تفسیر عصر پس از تابعین: تفاوت میان نسخه‌ها
←مقدمه
(←مقدمه) |
(←مقدمه) برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
||
| خط ۱۶۱: | خط ۱۶۱: | ||
#[[ قاسم بن خلیل دمشقی ]] | #[[ قاسم بن خلیل دمشقی ]] | ||
{{پایان فهرست اثر}} | {{پایان فهرست اثر}} | ||
تاکنون با تعدادی از [[مفسران]] بعد از [[تابعین]]، یعنی افرادی که [[تابعی]] بودن آنان ثابت نیست ولی به [[گواهی]] رجال‌شناسان و کتاب‌شناسان [[مفسر]] بوده و یا کتاب [[تفسیری]] نیز داشته‌اند، آشنا شدیم. بی‌تردید نمی‌توان مدعی شد مفسران آن عصر به این افراد منحصرند، ولی برخی افرادی را که از مفسران آن عصر به شمار آورده‌اند، هرچند [[تاریخ]] [[وفات]] آنان در آن عصر است، ولی دلیل و شاهدی بر مفسر بودن آنان به‌دست نیامد؛ برای مثال، برخی اعمش ([[سلیمان بن مهران اسدی کوفی]] را از [[مفسران شیعه]] به شمار آورده‌اند<ref>ر.ک: عقیقی بخشایشی، طبقات مفسران شیعه، ج۱، ص۳۶۹.</ref>. در [[شیعه]] بودن وی تأمّلی نیست؛ زیرا رجال‌شناسان بر شیعه بودن وی تصریح دارند. [[آیت‌الله خویی]] فرموده است: در اینکه شیعه بودن اعمش مورد قبول دو فرقۀ شیعه و [[سنی]] است، اشکالی نیست<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۲۸۰.</ref>. | |||
همچنین در [[آگاه]] بودن وی به [[قرائت قرآن]] و [[حدیث]] و کثرت [[روایات]] نقل شده از وی نمی‌توان تردید کرد. [[ذهبی]] از وی با عنوان «الامام [[شیخ الاسلام]]، شیخ المقرئین و المحدثین» یاد کرده<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۶، ص۲۲۶.</ref> [[ابن حجر]] نیز او را [[ثقه]]، حافظ و [[عارف]] به قرائت توصیف کرده است<ref>ابن حجر، تقریب التهذیب، ج۱، ص۳۳۱.</ref> و تصریح به [[استقامت]] و فضل وی از [[شهید ثانی]] نقل شده است<ref>ر.ک: خویی، معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۲۸۱.</ref>. [[عجلی]] گفته است: در [[زمان]] خودش [[محدّث]] [[اهل کوفه]] بوده است<ref>عجلی، معرفة الثقات، ج۱، ص۴۳۱.</ref>. اما بر مفسر بودن وی دلیل و شاهدی در دست نیست؛ زیرا نه کتاب تفسیری برای وی ذکر کرده‌اند و نه عنوان مفسر در معرفی وی به کار برده‌اند. | |||
در [[کتاب‌های تفسیری]] نیز بیشتر قرائت [[آیات]] از وی نقل شده است و موارد نقل [[تفسیر]] از وی اندک است و [[گمان]] نمی‌کنم به مقداری باشد که بتوان او را از مفسران به شمار آورد. نمونه نقل معنا از وی چنین است: [[شیخ طوسی]] در [[تفسیر]] {{متن قرآن|فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! هر کس از دینش برگردد خداوند به زودی گروهی را می‌آورد که دوستشان می‌دارد و دوستش می‌دارند؛ در برابر مؤمنان خاکسار و در برابر کافران دشوارند» سوره مائده، آیه ۵۴.</ref> از اعمش نقل کرده که گفته است: {{متن قرآن|أَذِلَّةٍ}} یعنی ضعیفا<ref>طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۵۵۷.</ref>. در تفسیر {{متن قرآن|...وَمَا آمَنَ مَعَهُ إِلَّا قَلِيلٌ}}<ref>«و (نیز) هر کس را که ایمان آورده است و جز اندکی همراه وی ایمان نیاورده بودند» سوره هود، آیه ۴۰.</ref> از وی نقل کرده که گفته است: «افراد اندکی که به [[حضرت نوح]]{{ع}} [[ایمان]] آوردند هفت نفر بودند»<ref>هود/ ۴۰.</ref>. | |||
همچنین [[ابو الاسود دئلی]]، [[محمد بن فرات]]، [[عبدالرحمان بن کثیر هاشمی]] و [[زیات]] را از [[مفسران]] آن عصر به شمار آورده‌اند، ولی دلیلی بر [[مفسر]] بودن آنان ارائه نداده‌اند، جز اینکه در [[تفسیر قمی]] برخی [[روایات تفسیری]] از آنان نقل شده<ref>ر.ک: عقیقی بخشایشی، طبقات مفسران شیعه، ج۱، ص۳۵۳، ۴۱۴-۴۱۸ و ۴۲۱؛ ادنه وی، طبقات المفسرین، ص۱۴ و ۱۵.</ref>، و معلوم است که با این مقدار، مفسر بودن آنان ثابت نمی‌شود؛ همان‌گونه که در مفسر بودن برخی افراد که از مفسران [[تابعی]] به شمار آمده‌اند نیز تردید وجود دارد؛ برای مثال، [[ابو عبدالرحمان سلمی]]، [[ابو الشعثاء کوفی]]، [[اسود بن یزید نخعی]]، [[محمد بن سیرین انصاری]]، [[قیس بن مسلم جدلی]] را از مفسران تابعی به شمار آورده‌اند، ولی [[شاهد]] و دلیلی برای مفسر بودن آنان ذکر نکرده‌اند<ref>ر.ک: معرفت، التفسیر المفسرون فی ثوبه القشیب، ج۱، ص۳۹۱، ۴۰۳ و ۴۰۷.</ref>. | |||
بنابراین، هر چند مفسران [[عصر حضور]] به افرادی که در اینجا [[شناسایی]] شد، منحصر نمی‌شوند؛ همۀ افرادی را که دیگران از مفسران آن عصر به شمار آورده‌اند<ref>آقای عقیقی بخشایشی عاصم، اعمش، محمد بن فرات، رواسی، مالک بن عطیه احمسی، کسایی، هشام بن حکم شیبانی، دارم بن قبیصه، فضیل بن زبیر رسانی، فضیل بن یسار بصری، معلی بن محمد بصری، محمد بن ابی عمیر، احمد بن محمد اشعری، حسن بن سعید اهوازی، احمد بن محمد سیاری، عبدک، سلمة بن خطاب را نیز از مفسران شیعه در قرن دوم و نیمه اول قرن سوم معرفی کرده است (ر.ک: طبقات مفسران شیعه، ج۱، ص۳۸۱، ۳۸۳، ۳۹۶، ۴۱۴، ۴۱۶، ۴۱۷، ۴۲۱، ۴۲۳، ۴۳۲، ۴۳۳، ۴۳۵، ۴۳۷، ۴۴۱، ۴۴۲، ۴۴۶، ۴۴۸، ۴۵۷، ۴۶۱، ۴۶۵، ۴۷۶، ۴۷۹، ۴۹۴، ۴۹۶، ۴۹۹، ۵۰۶، ۵۰۷ و ۵۰۸)، ولی طبق بیان فوق، این مطلب به بررسی نیاز دارد. برخی از آنها، مفسر بودنشان نامعلوم است و برخی مانند احمد بن حسن اسفراینی مفسر بودنش شاهد دارد، ولی در عصر حضور بودنش معلوم نیست. مؤلف آن را از مفسران آغاز قرن سوم به شمار آورده است و حال آنکه خود به نقل از معجم المؤلفین کحاله او را زنده پیش از ۴۱۳ ه. ق معرفی کرده است (ر.ک: طبقات مفسران شیعه، ج۱، ص۴۵۷).</ref> نیز نمی‌توان بدون بررسی از [[مفسران]] [[عصر حضور]] دانست. | |||
== منابع == | == منابع == | ||