ۹۳.</ref>. همه مخلوقات، [[بندگان]] خداوند متعال‌اند و توان انجام کاری را جز به اراده او ندارند: {{متن قرآن|وَمَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ}}<ref>«و جز آنچه خواست خداوند پروردگار جهانیان است؛ نخواهید» سوره تکویر، آیه ۲۹.</ref>.
در برخی [[آیات قرآن]] به [[صراحت]] بر [[وابستگی]] [[علمی]] [[برگزیدگان خداوند]] تأکید شده است:
خداوند در آیه‌ای درباره [[برگزیدگان]] خود می‌فرماید: {{متن قرآن|لَا يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِمَا شَاءَ}}<ref>«و آنان بر چیزی از دانش وی جز آنچه او بخواهد چیرگی ندارند» سوره بقره، آیه ۲۵۵.</ref>. این [[آیه کریمه]] به روشنی نشان می‌دهد علمی که به [[انسان‌ها]] و برگزیدگان خداوند می‌رسد، به اذن و [[خواست الهی]] است و اگر خداوند نخواهد، دانشی نخواهند داشت.
در آیه‌ای دیگر، خداوند به صراحت به [[رسول اعظم]]{{صل}} بیان می‌کند که علوم ایشان کاملا وابسته به خداوند است و اگر او نخواهد، [[وحی]] ای بر آن [[حضرت]] نازل نخواهد شد: {{متن قرآن|وَلَئِنْ شِئْنَا لَنَذْهَبَنَّ بِالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ ثُمَّ لَا تَجِدُ لَكَ بِهِ عَلَيْنَا وَكِيلًا}}<ref>«و اگر بخواهیم بی‌گمان آنچه را بر تو وحی کرده‌ایم از میان می‌بریم آنگاه تو در برابر ما برای خود در آن باره نگهبانی نخواهی یافت» سوره اسراء، آیه ۸۶.</ref>.
در آیه‌ای دیگر، به [[پیامبر]]{{صل}} می‌فرماید: «بگو: به شما نمی‌گویم گنجینه‌های [[خداوند]] نزد من است؛ [[غیب]] نیز نمی‌دانم و به شما نمی‌گویم که من فرشته‌ام. جز آنچه را که به من [[وحی]] می‌شود، [[پیروی]] نمی‌کنم»<ref>{{متن قرآن|قُلْ لَا أَقُولُ لَكُمْ عِنْدِي خَزَائِنُ اللَّهِ وَلَا أَعْلَمُ الْغَيْبَ وَلَا أَقُولُ لَكُمْ إِنِّي مَلَكٌ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَى إِلَيَّ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ أَفَلَا تَتَفَكَّرُونَ}} «بگو: من به شما نمی‌گویم که گنجینه‌های خداوند نزد من است و غیب نمی‌دانم و به شما نمی‌گویم که من فرشته‌ام؛ جز از آنچه به من وحی می‌شود پیروی نمی‌کنم؛ بگو: آیا نابینا و بینا برابر است پس آیا نمی‌اندیشید؟» سوره انعام، آیه ۵۰؛ همچنین ر.ک: هود، ۳۱.</ref>. در این [[آیه کریمه]] نیز [[وابستگی]] [[علمی]] [[رسول خدا]]{{صل}} به [[وحی الهی]] کاملا مشهود است. این گونه وابستگی، به روشنی نشان می‌دهد که [[علوم پیامبر]]{{صل}} ذاتی نیست و آن [[حضرت]] این [[علوم]] را از خداوند دریافت کرده است.
در آیه‌ای دیگر، خطاب به رسول خدا{{صل}} آمده است: «بگو: (من) نوآمدی از فرستادگان ([[خدا]]) نیستم و نمی‌دانم که با من و با شما چه خواهد شد، جز آنچه به من وحی می‌شود، پیروی نمی‌کنم. من جز هشدار گری روشنگر نیستم»<ref>{{متن قرآن|قُلْ مَا كُنْتُ بِدْعًا مِنَ الرُّسُلِ وَمَا أَدْرِي مَا يُفْعَلُ بِي وَلَا بِكُمْ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَى إِلَيَّ وَمَا أَنَا إِلَّا نَذِيرٌ مُبِينٌ}} «بگو من در میان پیامبران، نوپدید نیستم و نمی‌دانم با من و شما چه خواهند کرد، جز از آنچه به من وحی می‌شود پیروی نمی‌کنم و من جز بیم‌دهنده‌ای آشکار نیستم» سوره احقاف، آیه ۹.</ref>. این آیه کریمه نیز مانند [[آیه]] پیشین، [[علم ذاتی]] به غیب و [[آینده]] را از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} [[نفی]] می‌کند.
در آیه‌ای، درباره منشأ [[الهی]] [[علوم قرآنی]] آمده است: {{متن قرآن|وَإِنَّكَ لَتُلَقَّى الْقُرْآنَ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ عَلِيمٍ}}<ref>«و بی‌گمان قرآن را از نزد فرزانه‌ای دانا به تو می‌آموزند» سوره نمل، آیه ۶.</ref>. این گونه [[آیات]] نیز تأکید دارند که سرچشمه [[علوم پیامبر]]{{صل}} [[خداوند]] است.
در آیاتی تأکید شده است که [[قرآن]] سخنان بشری نیست و [[بشر]] توان آوردن آن را ندارد. قرآن از [[مخالفان]] خود خواسته است که اگر در الهی بودن آن [[شک]] دارند، دست کم سوره‌ای مانند سوره‌های آن بیاورند<ref>{{متن قرآن|وَإِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ}} «و اگر در آنچه بر بنده خود فرو فرستاده‌ایم تردیدی دارید، چنانچه راست می‌گویید سوره‌ای همگون آن بیاورید و (در این کار) گواهان خود را (نیز) در برابر خداوند، فرا خوانید» سوره بقره، آیه ۲۳.</ref> و خود [[پیش بینی]] کرده است که اگر [[جن]] و انس دست به دست هم دهند، توان این کار را ندارند<ref>{{متن قرآن|قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا}} «بگو: اگر آدمیان و پریان فراهم آیند تا مانند این قرآن آورند هر چند یکدیگر را پشتیبانی کنند همانند آن نمی‌توانند آورد» سوره اسراء، آیه ۸۸؛ همچنین ر.ک: بقره، ۲۹.</ref>. این آیات نیز نشان می‌دهند که [[پیامبر]]{{صل}} هم از آن روی که بشر است، توان آوردن قرآن را ندارد. در آیاتی به این نکته توجه داده شده که این سخنان را کسی آورده است که شما او را از پیش می‌شناختید و معارفی که آورده، با سخنان او [[پیش از بعثت]]، شباهتی ندارد: {{متن قرآن|قُلْ لَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا تَلَوْتُهُ عَلَيْكُمْ وَلَا أَدْرَاكُمْ بِهِ فَقَدْ لَبِثْتُ فِيكُمْ عُمُرًا مِنْ قَبْلِهِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ}}<ref>«بگو اگر خداوند می‌خواست آن را برای شما نمی‌خواندم و او شما را از آن آگاه نمی‌کرد؛ پیش از آن (هم) من در میان شما روزگاری دراز زیسته‌ام پس آیا خرد نمی‌ورزید؟» سوره یونس، آیه ۱۶.</ref>.
بنابراین بی‌تردید [[علوم ویژه]] [[پیامبران]] ذاتی نبوده، بلکه [[موهبت]] و عطای [[خداوند متعال]] بوده است و دیگر [[برگزیدگان خداوند]] نیز در این [[حکم]] با پیامبران شریک‌اند.<ref>[[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی (کتاب)|ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی]] ص ۱۱۸.</ref>


== پرسش‌های وابسته ==
== پرسش‌های وابسته ==
۷۵٬۸۷۱

ویرایش