ایمان در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-{{مدخل وابسته}} +{{مدخل وابسته}})) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
در اصطلاح [[کلام اسلامی]]، [[ایمان]] عبارت است از [[باور]] و [[اعتقاد]] به تمام آنچه که [[پیامبر]]{{صل}} از طرف [[خدا]] برای [[مردم]] آورده است. اما در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان گفت: ایمان در سه معنا به [[کار]] رفته است: | در اصطلاح [[کلام اسلامی]]، [[ایمان]] عبارت است از [[باور]] و [[اعتقاد]] به تمام آنچه که [[پیامبر]]{{صل}} از طرف [[خدا]] برای [[مردم]] آورده است. اما در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان گفت: ایمان در سه معنا به [[کار]] رفته است: | ||
#در اصطلاح عام به معنای آن است که اعتقاد [[آدمی]] در [[قلب]] او جای گیرد و در آن [[شک و تردید]] وجود نداشته باشد و از گذر آن به نوعی [[امنیت]] و [[آرامش]] درونی برسد. به عبارت دیگر [[ایمان]] به معنای ایجاد [[اطمینان]] و آرامش در قلب خویش یا دیگری است<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۴۶-۱۴۷؛ [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، | #در اصطلاح عام به معنای آن است که اعتقاد [[آدمی]] در [[قلب]] او جای گیرد و در آن [[شک و تردید]] وجود نداشته باشد و از گذر آن به نوعی [[امنیت]] و [[آرامش]] درونی برسد. به عبارت دیگر [[ایمان]] به معنای ایجاد [[اطمینان]] و آرامش در قلب خویش یا دیگری است<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۴۶-۱۴۷؛ [[سید محمد عالمی|عالمی، سید محمد]]، [[ایمان - عالمی (مقاله)|مقاله «ایمان»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۵۶۹-۵۸۵؛ [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ص ۱۵۷؛ [[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|در آستان امامان معصوم]]، ص۵۵۸.</ref>. | ||
# ایمان در اصطلاح [[دینی]] عبارت است از گرایش‌های درونی [[انسان]] که [[معنوی]] و فوق حیوانی است و بر پایه اعتقاد و [[اندیشه]] [[استوار]] است. بنابراین، خاستگاه ایمان، [[راه]] یافتن یا [[گرایش]] درونی به یک مفهوم است. قوام و دوام ایمان ـ بر خلاف [[علم]] ـ به میل [[قلبی]] و [[اختیار]] است و از این رو می‌توان آن را "عمل قلبی اختیاری" دانست<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۴۶-۱۴۸.</ref>. | # ایمان در اصطلاح [[دینی]] عبارت است از گرایش‌های درونی [[انسان]] که [[معنوی]] و فوق حیوانی است و بر پایه اعتقاد و [[اندیشه]] [[استوار]] است. بنابراین، خاستگاه ایمان، [[راه]] یافتن یا [[گرایش]] درونی به یک مفهوم است. قوام و دوام ایمان ـ بر خلاف [[علم]] ـ به میل [[قلبی]] و [[اختیار]] است و از این رو می‌توان آن را "عمل قلبی اختیاری" دانست<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۴۶-۱۴۸.</ref>. | ||
#در اصطلاحی رایج در [[روایات]] [[شیعی]]، ایمان به معنای [[عقیده]] به [[امامت]] و [[ولایت امیر المؤمنین]]{{ع}} و [[ائمه]]{{ع}} است و [[مؤمن]] به معنای [[شیعه]] به کار می‌رود و در روایات بسیاری، آیاتی از [[قرآن]] که به ایمان اشاره دارد، به [[ایمان به امامت]] [[اهل بیت]]{{ع}} [[تفسیر]] و [[تأویل]] شده و [[ایمان واقعی]] مرادف با [[ولایت]] [[عترت]] به شمار رفته است. حتی در اصطلاح [[فقهی]] اشتراط ایمان در برخی موارد (مثل [[نماز]]، [[حج]]، [[زکات]]، [[خمس]]، [[روزه]]، [[امام جماعت]]، [[قاضی]]، [[مجتهد]]، ذابح در [[قربانی]] و...) به معنای شرط شیعه بودن است. با این تحلیل، همۀ آنان که مؤمن هستند، مسلمانند، امّا هرکس [[مسلمان]] باشد، لزوما مؤمن نیست. از آنجا که [[مودّت اهل بیت]] و [[اطاعت]] از آنان [[فرمان الهی]] است و [[امامت ائمه]]{{ع}}، براساس [[نصب]] و [[وصیّت]] و امر [[رسول خدا]]{{صل}} است، لذا [[مؤمن]] [[واقعی]] کسی است که [[مطیع]] امر [[خدا]] و [[رسول]] و پیرو [[امامان شیعه]] باشد. | #در اصطلاحی رایج در [[روایات]] [[شیعی]]، ایمان به معنای [[عقیده]] به [[امامت]] و [[ولایت امیر المؤمنین]]{{ع}} و [[ائمه]]{{ع}} است و [[مؤمن]] به معنای [[شیعه]] به کار می‌رود و در روایات بسیاری، آیاتی از [[قرآن]] که به ایمان اشاره دارد، به [[ایمان به امامت]] [[اهل بیت]]{{ع}} [[تفسیر]] و [[تأویل]] شده و [[ایمان واقعی]] مرادف با [[ولایت]] [[عترت]] به شمار رفته است. حتی در اصطلاح [[فقهی]] اشتراط ایمان در برخی موارد (مثل [[نماز]]، [[حج]]، [[زکات]]، [[خمس]]، [[روزه]]، [[امام جماعت]]، [[قاضی]]، [[مجتهد]]، ذابح در [[قربانی]] و...) به معنای شرط شیعه بودن است. با این تحلیل، همۀ آنان که مؤمن هستند، مسلمانند، امّا هرکس [[مسلمان]] باشد، لزوما مؤمن نیست. از آنجا که [[مودّت اهل بیت]] و [[اطاعت]] از آنان [[فرمان الهی]] است و [[امامت ائمه]]{{ع}}، براساس [[نصب]] و [[وصیّت]] و امر [[رسول خدا]]{{صل}} است، لذا [[مؤمن]] [[واقعی]] کسی است که [[مطیع]] امر [[خدا]] و [[رسول]] و پیرو [[امامان شیعه]] باشد. | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۱: | ||
##با کنار هم گذاشتن [[استدلال]] کسانی که [[ایمان]] را [[تصدیق قلبی]] می‌دانستند با [[استدلال]] گروهی که [[ایمان]] را عمل به [[طاعات]] میدانند، به این نتیجه می‌رسیم که در [[ایمان]] هم [[اعتقاد قلبی]] لازم است و هم عمل. اما از آنچه در نقد نظریه کسانی که عمل یا [[اقرار]] را [[ایمان]] می‌دانستند، بیان شد، [[نادرستی]] این [[استدلال]] روشن است. | ##با کنار هم گذاشتن [[استدلال]] کسانی که [[ایمان]] را [[تصدیق قلبی]] می‌دانستند با [[استدلال]] گروهی که [[ایمان]] را عمل به [[طاعات]] میدانند، به این نتیجه می‌رسیم که در [[ایمان]] هم [[اعتقاد قلبی]] لازم است و هم عمل. اما از آنچه در نقد نظریه کسانی که عمل یا [[اقرار]] را [[ایمان]] می‌دانستند، بیان شد، [[نادرستی]] این [[استدلال]] روشن است. | ||
## [[روایات]]: [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|الْإِیمَانُ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ مَعْرِفَةٌ بِالْقَلْبِ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْکَان}}<ref>الکافی، ج۲، ص ۷۷.</ref>. اما باید توجه داشت ترتب آثار ظاهری [[ایمان]] متوقف بر [[اقرار زبانی]] و مانند آن است، چنانکه ترتب آثار واقعی [[ایمان]] بر عمل به مقتضای [[ایمان]] است، نه اینکه [[اقرار]] و عمل جزء [[ایمان]] باشد. | ## [[روایات]]: [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|الْإِیمَانُ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ مَعْرِفَةٌ بِالْقَلْبِ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْکَان}}<ref>الکافی، ج۲، ص ۷۷.</ref>. اما باید توجه داشت ترتب آثار ظاهری [[ایمان]] متوقف بر [[اقرار زبانی]] و مانند آن است، چنانکه ترتب آثار واقعی [[ایمان]] بر عمل به مقتضای [[ایمان]] است، نه اینکه [[اقرار]] و عمل جزء [[ایمان]] باشد. | ||
# [[ایمان]]، [[تصدیق]] به [[قلب]] و [[اقرار]] به زبان: [[یقین]] تنها [[ایمان]] نیست، به [[دلیل]] {{متن قرآن|وَجَحَدُوا بِهَا وَاسْتَيْقَنَتْهَا أَنْفُسُهُمْ}}<ref>«و از سر ستم و گردنکشی، با آنکه در دل باور داشتند آن را انکار کردند» سوره نمل، آیه ۱۴.</ref> و نیز [[اقرار]] به زبان کافی نیست، به [[دلیل]] {{متن قرآن|قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلَكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنَا}}<ref>«تازی‌های بیابان‌نشین گفتند: ایمان آورده‌ایم بگو: ایمان نیاورده‌اید بلکه بگویید: اسلام آورده‌ایم» سوره حجرات، آیه ۱۴.</ref>، شکی نیست که [[اعراب]] [[اقرار زبانی]] به [[ایمان]] کرده بودند با این حال [[خداوند]] [[ایمان]] را از آنها [[نفی]] می‌کند. در نقد این [[دلیل]] نیز باید دانست: [[استدلال]] ایشان در عدم [[کفایت]] [[اقرار]] درست است، امّا اینکه [[اقرار]] هم لازم است [[دلیل]]، آن را ثابت نمی‌کند و امّا [[نفی]] در [[آیه]] اوّل به جهت عدم [[کفایت]] [[یقین]] نیست، بلکه به [[دلیل]] ضمیمه شدن [[انکار]] به [[یقین]] است و نیز آنچه در بیان نظریه اوّل که [[ایمان]] [[عقد]] القلب مبتنی بر [[معرفت]] است، بیان شد این نظریه را رد می‌کند<ref> | # [[ایمان]]، [[تصدیق]] به [[قلب]] و [[اقرار]] به زبان: [[یقین]] تنها [[ایمان]] نیست، به [[دلیل]] {{متن قرآن|وَجَحَدُوا بِهَا وَاسْتَيْقَنَتْهَا أَنْفُسُهُمْ}}<ref>«و از سر ستم و گردنکشی، با آنکه در دل باور داشتند آن را انکار کردند» سوره نمل، آیه ۱۴.</ref> و نیز [[اقرار]] به زبان کافی نیست، به [[دلیل]] {{متن قرآن|قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلَكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنَا}}<ref>«تازی‌های بیابان‌نشین گفتند: ایمان آورده‌ایم بگو: ایمان نیاورده‌اید بلکه بگویید: اسلام آورده‌ایم» سوره حجرات، آیه ۱۴.</ref>، شکی نیست که [[اعراب]] [[اقرار زبانی]] به [[ایمان]] کرده بودند با این حال [[خداوند]] [[ایمان]] را از آنها [[نفی]] می‌کند. در نقد این [[دلیل]] نیز باید دانست: [[استدلال]] ایشان در عدم [[کفایت]] [[اقرار]] درست است، امّا اینکه [[اقرار]] هم لازم است [[دلیل]]، آن را ثابت نمی‌کند و امّا [[نفی]] در [[آیه]] اوّل به جهت عدم [[کفایت]] [[یقین]] نیست، بلکه به [[دلیل]] ضمیمه شدن [[انکار]] به [[یقین]] است و نیز آنچه در بیان نظریه اوّل که [[ایمان]] [[عقد]] القلب مبتنی بر [[معرفت]] است، بیان شد این نظریه را رد می‌کند<ref>[[سید محمد عالمی|عالمی، سید محمد]]، [[ایمان - عالمی (مقاله)|مقاله «ایمان»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۵۶۹-۵۸۵.</ref>. | ||
==ایمان در فرق اسلامی== | ==ایمان در فرق اسلامی== | ||
| خط ۹۹: | خط ۹۹: | ||
در [[روایات]] نیز متعلقاتی که برای [[ایمان]] بیان شده مواردی مانند موارد گفته شده است و یا ذکر برخی از جزئیات آنها. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} فرمود: «[[ایمان]] این است که [[ایمان]] بیاوری به [[خدا]]، [[روز قیامت]]، [[فرشتگان]]، کتاب، [[پیامبران]]، [[مرگ]]، [[زندگی]] پس از [[مرگ]]، [[بهشت و جهنم]]، حساب، [[میزان]]، و [[قدر]] [[الهی]] [[خیر و شر]] آن»<ref>{{متن حدیث|الْإِیمَانُ أَنْ تُؤْمِنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ الْمَلَائِکَةِ وَ الْکِتَابِ وَ النَّبِیِّینَ وَ الْمَوْتِ وَ الْحَیَاةِ بَعْدَ الْمَوْتِ وَ تُؤْمِنَ بِالْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ الْحِسَابِ وَ الْمِیزَانِ وَ تُؤْمِنَ بِالْقَدَرِ کُلِّهِ خَیْرِهِ وَ شَرِّه}}؛ بحارالانوار، ج۵۶، ص ۲۶۰.</ref>. | در [[روایات]] نیز متعلقاتی که برای [[ایمان]] بیان شده مواردی مانند موارد گفته شده است و یا ذکر برخی از جزئیات آنها. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} فرمود: «[[ایمان]] این است که [[ایمان]] بیاوری به [[خدا]]، [[روز قیامت]]، [[فرشتگان]]، کتاب، [[پیامبران]]، [[مرگ]]، [[زندگی]] پس از [[مرگ]]، [[بهشت و جهنم]]، حساب، [[میزان]]، و [[قدر]] [[الهی]] [[خیر و شر]] آن»<ref>{{متن حدیث|الْإِیمَانُ أَنْ تُؤْمِنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ الْمَلَائِکَةِ وَ الْکِتَابِ وَ النَّبِیِّینَ وَ الْمَوْتِ وَ الْحَیَاةِ بَعْدَ الْمَوْتِ وَ تُؤْمِنَ بِالْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ الْحِسَابِ وَ الْمِیزَانِ وَ تُؤْمِنَ بِالْقَدَرِ کُلِّهِ خَیْرِهِ وَ شَرِّه}}؛ بحارالانوار، ج۵۶، ص ۲۶۰.</ref>. | ||
نکته‌ای دیگر اینکه [[متعلقات ایمان]] تفکیک ناپذیر است و چنین نیست که [[انسان]] به بعضی [[ایمان]] بیاورد و به برخی [[ایمان]] نیاورد و [[مؤمن]] بر او صادق باشد. بلکه یا به همه [[ایمان]] می‌آورد: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَلَمْ يُفَرِّقُوا بَيْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ}}<ref>«و (خداوند) به زودی پاداش کسانی را که به خداوند و پیامبرانش ایمان آورده‌اند و میان هیچ یک از آنها فرق نمی‌گذارند؛ خواهد داد و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره نساء، آیه ۱۵۲.</ref>، همچنین [[امام صادق]]{{ع}} فرمودند: «اگر شخصی فقط یک [[پیامبر]] مانند [[عیسی بن مریم]]{{ع}} را [[انکار]] کند و همه [[پیامبران]] دیگر را بپذیرد، آن شخص [[ایمان]] نیاورده است»<ref>{{متن حدیث|وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ لَوْ أَنْکَرَ رَجُلٌ- عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ{{ع}}وَ أَقَرَّ بِمَنْ سِوَاهُ مِنَ الرُّسُلِ لَمْ یُؤْمِن}}؛ کافی، ج۱، ص ۱۸۲.</ref>.<ref> | نکته‌ای دیگر اینکه [[متعلقات ایمان]] تفکیک ناپذیر است و چنین نیست که [[انسان]] به بعضی [[ایمان]] بیاورد و به برخی [[ایمان]] نیاورد و [[مؤمن]] بر او صادق باشد. بلکه یا به همه [[ایمان]] می‌آورد: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَلَمْ يُفَرِّقُوا بَيْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ}}<ref>«و (خداوند) به زودی پاداش کسانی را که به خداوند و پیامبرانش ایمان آورده‌اند و میان هیچ یک از آنها فرق نمی‌گذارند؛ خواهد داد و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره نساء، آیه ۱۵۲.</ref>، همچنین [[امام صادق]]{{ع}} فرمودند: «اگر شخصی فقط یک [[پیامبر]] مانند [[عیسی بن مریم]]{{ع}} را [[انکار]] کند و همه [[پیامبران]] دیگر را بپذیرد، آن شخص [[ایمان]] نیاورده است»<ref>{{متن حدیث|وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ لَوْ أَنْکَرَ رَجُلٌ- عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ{{ع}}وَ أَقَرَّ بِمَنْ سِوَاهُ مِنَ الرُّسُلِ لَمْ یُؤْمِن}}؛ کافی، ج۱، ص ۱۸۲.</ref>.<ref>[[سید محمد عالمی|عالمی، سید محمد]]، [[ایمان - عالمی (مقاله)|مقاله «ایمان»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۵۶۹-۵۸۵.</ref> | ||
==افزایش و کاهش ایمان== | ==افزایش و کاهش ایمان== | ||
| خط ۱۰۷: | خط ۱۰۷: | ||
# [[ایمان]] را چه [[تصدیق]] به معنای [[علم]] و چه [[التزام]] [[قلبی]] بدانیم، در هر دو صورت افزایش و کاهش را می‌پذیرد، زیرا هم [[علم]] قابل افزایش و کاهش است و هم [[التزام]] و گرویدن [[قلبی]]. | # [[ایمان]] را چه [[تصدیق]] به معنای [[علم]] و چه [[التزام]] [[قلبی]] بدانیم، در هر دو صورت افزایش و کاهش را می‌پذیرد، زیرا هم [[علم]] قابل افزایش و کاهش است و هم [[التزام]] و گرویدن [[قلبی]]. | ||
#اگر [[درجات ایمان]] تفاوت نکند، لازم می‌آید [[ایمان]] همل [[امت]] بلکه کسانی که دچار [[فسق]] و فجوراند مساوی با [[تصدیق]] و [[ایمان]] [[پیامبران]] و [[ملائکه]] باشد و این قطعاً [[باطل]] است، پس عدم تفاوت [[درجات ایمان]] نیز [[باطل]] است. | #اگر [[درجات ایمان]] تفاوت نکند، لازم می‌آید [[ایمان]] همل [[امت]] بلکه کسانی که دچار [[فسق]] و فجوراند مساوی با [[تصدیق]] و [[ایمان]] [[پیامبران]] و [[ملائکه]] باشد و این قطعاً [[باطل]] است، پس عدم تفاوت [[درجات ایمان]] نیز [[باطل]] است. | ||
# [[آیات]] و [[روایات]]: [[آیات قرآن]] بر افزایش و کاهش [[ایمان]] دلالت می‌کند: {{متن قرآن|لِيَزْدَادُوا إِيمَانًا مَعَ إِيمَانِهِمْ}}<ref>«تا ایمانی بر ایمانشان بیفزایند» سوره فتح، آیه ۴.</ref>، {{متن قرآن|وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا}}<ref>«و چون آیات او را بر آنان بخوانند بر ایمانشان می‌افزاید» سوره انفال، آیه ۲.</ref>. در [[روایات]] نیز تصریح بر افزایش و کاهش [[ایمان]] شده است: [[امام صادق]]{{ع}} می‌فرماید: {{متن حدیث|إِنَ الْإِیمَانَ عَشْرُ دَرَجَاتٍ بِمَنْزِلَةِ السُّلَّمِ یُصْعَدُ مِنْهُ مِرْقَاةً بَعْدَ مِرْقَاةٍ فَلَا یَقُولَنَّ صَاحِبُ الِاثْنَیْنِ لِصَاحِبِ الْوَاحِدِ لَسْتَ عَلَی شَیْءٍ حَتَّی یَنْتَهِیَ إِلَی الْعَاشِر}}<ref>الکافی، ج۲، ص ۴۵۵.</ref>.<ref> | # [[آیات]] و [[روایات]]: [[آیات قرآن]] بر افزایش و کاهش [[ایمان]] دلالت می‌کند: {{متن قرآن|لِيَزْدَادُوا إِيمَانًا مَعَ إِيمَانِهِمْ}}<ref>«تا ایمانی بر ایمانشان بیفزایند» سوره فتح، آیه ۴.</ref>، {{متن قرآن|وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا}}<ref>«و چون آیات او را بر آنان بخوانند بر ایمانشان می‌افزاید» سوره انفال، آیه ۲.</ref>. در [[روایات]] نیز تصریح بر افزایش و کاهش [[ایمان]] شده است: [[امام صادق]]{{ع}} می‌فرماید: {{متن حدیث|إِنَ الْإِیمَانَ عَشْرُ دَرَجَاتٍ بِمَنْزِلَةِ السُّلَّمِ یُصْعَدُ مِنْهُ مِرْقَاةً بَعْدَ مِرْقَاةٍ فَلَا یَقُولَنَّ صَاحِبُ الِاثْنَیْنِ لِصَاحِبِ الْوَاحِدِ لَسْتَ عَلَی شَیْءٍ حَتَّی یَنْتَهِیَ إِلَی الْعَاشِر}}<ref>الکافی، ج۲، ص ۴۵۵.</ref>.<ref>[[سید محمد عالمی|عالمی، سید محمد]]، [[ایمان - عالمی (مقاله)|مقاله «ایمان»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۵۶۹-۵۸۵.</ref> | ||
===ادلۀ مخالفان افزایش و کاهش ایمان=== | ===ادلۀ مخالفان افزایش و کاهش ایمان=== | ||
# [[ایمان]] یعنی [[تصدیق]] [[رسول]] در اموری که [[علم ضروری]] به آن داریم و این [[تصدیق]] بسیط بوده و تفاوتی نمی‌کند، پس [[ایمان]] هم افزایش و کاهش نمی‌یابد<ref> | # [[ایمان]] یعنی [[تصدیق]] [[رسول]] در اموری که [[علم ضروری]] به آن داریم و این [[تصدیق]] بسیط بوده و تفاوتی نمی‌کند، پس [[ایمان]] هم افزایش و کاهش نمی‌یابد<ref>[[سید محمد عالمی|عالمی، سید محمد]]، [[ایمان - عالمی (مقاله)|مقاله «ایمان»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۵۶۹-۵۸۵.</ref>. در جواب گفته شده است این سخن که [[تصدیق]]، زیاده و نقصان نمی‌پذیرد ادعای بدون [[دلیل]] است، زیرا برخی از [[ایمان]] هاست که ثابت و محکم است اما برخی دیگر به کمترین [[شبهه]] ای از بین می‌رود. | ||
#آیاتی را که دلالت بر زیادی و نقصان [[ایمان]] می‌کنند، [[تأویل]] کرده‌اند بدین صورت که: | #آیاتی را که دلالت بر زیادی و نقصان [[ایمان]] می‌کنند، [[تأویل]] کرده‌اند بدین صورت که: | ||
##مراد از زیادی و نقصان به جهت [[ثبات]] و دوام و [[کثرت]] عددی است نه شدت و [[ضعف]]. | ##مراد از زیادی و نقصان به جهت [[ثبات]] و دوام و [[کثرت]] عددی است نه شدت و [[ضعف]]. | ||
| خط ۱۱۹: | خط ۱۱۹: | ||
