علم غیب در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

به اتفاق اکثر [[علمای شیعه]]، [[امامان معصوم]] در مواردی که لازم باشد، از [[غیب]] [[آگاه]] می‌شوند و آنچه را بخواهند از غیب [[آگاهی]] یابند، [[علم]] پیدا می‌کنند. [[علم غیب امام]] معصوم مانند [[پیامبر]]{{صل}} از جانب [[خداوند]]<ref>محسن خرازی، بدایة المعارف، ج۲، ص۴۶.</ref> و به صورت [[علم حضوری]] است، بدین صورت که هرگاه بخواهد، نزد ایشان حاضر است و به آن آگاه‌اند، نه این که همواره نزدشان به صورت فعلی حضور داشته باشد. این مطلب در ضمن چندین [[روایت]] از امامان معصوم بیان شده است. در [[روایات شیعه]]، برخی [[پیش‌گویی‌ها]] و [[خبرهای غیبی]] [[امامان شیعه]] آمده است. بعضی از این [[اخبار]] در خطبه‌های متعددی از [[نهج البلاغه]] بیان شده است؛ مواردی مانند خبر از ویرانی [[کوفه]]<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۰۱.</ref>، [[حمله]] [[عبدالملک مروان]] به کوفه<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۰۱.</ref>، خبر از [[آینده]] خونین [[بصره]]<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۰۲.</ref> و... درباره [[علم غیب امامان]] دو نظر حداقلی و حداکثری بین [[متکلمان شیعه]] رواج داشته است. علمای متأخر [[شیعه]]، بیشتر به [[علم غیب]] نامحدود [[امامان]] معتقدند. آنچه در این مبحث بدان پرداخته می‌شود، قلمرو علم غیب امام از دیدگاه [[علامه جوادی آملی]] است و به این سؤال پاسخ داده می‌شود که علامه، گستره علم غیب امام را چگونه ترسیم نموده است؟ در تعریف علامه، «غیب» چیزی است که جزء [[عالم شهادت]] است و با هیچ یک از [[حواس ظاهری]] (حتی [[حس]] مسلح) [[ادراک]] پذیر نیست و علم بالذات به آن از اختصاصات [[الهی]] است که حتی با [[تعلیم و تعلم]] معمولی، [[تفکر]]، [[تدبر]]، تمرین، [[ریاضت]] و امثال آن نیز برای کسی حاصل نمی‌شود<ref>عبدالله جوادی آملی، ادب فنای مقربان، ج۳، ص۴۱۴.</ref>. از این رو [[علم به غیب]] را می‌توان به عنوان دومین حوزه در قلمروی [[علم امام]] در آثار [[علامه جوادی آملی]] برشمرد. قبل از ورود به بحث، ابتدا [[دلایل]] برخورداری [[امام]] از چنین [[علمی]] بیان می‌شود و در آخر، مصادیق و فروعات [[علم غیب]] مطرح می‌گردد.<ref>[[زهرا یوسفی|یوسفی، زهرا]]، [[علم امام از دیدگاه شیخ مفید و آیت‌الله جوادی آملی (کتاب)|علم امام از دیدگاه شیخ مفید و آیت‌الله جوادی آملی]]، ص ۷۶.</ref>

با توجه به این موضوع که دسته‌ای از [[آیات قرآن کریم]]<ref>{{متن قرآن|وَعِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لَا يَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ}} «و کلیدهای (چیزهای) نهان نزد اوست؛ (هیچ کس) جز او آنها را نمی‌داند» سوره انعام، آیه ۵۹؛ {{متن قرآن|قُلْ لَا أَقُولُ لَكُمْ عِنْدِي خَزَائِنُ اللَّهِ وَلَا أَعْلَمُ الْغَيْبَ}} «بگو: من به شما نمی‌گویم که گنجینه‌های خداوند نزد من است و غیب نمی‌دانم» سوره انعام، آیه ۵۰؛ {{متن قرآن|قُلْ لَا يَعْلَمُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ الْغَيْبَ إِلَّا اللَّهُ}} «بگو: جز خداوند کسی در آسمان‌ها و زمین غیب را نمی‌داند» سوره نمل، آیه ۶۵؛ {{متن قرآن|فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّهِ}} «بگو که غیب، تنها از آن خداوند است» سوره یونس، آیه ۲۰؛ {{متن قرآن|وَلَوْ كُنْتُ أَعْلَمُ الْغَيْبَ لَاسْتَكْثَرْتُ مِنَ الْخَيْرِ وَمَا مَسَّنِيَ السُّوءُ}} «و اگر غیب می‌دانستم خیر بسیار می‌یافتم و (هیچ) بلا به من نمی‌رسید» سوره اعراف، آیه ۱۸۸.</ref> [[علم به غیب]] به صورت تام را در [[اختیار]] [[خداوند]] می‌دانند، اما اکثر [[علمای شیعه]] با استفاده از [[آیات]] دیگر [[قرآن]]<ref>{{متن قرآن|وَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ}} «و شما را از آنچه می‌خورید یا در خانه می‌انبارید آگاه خواهم ساخت» سوره آل عمران، آیه ۴۹؛ {{متن قرآن|فِي أَدْنَى الْأَرْضِ وَهُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُونَ}} «در نزدیک‌ترین سرزمین و آنان پس از شکستشان به زودی پیروز می‌گردند» سوره روم، آیه ۳؛ {{متن قرآن|لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ آمِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُءُوسَكُمْ وَمُقَصِّرِينَ لَا تَخَافُونَ فَعَلِمَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِنْ دُونِ ذَلِكَ فَتْحًا قَرِيبًا}} «خداوند، به حق رؤیای پیامبرش را راست گردانیده است؛ شما اگر خداوند بخواهد با ایمنی، در حالی که سرهای خود را تراشیده و موها را کوتاه کرده‌اید، بی‌آنکه بهراسید به مسجد الحرام وارد می‌شوید بنابراین او چیزی را می‌دانست که شما نمی‌دانید، از این رو پیش از آن پیروزی نزدیکی پدید آورد» سوره فتح، آیه ۲۷؛ {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرَادُّكَ إِلَى مَعَادٍ قُلْ رَبِّي أَعْلَمُ مَنْ جَاءَ بِالْهُدَى وَمَنْ هُوَ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ}} «بی‌گمان آن کس که قرآن را بر تو واجب کرده است تو را به بازگشتگاهی باز می‌گرداند؛ بگو: پروردگار من بهتر می‌داند چه کسی رهنمود آورده است و چه کسی در گمراهی آشکاری است» سوره قصص، آیه ۸۵.</ref> و [[روایات]] وارده از [[معصومین]]{{عم}} معتقدند [[اولیای الهی]] صندوق‌دار [[علم]] الهی‌اند و در مواردی که لازم باشد، از [[غیب]] [[آگاه]] می‌شوند، [[علامه جوادی آملی]] قلمرو [[علوم غیبی]] [[ائمه معصومین]]{{عم}} را تمام عالم امکان دانسته و در جهت [[اثبات]] مدعای خود دلایلی را اقامه نموده‌اند: