شناخت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

ابتدا باید متذکر شد که در حکمت اسلامی، دو مبحث ابزار و منابع معرفت، به شدت با هم مرتبط و در [[حقیقت]] مکمل یکدیگرند؛ لذا بحث از این دو موضوع، به صورت توأم برگزار می‌شود. [[سخن]] از ابزار معرفت بدون سرچشمه‌ای برای [[تحصیل معرفت]] و نیز سخن از منبع معرفت بدون ابزاری برای تحصیل معرفت از آن منبع، ناتمام است. البته در برخی از آثار [[پژوهشی]] این دو مفهوم به یک معنا به کار رفته و برای هر دو گروه، [[شئون]] و کارکردهای یگانه و مشترک تبیین شده است<ref>ر.ک: حسین‌زاده، محمد، منابع معرفت، مؤسسه امام خمینی، قم.</ref>.

عالم طبیعت، دروازه ورود انسان به عالم مثال است و عالم مثال، دروازه ورود به عالم عقل است. نفس اگر به این مرتبه برسد تمام حقایق هستی را به ادراک تام [[عقلی]] دریافت خواهد کرد<ref>تقریرات فلسفه، ج۳، ص۱۵۳؛ ر.ک: اسرار الآیات، ص۵۶ و ۶۷؛ ملاهادی سبزواری، شرح المنظومه، ج۲، ص۲۱۶.</ref>.

بدین ترتیب، عقل مد نظر [[اسلام]]، عقل [[الهی]] است که انسان را موظف و مکلّف به تکالیفی در برابر مولای خود می‌داند. این [[عقل]]، ماهیتی [[ملکوتی]] دارد و هرگز نمی‌توان آن را به ابزار تشخیص [[خیر و شرّ]] [[زندگی مادی]] و بدنی (مانند عقل ابزاری جزئی<ref>فصلنامه نقد و نظر، سال اول، شماره ۲، ص۱۰؛ ماکس وبر در تبیین علل دنیاگریزی مذهبی، اموری را بر می‌شمارد که ناظر به وجود تعارض بین عقل و دین می‌باشد. ر.ک: ماکس وبر، دین، قدرت، جامعه، ترجمه احمد تدین، هرمس، تهران، ۱۳۸۲ ش، ص۳۷۰ و ۴۰۳.</ref>) فرو کاست؛ بلکه [[کشف]] و تبیین [[سرنوشت]] [[ابدی]] [[انسان]] برعهده عقل است. این همان معنایی است که در [[روایت]] آمده که: {{متن حدیث|الْعَقْلُ مَا عُبِدَ بِهِ الرَّحْمَنُ وَ اكْتُسِبَ بِهِ الْجِنَانُ}}<ref>کافی، ج۱، ص۱۱.</ref>. به همین دلیل است که [[قرآن]] کسانی را که از عقل بهره نبرده و در مسیر [[زندگی]] نمی‌اندیشند و در [[حقایق]] هستی [[تدبر]] نمی‌کنند، بارها [[نکوهیده]] است<ref>{{متن قرآن|وَإِذَا لَقُوا الَّذِينَ آمَنُوا قَالُوا آمَنَّا وَإِذَا خَلَا بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ قَالُوا أَتُحَدِّثُونَهُمْ بِمَا فَتَحَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ لِيُحَاجُّوكُمْ بِهِ عِنْدَ رَبِّكُمْ أَفَلَا تَعْقِلُونَ}} «و هرگاه با کسانی که ایمان آورده‌اند دیدار کنند می‌گویند: ما (نیز) ایمان آورده‌ایم و چون با یکدیگر تنها شوند می‌گویند: آیا آنچه را خداوند بر شما برگشوده است به آنان می‌گویید تا با آن در پیشگاه پروردگارتان با شما چون و چرا کنند، آیا خرد نمی‌ورزید؟» سوره بقره، آیه ۷۶؛ {{متن قرآن|وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَيْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ شَيْئًا وَلَا يَهْتَدُونَ}} «و چون به آنان گفته شود از آنچه خداوند فرو فرستاده است پیروی کنید می‌گویند: (نه) بلکه ما از آنچه پدرانمان را بر آن یافته‌ایم پیروی می‌کنیم؛ آیا حتی اگر پدرانشان چیزی را در نمی‌یافته و راه به جایی نمی‌برده‌اند، (باز از پدرانشان پیروی می‌کنند؟)» سوره بقره، آیه ۱۷۰؛ {{متن قرآن|إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذِينَ لَا يَعْقِلُونَ}} «بدترین جنبندگان نزد خداوند ناشنوایانی گنگند که خرد نمی‌ورزند» سوره انفال، آیه ۲۲؛ {{متن قرآن|وَمَا كَانَ لِنَفْسٍ أَنْ تُؤْمِنَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَيَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لَا يَعْقِلُونَ}} «و هیچ کس را جز به اذن خداوند یارایی نیست که ایمان آورد و (خداوند) عذاب را بر آنان که خرد نمی‌ورزند برقرار می‌دارد» سوره یونس، آیه ۱۰۰.</ref>. علاوه بر اهتمام [[قرآن]] به [[عقل]] و [[ضرورت]] بهره‌مندی [[انسان]] از آن، این نکته نیز به دست می‌آید که [[اسلام]] تلاش [[عقلی]] در [[کشف]] [[معارف دینی]] را می‌پذیرد<ref>صحیفه امام، ج۱۵، ص۴۱۵؛ ج۲۱، ص۲۲۲: پیام امام به گورباچف.</ref>. این دلیل مهم درون [[دینی]] و یکی از ارکان [[منطق]] [[فهم]] [[دین]] ([[حجیت]] و اعتبار عقل در فهم دین) می‌باشد.

===ارزش و معیار معرفت===