# [[تأویل]] اوّل لازمه‌اش این است، کسی که [[ایمان کامل]] را به دست نیاورده باشد، به صورت [[حقیقی]] و واقعی هم [[مؤمن]] و هم [[کافر]] باشد و این چیزی است که [[قرآن]] با آن سازگار نیست. | # [[تأویل]] اوّل لازمه‌اش این است، کسی که [[ایمان کامل]] را به دست نیاورده باشد، به صورت [[حقیقی]] و واقعی هم [[مؤمن]] و هم [[کافر]] باشد و این چیزی است که [[قرآن]] با آن سازگار نیست. | ||
#امّا [[تأویل]] دوم، اگر مراد از [[آیه]] «لیزدادوا إیماناً مع إیمانهم» این بود، مناسب بود زیادی [[ایمان]] را در [[آیه]]، [[غایت]] [[تشریع]] و انزال قرار دهد، نه نتیجه انزال سکینه در قلب‌های [[مؤمنان]]؛ | #امّا [[تأویل]] دوم، اگر مراد از [[آیه]] «لیزدادوا إیماناً مع إیمانهم» این بود، مناسب بود زیادی [[ایمان]] را در [[آیه]]، [[غایت]] [[تشریع]] و انزال قرار دهد، نه نتیجه انزال سکینه در قلب‌های [[مؤمنان]]؛ | ||
# [[تأویل]] سوم نیز درست نیست، زیرا زیادی اثر به خاطر زیادی و [[قوّت]] مؤثر است، معنا ندارد دو امر که از همه جهات برابراند، اثر یکی نسبت به دیگری بیشتر باشد. بنابراین [[ایمان]] افزایش و کاهش را می‌پذیرد<ref> | # [[تأویل]] سوم نیز درست نیست، زیرا زیادی اثر به خاطر زیادی و [[قوّت]] مؤثر است، معنا ندارد دو امر که از همه جهات برابراند، اثر یکی نسبت به دیگری بیشتر باشد. بنابراین [[ایمان]] افزایش و کاهش را می‌پذیرد<ref>[[سید محمد عالمی|عالمی، سید محمد]]، [[ایمان - عالمی (مقاله)|مقاله «ایمان»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۵۶۹-۵۸۵.</ref>. | ||
==زوال پذیری [[ایمان]]== | ==زوال پذیری [[ایمان]]== | ||
| خط ۱۳۳: | خط ۱۳۳: | ||
نقد ادلۀ قائلین به عدم زوال [[ایمان]]: شرط [[استحقاق]] [[ثواب]]، باقی ماندن بر [[ایمان]] تا فرا رسیدن [[مرگ]] است و دست برداشتن از ظاهر [[آیات]] با اعتبارهای [[عقلی]] و احتمال‌های بدون پشتوانه درست نیست. | نقد ادلۀ قائلین به عدم زوال [[ایمان]]: شرط [[استحقاق]] [[ثواب]]، باقی ماندن بر [[ایمان]] تا فرا رسیدن [[مرگ]] است و دست برداشتن از ظاهر [[آیات]] با اعتبارهای [[عقلی]] و احتمال‌های بدون پشتوانه درست نیست. | ||
[[حق]] این است که اگر [[ایمان]] را [[تصدیق قلبی]] مبتنی بر [[معرفت]] بدانیم که امر اختیاری است، امکان زوال آن روشن است و بر اساس دیدگاه‌هایی که عمل را [[ایمان]] یا جزء [[ایمان]] می‌داند، امکان زوال [[ایمان]] قابل [[انکار]] نیست، بر اساس دیدگاهی که [[ایمان]] را [[معرفت یقینی]] می‌داند نیز امکان زوال [[ایمان]] وجود دارد، زیرا [[معرفت]] امر نظری است و با ایجاد [[شبهه]] و [[شک]] در مقدمات آن، [[یقین]] و [[معرفت]] نیز زایل می‌شود<ref> | [[حق]] این است که اگر [[ایمان]] را [[تصدیق قلبی]] مبتنی بر [[معرفت]] بدانیم که امر اختیاری است، امکان زوال آن روشن است و بر اساس دیدگاه‌هایی که عمل را [[ایمان]] یا جزء [[ایمان]] می‌داند، امکان زوال [[ایمان]] قابل [[انکار]] نیست، بر اساس دیدگاهی که [[ایمان]] را [[معرفت یقینی]] می‌داند نیز امکان زوال [[ایمان]] وجود دارد، زیرا [[معرفت]] امر نظری است و با ایجاد [[شبهه]] و [[شک]] در مقدمات آن، [[یقین]] و [[معرفت]] نیز زایل می‌شود<ref>[[سید محمد عالمی|عالمی، سید محمد]]، [[ایمان - عالمی (مقاله)|مقاله «ایمان»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۵۶۹-۵۸۵.</ref>. | ||
==رابطه‌ی اسلام و ایمان== | ==رابطه‌ی اسلام و ایمان== | ||
| خط ۱۵۰: | خط ۱۵۰: | ||
##مرتبه دوم [[اسلام]] پس از مرتبه اوّل [[ایمان]] قرار دارد که [[تسلیم]] و [[انقیاد]] [[قلبی]] در برابر بیشتر [[اعتقادات]] به صورت تفصیلی است. مرتبه دوم [[ایمان]] پس از این مرتبه [[اسلام]] است و آن [[اعتقاد]] تفصیلی به تمام حقایق [[دینی]] است. | ##مرتبه دوم [[اسلام]] پس از مرتبه اوّل [[ایمان]] قرار دارد که [[تسلیم]] و [[انقیاد]] [[قلبی]] در برابر بیشتر [[اعتقادات]] به صورت تفصیلی است. مرتبه دوم [[ایمان]] پس از این مرتبه [[اسلام]] است و آن [[اعتقاد]] تفصیلی به تمام حقایق [[دینی]] است. | ||
##پس از مرتبه دوم [[ایمان]]، مرتبه سوم [[اسلام]] است که سایر [[قوای حیوانی]] [[تسلیم]] می‌شود و [[انسان]] به جایگاهی می‌رسد که چنان [[خدا]] را [[عبادت]] می‌کند، گویا او را می‌بیند. به دنبال این مرتبۀ [[اسلام]]، مرتب، سوم [[ایمان]] قرار دارد، چنانکه [[خداوند]] می‌فرماید: {{متن قرآن|قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ}}<ref>«بی‌گمان مؤمنان رستگارند همانان که در نماز خویش فروتنند و آنان که از یاوه رویگردانند» سوره مؤمنون، آیه ۱ ـ۳</ref>. | ##پس از مرتبه دوم [[ایمان]]، مرتبه سوم [[اسلام]] است که سایر [[قوای حیوانی]] [[تسلیم]] می‌شود و [[انسان]] به جایگاهی می‌رسد که چنان [[خدا]] را [[عبادت]] می‌کند، گویا او را می‌بیند. به دنبال این مرتبۀ [[اسلام]]، مرتب، سوم [[ایمان]] قرار دارد، چنانکه [[خداوند]] می‌فرماید: {{متن قرآن|قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ}}<ref>«بی‌گمان مؤمنان رستگارند همانان که در نماز خویش فروتنند و آنان که از یاوه رویگردانند» سوره مؤمنون، آیه ۱ ـ۳</ref>. | ||
##بعد از مرتبۀ سوم [[ایمان]]، مرتب، چهارم [[اسلام]] قرار دارد که [[عنایت]] و [[موهبت الهی]] این [[حقیقت]] را به او نشان می‌دهد که [[مالکیت]] فقط برای [[مال]] خداست و بعد از آن مرتبه چهارم [[ایمان]] قرار دارد که تعمیم حالت مزبور در تمام احوال و [[افعال]] [[بنده]] [[مؤمن]] است: {{متن قرآن|أَلَا إِنَّ أَوْلِيَاءَ اللَّهِ لَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا وَكَانُوا يَتَّقُونَ}}<ref>«آگاه باشید که دوستان خداوند نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌شوند آنان که ایمان آوردند و پرهیزگاری می‌ورزیدند» سوره یونس، آیه ۶۲ ـ ۶۳</ref>.<ref> | ##بعد از مرتبۀ سوم [[ایمان]]، مرتب، چهارم [[اسلام]] قرار دارد که [[عنایت]] و [[موهبت الهی]] این [[حقیقت]] را به او نشان می‌دهد که [[مالکیت]] فقط برای [[مال]] خداست و بعد از آن مرتبه چهارم [[ایمان]] قرار دارد که تعمیم حالت مزبور در تمام احوال و [[افعال]] [[بنده]] [[مؤمن]] است: {{متن قرآن|أَلَا إِنَّ أَوْلِيَاءَ اللَّهِ لَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا وَكَانُوا يَتَّقُونَ}}<ref>«آگاه باشید که دوستان خداوند نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌شوند آنان که ایمان آوردند و پرهیزگاری می‌ورزیدند» سوره یونس، آیه ۶۲ ـ ۶۳</ref>.<ref>[[سید محمد عالمی|عالمی، سید محمد]]، [[ایمان - عالمی (مقاله)|مقاله «ایمان»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۵۶۹-۵۸۵.</ref> | ||
# عده ای دیگر قائل‌اند که گاهی ایمان در مقابل اسلام به کار رفته است و اسلام را مرحلۀ اقرار به معتقدات و ایمان را مرحلۀ عمل همراه با عقیده میدانند: {{متن حدیث|الإیمان إقرار و عمل و الإسلام إقرار بلا عمل}}<ref>اصول کافی، ج ۲ ص ۲۴. </ref>.<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۱۱۴</ref> | # عده ای دیگر قائل‌اند که گاهی ایمان در مقابل اسلام به کار رفته است و اسلام را مرحلۀ اقرار به معتقدات و ایمان را مرحلۀ عمل همراه با عقیده میدانند: {{متن حدیث|الإیمان إقرار و عمل و الإسلام إقرار بلا عمل}}<ref>اصول کافی، ج ۲ ص ۲۴. </ref>.<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۱۱۴</ref> | ||
| خط ۱۵۶: | خط ۱۵۶: | ||
طبق نظر اندیشمندان شیعه، ایمان برای تمام اعمال عبادی ازجمله: نماز، حج، زکات، خمس، روزه، اجتهاد، امام جماعت، قضاوت و ... لازم و شرط صحت و قبولی این اعمال است و براین باورند که تقلید در ایمان، کافی نیست و باید قلبا به آن برسند و اجبار در آن راه ندارد.<ref>شهید ثانی، حقایق الإیمان، ۱۴۰۹ق، ص۵۹</ref>. [[معتزله]] و [[اشاعره]]، همچون [[امامیه]] تقلید در ایمان را صحیح نمی‌دانند<ref>تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۲۸۸.</ref>، اما در مقابل، [[فقهای اهل سنت]]، [[تقلید]] در [[ایمان]] را درست میدانند<ref>تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۲۱۸</ref>. | طبق نظر اندیشمندان شیعه، ایمان برای تمام اعمال عبادی ازجمله: نماز، حج، زکات، خمس، روزه، اجتهاد، امام جماعت، قضاوت و ... لازم و شرط صحت و قبولی این اعمال است و براین باورند که تقلید در ایمان، کافی نیست و باید قلبا به آن برسند و اجبار در آن راه ندارد.<ref>شهید ثانی، حقایق الإیمان، ۱۴۰۹ق، ص۵۹</ref>. [[معتزله]] و [[اشاعره]]، همچون [[امامیه]] تقلید در ایمان را صحیح نمی‌دانند<ref>تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۲۸۸.</ref>، اما در مقابل، [[فقهای اهل سنت]]، [[تقلید]] در [[ایمان]] را درست میدانند<ref>تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۲۱۸</ref>. | ||
در مجموع می‌توان گفت: [[تقلید]] در همه مسایل [[اعتقادی]]، حتی وجود [[خداوند]] جایز نیست و به [[تسلسل]] می‌انجامد، ولی اگر در مسایل اساسی [[استدلال]] باشد، می‌توان در مسایل پیچیده به [[اهل خبره]] [[رجوع]] کرد و در نتیجه [[تقلید]] در تفاصیل [[اعتقادات]] جایز و در اصول آن جایز نیست<ref> | در مجموع می‌توان گفت: [[تقلید]] در همه مسایل [[اعتقادی]]، حتی وجود [[خداوند]] جایز نیست و به [[تسلسل]] می‌انجامد، ولی اگر در مسایل اساسی [[استدلال]] باشد، می‌توان در مسایل پیچیده به [[اهل خبره]] [[رجوع]] کرد و در نتیجه [[تقلید]] در تفاصیل [[اعتقادات]] جایز و در اصول آن جایز نیست<ref>[[سید محمد عالمی|عالمی، سید محمد]]، [[ایمان - عالمی (مقاله)|مقاله «ایمان»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]]، ص ۵۶۹-۵۸۵.</ref>. | ||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۱۶۴: | خط ۱۶۴: | ||
# [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، '''فرهنگ شیعه''']] | # [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، '''فرهنگ شیعه''']] | ||
# [[پرونده:13681048.jpg|22px]] [[سید جمال‌الدین دین‌پرور|دین‌پرور، سیدجمال‌الدین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه ج۱''']] | # [[پرونده:13681048.jpg|22px]] [[سید جمال‌الدین دین‌پرور|دین‌پرور، سیدجمال‌الدین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه ج۱''']] | ||
# [[پرونده:440259451.jpg|22px]] [[سید محمد عالمی| عالمی، سید محمد]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه کلام اسلامی ج۱''']] | #[[پرونده:440259451.jpg|22px]] [[سید محمد عالمی|عالمی، سید محمد]]، [[ایمان - عالمی (مقاله)|مقاله «ایمان»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه کلام اسلامی ج۱''']] | ||
# [[پرونده:10115255.jpg|22px]] [[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۱ (کتاب)|'''دانش اخلاق اسلامی ج۱''']] | # [[پرونده:10115255.jpg|22px]] [[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۱ (کتاب)|'''دانش اخلاق اسلامی ج۱''']] | ||
# [[پرونده:10115976.jpg|22px]] [[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|'''در آستان امامان معصوم ج۲''']] | # [[پرونده:10115976.jpg|22px]] [[سید احمد خاتمی|خاتمی، سید احمد]]، [[در آستان امامان معصوم ج۲ (کتاب)|'''در آستان امامان معصوم ج۲''']] | ||